Rifat Kukaj

[Ilirana]

Flori Bruqi

Guxim shqiptar
A është Rifat Kukaj njëthesar shqiptar?
Rifat Kukaj u lind më 25 tetor 1938 në Tërstenik tëDrenicës. U shkollua në Drenicë dhe në Prishtinë. Tre vjet punoi mësues në vendlindje për të kaluar pastaj nëRedaksinë e Kulturës në Radio-Prishtinë, redaktor i emisionevepër fëmijë. Që nga viti 1975 punoi në Redaksinë e Botime ve“Rilindja”, redaktor i letërsisë për fëmijë.Botoi mbi dyzet vepra letrare. Janë të përmenden romanet:“Bardhi e Mirushja”, “Rrasa e zogut”, “Shkrepi i diellit”, “Lepurime pesë këmbë”, “Vjollca magjike”, “Zogu i bardhë”, “Kokërr-meli e pilivesa”, “Gjeli në kuvertë”, “Xhuxhi nga xhuxhishta”etj. Vëllimet me poezi për fëmijë: “Gjerdani i blertë”, “Lejlekëtnë luhaja”, “Vallja e kallinjve”, “Deti u bëftë kos”, “Çka fshindhelpra me bisht”, “Pëshurrani i gjyshit”, “Shtegu i laureshave”,“Trimëritë e karkalecit”, “Zogu i Lasgushit” etj. Vëllimet me tre-
gime: “Harmonika”, “Përqamet e njoma”, “Rrëfenjëza”, “Ujkume kamerë”, “Djaloshi i zjarreve”, “Elefanti që uturonte” etj.
Ka botuar edhe vëllimet me poezi për të rritur: “Nusja”, “Qafae Ujkonjës”, “Njeriu që nuk mund të vdiste” etj.Ka shkruar mbi tridhjetë vepra të dramatizuara si radio-drama, drama, pjesë teatrore njëaktëshe etj. Ka shkruar edhe
skenarin për lmin artistik “Lepuri me pesë këmbë”. Ka për*
kthy er njëmbëdhjetë vepra letrare nga sllovenishtja, serbishtjadhe kroatishtja.
Për sukseset e arritura në lëmin e letërsisë është tues i
shumë çmimeve letrare, siç janë: “Ismajl Qemajl Vlora”- Vlorë,“Oton Zhupaniçiç” - Lubjanë, “Ivan Goran Kovaçiq” - Zagreb,

272
Flori Bruqi
“Neven” - Beograd, “Zmaj” - Novi Sad, dhe “Shpërblimi iDhjetorit”, Shpërblimi i nëntorit”, “Ganimete Tërbeshi” -Prishtinë.
***
Rifat Kukaj do të bëjë emër jo vetëm në Kosovë, por në shkallëkombëtare. Pastaj Lufta e Dytë Botërore, vitet e dyzeta, shtetrre-thimi i Kosovës, masakra e Drenicës etj. do të ushtrojnë jo vetëmtrysni, por do të bëhen faktorë vendimtar që do të ndikojnëedhe në orientimin e konceptit përmbajtjesor të lëndës letrare, vlera këto me një taban ideoartistik të pranueshëm në shkallëkombëtare, ndërsa autori do të bëhet doajen i kësaj letërsie.Rifat Kukaj, autor i një duzinë veprash ka vërtetuar indivi-dualitetin e tij krijues si në prozë ashtu edhe në poezi. Spektriletrar e artistik i autorit për letërsinë tonë për fëmijë përkon meboshtin vertebror të individit, dhe sikur që njeriu nuk qëndron vertikalisht pa boshtin kurrizor, ashtu edhe letërsia shqipe dotë mbeste e mangët pa poezinë e Rifat Kukajt, i cili ka dhënëndihmesë të madhe në edukimin e brezave të tërë shqiptarësh,pikërisht përmes artit letrar që ka krijuar në prozë dhe në po-ezi.Sot nuk ka mundësi të hartohet një abetare as të hartohetnjë libër leximi apo antologji e poezisë për fëmijë ku të moszërë vendin kryesor krijimtaria letrare e Rifat Kukajt. Degëzimettematike janë të ndryshme, ai ka arritur të futet me ndjenjë nëçdo pore të jetës fëmijërore, në fantazinë e fëmijës. Jo vetëmkaq, ai ka ditur të zgjojë kureshtjen e fëmijës, të zhvillojë mend-jen e tyre duke bërë ndikim të drejtpërdrejtë mbi intelektin ezhvillimit mendor, dhe se në këtë aspekt ka dhënë ndihmesëtë pakursyer.
Përpunimi i personazheve, apo gurave poetike, kanë
origjinalitetin e vet dhe janë aq të afërta për lexuesin dhe të cilatjanë kultivuar nga libri në libër me përkushtim e pasion krijuesi.Nëpër krijimtarinë kaq të begatë të Rifat Kukajt janë trajtuarme kujdes të gjitha relacionet e botës fëmijërore, si ato prindër-fëmijë, gjyshër-fëmijë, rrethi familjar-fëmijë, shoqëria-fëmija,

273
Guxim shqiptar
pastaj fëmija- natyra, fëmija-bota shtazore dhe deri te relacionetabstrakte të fantazive imagjinatave. Të gjitha këto relacione, apomë mirë t’i quajmë raporte të fëmijës me ambientin që e rrethon,janë trajtuar me kujdes dhe profesionalizëm të theksuar.Shkrimtari Rifat Kukaj, po me aq kujdes e ka trajtuar edheambientin rural ku ka arritur t’i shquajë vlerat më pozitive tëkësaj jete me rëndësi të veçantë, ku tabani ideoemocional i fëmi-jës, fushëveprimin e tij e ka pikërisht në fshat, atje ku jetojnëpersonazhet e përfshira në veprat e autorit, e këto personazhezakonisht janë shpesët dhe shtazët, të cilat bëjnë pa dyshim atëspektrin e ylberit, si të themi, atë mrekullinë e fantazisë së fëmi-jës. Pastaj, pamjet e natyrës, bjeshka dhe kontakti vizual me këtofenomene natyrore, jetën rurale e kanë bërë më tërheqëse dhetë përkëdhelur, ndërsa proceset që zhvillohen në këtë hapësirëjanë të kapshme për logjikën e kësaj moshe, ku përmes perso-nazheve ka arritur t’i ofrojë vrojtuesit, gjegjësisht fëmijës, dhepërmes tyre ka shtjelluar edhe shumë probleme reale të kohësdhe shoqërisë në përgjithësi.Rifat Kukaj po me këtë pasion e ka trajtuar edhe jetënurbane dhe qytetare, sepse, siç thamë, ai ka një gamë prurësepër të gjitha shtresat qytetare të shoqërisë shqiptare. Prandaj,poezinë me motive qyteti e përshkon ai nervi i modernizmitdhe ky modernizëm rritej gradualisht në proporcione me zhvi-llimet e shoqërisë në përgjithësi. Jeta tashmë akceptohet edhepërmes celuloidit, kurse autori në mënyrë artistike e tipizonpërmes poezisë dhe për asnjë rast ky lloj i poezisë nuk ka mbeturprapa apo nën nivelin e zhanrit të poezisë me tematikë rurale.Edhe këtu autori i shkon deri në fund misionit në kërkim tëimagjinatës së fëmijës që ambient primar ka jetën në qytet. Nëtë gjitha rastet, Rifat Kukaj nxjerr në pah ato vlerat fundamen-tale të një shoqërie për zhvillim dhe emancipim dhe ka ndikuarbindshëm jo vetëm në brezin e ri, por edhe te gjeneratat tjera.Me këto vlera që i theksuam më lart, karakterizohet edhe prozadhe krijimtaria tjetër e këtij autori.
Rifat Kukaj lloi nga e para qyshse nxënës, ndërsa vjersha e
parë për fëmijë „Besimet e kota” iu botua në revistën „Pionieri”

274
Flori Bruqi
më 1952, kurse vjersha e parë për të rritur në revistën letrare„Jeta e re” me titull „Të ishte” në vitin 1956. Prej atëherë kabotuar në të gjitha revistat e gazetat në gjuhën shqipe. Po meatë ritëm ka botuar edhe në gjuhë të tjera, sidomos në gjuhëte popujve të Jugosllavisë. Ka botuar rreth 100 libra me poezi,tregime e romane, për fëmijë dhe për të rritur. Pastaj tekste përilustrime, pjesë teatrore, drama, skeçe, humoreska, përralla, fa-bula e deri te trajtesa të ndryshme letrare e shoqërore. Është
autor i mbi 30 radio*dramave, ka shkruar skenarin për lmin
artistik “Lepuri me pesë këmbë” etj.Po ashtu, Rifat Kukaj është përkthyes i njohur, sidomos
nga gjuha sllovene, kroate, serbe dhe në këtë fushë sot asin
shqip me dhjetëra autorë sllovenë, kroatë, boshnjakë, serbë,hungarezë të Vojvodinës etj. Pra, emra të njohur të poezisë për
fëmijë të këtyre hapësirave, sikurse që asin shqip edhe emra të
njohur të letërsisë botërore për fëmijë ku përkthyes i vepravetë tyre është Rifat Kukaj.Për veprimtarinë e tij letrare është shpërblyer shumë herëdhe këto merita kombi ynë do t’ua përcjellë brezave të ardhshëm.
Vepra e tij tani mbasi kaloi në amshim, atje ku nuk itet më,
do të marrë dimensione edhe më të mëdha, sepse krijimtarialetrare e Rifat Kukajt është një thesar me vlerë të veçantë nëletërsinë shqipe për fëmijë.
Lepurushi me këpucë
Në oborrin e dajave të vet, Dreni ka parë Lepurushin për herë të parë.
Me siguri që është çuditur. Ka parë një krijesë që pak i ngjet maces e mace
s’është. Pakëz i ngjet qenit e qen nuk është. Viç nuk është. Ç’është? - ka
bluar mendja e tij.Fëmijët e dajave i kanë dhënë Lepurushit sallatë nga duart e tyre.
Më vonë i ka dhënë edhe Dreni. Prekja e buzëve të lepurit ka qenë e
butë, miqësore.E ku ta di unë ç’kanë lozur tjetër me lepurushin. Po, si më treguan,
Dreni ia paska avitur këpucët e veta para shputave. Ka dashtë t’i mbathë
lepurushi këpucët. Paska kërkuar edhe një palë këpucë të vogla. Mos i ka vajtur mendja që t’ia mbathë katër këpucë në katër këmbë dhe të dalin

[Ilirana]

Lepuri me pese kembe....