SHiit-e ne Islam

[machori]

Kur sot thone paku se muslimanet shiit jane te ngjashem muslimaneve sunni dhe duhet te pranohen ne unitetin islam,kjo do te thote se, ose Shiite nuk jane ne ate mase te duhur muslimane ose paku nuk jane te tille ashtu sic deshirojne sunnit apo sic sillen mendimet ketu ne forum se Shiite nuk jane fare muslim.Dhe keta te njejtit duhet larguar(zhdukur) nga drita e botes islame.Edhe kjo bile sipas recepteve te Sultaneve turq te cilet mernin kshilla nga shejhul islamet sunnit…
Dashuria eshte mekat!??? Nuk eshte e lejuar ??? eshte per akuze ironi ???
Dhe vetem per kete te gjykohen??? Vetem e vetem se I dojne antaret e shtepise se larte te Profetit islam Muhammedit saa. Vetem e vetem se jane ne krahun e nipit te Muhammedit saa I cili martirizohet nga gjakatari Jezid,Zoti e mallkoft.?
Nuk duhet konsideruar muslimane at ate cilet nuk dhane perkrahje ketij gjakatari???
Keta kerkojne te zhduket tradita e ehli bejtit ne trojet shqiptare,me te cilen sot shqqiptaret jane krenare qe paten Skenderbeun,heroin e tyre kombetare me bindjet Shiite,Hasan Prishtinen,Haxhi Zeken,idris Seferin,bajram Currin e shume e shume te tjere,po edhe keta te sot-it.Para shume viteve kam pas lexuar vepren e akademikut Rexhep Qosja “Prosia e madhe”(veper e kushtuar Naim Frasherit) ne te cilen ai me nje habi konkludon se Naimi ishte islamist,por edhe kunder imperis Otomane! Me vjen shume keq qe une(e per kete kerkoj falje nga ai sepse veten e konsideroj nje hiq prane tij, personalisht Rexhep Qosjen e admiroi si akademik dhe njeri intelektual) jap verejtje mendimit te tij.Por kjo te ai rrjedh nga mungesa e informates per bindjet e ithtareve te shtepise te profetit islam edhe nese ai ne fund konkludon se po te mos ishin teqet dhe aktivitetet e tarikateve sot nuk kishim ditur per gjuhen letrare shqipe…
Prandaj edhe vendosa te hap kete teme,apo thene ma drejte ta postoje kete artikull mbi Shiite dhe besimin e tyre,keshtu qe antaret e forumit te njohin me afer besimin Shiite.


PJESA I: SFONDI HISTORIK I SHIIZMIT
KREU I
ORIGJINA DHE RRITA E SHIIZMIT
Shiizmi filloi me një referencë të bërë për herë të parë ithtarëve të Aliut (shi’ah-i ‘Ali), udhëheqësve të parë të Familjes së Pejgamberit, gjatë jetës së vetë Prejgamberit.1 Zhvillimi i shfaqjes së parë dhe rrita e mëvonshme e Islamit gjatë njëzet e tre vjetëve të pejgamberisë, sollën shumë kushte të cilat e bënë të domosdoshme paraqitjen e një grupi si atë të shiitëve në mesin e shokëve të Pejgamberit.
Pejgamberi i Shenjtë gjatë ditëve të para të pejgamberisë së tij, kur sipas tekstit të Kur'anit e kishin urdhëruar të ftonte farefisin e tij të afërt të vinte në fenë e tij,2 u tregoi atyre qartë se cilido që do të ishte i pari që do të pranonte ftesën e tij, do të bëhej trashëgimtari i tij. Aliu ishte i pari i cili iu qas dhe e përqafoi Islamin. Pejgamberi e pranoi nënshtrimin e Aliut fesë islame dhe kështu e përmbushi premtimin e tij.3
Nga pikëvështrimi shiit duket se nuk është e mundshme që udhëheqësi i një lëvizjeje, gjatë ditëve të para të veprimtarisë së tij, do t’u paraqiste të huajve njërin nga shokët e tij si trashëgimtar dhe zëvendës të tij e të mos ua paraqiste atë ndihmësve dhe miqve të tij të devotshëm. As që duket e mundshme që një udhëheqës i tillë do të pranonte dikë si zëvendës dhe trashëgimtar dhe t’ua paraqiste të tjerëve si të tillë, e pastaj gjatë jetës së tij dhe thirrjes religjioze ta privonte trashëgimtarin e vet nga detyra e zëvendësit, të mos merrte parasysh respektin e nevojshëm që i përket pozitës së tij si trashëgues dhe të refuzonte të bënte çfarëdo dallimi midis atij dhe të tjerëve.
Pejgamberi, sipas shumë haditheve të cilat nuk vihen në dyshim dhe janë plotësisht autentike si te sunitët ashtu edhe shiitët, pohonte qartë se Aliu ishte ruajtur nga gabimet dhe mëkatet në veprimet dhe të thënat e tij. Çkado që thonte dhe bënte ai, ishte në përputhje të përkryer me mësimet e religjionit4 dhe ai ishte njeriu më i ditur nga të gjithë burrat në çështjet që kishin të bënin me shkencat dhe urdhrat e Islamit.5
Gjatë periudhës së pejgamberisë, Aliu kryente shërbime të vlefshme dhe bënte sakrifica të dukshme. Kur të pafetë e Mekkës vendosën ta vrisnin Pejgamberin dhe e rrethuan shtëpinë e tij, Pejgamberi i Shenjtë vendosi të emigronte në Medinë. Ai i tha Aliut, “A po fle ti në shtratin tim, kështu që ata do të mendojnë se jam duke fjetur dhe unë do të jem i sigurt që të mos më ndjekin?” Aliu, këtë detyrë të rrezikshme e pranoi duarhapur. Kjo ngjarje tregohet në histori të ndryshme dhe në përmbledhje hadithesh. (Emigrimi nga Mekka në Medinë shënon datën e fillimit të kalendarit islamik, të njohur si hixhrah.) Aliu po ashtu shërbeu duke luftuar në betejat e Badrit, Uhudit, Khajbarit, Khandakit dhe të Hunajit në të cilat fitoret e arritura me ndihmën e tij ishin të atilla, saqë po të mos kishte qenë i pranishëm Aliu armiku me siguri do t’i çrrënjoste Islamin dhe muslimanët, ashtu siç tregohet në historitë e zakonshme, në jetën e Pejgamberit dhe në përmbledhjen e haditheve.
Për shiitët, evidenca qendrore për legjitimitetin e Aliut, si trashëgimtar i Pejgamberit është ngjarja e Ghadir Khumit6 kur Pejgamberi e zgjodhi Aliun “roje kryesore” (valajat-i ammah) të popullit dhe e bëri Aliun, si veten, “roje të tyre” (vali).7
Është e qartë se për shkak të shërbimeve dhe njohjeve të tilla të dalluara, për shkak të virtyteve të posaçme të Aliut të cilat miratoheshin nga të gjithë,8 dhe për shkak të dashurisë së madhe që Pejgamberi tregonte për të,9 disa nga shokët e Pejgamberit të cilët e njihnin Aliun mirë, dhe të cilët ishin kampionë të virtyteve dhe të së vërtetës, erdhën dhe e deshtën atë. Ata grumbulloheshin rreth Aliut dhe vijonin pas tij deri në atë shkallë saqë shumë të tjerë filluan ta konsideronin dashurinë e tyre ndaj tij si të tepërt, ndërsa disa ndoshta u bënë xhelozë në të. Përveç të gjitha këtyre elementeve, në shumë thënie të Pejgamberit shohim referenca të “shi’ahut të Aliut” dhe të “shi’ahut të familjes së Pejgamberit.”10


vazhdon,,

\
SHËNIME (Kreu i parë)
1. Përcaktimi i parë që duhej të paraqitej derisa ishte gjallë Pejgamberi i Shenjtë i Zotit ishte Islami shiit ose shiah, kurse Salmani, Abu Dharri, Mikdadi dhe Amari njiheshin me këtë emër. Shih Hadir al’alam al-islami, Kajro, 1352, vëll. I, f. 188.
2. Kur'ani, XXVI, 214.
3. Sipas këtij hadithi, Aliu tha: “Unë i cili isha më i riu nga të gjithë kam pranuar se unë jam vezir i juaj.” Pejgamberi ma vuri dorën e tij rreth qafës dhe tha: “Ky njeri është vëllai im, trashëgues dhe zëvendës. Ju duhet ta dëgjoni atë.” Njerëzit qeshën dhe i treguan Abu Talihut: “Ai ju ka urdhëruar ta dëgjoni birin tuaj.” Tabari, al-Ta’rikh, Kajro, 1357, vëll. II, f. 63; Abu’l-Fida, al-Ta’rikh, Kajro, 1325, vëll. I, f. 116; Ibën al-Athis, al-Bidayah va’l-nihajah, Kajro, 1358, vëll. III, f. 39, Bahrani, Ghajat al-maram, Teheran, 1272, f. 320. (Shënim i redaktorit: Lexuesi do të vërejë se ky hadith dhe disa të tjerë të cilët janë zënë ngoje më shumë se një herë çdo herë paraqiten në formë paksa të ndryshuar. Kjo është për shkak se autori ka përdorur versione të ndryshme të përcjella në çdo vend.)
4. Um Salmahu ka treguar se Pejgamberi kishte thënë: “Aliu është gjithmonë me të vërtetën (hak) dhe me Kur'anin, kurse e vërteta dhe Kur'ani janë gjithmonë me të, deri në Ditën e Gjykimit ata nuk do të ndahen njëri nga tjetri.” Ky hadith është transmetuar përmes pesëmbëdhjetë kanalesh në burimet sunite, kurse përmes njëmbëdhjetëve në burimet shiite. Um Salmahu, Ibën Abazi, Abu Bakri, Ajshja, Aliu, Abu Said Khudri, Abu Lejla, Abu Ajub Ansari janë ndër transmetuesit e tij. Ghajat al-maram, f. 539-540. Pejgamberi po ashtu ka thënë: “Zoti e bekoftë Aliun për atë se e vërteta është gjithmonë me të.” al-Bidajah va’l-nihajah, vëll. VII, f. 36.
5. Pejgamberi ka thënë: “Arbitrimi është ndarë në dhjetë pjesë. Nëntë pjesë i jepen. Aliut, kurse një pjesë ndahet midis njerëzish." al-Bidajah va’l-nihajah, vëll. VII, f. 359. Salman Farsi e ka përcjellë këtë të thënë të Pejgamberit kështu: “Pas meje njeriu më i dijshëm është Aliu.” Ghajat al-maram, f. 528. Ibën Abazi ka thënë se Pejgamberi kishte thënë: “Ali është më kompetenti nga njerëzit për të gjykuar.” Nga libri Fadail al-sahabah, i zënë ngoje në Ghajat al-maram, f. 528. Umari kishte zakon të thoshte: “Zoti kurrë mos më dhëntë detyrë të vështirë kur nuk është Aliu me mua.” al-Bidajat va’l-nihajat, vëll. VII, f. 359.
6. Shënim i redaktorit: Sipas besimit shiit, duke u kthyer nga haxhillëku i fundit nga Meka rrugës për në Medinë në vendin e quajtur Ghadir Khum, Pejgamberi e zgjodhi Aliun si trashëgues të tij para turmës së madhe që e shoqëronte. Shiitët e festojnë këtë ngjarje deri në ditën e sotme si festë kryesore religjioni që shënon ditën kur ishte shpallur në mënyrë të përgjithshme e drejta e Aliut për trashëgim.
7. Hadithi i Ghadirit në versionet e tij të ndryshme është njëri nga hadithet përfundimisht të vendosura në mesin e sunitëve dhe të shiitëve. Mbi njëqind shokë (të Pejgamberit) e kanë ritreguar atë me kanale të ndryshme të transmetimit dhe të shprehjeve, dhe është regjistruar njësoj në librat e sunitëve dhe të shiitëve. Hollësitë e marra parasysh u referohen Ghajat al-maram, f. 79, Abakat të Musaviut, Indi, 1317 (Vëllimi i Ghadirit) dhe al-Ghadir i Aminit, Naxhaf, 1372.
8. Tarikh-i Ja’kubi, Naxhaf, 1358, vëll. II, ff. 137 dhe 140; Tarikh-i Abi’l-Fida, vëll. I, f. 156; Sahih nga Bukhari, Kajro, 1315, vëll. IV, f. 207; Muhuxh al-dhahab nga Masudi, Kajro, 1367, vëll. II, f. 437, vëll. III, ff. 21 dhe 61.
9. Sahih nga Muslimi, vëll. XV, f. 176; Sahih nga Bukhari, vëll. Iv, f. 207; Muruxh al-dhabah, vëll. III, f. 23 dhe vëll. II, f. 437; Tarikh-i Abi’l-Fidah, vëll. I, ff. 127 dhe 181.
10. Jahiri thotë: “Ishim në prani të Pejgamberit kur u paraqit Aliu nga larg. Pejgamberi tha: “Betohem në Zotin i cili e mban jetën time në dorë, ky njeri dhe ithtarët e tij (shiah) do të kenë shpëtim në Ditën e Gjykimit.” Ibën Abazi thotë: “ Kur u shpall verseti: ‘(Dhe) shih! ata që besojnë dhe bëjnë punë të mira janë ndër krijesat më të mira’ (Kur'ani, XCVII, 7), Pejgamberi i tha Aliut: ”Ky verset të kushtohet ty dhe ithtarëve të tu të cilët do të kenë lumturi dhe gëzim në Ditën e Gjykimit dhe Zoti do të jetë i kënaqur me ju.” Këto dy hadithe dhe disa të tjerë janë shënuar në librin al-Dhurr al-manthur nga Sujuti, Kajro, 1313, vëll. VI, f. 379, dhe në Ghajat al-maram, f. 326.

[machori]

vazhdimi....

Shkaku i ndarjes së pakicës shiite nga shumica sunite
Miqtë dhe pasardhësit e Aliut besonin se pas vdekjes së Pejgamberit halifati dhe autoriteti fetar (marxha’ijat-i ‘ilmi) do t’i takonte Aliut. Ky besim vinte nga konsiderata e tyre për pozitën dhe gjendjen e Aliut në raport me Pejgamberin, nga pozita e tij ndaj të zgjedhurit midis shokëve, si dhe nga raporti i tij ndaj muslimanëve në përgjithësi. Pikërisht ngjarjet që ndodhën gjatë disa ditëve të sëmundjes së fundit të Pejgamberit treguan se kishte kundërshtim ndaj pikëpamjes së tyre.11 Përkundër pritjeve të tyre, pikërisht në çastin kur vdiq Pejgamberi ndërsa kufoma ende qëndronte e pavarrosur, derisa familja e tij dhe disa nga shokët ishin të zënë me punët e varrimit dhe shërbimet e funeralit, miqtë dhe vijuesit e Aliut morën lajme për aktivitetin e një grupi tjetër në xhaminë ku ishte mbledhur komuniteti i ballafaquar me humbjen e papritur të udhëheqësit të tyre. Ai grup, i cili më vonë do të formojë shumicën, filloi me ngutësi të madhe për të zgjedhur halifin e muslimanëve me qëllim që të sigurohej pasuria e komunitetit dhe të zgjidheshin problemet e tij të shpejta. Ata e bënë këtë pa e konsultuar familjen e Pejgamberit, farefisin e tij dhe shumë nga miqtë e tij, të cilët ishin të zënë me funeralin, dhe fare pa i njoftuar ata. Kështu Aliu dhe shokët e tij u ballafaquan me fait accompli.12
Aliu me miqtë e tij - siç janë Abazi, Zubairi, Selmani, Abu Dari, Mikdadi dhe Amari - pasi e kryen punën e varrosjes së xhenazes së Pejgamberit u bënë të vetëdijshëm për procedurën me të cilën ishte zgjedhur halifi. Ata protestuan kundër aktit të zgjedhjes së halifit me konsultime ose me zgjedhje, dhe gjithashtu kundër atyre që ishin përgjegjës për kryerjen e asaj pune. Ata madje i paraqitën vërtetimet dhe argumentet e tyre, por përgjigjja të cilën ata e morën ishte se pasuria e muslimanëve ishte në rrezik dhe se zgjidhja qëndronte në atë që kishin vepruar.13
Ishte pikërisht kjo protestë dhe kritikë ajo e cila e ndau nga shumica pakicën e cila e vijoi Aliun, dhe ithtarët e tij u bënë të njohur për shoqërinë si “ithtarë” të shiizmit të Aliut. Halifati i asaj kohe ishte kureshtar të ruhej prej emërtimit që i ishte dhënë pakicës shiite dhe të mos ndahej kështu shoqëria muslimane në sektorë të përbërë nga shumica dhe pakica. Mbështetësit e halifit konsideronin se halifati duhej të ishte çështje e koncensusit të komunitetit (ixhma) dhe i quajtën ata që kundërshtonin “kundërshtarë të besnikërisë”. Ata pohonin se shiitët, kështu, qëndronin kundër shoqërisë muslimane. Ndonjëherë shiitëve u jepnin emra përçmues dhe degradues.14
Shiizmi ishte dënuar që nga çasti i parë për shkak të situatës politike të asaj kohe prandaj ai nuk mund të përmbushte asgjë vetëm përmes protestës politike. Aliu, për të ruajtur mirëqenien islame dhe të muslimanëve, dhe po ashtu për shkak të mungesës së fuqisë së mjaftueshme politike dhe ushtarake, nuk bëri përpjekje të fillonte ndonjë kryengritje kundër rendit politik ekzistues, e cila do të kishte qenë me natyrë të përgjakshme. Megjithatë, ata që protestuan kundër halifatit të vendosur refuzuan t’i dorëzoheshin shumicës në disa çështje të fesë dhe vazhdonin të mbanin qëndrimin se e drejta e trashëgimisë së Pejgamberit dhe e autoritetit fetar i takonte Aliut.15 Ata besonin se të gjitha çështjet shpirtërore dhe religjioze duhej t’i referoheshin atij dhe ftonin njerëzit të bëheshin ithtarë të tij.16

Shenimet
11. Derisa po vuante nga sëmundja e cila e shpuri në vdekje, Muhamedi a.s. organizoi një armatë nën komandën e Usmah ibën Zajdit dhe insistonte që çdokush të merrte pjesë në këtë luftë dhe të shkonte në Medinë. Një numër njerëzish nuk e dëgjuan Pejgamberin, duke përfshirë edhe Abu Bakrin dhe Umarin dhe kjo e shqetësoi shumë Pejgamberin. (Sharh Ibn Abi’l-Hadid, Kajro, 1329, vëll. I, f. 53). Në momentin e vdekjes së tij Pejgamberi i Shenjtë tha: “Përgatitni bojë dhe letër që të bëj një letër të shkruar për ju e cila do të jetë arsye e udhëzimit për ju dhe do t’ju mbrojë të mos mënjanoni rrugën.” Umari, i cili e pengoi këtë veprim, tha: “Sëmundja e tij ka dalur jashtë kontrollit dhe ai është në delirium.” (Tarikh-i Tabari, vëll. II, f. 436: Sahih nga Bukhari, vëll.. V, f. 227; Ibn Abi’l-Hamid, vëll. I, f. 133). Një gjendje disi e ngjashme u paraqit përsëri gjatë sëmundjes e cila e shpuri në vdekje halifin e parë. Në testamentin e tij të fundit halifi i parë e zgjodhi Umarin dhe madje i ra të fikët derisa po bënte testamentin, por Umari nuk tha asgjë dhe nuk konsideroi se ai ishte në delirium, ndonëse i kishte rënë të fikët derisa po e shkruante testamentin. Pejgamberi kishte pasur të drejtë dhe ishte plotësisht i vetëdijshëm kur kërkoi që të shkruanin një letër udhëzimesh. (Raudat al-Safa nga Mir Khvandi, Lucknow, 1332, vëll. II, f. 260.)
12. Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f.58 dhe ff. 123-135; Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 102; Tarikh-i Tabari, vëll. II, ff. 445-460.
13. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, ff. 103-106; Tarikh-i Abi’l-Fida, vëll. I, ff. 156 dhe 166; Muruxh al-dhahab, vëll. II, ff. 307 dhe 352; Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, ff. 17 dhe 134. Në përgjigjen e protestës së Ibën Abazit, Umari kishte thënë: “I betohem Zotit se Aliu ishte më i merituari nga të gjithë njerëzit që të bëhej halif, por për tri arsye ne e shtymë anash: 1) ai ishte shumë i ri, 2) ai ishte i lidhur me pasardhësit e Abd al-Mutalihbit, 3) populli nuk donte të kishte pejgamberi të mbledhur në një familje.” (Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f. 134.) Umari i kishte thënë Ibën Abazit: “I betohem Zotit se Aliu e meritonte halifatin, por kurejshët nuk do të kishin qenë në gjendje të duronin halifatin e tij, sepse po të ishte bërë ai halif ai do t’i detyronte njerëzit të pranonin të vërtetën e kulluar dhe të vijonin rrugës së drejtë. Nën halifatin e tij ata nuk do të kishin qenë në gjendje të kalonin kufijtë e drejtësisë dhe kështu do të kishin kërkuar të hynin në luftë me të.” (Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 137.)
14. Amri dhe Horithi i thanë Said ibën Zajdit: “A kundërshtoi dikush t’i shprehte besnikëri Abu Bakrit?” Ai u përgjigj: “Askush nuk i kundërshtoi atij përveç atyre që kanë mohuar fenë ose që janë gati të bëjnë ashtu.” Tarikh-i Tabari, vëll. II, f. 447.
15. Në hadithin e famshëm thakalajn Pejgamberi thotë: “I lë dy gjëra të vlefshme midis jush në besim dhe nëse u përmbaheni atyre, kurrë nuk do gaboni rrugën: Kur'anin dhe anëtarët e familjes sime; këto kurrë nuk do të ndahen deri në Ditën e Gjykimit.” Ky hadith është transmetuar përmes më shumë se njëqind kanaleve nga mbi tridhjetë e pesë shokë të Pejgamberit të Shenjtë. (Abakat, vëllimi mbi hadithet thakalajn; Ghajat al-maram, f. 211.) Pejgamberi ka thënë: “Unë jam qyteti i dijes kurse Aliu është porta e tij.” (al-Bidajah va’l-nihajah, vëll. VII, f. 359.)
16. Ja’kubi, vëll. II, ff. 105-150, ku kjo shpesh zihet ngoje.

vazhdon...

[machori]

Dy problemet e trashegimise dhe te autoritetit ne shkencat fetare

Ne perputhje me mesimet e Islamit te cilat e formojn bazen e tij ,shiizmi besonte se çeshtja me e rendesishime me te cilen ballafaqohej komuniteti islamik ishte sqarimi dhe kalimi i mesimeve islamike dhe doktrina e shkencave fetare .17 Vetem pasi te beheshin sqarime te tilla do te mund te merrej parasysh zbatimi i mesimeve te tilla ne rendin shoqeror .Me fjale te tjera shiizmi besonte se(para se gjithash)anetaret e shoqeris do te duhej te ishin ne gjendje te nxinin nje vizion te vertet te botes dhe te njeriut te mbeshtetur ne natyren e vertet te gjerave
Vetem atehere ata do te mund ti dinin dhe ti kryenin detyrat e tyre si qenie njerezore ne te cilat qendron begatia e tyre e vertet - qofte edhe qe kryerja e ketyre do te duhej te behej kunder deshires se tyre .Pasi te zbatohej kjo shkalle e pare ,vendin e vertet islamik do te duhej ta ruante dhe ta zbatonte nje nje qeveri fetare ne shoqeri ne nje menyre te tille qe njeriu nuk do te adhuronte aske tjeter pos Zotit ,do te kishte liri personale dhe shoqerore deri ne ate shkalle te mundshme , dhe do te nxirrte fitim nga e drejta personale dhe shoqerore
Keto dy qellime do te mund te purmbushen vetem nga nje person i cili do te ishte pa gabime dhe i mbrojtur nga Zoti qe te mos gabonte .Perndryshe njerezit do te mund te beheshin sundues ose autoritete religjioze te cilet nuk do te mund te mos shtremberonin mendimet ose te mos kryenin tradhti ne detyrat e vena mbi shpatullat e tyre .Neso ndodh kjo ,sundimi i drejt dhe me dhenie lirie i islamit do te shendrrohej dal ngadal ne sundim diktatorial dhe ne qeveri plotesisht autokrate .Per me teper ,mesimet e pastra te religjionit do te mund te beheshin ,siç mund te shihnet ne rastin e religjioneve te tjera ,viktima te ndryshimeve dhe te shtremberimeve ne duart e shkollarve vetjak te dhene pas plotesimit te deshirave te tyre trupore .Siç eshte vertetuar nga Pejgamberi i shenjte .
Aliu vijoi ne menyre te persosur dhe te plote sipas librit ?Zotit dhe tradites si ne fjale ashtu edhe ne vepra .18 Siç e sheh shiizmi kete,po qe se ,siç thote shumica ,vetem kurrejshet e kundershtuan halifatin e drejt te Aliut ,atehere ajo shumice do te duhej tu pergjigjej kurejshtve duke e mbrojtur ate qe eshte e drejt
Ata do te duhej te shtypnin kundershtaret per shkak te arsyes se drejt njesoj siç luftuan kunder grupit i cili refuzoi te paguante taksen e religjionit (zeqati).Shumica nuk do te duhej te mbetej indiferente ndaj asaj qe ishte e drejt ,nga frika apo nga opozita e kurejshve
Ajo qe i pengoi shiitet te mos pranonin metoden e zgjedhjes se halifatit nga njerezit ishte frika nga pasojat e demshme qe do te mund te rridhnin nga ajo :frika nga korrupsioni i mundshem ne qeveri dhe prishja e bazes se forte te shkencave te larta fetare .Ashtu siç ndodhi ne ngjarjet e mevonshme ne historine islame qe e vertetuan kete frike (ose parashikim),duke dhene si rezultat qe shiitet u bene gjthnje me te fort ne besimin e tyre .Gjate viteve te hershme ,megjithet,per shkak te numrit te vogel te vijuesve te tij ,shiizmi u duk se jashtmi se ishte i absorbuar ne shumicen ,ndonese privatisht ai vazhdonte te insistonte per nxenien e shkencave islamike nga familja e pejgamberit a.s dhe ftoheshin njerezit per kete arsye .Ne te njejten kohe per ta ruajtur fuqine e islamit dhe per ta ruajtur perparimin e tij ,shiizmi nuk shfaqi kundershtim te hapet ndaj pjeses tjeter te shoqeris islame .Anetaret e komunitetit shiit madje luftuan krah per krah me shumicen sunite ne luftrat e shenjta (xhihad)dhe gjhtashtu merrnin pjese ne çeshtjet publike .Vete Imam Aliu i printe shumices sunite ne interes te gjithe islamit kurdoher qe nje veprim i tille ishte i domosdoshem .20


SHENIMET
17 Libri i Zotit ,theniet e pejgamberit te shenjte dhe familja e tij jane perplot me guxim dhe kashilla per te nxene dituri ,deri ne shkallen sa qe pejgamberi a.s ka thene .Te nxenet dija eshte detyre e çdo muslimani.Bihar al-anvarn nga Majlisi ,Teheran ,1301-15,vell 1 ,f 55.
18 al Bidaje va 'l-nihajah, vell. VII.f.360.
19 Shenimi i redaktorit .Kurejshet kane qene fisi me aristokrat ne arabine para islamike nga i cili kishte prejardhjen vete pejgamberi i shenjte .Por kurejshet duke qene roje te Qabes .se pari e kundershtuan pejgamberine e tij dhe e dhane rezistencen me te madhe kunder tij .Vetem me vone ata ju dorezuan religjionit te ri ne te cilin ata gjthmone kane vijuar te kene nje vend nderi ,sidomos dega e lidhur drejt perse drejti me familjen e pejgamberit a.s
20 Tarikh-i Ja'kubi, f .111 ,126 dhe 129

[machori]

Metoda politike e zgjedhjes së halifit me vota dhe mospërputhja e saj me pikëpamjen shiite

Shiizmi beson se Ligji Hyjnor i Islamit (Sheriati), substanca e të cilit gjendet në Librin e Zotit dhe është traditë (synet)21 e Pejgamberit të Shenjtë, do të mbetet i vlefshëm deri në Ditën e Gjykimit dhe kurrë nuk mundet as do të mundet ndonjëherë, të ndryshohet. Një qeveri e cila është vërtet islamike me asnjë pretekst nuk mund të refuzojë plotësisht të zbatojë urdhrat e Sheriatit.22 E vetmja detyrë e një qeverie islamike është të marrë vendime me konsultime brenda kufijve të vënë nga Sheriati dhe në përputhje me kërkesat e momentit.
Betimi i besnikërisë ndaj Abu Bakrit në Sakifah, i cili ishte motivuar së paku pjesërisht nga konsiderata politike, dhe incidenti i përshkruar në hadithin për “ngjyrën dhe letrën”,23 i cili u paraqit gjatë ditëve të fundit të sëmundjes së Pejgamberit të Shenjtë, nxjerr në shesh faktin se ata që drejtonin dhe mbështetnin lëvizjen për të zgjedhur halifin përmes procesit të zgjedhjeve besonin se Libri i Zotit duhet të ruhet në formë të kushtetutës. Ata e theksonin Librin e Shenjtë dhe u kushtonin shumë më pak vëmendje fjalëve të Pejgamberit të Shenjtë si një burim i pandryshueshëm i mësimeve të Islamit. Duket se ata kishin pranuar ndryshimin e disa aspekteve të mësimeve të Islamit që kishin të bënin me qeverisjen për t’iu përshtatur kushteve të çastit dhe për hir të së mirës së përgjithshme.
Kjo tendencë për të theksuar vetëm disa parime të Ligjit Hyjnor është vërtetuar nga shumë thënie që më vonë u transmetuan sa u përket shokëve të Pejgamberit të Shenjtë. Për shembull, shokët (e Pejgamberit) konsideroheshin si autoritete të pavarura në çështjet e Ligjit Hyjnor (muxhtahid),24 duke qenë në gjendje të ushtronin gjykime të pavarura (ixhtihad) në çështjet publike. Po ashtu besohej se po të kishin ata sukses në detyrën e tyre, ata do të shpërbleheshin nga Zoti dhe po të dështonin atyre do t’u falej gabimi nga Ai, sepse ata ishin nga radha e shokëve. Kjo bindje mbisundonte me të madhe gjatë vjetëve të hershëm që vijonin pas vdekjes së Pejgamberit të Shenjtë. Shiizmi merr një qëndrim më të rreptë dhe beson se veprimet e shokëve të tij, si dhe të muslimanëve të tjerë, duhet të gjykohen rreptësisht sipas mësimeve të Sheriatit. Për shembull, ishte një incident i ndërlikuar në të cilin ishte përfshirë gjenerali Khalid ibën Validi në shtëpinë e njërit nga muslimanët e shquar të asaj kohe, Malik ibën Nuvajrahu, në të cilin si pasojë u shkaktua vdekja e këtij të dytit. Fakti që Khalidi nuk u mor fare të përgjigjej për këtë incident për arsye se ai ishte udhëheqës i dalluar ushtarak25 , tregon në sytë e shiizmit një zemërgjerësi jo të mirë ndaj disa veprimeve të shokëve të cilët ishin nën normën e pietetit të përsosur dhe të drejtësisë të kryera nga elita shpirtërore nga mesi i shokëve.
Një praktikë tjetër e vjetëve të hershëm e cila kritikohet nga shiizmi është shkëputja e khumeve26 nga anëtarët e familjes së Pejgamberit dhe nga kushërinjtë e Pejgamberit të Shenjtë.27 Po kështu, për shkak të theksimit të bërë nga shiizmi mbi sunetin dhe Pejgamberin e Shenjtë, është vështirë të kuptohet pse shkrimi i tekstit të haditheve ishte penguar plotësisht dhe pse, po të gjendej një hadith i shkruar, ai do të digjej.28 Ne e dimë se kjo ndalesë vazhdoi gjatë kohës së halifatit të khulafa’ rashidun29 deri në periudhën e Umevitit30 dhe nuk pushoi deri në periudhën e Umar ibën al-Azizit, i cili sundoi prej 99/717 deri më 101/719.31
Gjatë periudhës së halifit të dytë (13/634 deri 25/644) ishte një vazhdimësi e politikës së theksimit të disa aspekteve të Sheriatit dhe të vënies anash të disa praktikave për të cilat shiitët besojnë se Pejgamberi i Shenjtë i ligjëronte dhe i ushtronte. Disa praktika ishin ndaluar, disa ishin zhdukur, ndërsa disa ishin shtuar. Për shembull, haxhillëku i tamattu’së (një lloj haxhillëku në të cilin ceremonia ‘umrah në vend të ceremonisë së haxhxhit) ishte ndaluar nga Umari gjatë halifatit të tij, me dekret që kundërvajtësit do të gjuheshin me gurë; kjo përkundër faktit se gjatë haxhillëkut të tij të fundit Pejgamberi i Shenjtë - paqja qoftë mbi të - e themeloi, siç është në Kuran, sure II, 196, si një formë të veçantë për ceremonitë e haxhillëkut që do të mund të bëhej nga haxhinjtë që vijnë nga larg. Po ashtu, gjatë jetës së Pejgamberit të Zotit praktikohej martesa e përkohshme (***’ah), por Umari e ndaloi atë. Dhe madje edhe pse në kohën sa qe gjallë Pejgamberi i Shenjtë ishte praktikë të recitohej në thirrjen për t’u falur, “Shpejtoni për në veprën më të mirë” (hajja ‘ala khair el-’amal), Umari urdhëroi që ajo të hiqej sepse thonte se kjo do t’i pengonte njerëzit të merrnin pjesë në luftë të shenjtë, në xhihad. (Kjo ende recitohet në thirrjen shiite për t’u falur, por jo në thirrjen sunite). Pati po ashtu shtojca të Sheriatit: gjatë kohës së Pejgamberit, shkurorëzimi ishte i vlefshëm vetëm nëse bëheshin tri deklarata të divorcit “Unë ndahem prej teje” në tri raste të ndryshme, por Umari lejoi që kjo deklaratë trefishe të bëhej vetëm për njëherë. Dënime të rënda u bëheshin atyre që shkelnin disa nga këto rregulla të reja, siç janë rrahja me gurë në rastin e martesës ***’ah.
Ishte pikërisht gjatë periudhës së sundimit të halifit të dytë kur forca të reja shoqërore dhe ekonomike shpunë në ndarje të pabarabartë të thesarit publik (bajt al-mal) midis njerëzve,32 një veprim i cili më vonë u bë shkak për dallime të hatashme klasore dhe për luftëra të tmerrshme dhe të përgjakshme midis muslimanëve. Në këtë kohë Muaviju sundonte në Damask në stilin e mbretërve persianë dhe bizantinë dhe madje iu dha titulli i “Kusrav i Arabëve” (një titull persian i pushtetit më të lartë perandorak), por asnjë protestë serioze nuk u bë kundër tij për këtë tip të përbotshëm të sundimit.33
Halifi i dytë u vra nga një skllav persian më 25/644. Në përputhje me votimin e shumicës nga një këshill gjashtanëtarësh i cili ishte konstituar me urdhrin e halifit të dytë para vdekjes së tij, u zgjodh halifi i tretë. Halifi i tretë nuk e pengoi farefisin e tij Umevit që të bëheshin mbizotërues i popullit gjatë halifatit të tij dhe disa prej tyre i emëroi si sundimtarë në Hixhaz, në Irak, në Egjipt dhe në vende të tjera muslimane.34 Këta kushërinj filluan të liroheshin në të zbatuarit e parimeve morale në qeveri. Disa prej tyre haptazi kryenin padrejtësi dhe tirani, mëkate dhe paudhësi, dhe i shkelnin disa parime të ligjit islamik të themeluara fort.
Para se të kalonte shumë kohë, filluan mori protestash të rridhnin drejt kryeqytetit. Por halifi, i cili ishte nën ndikimin e kushërinjve të tij - sidomos të Marvan ibën Hakamit 35 - nuk veproi si duhet ose vendosmërisht për t’i larguar shkaqet kundër të cilave njerëzit protestonin. Ndonjëherë madje ndodhte që ata të cilët protestonin të dënoheshin dhe të internoheshin.
Një rast që ndodhi në Egjipt ilustron natyrën e sundimit të halifit të tretë. Një grup muslimanësh u ngrit kundër Osmanit. Osmani e hetoi rrezikun dhe kërkoi ndihmë nga Aliu, duke shprehur ndjenjën e pendimit. Aliu u tha egjiptianëve: “Ju jeni revoltuar për të sjellë drejtësi dhe të vërtetë në jetë. Osmani është penduar duke thënë: ‘Unë do ta ndryshoj mënyrën e punës sime dhe brenda tri ditësh do t’i plotësoj kërkesat tuaja. Do t’i largoj nga pozita e tyre sunduesit që ushtrojnë dhunë’”. Aliu pastaj e shkroi një marrëveshje me ta në emër të Osmanit dhe ata u nisën për në shtëpi. Rrugës ata e panë robin e Osmanit hipur në devenë e tij duke shkuar në drejtim të Egjiptit. Dyshuan në të dhe e kontrolluan. Tek ai gjetën një letër drejtuar guvernatorit të Egjiptit e cila përmbante këto fjalë: “Në emër të Zotit. Kur Abd al-Rahman ibën Adisi të vijë te ju, rriheni me njëqind fishkulla (kamxhiku), rruajani kokën dhe mjekrën dhe dënojeni me burgim të gjatë. Po kështu veproni në rastin e Amër ibën al-Hamkut, Suda ibën Hamranit dhe Urvah ibën Nibaut.” Egjipianët e morën letrën dhe u kthyen me zemërim tek Osmani, duke i thënë: “Ju na keni tradhtuar!” Osmani e mohoi letrën. Ata thanë: “Skllavi juaj e mbante letrën.” Ai u përgjigj: “Ai e ka kryer këtë vepër pa lejen time.” Ata i thanë: “Ai ishte hipur mbi devenë tuaj.” Ai u përgjigj: “Ata ma kanë vjedhur devenë time.” Ata thanë: “Letra është shkruar me dorën e sekretarit tuaj.” Ai u përgjigj: ”Kjo është bërë pa dijen time.” Ata thanë: ”Në çdo rast, ju nuk jeni kompetent të jeni halif dhe duhet të jepni dorëheqje, sepse nëse kjo është bërë me lejen tuaj ju jeni tradhtar, por nëse çështje aq të rëndësishme bëhen pa lejen dhe dijen tuaj, atëherë provohet paaftësia dhe jokompetenca juaj. Sido që të jetë, ose jepni dorëheqje ose shkarkoni nëpunësit e dhunshëm nga pozitat e tyre që tani.” Osmani u përgjigj: “Po të doja të veproja sipas dëshirës suaj, atëherë ju qenkeni sundimtarë. Atëherë, pse është funksioni im?” Ata u ngritën dhe e lanë turmën të zemëruar.36
Gjatë halifatit të tij Osmani lejoi qeverinë e Damaskut, në krye të së cilës qëndronte Muaviju, të forcohej më shumë se ndonjëherë më parë. Në të vërtetë, qendra e gravitetit të halifatit, sa i përket pushtetit politik, po kalonte në Damask, kurse organizimi në Medinë, kryeqytet i botës islamike, nuk ishte politikisht asgjë më shumë se formë pa pushtetin dhe thelbin e domosdoshëm për ta përkrahur atë.37 Më në fund, në vitin 35/656, njerëzit ngritën krye dhe pas disa ditësh shtetrrethimi dhe luftimesh u vra halifi i tretë.
Halifi i parë ishte zgjedhur me vota të shumicës së shokëve (të Pejgamberit), halifi i dytë me dëshirën dhe testamentin e halifit të parë, kurse i treti nga një këshill gjashtanëtarësh, anëtarët dhe rregullat e procedurës ishin zgjedhur dhe vendosur nga halifi i dytë. Në tërësi, politika e këtyre tre halifëve, të cilët qenë në pushtet gjatë njëzetë e pesë vjetësh, ishte të zbatoheshin dhe përfilleshin ligjet dhe parimet islamike në shoqëri në përputhje me ixhtihadin dhe me atë që dukej më me mend në atë kohë nga vetë halifët. Sa u përket shkencave islamike, politika e këtyre halifëve ishte që të lexohej Kur'ani i Shenjtë dhe të kuptohej pa u marrë me komentime mbi të ose pa u lejuar që ai të bëhej objekt diskutimesh. Hadithi i Pejgamberit recitohej dhe përcillej me gojë pa u shkruar në letër. Shkrimi lejohej vetëm për tekstin e Kur'anit të Shenjtë dhe ndalohej në rastin e haditheve.38
Pas betejës së Jamanahut, e cila mori fund më 12/633, shumë nga ata që kishin qenë recitues të Kur'anit të Shenjtë dhe të cilët e dinin përmendësh ishin vrarë në luftë. Si pasojë e kësaj, Umar ibën al-Khatabi i propozoi halifit të parë që të mblidheshin vargjet e Kur'anit të Shenjtë në formë të shkruar, duke thënë se sikur të paraqitej edhe një luftë tjetër dhe të vriteshin edhe ata të tjerët që e dinin Kur'anin përmendësh, dija e tekstit të Librit të Shenjtë do të zhdukej për njerëzimin. Prandaj, ishte e domosdoshme të mblidheshin vargjet e Kur'anit në trajtë të shkruar.39
Nga pikëvështrimi shiit duket e çuditshme që u mor ky vendim vetëm sa i përket Kur'anit, dhe përkundër faktit që haditheve Pejgamberike, të cilat janë plotësim i Kur'anit, u kërcënohej po ai rrezik dhe nuk ishin të sigurt të mos u nënshtroheshin prishjes gjatë transmetimit, shtimit, zvogëlimit, falsifikimit dhe harresës, nuk iu kushtua i njëjti kujdes edhe atyre. Përkundrazi, tashmë siç u zu ngoje, të shkruarit e tyre u ndalua dhe të gjitha versionet e tyre që u gjetën u dogjën, sikur të vihej në dukje se i vetmi tekst që duhej të qëndronte në trajtë të shkruar ishte Kur'ani i Shenjtë.
Sa u përket shkencave të tjera islamike, gjatë kësaj periudhe u bënë pak përpjekje për t’i propaganduar, duke i shpenzuar energjitë e komunitetit më së shumti në themelimin e një rendi të ri shoqëror-politik. Përkundër të gjitha lavdërimeve dhe shenjtërimeve të cilat gjenden në Kuran sa i përket dijes (ilmit),40 dhe theksimit të dhënë kultivimit të tij, kultivimi i lakmueshëm i shkencave të religjionit ishte shty për një periudhë të mëvonshme të historisë islamike.
Shumica e njerëzve merreshin me fitoret e dukshme dhe vijuese të armatave islamike, dhe vazhdonin tutje nga vërshimi i trofeve të jashtëzakonshme të cilat vinin nga të gjitha drejtimet drejt Siujdhesë Arabike. Me këtë pasuri të re dhe të mirat që vinin së bashku me të, pakkush nga familja e Pejgamberit ishte i gatshëm t’i kushtohej kultivimit të shkencave, në krye të të cilave qëndronte Aliu, të cilin Pejgamberi i Shenjtë ia kishte paraqitur popullit si njërin ndër më të prirurit për shkencat islamike. Në të njëjtën kohë, kuptimi i brendshëm i mësimeve të Kur'anit të Shenjtë ishte lënë pas dore nga shumica e atyre të cilët ishin ndikuar nga ky ndryshim. Është çudi që madje edhe në çështjen e mbledhjes së vargjeve të Kur'anit të Shenjtë, Aliun nuk e kishin konsultuar dhe emri i tij nuk ishte zënë ngoje në mesin e atyre që kishin marrë pjesë në këtë detyrë, ndonëse çdokush e dinte se ai kishte mbledhur tekstin e Kur'anit të Shenjtë pas vdekjes së Pejgamberit.41
Në shumë ngjarje tregohet se pasi kishte fituar besimin nga komuniteti, Abu Bakri kishte dërguar dikë tek Aliu dhe e kishte kërkuar besimin e tij. Aliu tha: “Kam dhënë fjalën të mos e lëshoj shtëpinë time pos për lutjet e ditës derisa ta përpiloj Kur'anin.” Ndërsa është zënë ngoje se Aliu kishte mbaruar me përpilimin e Kur'anit. Po ashtu tregohet se pasi e kishte përpiluar Kur'anin ai i vendosi faqet e Librit të Shenjtë në një deve dhe ua tregonte njerëzve. Po ashtu tregohet se beteja e Jamanahut, pas së cilës ishte përpiluar Kur'ani, ndodhi gjatë vitit të dytë të halifatit të Abu Bakrit. Këto të dhëna janë zënë ngoje në shumë vepra mbi historinë dhe hadithin të cilat kanë të bëjnë me vlerësimin e përpilimit të Kur'anit të Shenjtë.
Këto dhe ngjarje të ngjashme i shtynë vijuesit e Aliut të ishin më të fortë në besimin e tyre dhe më të vetëdijshëm për rrugën që shtrihej para tyre. Ata e shtonin veprimtarinë e tyre prej dite në ditë kurse vetë Aliu, i cili ishte shkëputur nga mundësia e arsimimit dhe e ushtrimit të njerëzve në përgjithësi, të përqëndrohej për të ushtruar privatisht një elitë.
Gjatë kësaj periudhe njëzetëepesëvjeçare Aliut i vdiqën tre nga katër miqtë dhe shokët e tij më të dashur, të cilët po ashtu ishin në mesin e shokëve të Pejgamberit: Salman al-Farsi, Abu Dharr al-Ghifari dhe Mikdadi. Ata kishin qenë të përhershëm në shoqërimin e tyre me të në të gjitha rrethanat. Po ashtu gjatë kësaj periudhe të njëjtë disa prej shokëve të tjerë të Pejgamberit të Shenjtë dhe një numër i madh i vijuesve të tyre në Hixhaz, Jemen, Irak dhe në vende të tjera, u bashkuan me vijuesit e Aliut. Si rezultat i kësaj, pas vdekjes së halifit të tretë njerëzit iu kthyen Aliut nga të gjitha anët, iu betuan për besnikëri dhe e zgjodhën halif.


vazhdon ,,, ja pse sepse,,,


shenimet:

21. Shënim i redaktorit: Tradita e Pejgamberit ashtu siç qëndron në thëniet e tij quhet hadith, ndërsa veprimet, veprat, fjalët dhe gjithë ajo që e përbënte jetën e cila u bë shembull për të gjithë muslimanët quhen sunet.
22. Zoti thotë në fjalën e Tij: “Po shiko! është një shkrim i pasulmueshëm. Falsifikimi nuk mund të vijë në të as prej para tij as prej prapa tij.” (Kur'ani, XLI, 41-42). Dhe Ai thotë: “Vendim i përket vetëm Allahut” (Kur'ani, VI, 57, gjithashtu XII, 40 dhe 67), që do të thotë se i vetmi sheriat është Sheriati dhe ligjet e Zotit të cilat duhet t’i arrijnë njeriut me anë të pejgamberisë. Dhe Ai thotë: “por ai [Muhamedi] është lajmëtari i Allahut dhe Vula e pejgamberëve.” (Kur'ani, XXXIII, 40). Dhe Ai thotë: “Kush gjykon jo sipas asaj që e ka shpallur Allahu; të tillë janë ata që nuk besojnë.” (Kur'ani, V, 44).
23. Shënim i redaktorit: Sipas burimeve shiite, pas vdekjes së Pejgamberit populli u mblodh në “verandë të mbuluar” (sakifah) të Bani Saidahut dhe ia dhanë besimin Abu Bakrit si halif. Sa i përket hadithit të “bojës dhe të letrës”, ai ka të bëjë me çastet e fundit të jetës së Pejgamberit ashtu siç thuhet më lart në shënimin 11.
24. Shënim i redaktorit: Muxhtahidi është ai i cili përmes mjeshtrisë së shkencave të religjionit dhe posedimit të cilësive morale ka të drejtë të ushtrojë ixhtihadin ose dhënien e mendimit të ri mbi çështjet që kanë të bëjnë me Sheriatin. E drejta për të ushtruar gjykimin e pavarur të mbështetur në parimet e Ligjit , ose të ixhtihadit, në Islamin sunit ka pushuar të ekzistojë që nga shekulli III/IX, ndërsa “porta e ixhtihadit” gjithmonë ka qenë e hapur në Islamin shiit. Autoritetet prijëse në Ligjin Hyjnor në shiizëm quhen muxhtahidë.
25. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 110; Tarikh-i Abi’l Fida, vëll. I, f. 158.
26. Shënim i redaktorit: Taksë religjioni i paguar familjes së Pejgamberit e cila u ndërpre në Islamin sunit pas vdekjes së tij, por në Islamin shiit vazhdon të paguhet deri në ditën e sotme.
27. al-Dhurr al-manthur, vëll. III, f. 186; Tarikh-i Ja’kubi, vëll. III, f. 48. Pos këtyre, domosdoja e khumëve është zënë ngoje në Kur'anin e Shenjtë: “Dhe dije se çkado që të marrësh nga preja e luftës, shiko! një e pesta (khum) është për Allahun, për lajmëtarin dhe për njerëzit e afërm...” (Kur'ani, VIII, 41).
28. Gjatë halifatit të tij Abu Bakri mblodhi pesëqind hadithe. Ajshja tregon: “Një natë e pashë babain të shqetësuar deri në mëngjes. Në mëngjes ai më tha: ‘Sillmi hadithet.’ Pastaj ai i vuri të gjitha në zjarr.” (Kanz al-’ummal i Ala al-Din Mutakiut, Hajderabad, 1364-75, vëll. V, f. 237.) Umari u shkroi të gjitha qyteteve duke thënë se kushdo qoftë të kishte hadith ta shkatërronte atë. (Kanz al-’ummal, vëll. V, f.237.) Muhamed ibën Abi Bakri thotë: “Gjatë kohës së Umarit hadithet u shtuan. Kur ia sollën ato ai urdhëroi të digjeshin.” (Tabakat Ibn Sa’d, Bejrut, 1376, vëll. V, f. 140.)
29. Shënim i redaktorit: Katër halifët e parë, Abu Bakri, Umari, Osmani dhe Aliu, quhen së bashku Hulefai rashidiun, halifët e drejtuar si duhet, kurse periudha e tyre e halifatit dallohet rreptësisht nga ajo e umevitëve e cila vijoi për arsye se sundimi i katër halifëve të parë ishte me karakter rreptësisht religjioz, ndërsa halifati i Umevitit ishte i ngjyrosur me konsiderata të kësaj bote.
30. Tarikh-i Abi’l-Fida, vëll. I, f. 151, dhe burime të tjera të ngjashme.
31. Shënim i redaktorit: Për hir të lexuesve jomuslimanë të gjitha datat do të jepen sipas kalendarit të hixhrit (kalendar islamik sipas hënës) dhe vitet përkatëse sipas kalendarit A.D. (të krishtit, v.p.) (p.sh. 13/634-25/644); kur i bëhet ndonjë referencë ndonjë shekulli, kemi dhënë së pari shekullin islamik dhe pastaj shekullin gjegjës të krishterë: (IV/X).
32. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 131; Tarikh-i Abi’l-Fida, vëll. I, f. 160.
33. Usd al-ghabah nga Ibën Athiri, Kajro, 1280, vëll. IV, f. 386; al-Isabah nga Ibën Haxhar Askalani, Kajro, 1323, vëll. III.
34. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 150; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 168; Tarikh-i Tabari, vëll. III, f. 377, etj.
35. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 150; Tarikh-i Tabari, vëll. III, f. 397.
36. Tarikh-i Tabari, vëll. III, ff. 402-409; Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, ff. 150-151.
37. Tarikh-i Tabari, vëll. III, f. 377.
38. Sahih nga Bukhariu, vëll. VI, f. 98; Tarik-i Ja’kubi, vëll. II, f. 113.
39. Ja’kubi, vëll. II, f. 111; Tabari, vëll. III, ff. 129-132.
40. Shënim i redaktorit: Fjala ‘ilm do të thotë shkencë në kuptimin e saj më të përgjithshëm, si fjala latine scientia, dhe zbatohet për format fetare po ashtu edhe për format intelektuale, racionale dhe filozofike të dijes. Në përgjithësi ajo dallohet nga ‘rifah ose irfan e cila është dije hyjnore dhe mund të krahasohet me fjalën latine sapientia. Disa mjeshtër muslimanë, megjithatë, e konsiderojnë ilmin në kuptimin e saj më të lartin që qëndron mbi fjalën irfan meqenëse ajo është cilësi hyjnore, meqenëse njëri nga emrat e Zotit është al-‘Alim, ai që di.
41. Tarikh-i Ja’kubi, vëll. II, f. 113; Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f.9.
42. Shënim i redaktorit: Titulli amir al-mu’min: “komandant i besimtarëve” përdoret në shiizëm vetëm për Aliun, ndërsa në Islamin sunit ai është titull i përgjithshëm që u përket të gjithë halifëve.
43. Ja’kubi, vëll. II, f. 154.
44. Ja’kubi, vëll. II, f. 155; Muruxh al-dhahab, vëll. II, f. 364.

[machori]

Përfundimi i halifatit të Ali, Amir al-muminin, dhe metoda e tij e sundimit


Halifati i Aliut filloi kah fundi i vitit 35/656 dhe zgjati rreth katër vjet e nëntë muaj. Gjatë periudhës së tij si halif Aliu vijoi rrugën e Pejgamberit të Shenjtë dhe i solli kushtet në gjendjen e tyre siç ishin në fillim. Ai e detyroi dorëheqjen e të gjithë elementeve politike jo kompetente të cilët kishin dorë në drejtimin e aferave44 dhe në të vërtetë filloi një shndërrim i madh i një natyre “revolucionare” i cili i shkaktoi vështirësi të panumërueshme.45
Në ditën e tij të parë si halif, duke iu drejtuar popullit, Aliu tha: “O njerëz, të jeni të vetëdijshëm se vështirësitë me të cilat u ballafaquat gjatë periudhës të pejgamberisë të Pejgamberit të Zotit erdhën për juve edhe një herë dhe këtu janë ato. Radhitja juaj duhet të kthehet përsëri si duhet kështu që njerëzit me virtyte të cilët kanë mbetur prapa duhet të vijnë përpara, ndërsa ata që kanë dalë përpara pa pasur merita duhet të ikin prapa. Ekzistojnë si e vërteta (hakk) ashtu edhe gënjeshtra (batil). Secila i ka vijuesit e vet; por njeriu duhet të vijojë të vërtetën. Nëse gënjeshtra mbisundon, kjo nuk është diçka e re, dhe nëse e vërteta është e rrallë dhe e vështirë për t’iu qasur, ndonjëherë edhe ajo që është e rrallë e sheh ditën e vet kështu që ka shpresë për përparim. Natyrisht, nuk ndodh shpesh që diçka që është larguar nga njeriu duhet t’i kthehet atij.”46
Aliu vazhdoi tipin e tij krejt tjetër të qeverisjes të mbështetur më shumë në drejtësi sesa në efikasitet politik, por, siç është e domosdoshme në rast të çdo lëvizjeje të këtij lloji, elementet e opozitës interesat e të cilëve qenë rrezikuar, filluan të paraqitnin pakënaqësitë e tyre dhe i bënin rezistencë sundimit të tij. Duke i mbështetur veprat e tyre në pretendimin se ata dëshironin të hakmerreshin për vrasjen e Osmanit, ata nxitnin luftëra të përgjakshme të cilat vijuan thuaja gjatë gjithë kohës sa qe Aliu halif. Nga pikëvështrimi shiit, ata që shkaktuan këto luftëra qytetare nuk kishin ndonjë qëllim tjetër në mendje pos interesit të tyre personal. Dëshira për ta nxjerrë gjakun e halifit të tretë nuk ishtë gjë më shumë se arsyetim për ta mashtruar turmën. Nuk ishte fare fjala për moskuptim.
Pas vdekjes së Pejgamberit të Shenjtë, një pakicë e vogël e cila vijonte Aliun refuzonte t’i shprehte besnikëri. Në krye të kësaj pakice ishin Salmani, Abu Dharri, Mikdadi dhe Amari. Në fillim të halifatit të Aliut po ashtu një pakicë e konsiderueshme në mosmarrëveshje refuzonte t’i shprehte besnikëri. Në mesin e kundërshtarëve më këmbëngulës ishin Said ibën As, Valid ibën Ukbah, Marvan ibën Hakam, Amër ibën As, Busër ibën Artat, Sumarah ibën Jundab dhe Mughirah ibën Shubah.
Studimi i biografisë së këtyre grupeve dhe meditimi mbi veprat që ata kishin kryer dhe tregimet që rrëfehen për ta në librat e historisë zbulojnë plotësisht personalitetin e tyre religjioz dhe qëllimin e tyre. Grupi i parë ishin në mesin e elitës së shokëve të Pejgamberit të Shenjtë dhe midis asketëve, adhurues të devotshëm dhe të përkushtuar të pakursyer ndaj Islamit të cilët luftonin për rrugën e lirisë islamike. Ata i donte posaçërisht Pejgamberi. Pejgamberi pat thënë: “Zoti më ka treguar se ai i do katër njerëz dhe se edhe unë duhet t’i dua ata.” Njerëzit e pyetën për emrat e tyre. Ai zuri ngoje Aliun dhe pastaj emrat e Abu Dharrit, të Salmanit dhe të Mikdadit. (Sunan i Ibën Maxhah, Kajro, 1972, vëll. I, f. 66). Ajshja ka treguar se Pejgamberi i Zotit kishte thënë: “Po të jenë dy alternativa para Amarit, ai përfundimisht do ta zgjedhë atë e cila është më e vërtetë dhe më e drejtë.” (Ibn Majah, vëll. I, p.66). Pejgamberi ka thënë: “Nuk është askush midis parajsës dhe botës më i vërtetë se Abu Dharri.” (Ibn Majah, vëll. I, f.66). Nuk ka shënim për ndonjë vepër të ndaluar që të kenë bërë nga këta njerëz gjatë jetës së tyre. Ata kurrë nuk derdhën kurrfarë gjaku me padrejtësi, nuk kanë kryer sulm kundër askujt, nuk kanë vjedhur pasurinë e askujt, kurrë nuk janë përpjekur t’i korruptojnë dhe t’i drejtojnë gabimisht njerëzit.
Historia, megjithatë, është plot raste të veprave të pamira të kryera nga disa prej grupit të dytë. Veprat e ndryshme të kryera nga këta njerëz në kundërshtim me mësimet e qarta të Islamit janë të pamarra me mend. Këto vepra nuk mund të falen në asnjë mënyrë pos mënyrës që vijohet nga disa grupe të sunitëve të cilët thonë se Zoti ishte i kënaqur me ta prandaj ata ishin të lirë të kryenin çfarëdo veprash që dëshironin, dhe se ata nuk do të dënohen pse i kanë shkelur urdhrat dhe rregullat ekzistuese në Librin e Shenjtë dhe në sunet.
Lufta e parë në halifatin e Aliut, e cila quhet “Beteja e devesë”, u shkaktua nga dallimet fatkëqija të klasave të krijuara gjatë periudhës së sundimit të halifit të dytë si pasojë e forcave të reja shoqërore ekonomike të cilat krijuan një ndarje të pabarabartë të thesarit publik midis anëtarëve të komunitetit. Kur u zgjodh në halifat, Aliu e ndau thesarin në mënyrë ta barabartë47 ashtu siç kishte qenë metoda e Pejgamberit të Shenjtë, por mënyra e tij e ndarjes së pasurisë i shqetësoi shumë Talhahun dhe Zubairin. Ata filluan të tregonin shenja të mosbindjes dhe ikën nga Medina për në Mekë, gjoja me qëllim që të bënin haxhillëk. Ata e bindën “nënën e Besimtarëve” (umm al-mu’minin), Ajshen, e cila nuk ishte mike me Aliun, që t’u bashkohej atyre dhe gjoja duke dëshiruar për t’u hakmarrë për vdekjen e halifit të tretë, e filluan betejën e përgjakshme të Devesë.48 Kjo u bë përkundër faktit se po ky Talha dhe Zubair ishin në Medinë kur u rrethua dhe u vra halifi i tretë, por nuk bënë asgjë për ta mbrojtur.49
Për më tepër, pas vdekjes së tij ata ishin të parët që i shprehën besnikërinë Aliut në emër të imigrantëve (Muhaxhirun)50 si dhe në emrin e tyre.51 Gjithashtu, “nëna e Besimtarëve”, Ajsha, nuk tregoi asnjë kundërshtim ndaj atyre që e kishin vrarë halifin e tretë në çastin kur ajo e mori lajmin për vdekjen e tij.52 Nuk duhet të harrohet se nxitësit kryesorë të trazirave që shpunë në vdekjen e halifit të tretë ishin ata shokë për të cilët shkruan letra nga Medina, njerëz të afërt dhe të largët duke i ftuar të ngriheshin kundër halifit, një fakt që është përsëritur në shumë raste të mëhershme të historisë muslimane.
Sa i përket luftës së dytë, të quajtur Beteja e Sifinit, e cila zgjati nja një vit e gjysmë, shkaku i saj ishte zilia e Muavijut për halifatin i cili për të ishte më tepër instrument politik botëror sesa institucion religjioni. Por, si arsyetim ai dha nxjerrjen e gjakut të halifit të tretë, si gjënë kryesore, dhe filloi një luftë në të cilën më shumë se njëqind mijë njerëz humbën jetën pa arsye. Natyrisht, në këto luftëra Muaviju ishte më shumë agresor sesa mbrojtës, sepse protesta për ta nxjerrë gjakun e dikujt nuk mund kurrë të bëhet në formë mbrojtjeje. Preteksti i kësaj lufte ishte hakmarrja e përgjakshme. Gjatë ditëve të fundit të jetës së tij, halifi i tretë, për ta shuar kryengritjen kundër tij, i kërkoi Muavijut ndihmë, por armata e Muavijut, e cila u nis nga Damasku drejt Medinës, me qëllim priti në rrugë derisa u vra halifi. Atëherë ai u kthye në Damask për të filluar një kryengritje për t’u hakmarrë për vdekjen e halifit.53 Pas vdekjes së Aliut dhe pasi e mori halifatin vet, Muaviju e harroi çështjen e hakmarrjes për vdekjen e halifit të tretë dhe nuk e vijoi më tutje atë çështje.
Pas Sifinit u paraqit beteja e Nahravanit, në të cilën një numër njerëzish, në mesin e të cilëve mund të gjendeshin disa nga shokët (e Pejgamberit), u ngritën kundër Aliut, sigurisht të nxitur nga Muaviju.54 Këta njerëz bënin kryengritje nëpër tokat e Islamit, duke vrarë muslimanë dhe sidomos ithtarët e Aliut. Ata sulmonin madje edhe gratë shtatëzëna dhe ua mbytnin foshnjat. Aliu e shuajti edhe këtë kryengritje, por pak kohë më vonë u vra edhe vetë në xhaminë e Kufasë nga njëri prej anëtarëve të këtij grupi i cili erdh e u bë i njohur si Khavarixh.
Kundërshtarët e Aliut pohojnë se ai ishte njeri i guximshëm, por nuk kishte mendjemprehtësi politike. Ata thonë se në fillim të halifatit të tij ai do të mund të bënte paqe të përkohshme me kundërshtarët e vet. Ai do të mund t’u afrohej atyre në paqe dhe me miqësi, duke u ardhur rrotull kënaqësive dhe miratimeve të tyre. Në këtë mënyrë ai do të mund të forconte halifatin e tij dhe vetëm atëherë t’u kthehej çrrënjosjes dhe prishjes së tyre. Ajo që harrojnë njerëzit që mendojnë kështu, është se lëvizja e Aliut nuk mbështetej në oportunizëm politik. Ajo ishte lëvizje fetare rrënjësore dhe revolucionare (në kuptimin e vërtetë të revolucionit si lëvizje shpirtërore për të themeluar rendin e vërtetë të gjërave dhe jo në kuptimin e tij politik të sotëm); prandaj ai nuk do të kishte mundur të përmbushej me kompromise ose lajka dhe falsifikime. Një gjendje e ngjashme mund të shihet gjatë kohës së pejgamberisë të Pejgamberit të Shenjtë. Të pabesët dhe politeistët propozonin paqe me të shumë herë dhe betoheshin se po qe se ai do të pushonte të protestonte kundër zotërave të tyre, ata nuk do të përziheshin në misionin e tij të religjionit. Por, Pejgamberi nuk e pranonte një propozim të tillë, ndonëse ka mundur në ato ditë të vështira të bënte paqe dhe të përdorte lajkat dhe ashtu të forconte pozitat e tij, e pastaj të ngrihej kundër armiqve. Në të vërtetë, porosia islame kurrë nuk lejon të lihet një arsye e drejtë dhe me vend për hir të të forcuarit e një arsye tjetër të mirë, as që të refuzohet dhe të mos provohet falsifikimi me anë të një falsifikimi tjetër. Ka shumë vargje kuranore që kanë të bëjnë me këtë çështje.55
45. Shënim i redaktorit: Revolucionar në këtë kontekst natyrisht nuk ka të njëjtin kuptim që zakonisht e ka sot. Në kontekstin tradicional, një lëvizje revolucionare është rivendosja ose rizbatimi i parimeve të pandryshueshme të një rendi transcendent, kurse në kontekstin jo tradicional ajo fjalë do të thotë ngritje ose kundër këtyre parimeve ose kundër zbatimit të tyre ose kundër çfarëdo rendi të vendosur në përgjithësi.


vazhdon,, sepse vazhdon



46. Nahxh al-balaghah, predikimi i pesëmbëdhjetë.
47. Muruxh al-dhahab, vëll. II, f. 362; Nahxh al-balaghah, predikimi 122.; Ja’kubi, vëll. II, f. 160; Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f. 180.
48. Ja’kubi, vëll. II, f. 156; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 172; Muruxh al-dhahab, vëll. II, f. 366.
49. Ja’kubi, vëll. II, f. 152.
50. Shënim i redaktorit: Muhaxhrun u referohet të konvertuarve të hershëm në Islam të cilët imigruan së bashku me Pejgamberin nga Meka në Medinë.
51. Ja’kubi, vëll. II, f. 154; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 171.
52. Ja’kubi, vëll. II, f. 152.
53. Kur Osmani u rrethua nga ata që kishin ngritur krye, ai i shkroi Muavijut dhe i kërkoi ndihmë. Muaviju përgatiti një armatë prej dymbëdhjetë mijë njerëzish dhe e dërgoi drejt Medinës. Por ai u tha atyre të zinin vendin rreth Damaskut dhe vetë erdhi te Osmani për t’i raportuar për gatishmërinë e armatës. Osmani tha: “Ju keni detyruar të ndalet armata me qëllim që unë të vritem. Pastaj ju do të bëni derdhjen e gjakut tim si arsye për t’u revoltuar vetë ju.” Ja’kubi, vëll. II, f. 152; Muruxh al-dhahab, vëll. III, f. 25; Tabari, vëll. II, f. 403.
54. Muruxh al-dhahab, vëll. II, f. 415.
55. Për shembull, shih komentet tradicionale të cilat i përshkruajnë rrethanat e kohës së shpalljes së këtyre vargjeve: “Kryesorët ndër ta u shkojnë dhe i këshillojnë: Shkoni dhe bëhuni besimtarë ndaj Zotërave tuaj!” (Kur'ani, XXXVIII, 7) dhe “Dhe po të mos të të bënim të tërin të fortë ti do të mundeshe thuaja të lakoje pak ndaj tyre” (Kur'ani, XVII, 74 dhe “Të cilët donin që ti të lëshosh pe, që edhe ata të lëshonin pe.” (Kur'ani, LXVIII, 9).

[machori]

Të mirat që përfituan shiitët nga halifati i Aliut



Gjatë katër vjetëve dhe nëntë muajve të halifatit të tij, Aliu nuk qe në gjendje të eliminonte kushtet e çrregulluara të cilat mbizotëronin në gjithë botën islamike, por ai pati sukses në tri mënyra:
1. Si rezultat i mënyrës së jetesës së tij të drejtë dhe të mbarë ai zbuloi edhe një herë bukurinë dhe tërheqshmërinë e mënyrës së jetës së Pejgamberit të Shenjtë, sidomos për brezat e rinj. Në kundërshtim me madhështinë imperiale të Muavijut, ai jetonte në thjeshtësi dhe në varfëri si njerëzit më të varfër.56 Ai kurrë nuk i favorizonte miqte ose kushërinjtë dhe familjen e tij më shumë se të tjerët,57 as që ndonjëherë parapëlqente pasurinë më shumë sesa varfërinë ose forcën brutale sesa dobësinë.
2. Përkundër vështirësive të pavolitshme dhe të mundimshme të cilat ia merrnin kohën, ai la prapa ndër komunitetin islamik thesar të vlefshëm të shkencave të vërteta hyjnore dhe disiplinat intelektuale islamike.58 Gati njëmbëdhjetë mijë proverba të tij dhe fjalë të urta të shkurtra janë shënuar mbi tema të ndryshme intelektuale, fetare dhe shoqërore.59 Në bisedat dhe fjalimet e tij ai parashtronte shkencat më madhështore islamike në një mënyrë më elegante dhe të rrjedhshme. Ai themeloi gramatikën e arabishtes dhe vuri bazat për letërsinë arabe.60
Ai ishte i pari në Islam i cili gërmoi drejtpërsëdrejti në çështjet e metafizikës (falsafah-i ilahi) në një mënyrë që kombinon rigorozitetin intelektual dhe demonstrimin logjik. Ai bisedonte për problemet të cilat kurrë nuk ishin paraqitur përpara në këtë mënyrë ndër metafizikantët e botës.61 Për më tepër, ai i ishte kushtuar aq shumë metafizikës dhe gnosës, saqë edhe në flakën e betejës ai do të vijonte bisedë intelektuale dhe do të bisedonte për çështje metafizike.62
3. Ai ushtroi një numër të madh shkollarësh dhe dijetarësh islamikë, në mesin e të cilëve gjenden disa asketë dhe gnosistë të cilët ishin gjyshërit e sufistëve, njerëz të tillë si Uvajs al-Karani, Kumajl al-Nakhai, Majtham al-Tamari dhe Rashid al-Hajdari. Këta njerëz janë njohur nga sufistët e mëvonshëm si themelues të gnosës në Islam. Të tjerët nga nxënësit e tij u bënë mësuesit e parë të jurisprudencës, të teologjisë, të komentimeve dhe të recitimeve kur'anore.63


56. Muruxh al-dhahab, vëll. II, f. 431; Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f. 181.
57. Abu’l-Fida, vëll. I, f. 182; Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, f. 181.
58. Nahxh al-balaghah dhe hadithet në librat e sunitëve dhe të shiitëve.
59 -du. Kitab al-ghuhur va’’l rar nga Amidi, Sidon, 1349.
60. Vepra të tilla si Nahv (gramatikë) nga Sujuti, Teheran, 1281, vëll. II; Ibn Abi’l-Hadid, vëll, I, f. 6.
61. Shih Nahxh al-balaghah.
62. Në mes të luftës në betejen e Xhamalit, një beduin e pyeti Aliun: “O, komandant i besimtarëve! Ju thoni Zoti është një?” Njerëzit e sulmuan nga të dyja anët dhe thanë: “A nuk shihni se Aliu është i mërzitur dhe se mendja e tij është e zënë me aq shumë gjëra të ndryshme? Pse hyn në bisedë me të?” Aliu u tha shokëve të tij: “Lereni këtë njeri rahat. Qëllimi im i luftës me këta njerëz nuk është asgjë tjetër pos të sqarojmë doktrinat e vërteta dhe qëllimin e religjionit.” Atëherë ai filloi t’i përgjigjej beduinit. Bihar al-anvar, vëll. II, f. 65.
63. Ibn Abi’l-Hadid, vëll. I, ff. 6-9.




Transferimi i halifatit të Muavijut dhe shndërrimi i tij në monarki të trashëgueshme



Pas vdekjes së Aliut, halif u bë i biri, Hasan ibën Aliu, i cili njihet nga shiizmi si Imami i tyre i dytë. Ky përcaktim u bë sipas dëshirës së fundit dhe testamentit të Aliut dhe po ashtu me besnikërinë e komunitetit që tregoi ndaj Hasanit. Por Muaviju nuk mbeti i qetë para kësaj ngjarjeje. Ai marshoi me armatën e tij drejt Irakut, i cili atëherë ishte kryeqyteti i halifatit, dhe filloi të zhvillojë luftë kundër Hasanit.
Me anë të intrigave të ndryshme dhe duke paguar shuma të mëdha të hollash, Muaviju qe në gjendje t’i korruptonte gradualisht ndihmësit dhe gjeneralët e Hasanit. Më në fund qe në gjendje ta detyronte Hasanin t’ia dorëzonte halifatin atij në mënyrë që t’i ikte gjakderdhjes dhe të shpallte paqe.64 Hasani ia dorëzoi halifatin Muavijut me kusht që halifati t’i kthehej atij pas vdekjes së Muavijut dhe që të mos u bëhej kurrfarë dëmi ithtarëve të tij.65
Në vitin 40/661, Muaviju më në fund mori në duar të veta halifatin. Ai atëherë u nis menjëherë për Irak dhe në një fjalim mbajtur para popullit të atij vendi tha: “Unë nuk luftova kundër jush për hir të lutjeve të agjërimit. Këto vepra ju mund t’i kryeni vetë. Ajo që unë desha të përmbushja ishte të sundoja mbi juve dhe këtë qëllim e kam arritur.” Ai po ashtu tha: “Marrëveshjen që e kam bërë me Hasanin është e pavlefshme dhe shterpë. Atë unë e shkeli me këmbë.”66 Me këtë deklaratë Muaviju ua bëri popullit të ditur karakterin e vërtetë të qeverisë së tij dhe nxori në shesh natyrën e programit që kishte në mendje.
Në deklaratën e tij ai tregoi se do ta ndante religjionin nga politika dhe se nuk do të jepte kurrfarë garancish sa u përket detyrave dhe rregullave të religjionit. Ai do të shpenzonte gjithë forcën e tij për ta ruajtur dhe mbajtur të gjallë pushtetin e tij vetjak, pa marrë parasysh sa mund të kushtonte. Është e qartë se një qeveri e një natyre të tillë është më shumë formë e një sulltanati dhe monarkie sesa halifat dhe zëvendës i Pejgamberit të Zotit në kuptimin tradicional islamik. Për këtë arsye disa që ishin pranuar në oborrin e tij i drejtoheshin si “mbret”.67 Ai vetë në disa tubime private interpretonte qeverinë e tij si monarki,68 ndërsa publikisht gjithmonë e paraqiste veten si halif.
Natyrisht, çdo monarki që mbështetet mbi forcën bart me vete në mënyrë të nënkuptueshme parimin e trashëgimisë. Muaviju, gjithashtu, më në fund e kuptoi këtë fakt dhe e zgjodhi të birin, Jazidin, i cili ishte një i ri i shkujdesur pa personalitet, aspak religjioz,69 si “princ i kurorëzuar” dhe trashëgimtar i tij. Ky akt ishte shkak i shumë ngjarjeve të dhembshme në të ardhmen. Muaviju kishte treguar që përpara se do të refuzonte të lejonte Hasan ibën Aliut të trashëgonte atë si halif dhe se kishte në mendje diçka tjetër. Prandaj kishte shkaktuar që të vritej Hasani me helmim,70 duke përgatitur kështu rrugën për të birin, Jazidin.
Duke prishur marrëveshjen me Hasanin, Muaviju e bëri të qartë se ai kurrë nuk do të lejonte që shiitët e familjes së Pejgamberit të jetonin në rreth të qetë dhe të sigurt dhe të vazhdonin veprimtarinë e tyre si përpara, dhe ai e zbatoi pikërisht këtë qëllim. Tregohet se ai kishte shkuar aq larg sa të deklaronte se kushdo që do ta transmetonte një hadith duke lavdëruar virtytet e familjes së Pejgamberit nuk do të kishte kurrfarë imuniteti ose mbrojtje sa i përket jetës, mallit dhe pronës.71 Në të njëjtën kohë, ai urdhëroi që kushdo që do të recitonte ndonjë hadith duke lavdëruar shokët (e Pejgamberit) ose halifët e tjerë do t’i jepej shpërblim i mjaftueshëm. Si rezultat i kësaj, një numër i dukshëm hadithesh u shënuan në këtë kohë duke lavdëruar shokët (e Pejgamberit), disa nga të cilët janë me autenticitet të dyshimtë.72 Ai urdhëroi që për Aliun të jepeshin komente përçmuese nga katedrat e xhamisë nëpër tokat islame, ndërsa ai vetë përpiqej të përdorte fjalë të këqija për Aliun. Ky urdhër vazhdoi të vlente pak a shumë me efekt deri në halifatin e Umar ibën Abd al-Azizit, kur u hoq nga fuqia.73 Me ndihmën e agjentëve të tij dhe të togerëve, Muaviju bëri që elita dhe ata më të dalluarit në mesin e ithtarëve të Aliut të gjenin vdekjen ndërsa kokat e disa prej tyre i banin në hunj nëpër qytete të ndryshme.74 Shumica e shiitëve u detyrua të mohonte madje edhe të shante Aliun dhe të shprehte përbuzje për të. Po të refuzonin, ata do ta gjenin vdekjen.

vazhdon se pse

65. Ja’kubi, vëll. II, f. 192; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 183.
66. al-Nasa’ih al-hafjah nga Muhamed al-Alaviu, Bagdat, 1368, vëll. II, f. 161 dhe të tjera.
67. Ja’kubi, vëll. II, f. 193.
68. Ja’kubi, vëll. II, f. 207.
69. Jazidi ishte person i pasionuar dhe i butë. Ai ishte gjithmonë i dehur dhe mbante mëndafsh dhe rroba të pahijshme. Ndejat e tij të natës kombinoheshin me muzikë dhe verë. Kishte një qen dhe një majmun të cilët ishin gjithmonë me të si shoqërues me të cilët ai zbavitej. Majmuni i tij quhej Abu Kejz. Ai e vishte atë me rroba të bukura dhe e detyronte të ishte i pranishëm në ndejat e tij të pijes. Ndonjëherë e hipte në kalë dhe e dërgonte në vrapim. Ja’kubi, vëll. II, f. 196; Muruxh al-dhahab, vëll. III, f. 77.
70. Muruxh al-dhahab, vëll. III, f. 5; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 183.
71. al-Nasa’ih al-kafjah, f. 72, treguar nga Kitab al-ahdath.
72. Ja’kubi, vëll. II, ff. 199 dhe 210; Abu’l-Fida, vëll. I, f 186; Muruxh al-dhahab, vëll. III, ff. 33 dhe 35.
73. al-Nasa’ih al-kafjah, ff. 72-73.
74. al-Nasa’ih al-kafjah, ff. 58, 64, 77-78.

[machori]

Shiizmi gjatë shekullit II/VIII


Gjatë fillimit të dekadës së katërt të shekullit II/VII, duke vijuar një sërë revolucionesh të luftërave të përgjakshme në gjithë botën islamike të cilat u bënë për shkak të padrejtësive, dhunës dhe veprave të këqia të umevitëve, filloi një lëvizje kundër-umevite në emër të familjes së Pejgamberit në Khurasan të Persisë. Prijës i kësaj lëvizjeje ishte gjenerali persian, Abu Muslim Marvazi, i cili u ngrit kundër sundimit të Umevitit dhe e përparoi kauzën e tij hap pas hapi derisa qe në gjendje ta rrëzonte qeverinë e Umevitit.85
Ndonëse kjo lëvizje zuri fill në sfondin e thellë shiit dhe doli në shesh pak a shumë me pretendim se dëshironte të hakmerrej për familjen e Pejgamberit, dhe ndonëse nga njerëzit madje ishte kërkuar fshehtas t’i shprehnin besimin një anëtari të kualifikuar të familjes së Pejgamberit, ajo nuk u ngrit drejtpërsëdrejti si rezultat e udhëzimeve të imamëve. Kjo dëshmohet me faktin se kur Abu Muslimi i ofroi halifatin Imamit të gjashtë në Medinë, ai refuzoi atë plotësisht duke thënë: “Ju nuk jeni njëri ndër njerëzit e Muhammedi a.s., kurse kjo kohë nuk është koha ime.”86
Më në fund abasidët e fituan halifatin në emër të familjes së Pejgamberit87 dhe në fillim treguan njëfarë mirësjelljeje ndaj njerëzve në përgjithësi dhe ndaj pasardhësve të Pejgamberit në veçanti. Në emër të hakmarrjes për martirizmin e familjes së Pejgamberit, ata i masakruan umevitit, duke shkuar deri në atë shkallë sa i hapnin varret e tyre dhe digjnin çkado që gjenin te ata.88 Por së shpejti ata filluan të vijonin rrugët e padrejta të umevitëve dhe nuk hoqën dorë kurrsesi nga padrejtësitë dhe nga veprat pa përgjegjësi. Abu Hanifahu, themeluesi i njërës nga katër shkollat sunite të drejtësisë, u burgos nga al-Mansuri dhe u torturua.89 Ibën Hanbali, themeluesi i një shkolle tjetër të drejtësisë, u rrah me kamxhik.90 Imami i gjashtë vdiq nga helmimi pas shumë torturave dhe dhunës së madhe.91 Pasardhësit e familjes së Pejgamberit të Shenjtë e pësonin nganjëherë me prerjen e kokës në grupe, duke u varrosur të gjallë, ose duke u murosur në muret e ndërtesave të qeverisë që ndërtoheshin.
Harun al-Rashidi, halifi abasid, gjatë sundimit të të cilit perandoria islamike arriti kulmin e zgjerimit dhe të pushtetit të saj, do të shikonte rastësisht diellin dhe do t’i drejtohej me këto fjalë: “Shndrit këdo që ti dëshiron, ti nuk do të mundesh kurrë të ikësh nga mbretëria ime.” Nga një anë, armatat e tij po përparonin në lindje dhe në perëndim, nga ana tjetër, disa hapa nga pallati i halifit, dhe pa dijen e tij, zyrëtarët kishin vendosur krye në vete të mblidhnin taksa nga populli që donte të kalonte urën e Bagdatit. Madje një ditë, kur halifi deshi të kalonte urën, atë e ndalën dhe i kërkuan ta paguante taksën.92
Një këngëtar, duke kënduar dy vargje të ndryshme, nxiti pasionin e halifit abasid, Aminit, i cili e shpërbleu me tre milionë dërhemë. Këngëtari në gëzim u hodh te këmbët e halifit duke thënë: “O prijës besnik! Ju po më jepni të gjitha këto të holla?” Halifi iu përgjigj: “Nuk prish punë. Ne i marrim këto të holla nga një pjesë e panjohur e vendit tonë.”93
Shuma marramendëse e pasurisë që rridhte çdo vjet nga të gjitha anët e botës islamike në thesarin publik në kryeqytet ndihmonte të krijohej atmosferë luksi dhe kënaqësie tokësore. Shumë nga ajo në të vërtetë, shpesh shpenzohej për kënaqësitë dhe poshtërsitë e halifit të asaj kohe. Numri i vajzave skllave të bukura në oborrin e disa halifëve arrinte deri në mija sosh. Me shthurjen e sundimit të umevitëve dhe me themelimin e sundimit të abasidëve, shiizmi nuk përfitoi asgjë në asnjë mënyrë. Kundërshtarët e tij të dhunshëm dhe të padrejtë vetëm sa e ndërruan emrin.


85. Ja’kubi, vëll. III, f. 79; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 208, dhe histori të tjera.
86. Ja’kubi, vëll. III, f. 86; Muruxh al-dhahab, vëll. III, f. 268.
87. Ja’kubi, vëll. III, f. 86; Muruxh al-dhahab, vëll. III, f. 270.
88. Ja’kubi, vëll. III, ff. 91-96; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 212.
89. Abu’l-Fida, vëll. II, f. 6.
90. Ja’kubi, vëll. III, f. 198; Abu’l-Fida, vëll. I, f. 33.
91. Bihar al-anvar, vëll. XII, mbi jetën e Imamit Jafar al-Sadikut.
92. al-Aghani nga Abu’l-Faraxh Isfahaniu, Kajro, 1345-51, tregimi për urën e Bagdatit.
93. al-Aghani, tregimi i Aminit.







Shiizmi në shekullin III/IX

Në fillim të shekullit III/IX shiizmi qe në gjendje të merrte frymë edhe një herë. Ky kusht më i parapëlqyer ishte së pari për shkak të të dhënës se shumë libra shkencore dhe filozofike u përkthyen nga greqishtja, sirishtja dhe nga gjuhë të tjera në gjuhën arabe, ndërsa njerëzit me interesim studionin shkencat intelektuale dhe racionale. Për më tepër, al-Mamuni, halifi abasid nga 198/813 deri më 218/833, kishte prirje mutazilite dhe meqenëse në pikëpamjet e tij religjioze ai favorizonte demonstrimin intelektual, ai ishte më i gatshëm t'u jepte liri të plotë bisedave dhe propagandimit të pikëpamjeve të ndryshme fetare. Teologët dhe shkollarët shiitë shfrytëzuan mirë këtë liri dhe bënë çmos t’i shpienin përpara veprimtaritë shkollore dhe të përhapnin mësimet shiite. Gjithashtu, al-Mamuni, duke vijuar sipas kërkesave të forcave politike të asaj kohe, e kishte bërë Imamin e tetë shiit trashëgimtar të tij, siç tregohet në historitë më standarde. Si rezultat i kësaj, pasardhësit e Pejgamberit të Shenjtë dhe miqtë e tyre qenë deri në një shkallë të liruar prej dhunës së qeverisë dhe gëzuan njëfarë shkalle të lirisë. Mirëpo, nuk shkoi shumë kohë dhe tehu i mprehtë i shpatës u kthye edhe një herë kundër shiitëve dhe mënyra e harruar e jetës së kaluar iu kthye atyre edhe një herë. Kjo ndodhi sidomos në rastin e al-Mutavakilit (233/847 deri më 247/861) i cili mbajti një armiqësi të veçantë ndaj Aliut dhe shiitëve. Me urdhrin e tij u rrënua plotësisht varri i Imamit të tretë në Qerbela.94

94. Abu’l-Fida dhe histori të tjera.






Shiizmi në shekullin IV/X


Në shekkulin IV/X përsëri mbisunduan disa kushte të cilat ndihmuan shumë përhapjen dhe forcimin e shiizmit. Në mesin e tyre ishte dobësia që u paraqit në qeverinë dhe adminstratën qendrore abaside dhe paraqitja e sunduesve bujidë. Bujidët, të cilët ishin shiitë, kishin ndikimin më të madh jo vetëm në provincat e Persisë, por edhe në kryeqytetin e halifatit në Bagdat, madje edhe mbi vetë halifin. Kjo fuqi e re e përpjesëtimit të dukshëm u bëri të mundshme shiitëve të ngriheshin në këmbë para kundërshtarëve të tyre të cilit kishin provuar më përpara t’i shtypnin duke u mbështetur mbi pushtetin e halifatit. Ajo po ashtu u ndihmoi shiitëve të përhapnin haptas pikëpamjet e tyre mbi religjionin.
Siç është shënuar nga historianët, gjatë këtij shekulli pjesa më e madhe e gadishullit arab ishte shiite me përjashtim të disa qyteteve të mëdha. Madje edhe disa nga qytetet kryesore, si Hajdari, Umani dhe Sadahu ishin shiite. Në Basra, i cili kishte qenë gjithmonë qytet i sunitëve dhe shtyhej me Kufan e cila konsiderohej si qendër e shiitëve, u paraqit një grup i dukshëm shiitësh. Po ashtu në Tripoli, Nablus, Tiberias, Najshapur dhe Herat kishte shumë shiitë, kurse Ahvazi dhe bregdeti i Gjirit Persik, nga ana e Persisë, ishin po ashtu shiite.95
Në fillim të këtij shekulli, Nasir Utrushi, pas shumë vjetësh të përhapjes së misionit fetar në Versinë veriore, fitoi pushtet në Tabaristan dhe themeloi mbretërinë e cila vazhdoi disa breza pas tij. Para Utrushit, Hasan ibën Zaid al-Alavi kishte sunduar gjatë shumë vjetësh në Tabaristan.96 Po ashtu në këtë periudhë fatimidët, të cilët ishin ismili, e pushtuan Egjiptin dhe organizuan një halifat i cili zgjati nja dy shekuj (296/908 deri më 567/1171).97 Kundërshtime dhe luftime shpesh ndodhnin në qytetet keryesore si në Bagdat, në Kajro dhe në Najshapur midis shiitëve dhe sunitëve, në disa prej të cilave shiitët do të fitonin epërsi dhe do të dilnin fitimtarë.

95. al-Hadarat al-islamijah nga Adam Mezi, Kajro, 1366, vëll. I, f. 97.
96. Muruxh al-dhahab, vëll. IV, f. 373; al-Milal va’l-nihal nga Shahristani, Kajro, 1368, vëll. I, f. 254.
97. Abu;l-Fida, vëll. II, f. 63 dhe vëll. III, f. 50.




Shiizmi nga shek. V/XI deri në shek. IX/XV


Nga shekulli V/XI deri në shekullin IX/XV shiizmi vazhdoi të zgjerohej ashtu siç kishte ndodhur në shekullin IV/X.98 Shumë mbrtetër dhe sundues që ishin shiitë u paraqitën në pjesë të ndryshme të botës islame dhe përhapnin shiizmin. Kah fundi i shekullit V/XI aktiviteti misionar i ismailizmit futi rrënjë në fortesën e Alamutit dhe gjatë nja një shekulli e gjysmë ismailitët jetonin në pavarësi të plotë në regjionet qendrore të Persisë. Po ashtu sadati marashët, të cilët ishin pasardhës të Pejgamberit të Shenjtë, sunduan shumë vjet në Mazandaran (Tabaristan).99 Shah Muhamed Khudabandahu, njëri nga sunduesit e mirënjohur mongolë, u bë shiit dhe pasardhësit e tij sunduan gjatë shumë vjetësh në Persi dhe qenë instrument për përhapjen e shiizmit.100 Duhet gjithashtu të zihen ngoje mbretërit e dinastive Ak Kojunlu dhe Kara Kojunlu të cilët sunduan në Tabriz dhe domeni i të cilëve shtrihej deri në Fars dhe Kerman,101 po ashtu edhe qeveria fatimide e cila sundonte në Egjipt.
Natyrisht, liria fetare dhe mundësia për të ushtruar pushtet fetar nga popullata dallonte varësisht nga sunduesit e ndryshëm. Për shembull, me përfundimin e sundimit fatimid dhe me ardhjen në pushtet të ajubidëve, plotësisht ndryshoi skena, kurse popullata shiite në Egjipt dhe në Siri humbi pavarësinë e tij fetare. Shumë shiitë të Sirisë u vranë gjatë kësaj periudhe vetëm duke u akuzuar se vijonin shiizmin. Njëri nga ata ishte Shahid-i Avval (Dëshmori i parë) Muhamed ibën Maki, njëri nga figurat më të larta të jurisprudencës shiite, i cili u vra në Damask më 786/1384.102 Po ashtu, Sheik al-ishrak Shihab al-Din Suhravardi u vra në Halep me akuzë se kultivonte mësimet dhe filozofinë batini.103 Në përgjithësi gjatë kësaj periudhe shiizmi po rritej shikuar nga pikëvështrimi i numrit, ndonëse pushteti i tij fetar dhe liria vareshin nga kushtet lokale dhe nga sunduesit e asaj kohe. Gjatë kësaj periudhe, shiizmi kurrë nuk u bë religjion zyrtar i asnjë shteti musliman.

98. Shih historitë e al-Kamil nga Ibën Athiri, Kajro, 1348; Raudat al-safa; dhe Habib al-sijar nga Kvand Miri, Teheran, 1333.
99. Po aty.
100. Po aty.
101. Po aty.
102. Rajhanat al-adab nga Muhamed Ali Tabrizi, Teheran, 1326, vëll. II, f. 365, dhe shumicën e veprave mbi biografitë e njerëzve të famshëm.
103. Rajhanat al-adab, vëll. II, f. 380.





Shiizmi në shekujt X/XVI dhe XI/XVII


Në shekullin X/XVI Ismaili, i cili ishte nga familja e Sheik Safi al-Din Ardibiliut (753/1334), një mësues sufist dhe po ashtu shiit, filloi një revoltë në Ardibil, me treqind sufistë të cilët ishin dishepuj të gjyshërve të tij, me qëllim të themelimit të vendit të pavarur dhe të fuqishëm shiit. Në mënyrën e tij ai filloi pushtimin e Persisë dhe i kapërceu princat lokalë feudalë. Pas një sërë luftërash të përgjakshme me sunduesit lokalë dhe po ashtu me Osmanët të cilët e mbanin titullin e halifit, ai ia doli të formonte Persinë pjesë pas pjese si një shtet dhe të bënte shiizmin religjion zyrtar të mbretërisë së tij.104
Pas vdekjes së Shah Ismailit sunduan mbretër të tjerë safavidë në Persi deri në shek. XII/XVIII dhe secili prej tyre vazhdonte të njihte shiizmin si religjion zyrtar të vendit dhe ta forconte më tutje në këtë vend. Në kulmin e pushtetit të tyre, gjatë sundimit të Shah Abazit, safavidët qenë në gjendje për një zgjerim territorial dhe të dyfishonin popullatën e Persisë dy herë më shumë se tani.105 Sa u përket tokave muslimane, popullata shiite vazhdoi e njëjta si përpara dhe u shtua vetëm me shtimin natyror të popullatës.

104. Raudat al-safa’, Habib al-sijar dhe të tjera.
105. Tarikh-i’alam araj-i’abbasi nga Iskandar Bajku, Teheran, 1334, hixhrit.





Shiizmi nga shek. XII/XVIII deri në shek. XIV/XX

Gjatë tre shekujve të kaluar shiizmi vazhdoi shtimin e tij natyror si përpara. Në momentin e pikërishëm, gjatë pjesës së fundit të shekullit XIV/XX, shiizmi u njoh si religjion zyrtar i Iranit, ndërsa në Jemen dhe në Irak shumica e popullatës janë shiite. Thuajse në të gjitha tokat ku ka muslimanë mund të gjendet një numër shiitësh. Thuhet se në tërësi në botë sot ka rreth 100 milionë shiitë.


vazhdon...

[machori]

pjesa II - MENDIMI RELIGJIOZ I SHIITËVE

Aspekti Formal i Religjionit


Me “mendimin religjioz” nënkuptojmë atë formë të mendimit e cila ka të bëjë me cilindo nga problemet me natyrë fetare brenda një religjioni të veçantë, në të njëjtin kuptim siç është mendimi matematik formë e mendimit e cila ka të bëjë me çështjet matematike dhe zgjidh problemet matematike.
Nuk ka nevojë të thuhet se mendimi religjioz, si format e tjera të mendimit, duhet të ketë burime të sigurta nga të cilat rrjedh lënda e parë e mendimit të tij dhe nga të cilat varet. Ngjashëm me këtë, procesi i të rezonuarit të domosdoshëm për zgjidhjen e problemeve matematikore duhet të ketë një sërë faktesh dhe parimesh matematikore të mbështetura mirë. I vetmi burim nga i cili varet religjioni islam i shpallur në mënyrë hyjnore dhe mbi të cilin mbështetet, nëse mbështetet në shpalljen me origjinë qiellore, nuk është asnjë tjetër pos Kur'anit të Shenjtë. Është Kur'ani ai i cili është testamenti përfundimtar i pejgamberisë universale dhe përgjithmonë e jetë i Pejgamberit dhe pikërisht përmbajtja e Kur'anit ka substancën e thirrjes islamike. Natyrisht, fakti se Kur'ani është i vetmi burim i mendimit religjioz islamik nuk i eliminon burimet e tjera dhe origjinat e të menduarit të drejtë, siç do të shpjegohet më vonë.
Janë tri metoda të mendimit religjioz të Islamit. Kur'ani i Shenjtë në mësimet e tij thekson tri rrugë të muslimanëve që duhet vijuar për të kuptuar qëllimet e religjionit dhe të shkencave islamike: 1) rruga e aspektit të jashtëm dhe formal të religjionit (Sheriati); 2) rruga e të kuptuarit intelektual; dhe 3) rruga e të kuptuarit shpirtëror që arrihet përmes sinqeritetit (ihlas) duke dëgjuar Zotin.
Mund të shihet se Kur'ani i Shenjtë në aspektin e tij formal u drejtohet të gjithë njerëzve pa dhënë asnjë demonstrim të provës. Thënë më mirë, duke u varur nga sovraniteti unik i Zotit, ai i urdhëron njerëzit të pranojnë parimet e fesë, si unitetin hyjnor, pejgamberinë, eskatologjinë; ai u jep urdhra praktike siç janë lutjet e ditës, agjërimin etj.; por njëherësh ai ua ndalon atyre të kryejnë disa veprime të tjera. Megjithatë, po të mos siguronte Kur'ani autoritet për këto urdhra, kurrë nuk do të ishte pritur që njeriu t’i pranonte dhe t’i kryente ato. Prandaj, duhet të thuhet se thëniet aq të thjeshta të Kur'anit janë rrugë drejt të të kuptuarit të qëllimeve të fundit të religjionit dhe të kuptuarit të shkencave islamike. Shprehjet e tilla verbale, si “Beso Zotin dhe Pejgamberin e tij” dhe “Fale namazin” i quajmë aspekte të jashtme ose formale të religjionit.
Përveç udhëzimeve në aspektin e jashtëm të religjionit, shohim se Kur'ani i Shenjtë në shumë ajete e udhëzon njeriun drejt të të kuptuarit intelektual. Ai e fton njeriun të meditojë, të sodisë dhe të mendojë për shenjat e Zotit në makrokozëm dhe në mikrokozëm. Ai i shpjegon shumë të vërteta përmes të menduarit intelektual të lirë të njeriut. Duhet të thuhet në të vërtetë, se asnjë libër i shenjtë nuk ia lavdëron dhe rekomandon njeriut shkencat dhe dijen intelektuale sa e bën këtë Kur'ani. Në shumë fjalë dhe shprehje të tij Kur'ani vërteton vlefshmërinë e provës intelektuale dhe demonstrimin racional, domethënë, ai thotë se njeriu duhet së pari të pranojë vlefshmërinë e shkencave islamike dhe pastaj t’i arsyetojë këto përmes provave intelektuale. Përkundrazi, me besim të plotë në të vërtetën e pozitës së tij vetjake ai proklamon se njeriu duhet të përdorë intelektin e tij për ta zbuluar të vërtetën e shkencave islamike, dhe vetëm atëherë ta pranojë atë të vërtetë. Ai duhet të kërkojë pohimin e fjalëve që përmbajnë në porositë islamike në botën e krijimit e cila vetë është dëshmi e vërtetë. Dhe në fund, njeriu duhet të gjejë afirmimin e besimit të tij në rezultatet e demonstrimit racional; ai nuk duhet të fitojë besimin së pari pastaj, duke qenë i dëgjueshëm, të kërkojë prova. Kështu mendimi filozofik është po ashtu një rrugë, vlefshmëria dhe efikasiteti i së cilës vërtetohen nga Kur'ani i Shenjtë.1
Po ashtu, përveç udhëzimit nga aspektet e jashtme dhe intelektuale të religjionit, shohim se Kur'ani i Shenjtë me terma të thjeshtë shpjegon se e gjithë shkenca e vërtetë religjioze rrjedh nga Bashkimi Hyjnor (tevhid) dhe dija e Zotit dhe e atributeve të Tij. Përkryerja e dijes së Zotit u përket atyre të cilët ai i ka nxjerrë nga të gjitha vendet dhe i ka ngritur vetëm deri te vetë Ai. Pikërisht këta njerëz janë ata të cilët e kanë harruar veten dhe të gjitha gjërat dhe si pasojë e sinqeritetit të dëgjueshmërisë ndaj Zotit kanë qenë në gjendje të përqëndrojnë gjithë fuqinë dhe energjinë e tyre në botën transcendente. Sytë e tyre janë bërë të ndritshëm përmes vizionit të dritës së Krijuesit të Pastër. Me syrin e mprehtë ata kanë parë realitetin e gjërave në mbretërinë e botës tjetër dhe të kësaj bote, sepse me anë të sinqeritetit dhe të dëgjueshmërisë ata kanë arritur gjendjen e sigurisë (jakin). Si rezultat i kësaj sigurie atyre u janë zbuluar mbretëritë e asaj bote dhe të kësaj bote dhe jeta e pafund e botës së amshueshme.
Shqyrtimi i ajeteve të shenjta vijuese ndriçon plotësisht këtë pohim: “Dhe Ne nuk dërguam asnjë lajmërues para teje pa e frymëzuar atë (duke thënë): Nuk ka Zot tjetër përveç Meje (Allahut), prandaj më adhuroni” (Kur'ani, XXI, 25);2 dhe: “I lavdëruar qoftë Allahu me atë që ata ia përshkruajnë (Atij), përveç robëve të sinqertë të Allahut” (Kur'ani, XXXVII, 159-160);3 dhe: “Thuaj unë jam vetëm një i vdekshëm si ju. Më kanë mësuar se Zoti juaj është vetëm një Zot. Dhe kushdo qoftë që shpreson të takohet me Zotin e tij, le të bëjë punë të drejtë, dhe të mos i bashkohet askujt në adhurimin e duhur të Zotit të vet” (Kur'ani, XVIII, 111);4 dhe: “Shërbeji Zotit derisa të të mos vijë e paevitueshmja [al-jakin]” (Kur'ani, XV, 99);5 dhe Zoti thotë: “Kështu Ne i treguam Ibrahimit Mbretërinë qiellore dhe tokën (gjithësinë) në mënyrë që ai të mund të sigurohej” (Kur'ani, VI, 76);6 dhe: “Jo, por rekordi i së drejtës është në ‘Ilijun -Ah! kush do të të tregojë çka është ‘Ilijuni! - Një shënim i shkruar dhe i vërtetuar nga ata që janë afër (Zotit të tyre)” (Kur'ani, LXXXIII, 18-21);7 dhe: “Jo, a do ta dish ti (tani) me siguri [‘ilm al-jakin]! “Po, do të shohësh ti zjarrin e ferrit” (Kur'ani, XII, 5-6).8
Kështu mund të thuhet se një nga rrugët për të kuptuar të vërtetat dhe shkencat e religjionit është pastrimi i shpirtit të trupit dhe sinqeriteti në dëgjueshmëri ndaj Zotit.
Nga ajo që u tha bëhet e qartë se Kur'ani i Shejntë propozon tri metoda për të kuptuar të vërtetat e religjionit: aspektet e jashtme ose formale të religjionit; arsyetimin intelektual; dhe sinqeritetin në dëgjueshmëri që shpie në intuitë intelektuale e cila jep si rezultat zbulimin e së vërtetës dhe vizionin e saj të brendshëm. Megjithatë duhet të kuptohet se këto tri metoda dallojnë secila nga njëra-tjetra në disa mënyra. Për shembull, meqenëse format e jashtme të religjionit janë shprehje verbale në gjuhën më të thjeshtë, ato janë në duart e popullit, kurse secili nxjerr fitim nga ato sipas kapacitetit të tij vetjak.9 Në anën tjetër, dy rrugët e tjera, të cilat janë të përshtatshme për një grup të posaçëm (elitën -khavass), nuk janë të zakonshme për të gjithë. Rruga e formave të jashtme të religjionit shpie në të kuptuarit e religjionit të Islamit dhe jep si rezultat njohjen e substancës së besimit dhe të praktikës së Islamit, dhe të parimeve të shkencave, të etikës dhe të jurisprudencës islamike. Kjo është në kontrast me dy rrugët e tjera. Rruga intelektuale mund të zbulojë problemet që kanë lidhje me besimin, etikën dhe me parimet kryesore mbi çështjet praktike, por metoda intelektuale nuk mund të zbulojë urdhrat specifike të religjionit të dhëna në Kuran dhe në Sunet. Rruga e pastrimit të shpirtit të trupit, meqenëse ajo shpie në shpalljein e të vërtetave shpirtërore të dhëna nga Zoti, mund të mos ketë fare kufij as masa për rezultatet e veta ose të vërtetave të zbuluara përmes kësaj dhuntie hyjnore. Njerëzit që kanë arritur këtë njohuri e kanë shkëputur veten nga çdo gjë dhe kanë harruar çdo gjë përveç Zotit dhe janë nën udhëheqjen e drejtpërdrejtë dhe nën mbizotërimin e Vetë Zotit - Qoftë lavdëruar emri i Tij. Ajo që ai do dhe jo ajo që ata duan u shpallet atyre.
Tani do të marrin në hollësi të trija metodat e mendimit religjioz në Islam.

vazhdon... sepse ashtu vazhdon

[machori]

Anët e ndryshme të aspektit formal të religjionit
Është bërë e qartë nga ajo që u tha deri tani se Kur'ani i Shenjtë, i cili është burimi kryesor i mendimit religjioz në Islam, u ka dhënë autoritet të plotë kuptimeve të jashtme të fjalëve të tij për ata që duan të dëgjojnë porosinë e tij. I njëjti kuptim i jashtëm i ajeteve të thënieve të Pejgamberit i plotëson fjalët e Kur'anit dhe i ka deklaruar ato të jenë autoritative njësoj si Kur'ani. Sepse siç thotë edhe Kur'ani: “Dhe Ne të kemi shpallur ty Kur'anin që ti duhet t’ua shpjegosh njerëzve atë që është shpallur për ata” (Kur'ani, XVI, 44). Dhe: “Ai është ai që ka dërguar në mesin e analfabetëve lajmëruesin e Vetë atyre, për t’u treguar atyre shpalljet e Tij dhe t’i pastrojë ata, dhe t’u mësojë atyre fjalët e shenjta të Urtësisë” (Kur'ani, LXII, 2). Dhe: “Dhe çkado që t’ju japë lajmëruesi, merreni. Dhe çkado që ai t’ju ndalojë, tërhiquni (nga ajo)” (Kur'ani, LIX, 7). Dhe: “Vërtet në lajmëruesin e Allahut ju keni një shembull të mirë” (Kur'ani, XXXIII, 21).
Është fare e qartë se ajete të tilla nuk do të kishin kurrfarë kuptimi të vërtetë po qe se fjalët dhe veprat e Pejgamberit dhe madje edhe heshtja dhe miratimi i tij të mos ishin autoritet për ne siç është edhe vetë Kur'ani. Kështu fjalët e Pejgamberit janë autoritative dhe duhet të pranohen nga ata që i kanë dëgjuar nga goja ose që i kanë marrë përmes përcjellësit të besueshëm. Për më tepër, përmes një zinxhiri të tillë plotësisht të mirfilltë të përcjelljes dihet se Pejgamberi i Shenjtë ka thënë: “I lë dy gjëra të vlefshme në mesin tuaj duke besuar se po qe se i pranoni ato për vete kurrë nuk do të shkoni rrugës së gabuar: Kur'anin dhe anëtarët e familjes sime. Këto kurrë nuk do të ndahen deri në Ditën e Gjykimit.”10 Sipas këtij hadithi dhe haditheve të tjera të vendosura përfundimisht, fjalët e familjes dhe të farefisit të Pejgamberit formojnë një material që është plotësues i haditheve të Pejgamberit. Familja e Pejgamberit në Islam ka autoritet në shkencat fetare dhe janë të pagabueshëm në shpjegimin e mësimeve dhe të urdhrave të Islamit. Thëniet e tyre të marra nga goja ose përmes ndonjë përcjellësi të besueshëm, janë autoritative dhe duhet besuar.
Prandaj, është e qartë se burimi tradicional nga i cili nxirret aspekti formal dhe i jashtëm i religjionit, i cili është një dokument autoritativ dhe i cili po ashtu është burimi kryesor për mendimin fetar të Islamit, përbëhet nga dy pjesë: Libri (Kur'ani) dhe Suneti. Me Libër mendohet në aspektin e jashtëm të ajeteve të Kur'anit të Shenjtë; kurse me Sunet, hadithi i marrë nga Pejgamberi dhe familja e tij e nderuar.


Traditat e shokëve

Në shiizëm hadithet e transmetuara me anë të shokëve (të Pejgamberit) trajtohen sipas këtij parimi: nëse ata kanë të bëjnë me fjalët dhe veprat e Pejgamberit dhe nuk u vijnë ndesh haditheve të familjes së Pejgamberit, ato janë të pranueshme. Nëse ato përmbajnë vetëm pikëpamjet e vetë shokëve dhe jo ato të Pejgamberit, ato nuk janë autoritative si burime për urdhra të religjionit. Në këtë pikëpamje, sundimi i shokëve (të Pejgamberit) është sikur sundimi i çdo muslimani tjetër. Po në këtë mënyrë, vetë shokët merreshin me shokët e tjerë (të Pejgamberit) në çështjet e ligjit islamik ashtu siç do të merreshin me çdo musliman, jo si me dikë të posaçëm.

Kur'ani dhe tradita
Libri i Zotit, Kur'ani i Shenjtë, ështe burimi kryesor i çdo forme të mendimit islamik. Është pikërisht Kur'ani ai që i jep vlefshmërinë dhe autoritetin religjioz çdo burimi tjetër religjioz të Islamit. Prandaj, ai duhet të jetë i kuptueshëm për të gjithë. Për më tepër, Kur'ani përshkruan veten si dritë e cila ndriçon të gjitha gjërat. Ai po ashtu i nxit njerëzit dhe kërkon nga ata të rrahin mendjen mbi ajetet e tij dhe të vërejnë se nuk ka disparitete ose kundërshtime në to. Ai i fton ata të hartojnë vepër të ngjashme, nëse munden, për ta zëvendësuar. Është e qartë se po të mos ishte Kur'ani i Shenjtë i kuptueshëm për të gjithë, nuk do të kishte vend për pohime të tilla.
Të thuhet se Kur'ani është i kuptueshëm për të gjithë nuk është kundërthënëse me pohimet e mëhershme se Pejgamberi dhe familja e tij janë autoritete religjioze në shkencat islamike, të cilat shkenca në të vërtetë janë vetëm përpunime të përmbajtjes së Kur'anit. Për shembull, në pjesën e shkencave islamike e cila përmban urdhrat dhe ligjet e Sheriatit, Kur'ani përmban vetëm parimet e përgjithshme. Sqarimi dhe përpunimi i hollësive të tyre, siç është mënyra e përmbushjes së lutjeve të përditshme, agjërimi, këmbimi i mallërave, dhe në të vërtetë të gjitha veprimet e adhurimit (ibadat) dhe transaksionet (mu’amalat) mund të arrihen vetëm duke u referuar traditave të Kur'anit të Shenjtë dhe familjes (së Pejgamberit).
Sa i përket pjesës tjetër të shkencave islamike që kanë të bëjnë me doktrinat, metodat dhe praktikën etike, ndonëse përmbajtja dhe hollësitë e tyre mund të kuptohen nga të gjithë, të kuptuarit e domethënies së tyre të plotë varet nga pranimi i metodës së familjes së Pejgamberit. Po ashtu çdo verset i Kur'anit duhet të shpjegohet dhe të interpretohet me anë të ajeteve të tjera kuranore, jo nga pikëpamjet që na janë bërë të pranueshme dhe të njohura vetëm me anë të shprehive dhe zakoneve.
Aliu ka thënë: “Disa pjesë të Kur'anit flasin me pjesë të tjera të tij duke na zbuluar kuptimin e tyre dhe disa pjesë dëshmojnë për kuptimin e të tjerave.”11 Dhe Pejgamberi ka thënë: “Pjesë të Kur'anit vërtetojnë pjesë të tjera.”12 Dhe po ashtu: “Kushdo që ta interpretojë Kur'anin sipas mendjes së tij vetjake e ka bërë një vend për vete në zjarr.”13
Si një shembull i thjeshtë i komentimit të Kur'anit përmes Kur'anit mund të zihet ngoje ngjarja për torturën e njerëzve të Lutit për të cilët në një vend Zoti thotë: “Dhe Ne lëshuam shi mbi ta,”14 kurse në një vend tjetër Ai ka ndryshuar fjalinë në: “Shiko! Ne dërguam një furtunë gurësh mbi (të gjithë) ata.”15 Duke lidhur versetin e dytë me të parin bëhet e qartë se me “shi” donte të thoshte “gurë” nga qielli. Kushdo qoftë që ka studiuar me kujdes hadithet e familjes së Pejgamberit dhe të shokëve të tij të dalluar të cilët ishin vijues të Pejgamberit, nuk do të ketë dyshim se komenti i Kur'anit përmes Kur'anit është e vetmja metodë e komentit kuranor e mësuar nga familja e Pejgamberit.16


duke vazhduar



Shenimet>

10. Burimi i këtij hadithi është zënë ngoje në pjesën e parë të kësaj vepre.
11. Nahxh al-balaghah, predikimi 231.
12. Al-Durr al-manthur, vëll. II, f. 6.
13. Tafsir al-safi, Mulla Muhsin Fajd Kashani, Teheran, 1269, f. 8; Bihar al-anvar, vëll. XIX, f. 28.
14. Kur'ani, XXVI, 173.
15. Kur'ani, LIV, 34.
16. Shënim i redaktorit: Mund të shtohet se kjo është metodë e zbatuar nga autori në komentin e tij monumental të Kur'anit, -Kantari-

[machori]

Aspektet e jashtme dhe te mbrendshme te Ku'ranit

Eshte shpjeguar se Ku'rani i shenjte hedh drite mbi qellimet e religjionit permes fjaleve te tij dhe i jep urdhera njerezimit per çeshtjet e doktrines dhe te veprimit .Por kuptimi i Ku'ranit nuk eshte i kufizuar ne kete nivel .Perkundrazi ,pas ketyre shprehjeve te njejta ka nivele me te thela dhe me te gjera te kuptimeve ,te cilat mund ti kuptoj vetem elita shpirterore e cila ka zemer te pastert .
Pejgamberi i cili eshte mesuesi i Ku'ranit i caktuar ne menyre hyjnore thote ;17"Ku'rani ka nje eksterier te dukur dhe nje interier te thelle "Ai po ashtu ka thene "Ku'rani ka ,je dimension te mbrendshem dhe ai dimensin i mbrendshem ka nje dimension te mbrendshem,keshtu deri ne shtate dimensione te mbrendshme "18.Gjithashtu ne theniet e Imameve ka shume referenca drejt aspektit te mbrendshem te Ku'ranit.
Mbeshtetja kryesore per keto pohime eshte nje simbol te cilin Zoti e ka zene ngoje ne suren XII.ajetin,17 te Ku'ranit. Ne kete ajet dhuntit hyjnore jane simbolizuar me shiun qe bie nga bota e amshueshme dhe mbi te cilin varet jeta mbi toke dhe banoret e saj .Me ardhjen e shiut fillojn te ngrihen vershimat dhe çdo shtrat lumi pranon nje shume te caktuar te vershimes ,varesisht nga kapaciteti i tij. Ne rrjedh te saj vershima mbulohet me shkume ,por nen shkume gjendet po ai uje i cili jep jete dhe eshte i dobishem per njerezimin,siç tregohet ne kete tregim simbolik,kapaciteti per te kuptuar shkencat shoqerore,te cilat jane burim i jetes se mbrendshme te njeriut dallon midis njerezve .Ka asish per te cilet nuk ka realitet pertej existences fizike dhe jetes materiale te kesaj bote e cila zgjat vetem disa dite .Njerezit e till lidhen vetem me apetite materiale dhe deshirave fizike dhe nuk frigohen nga asgje pos nga humbja e perfitimeve materiale dhe te kenaqesive shqisore.Njerezit e till,duke marre parasysh ndryshimet e shkalleve midis tyre ,mund te pervetesojn ne rastin me te mire shkencat hyjnore ne nivelin e te besuarit ne nje menyre permbledhese te doktrinave dhe kryerjen e urdherave praktike te Islamit ne menyren e thjesht te jashtme ,pa u futur fare ne kuptimin e mbrendshem.Ata e adhurojn Zotin me shpres te shperblimit ose te frikes se denimit ne boten tjeter .
Ka po ashtu asish te cilet per shkak te pastertis se natyres se tyre ,nuk konsiderojn se mireqenia e tyre qendron ne lidhje me kenaqesite kalimtare jetesore ,qe kalojn shpejt te kesaj bote .Humbjet fitimet dhe pervojat e idheta dhe te embla te kesaj bote jane per ta jo me shume se nje iluzion terheqes .Perkujtimi i atyre qe kane kaluar para tyre ne karvanin e existences ,te cilet dje kerkonin kenaqesi kurse sot jane vetem subjekte tregimesh ,eshte nje qortim qe vazhdimisht eshte i pranishem ne syte e tyre .Njerezit e tille qe kane zemer te paster natyrisht se i terheq bota e amshuashme .Ata i shikojn dukurit e ndryshme te kesaj bote kalimtare si simbole dhe mrekulli te nje bote me te larte ,jo si realitet me çdo kusht dhe i pavarur .
Pikerisht ne kete pike ,permes shenjave te kesaj bote dhe te asaj tjetres ,shenja mbi horizonte dhe ne shpirtrat e njerezve ,19 ata " veshtrojne "vizionin shpirteror te Drites se Pambarim te Madheris dhe Madheshtis se Zotit . Zemrat e tyre pushtohen plotesisht nga deshira per te arritur te kuptuarit e simboleve dhe sekreteve te krijimit.Ne vend se te mbyllen ne pusin e erret dhe te thelle te arritjeve personale dhe te egoizmit , ata fillojne te fluturojn ne hapesiren e pakufizuar te botes se amshueshme ,dhe ecin gjithnje perpara ,drejt zenitit te botes shpirterore
Kur ata degjojn se Zoti ka ndaluar adhurimin e idhujve ,gje qe se jashtmi do te thote perkulje para nje idhulli ,ata e kuptojn kete urdher sikur te donte te thoshte se ata nuk duhet te degjojn tjeter pos Zotit ,sepse te degjosh do te thote te perkulesh para dikujt dhe ti sherbesh atij.Pertej kesaj domethenie ata kuptojn se nuk duhet te shpresojm per tjeter ose te frigohen nga tjeterkush pos Zotit ,pos kesaj ata nuk duhet tu dorzohen kerkesave te apetiteve te tyre egoiste ,dhe pos kesaj ata nuk duhet te perqendrohen ne asgje tjeter pos ne Zotin ,Lavderuar qofte emri i tij .Po ashtu kur ata degjojn nga Ku'rani se duhet te luten kuptimi i jashtem i se ciles eshte te kryhen ritet e posaçme te lutesve ,permes kuptimit te tij me gjithe zemer dhe shpirt. Pas kesaj ata kuptojn se para Zotit ata duhet te konsiderojn veten si asgje hiq, duhet te harrojn vetveten dhe te mbajn mend vetem Zotin. 20
Mund te shihet se kuptimi i mbrendshem i pranishem ne keta dy shembuj nuk eshte per shkak te shprehjes se jashtme te urdherit dhe te ndaleses ne fjale .
Megjithat te kuptuarit e kesaj domethenie eshte e pashmangshme per secilin qe ka filluar te meditoj per nje rend ma universal dhe ka parapelqyer me shume te fitoj nje vizion te gjithesis se realitetit se sa ne egon e tij , i cili ka para pelqyer objektivisht nje subjektivizem egocentrik.
Nga kjo bisede ,kuptimi i aspekteve te jashtme dhe te mbrendshme te Ku'ranit eshte bere i qarte .Eshte bere poashtu evidente se kuptimi i mbrendshem i Ku'ranit nuk çrrenjos ose paafteson kuptimin e jashtem te tij . Perkundrazi kjo eshte sikur shpirti i cili i jep jete trupit . Islami i cili eshte nje religjion universal dhe i amshueshem dhe i jep theksimin me te madh "reformimit " te njerezimit kurr nuk mund t'ia dale pa ligjet e jashtme te cilat jane per te miren e shoqerise ,as pa doktrinat e veta te thjeshta te cilat jane roje dhe ruajtese te ketyre ligjeve
Si mundet nje shoqeri me pretendim qe religjioni te jete vetem qeshtje e zemres ,qe zemra e njeriut te jete e paster dhe te mos kete kurrfar vlere te veprave ,te jetoj ne çrregullim dhe perseri te kete lumturi .Si mundet veprat dhe fjalet jo te drejta te shkaktojn kultivimin e zemres se paster ? Si mundet fjalet jo te drejta te rrjedhin nga zemra e paster ? Zoti thote ne librin e tij ;"Grate e perbuzura jane per burrat e perbuzur ,kurse burrat e perbuzur jane per grate e perbuzura ,grate e mira jane per burrat e mire kurse burrat e mire jane per grate e mira "(Ku'ran,XXVI 26) Ai po ashtu thote " Sa i perket tokes se mire ,vegjetacioni i saj vjen tutje me lejen e Zotit te saj , ndersa sa i perket asaj e cila eshte e keqe ,vetem e keqja vjen vetvetiu" (Ku'ran VII,58) .Prandaj behet e qarte se Ku'rani i shenjte kanje aspekt te jashtem dhe nje te mbrendshem dhe se aspekti i mbrendshem vete ka rrafshe te ndryshme te kuptimit .Literatura e haditheve e cila shpjegon permbajtjen e Ku'ranit i permban edhe keto aspekte

per te vazhduar,,,,,

SHENIMET

17 Tafsir al-safi, f . 4
18 Kjo eshte treguar per pejgamberin ne Tafsir al-safi, f 15 te safinat al binar nga Abas Kumi , Naxhaf, 1352-55 dhe ne komentime te tjera te mirenjohura
19 Shenimi i redaktorit ;kjo eshte nje reference drejtuar ajetit Ku'ranor .Ne do tu tregojm atyre mrekullit tona mbi horizonte dhe mbrenda vete atyre ,deri sa te shfaqet tek ata se ajo eshte e verteta (XLI, 53)
20 Shenimi i redaktorit .Kjo eshte reference e drejteperdrejt ndaj praktikes se dhkrit ose lutjes e cila po ashtu do te thote te perkujtuarit ,dhe eshte teknike themelore e te kuptuarit shpirteror ne Sufizem