Rotacioni i pushtetit dhe fati i reformave

[Xhuxhumaku]

Rotacioni i pushtetit dhe fati i reformave

Filloreta Kodra

*

Procesi i transformimit evropian me ligjet, rregullat, parimet dhe funksionimin eshte nje process i gjate, i vazhdueshem dhe ne kete proces nje rol te rendesishem luan administrata, ne kuptimin e krijimit dhe forcimit te kapaciteteve, te cilat te jene ne gjendje te drejtojne dhe pershtasin vazhdimisht kete proces. Krijimi dhe forcimi i kapaciteteve administrative, te afta per te udhehequr e drejtuar procesin e asociimit, e ben kete zhvillim te qendrueshem dhe te pakthyeshem. Shqiperise i duhet nje administrate qe te jete ne gjendje te zbatoje politikat dhe legjislacionin evropian si dhe te negocioje me EU-në per keto ceshtje.
Ne fillimet e zhvillimeve demokratike ne Shqiperi iu kushtua pak rendesi rolit drejtues qe shteti dhe institucionet ne pergjithesi kane ne zhvillimin e reformave. Kjo, si pasoje edhe e mendesise qe shteti, duke qene i gjithepushtetshem ne te kaluaren, do te luante te njejtin rol ose te pakten do te vazhdonte te ndikonte fuqishem ne zhvillimet e vendit. Nje realitet i tille u konstatua ne pothuajse te gjitha vendet ish-komuniste, ku administrata mbeti e paprekur dhe vazhdoi te kryeje funksionet qe kishte edhe ne te kaluaren. Eshte kjo arsyeja qe per shumicen e vendeve qe tashme jane anëtare te BE-së eshte vene si kusht reformimi i administrates publike. Ne Shqiperi ndodhi nje fenomen i kundert, administrata shteterore ishte nder targetet e para te “ndryshimit” deri ne shperberje, veprim me pasoja te renda per zhvillimin e vendit si per kryerjen e reformave ashtu edhe per zbatimin e projekteve e qendrueshmerine e procesit te zhvillimit. Mbas rrezimit te skemave piramidale, ne vitin 1997 u be e qarte qe pa hartimin dhe zbatimin e nje reforme rrenjesore institucionale dhe te sherbimit publik ne teresi nuk mund te konsiderohej e sigurt dhe nuk mund te behej asnje hap perpara ne zhvillimin e qendrueshem te reformave sektoriale. Realiteti i vendit tone nxori si prioritet ridimensionimin e rolit te shtetit dhe funksionimin e administrates e institucioneve mbi bazen e ligjit per te bere te mundur zhvillimin harmonik, te drejtuar e me perspektive te vendit ne te gjithe sektoret si dhe per ta bere kete zhvillim te qendrueshem, te vazhdueshem e afatgjate.
Ditet e fundit, ne media po trajtohet programi i qeverise “Berisha” dhe ne vecanti lufta kunder korrupsionit e qendrimi ndaj administrates publike. Ne morine e deklaratave, analizave e opinioneve vecoj nje qendrim te shprehur ne nje te perditshme, se shkak i korrupsionit jane kompetencat e zgjeruara qe kane zyrtaret e niveleve te ndryshme te administrates shteterore apo qendrimi i nje te perditshmeje tjeter se ne administraten shteterore ka njerez te ndershem e te perkushtuar, por qendrimi ndaj tyre do te varet nga vleresimi i punes se tyre. Uroj dhe shpresoj qe keto qendrime te mos jene vija zyrtare dhe synim i pozites ne pushtet. Deklarata e qendrime te tilla jo vetem destabilizojne e cenojne profesionalizmin e administrates publike dhe zhvillimin e reformave ne teresi, por, ne radhe te pare, perbejne nje rrezik serioz per zhvillimin demokratik te vendit qe prej disa vjetesh ka filluar te zbatoje nje sistem te balancuar te pergjegjesive e kontrollit “check and balance”, qe do te thote funksionim i pavarur i pushteteve te ndryshme veprimtaria e te cilave diktohet vetem nga kerkesat e ligjit dhe qe monitorohet ne vazhdimesi nga shoqeria civile, mediat e publiku ne teresi.. Per ngritjen e funksionimin e ketij sistemi ne korrik 1999 u hartua dhe miratua nga Keshilli i Ministrave strategjia e reformes institucionale dhe administrates publike.
Reforma institucionale ne Shqiperi synonte vendosjen e demokracise dhe sundimin e ligjit lehtesimin e procesit te transformimit ekonomik e shoqeror drejt ekonomise se tregut, afrimin e Shqiperise me parimet dhe standardet e BE per nje integrim gradual ne strukturat e saj ne kuadrin e Procesit te Stabilizimit dhe Asociimit. Reforma institucionale ne Shqiperi u karakterizua nga hartimi i kuadrit ligjor, ngritja dhe funksionimi i institucioneve te nevojshme per menaxhimin e procesit, monitorimi i zbatimit te programeve dhe rezultateve te arritura si dhe transparenca e hapja ndaj publikut. Strategjia e reformes institucionale dhe Administrates Publike perfaqesonte angazhimin publik te qeverise ne zbatimin e monitorimin e vazhdueshem te te gjithe programit te reformes dhe sigurimin qe te gjitha kapacitetet institucionale te ishin te angazhuara ne zbatimin e ketij procesi, ne sherbim te permiresimit te qeverisjes permes forcimit te institucioneve, percaktimin e objektivave, parimet e zbatimit dhe prioritetet. Ne praktike strategjia e reformes institucionale rezultoi nje dokument i vlefshem, i mirestrukturuar mbi bazen e te cilit u realizua procesi i reformimit te institucioneve dhe forcimi i kapaciteteve qeverisese e administrative. Themeli i kesaj strategjie, fryma qe pershkonte te gjithe dokumentin ishte nxitja e dialogut politik, rritja e bashkepunimit pozite opozite brenda institucioneve te ligjshme, duke theksuar qe stabilizimi i raporteve demokratike ne shoqerine shqiptare eshte nje domosdoshmeri per zgjidhjen perfundimtare te konflikteve e zhvillimin demokratik te vendit. Vend i rendesishem ne kete document i kushtohet reformimit, persosjes ligjore dhe permiresimit te veprimtarise se administrates publike sipas parimit te shtetit te se drejtes dhe sherbimit ndaj publikut si nje faktor i rendesishem me ndikim te drejtperdrejte ne te gjithe elementet e tjere te kesaj reforme. Krijimi i nje administrate profesioniste eshte ceshtje thelbesore per sigurimin dhe vazhdimesine e reformave ne te gjitha fushat e tjera, te cilat te gjitha se bashku realizojne funksionimin normal te shtetit te se drejtes. Krijimi i nje sistemi pranimi te mbeshtetur ne meritat, trajnimi i nepunesve civile dhe ndarja e niveleve vendimmarrese e menaxhuese nga ato politike e kontrolluese ishin disa nga parimet themelore qe u zbatuan me sukses e qe shenuan nje hop cilesor ne menaxhimin e burimeve njerezore dhe ne pergjithesi reformimin e administrates publike. Objekt i reformes institucionale dhe administrates publike ishin ( dhe vazhdojne te jene ne document) te gjitha fushat e rendesishme mbi te cilat ngrihet funksionimi i shtetit ligjor, si qeverisja me te gjitha elementet e vet ne gjyqesor dhe marredheniet e tyre me institucionet e pavarura. Ne strategjine e reformes institucionale nje vend te rendesishem i kushtohet zhvillimit te shoqerise civile dhe pjesemarrjes se saj ne hartimin e politikave te zhvillimit te vendit. Hartimi i strategjise per zhvillimin e vendit dhe uljen e varferise eshte nje tregues konkret i zbatimit te strategjise se reformes institucionale per rritjen e rolit epjesemarrjen e shoqerise civile.
Reforma institucionale e hartuar nga qeveria shqiptare ne vitin 1999 ishte nje program teresor qe perfshinte te gjitha institucionet dhe ku ka patur zhvillime e progres, kjo strategji vazhdon te mbetet aktuale per zhvillimin e procesit te reformes institucionale.
Arritjet e realizuara ne fushen e reformes institucionale, por edhe deshtimet ne zbatimin e saj kane treguar se kur ka ekzistuar vullneti politik, ka patur edhe rezultate konkrete. Keto arritje kane treguar gjithashtu qe rregullat e vendosura dhe te pranuara duhet te respektohen e te cohen deri ne fund e jo te ndryshohen ne mes te rruges, sa here qe lojtaret ndryshojne bindje apo pozicion. Keshtu mbeshtetja politike merr rendesi vendimtare per zbatimin e reformave, por gjithashtu i rendesishem eshte edhe arritja e nje konsensusi te te gjithe forcave politike per mbeshtetjen e vazhdueshme te procesit te reformave. Dialogu politik e institucionalizimi i demokracise, qe ka qene edhe nje objektivat e reformes, ka mbetur ne nivelin e zhvillimeve te kohes kur kjo strategji u hartua. Duke analizuar kete process nga largesia e 7 vjeteve mund te thuhet qe ky objektiv i strategjise se reformes institucionale eshte zbatuar vetem pjeserisht sepse ndersa u bene hapa perpara me krijimin forcimin e zhvillimin e institucioneve te pavarura si Kontrolli i Larte i Shtetit, Komisioni i Sherbimit Civil, Avokati i Popullit, Komisioni i Konkurrences etj. funksionimin relativisht mire te ndarjes se pushteteve dhe zhvillimin e shoqerise civile e medias, politikisht Shqiperia nuk mundi te kaperceje konfliktet me pasoja per zhvillimin demokratik te vendit, me ndryshimin qe kete radhe nuk u perdoren armet, por ligji u ndertua ne menyre te atille qe te japi rezultate jo demokratike duke mos pasqyruar deshirat e vullnetin real te zgjedhesve.
Do te kishte qene mire qe ky dokument te ishte kthyer ne ligj te miratuar nga Parlamenti, por ne vitin 1999 opozita shqiptare e kohes ishte e angazhuar teresisht ne luften politike te “denoncimit” te zgjedhjeve dhe vazhdimisht deklaronte qe te gjitha vendimet e marra nga parlamenti i asaj kohe do te rishikoheshin. i njejti qendrim u mbajt asaj kohe nga lideri i opozites edhe per dokumentin baze te shtetit, Kushtetuten e miratuar ne vitin 1998.
Ishin edhe rezultatet e arritura ne zbatimin e kesaj strategjie qe ne raportin e Komisionit Evropian ne qershor 2000 te theksohet se “ Komisioni beson qe perspektiva e hapjes se negociatave per marreveshjen e stabilizimit dhe te asociimit, eshte menyra me e mire per te kapur momentin e reformave politike e ekonomike dhe per te nxitur Shqiperine te vazhdoje influencen e saj konstruktive e moderuese ne rajon”, dhe me 29 nentor 2001 presidenti i BE, z. Romano Prodi, deklaroi se ishin pjekur kushtet per nenshkrimin e marreveshjes per hapjen e negociatave qe u realizua ne janar 2002.
Ndersa ne vitin 2004 eshte perseri administrata e Prodit, e pasuar nga Barroso qe mbasi vlereson zhvillimet ne vend e konstaton mbetje ne vend dhe hapa mbrapa ne reformimin e vendit, deklaron se pa zgjedhje te lira e te rregullta ne Shqiperi nuk mund te mendohet se mund te perfundohen negociatat dhe hapet rruga per zbatimin e marreveshjes se asociim- stabilizimit. Tani, mbas perfundimit te procesit zgjedhor maratone dhe kur lideret e dy forcave me te medha politike ne Shqiperi kane denoncuar nje proces zgjedhor problematik, te manipuluar e jo te lire, te gjithe shqiptaret presin te njihen me qendrimin qe qeveria e dale nga keto zgjedhje do te mbaje ndaj proceseve me rendesi jetike per zhvillimin e shtetit te se drejtes e demokracise ne Shqiperi.
Eshte per t’u theksuar qe bllokimi i reformes institucionale e administrates publike, monopolizimi i ekonomise dhe shtimi i korrupsionit qe ndikuan drejtperdrejt ne uljen e ritmeve te zhvillimit dhe standardet demokratike te vendit, perbenin thelbin e kontestimeve qe perfaqesuesit e grupit te deputeteve qe me vone do te krijonin LSI, i bene qeverisjes se atehershme. Vazhdimi e thellimi i reformave, demokratizimi i metejshem i jetes se vendit dhe funksionimi i shtetit te se drejtes ishin baza e programit elektoral te LSI.
Nje ndihmese thelbesore teknike e monetare per zhvillimin e reformes institucionale ne Shqiperi kane dhene donatoret e huaj dhe eshte plotesisht i kuptueshem dhe i justifikuar shqetesimi dhe kujdesi i tyre per ruajtjen e rezultateve te arritura dhe zhvillimin e metejshem te tyre mbi ate cka eshte ndertuar deri me sot.
A do te kujdeset qeveria e dale nga zgjedhjet e 3 korrikut per vazhdimin e thellimin e metejshem te reformave te filluara dhe respektimin real te te drejtave te opozites?
Presioni i militanteve duket i forte e kembengules. Sidoqofte opozita eshte dhe do te vazhdoje te jete garante per te ruajtur e cuar me tej arritjet e realizuara.


*Autorja është nënkryetare e LSI-së

14-09-2005
KATEGORIA: Analiza. Shekulli.

[Xhuxhumaku]

E Hene, 12 Shtator 2005

A DUHET NJE REFORME NE ADMINISTRATE?

Nga Nevrus Nazarko

Ah, me ne fund dita qe kishim enderruar: qetesi, mungese konflikti, hutim, levizje politikanesh qe i ngjajne levizjeve amorfe te amebave pa nje destinacion te caktuar. Kjo eshte pak a shume situata ne vend qe karakterizon periudhen mbas shpalljes se rezultateve te zgjedhjeve te 3 korrikut bashke me fituesit dhe humbesit perkates. Nje hutim i pergjithshem ka kapur jo vetem njerezit e thjeshte por me se shumti shtypin e perditshem dhe politikanet. Sensacionet me bollek te periudhes para dhe post-zgjedhore ua lane vendin analizave mediokre te tipit e lagu s’e lagu, qe ne rastet ekstreme u perpoqen te krijonin "news" me parafrazime te ceketa te marra ne kontekst nga personalitete si Kadareja apo Agolli, etj.

Eshte krejtesisht e kuptueshme qe pas nje fushate maratone dhe te polarizuar ne ekstrem, ashtu sic dime t’i bejme ne shqiptaret, te vije nje "periudhe clodhjeje" dhe "rigrupimi forcash" per t’u versulur serish ne gryke njeri-tjetrit, ne baze te konceptit kanibalesk-fatkeqesia e njerit eshte lumturia e tjetrit.

Suareja qe merret me politike dhe kasnecet qe nxjerrin "buken e femijeve" nga ata po merret me hamendesimin se c’do te behet me administraten ekzistuese, si nje problem kyc qe sipas tyre do te tregoje "mentalitetin reformues" te Berishes. Kjo, mendoj qe ia vlen te diskutohet si nje problem i rendesishem, me i rendesishem ndoshta edhe nga vete zgjedhja e kabinetit ministror.

Pothuajse ne unison, te gjithe pershpirten tek qeveritaret e rinj per te mos prekur administraten aktuale. Ketij zjarri i vjen ndihme nga shume drejtime: Ishte vete Berisha qe premtoi per nje tranzicion te bute te administrates si para ashtu edhe pas zgjedhjeve kur u mor vesh se ai ishte fituesi. Po ashtu, ne kete diskutim jane perfshire edhe qeveritare ne ikje, disa nga ata te rinjte, analiste, KOP-iste, por edhe disa diplomate te huaj, perfaqesues te misioneve me peshe ne Shqiperi.

Kush eshte administrata aktuale?

Normalisht, nese zhvillimet demokratike ne Shqiperi do te kishin kaluar ne trajektoren e duhur ne keto 15 vjet, do te ishte e veshtire ne mos e pamundur te argumentoje ndryshimin e administrates civile. Them normalisht se procesi demokratik, nga fillimi i viteve 90-te deri me 3 korrik te ketij viti, ka qene gjithcka vec normal jo. Ky proces kaloi nga permbysja e madhe e 1992, qe gjeti ne vend nje administrate totalisht te paafte per te kryer tranzicionin nga nje shtet totalitar - ku per cdo hapje goje duhej cituar nje numer dhe nje plenum partie mbas tij- ne nje shtet kapitalist - ku mjegulloheshin te drejtat e njeriut me sasine e dollareve qe disponoje. A duhej te zevendesohej kjo administrate? Pa u thelluar tek pergjigja e kesaj pyetjeje, se rezultati dihet, po kalojme ne vitin 1997 kur revoltat e "komiteteve te shpetimit" sollen ne pushtet socialistet. Se bashku me ardhjen n-_shtet, "specialistet", sic i quajti me te drejte Arbnori, bene kujdes qe te fshinin me cdo kusht administraten e gjetur. Kete e realizuan me dy menyra: E para, ishte ajo e shkurtimit haptaz e "administrates PD-iste" dhe e zevendesimit te saj me te rrezuarit e 1992, dhe kjo per fat te keq perfshiu midis te tjereve, pothuaj 100% te ish-sigurimsave famekeqe te para 90-es ku shume prej tyre moren poste te larta ne nivelet e ndryshme te administrates.

Menyra tjeter ishte ajo e dubel-konvertimit, nga ish PD-ista ose simpatizante te saj ne PS-ista per te ruajtur benefitet e pushtetit ose per te kapur vende te lakmueshme. Kjo gjenerate kaloi neper periudhen e klonimit gjate qeverisjes Meta ku anekdota se kur nje mekanik qe rregullonte nje lavaman ne kryeministri i kerkoi kolegut nje "englez", ky i fundit iu pergjigj se ketu gjen vetem "skraparllinj", e shpjegon me se miri kete koncept.

Per te ardhur me pas tek "berihaji" i ashtuquajtur katarsis, qe u duk se stabilizoi administraten, por mentaliteti dhe praktikat korruptive qe kishin filluar te gjelberonin me policet dy mije lekshe te 96-es u zevendesuan me ngritjen ne sistem te ryshfetit dhe korrupsioni asfiksoi pothuaj te gjithe ekonomine formale dhe informale te vendit.

Po te kihet parasysh se nje nga faktoret kryesore qe solli ne pushtet te djathten ishte niveli shqetesues i korrupsionit, atehere analiza nese duhet te rifreskohet administrata aktuale apo jo duhet te filloje me kete litmus test: Sa e ekspozuar ndaj korrupsionit dhe e mikluar prej tij ka qene kjo administrate ne te gjitha nivelet? Per ilustrim po sjell nje shembull te diteve te fundit qe eshte aq alarmant sa do te bente Salzmanin te mendohej dy here para se t’i kerkonte Berishes te ruaje statusquo-ne ne administrate.

Si kofini pas te vjelit, drejtoria e tatimeve ve alarmin se rreth 1000 subjekte biznesi kane mashtruar me taksa-tatimet dhe ne rastin me ekstrem disa prej atyre kane pervetesuar nepermjet kompanive fantazme nje pjese te ketyre tatimeve. Ky eshte nje lajm alarmant qe duhej te vere ne levizje cdo ingranazh sado te ndryshkur te organizmave perkates, qysh nga drejtoria rajonale deri tek kryeministri vete. Shume pyetje te pushtojne trurin kur degjon kete kuje: Ku ishin keta "taksambledhes" gjate gjithe ketyre viteve qe kjo skeme vazhdonte te milte buxhetin e shtetit. A nuk ishte me shume se koincidence publikimi i ketij fakti pas shpalljes perfundimtare te rezultatit zgjedhor? Ne nje vend te vogel si Shqiperia me nje taborr te madh tatimoresh si nuk iu "fry bilbilit" qofte edhe njehere, qofte edhe nga nje tatimor i vetem? Zoti Salzman kumtoi ditet e fundit se Berisha duhej te mbante fjalen e dhene per te mos levizur administraten pasi organizmat e ndryshem te BE-se dhe botes kane shpenzuar shume per kualifikimin e saj. Te heq kapelen z. Salzman - do te thoshte gjyshi im, ndjese paste por a e di se ke po mbron me kete deklarate? Shpresoj qe te mos e kishte fjalen per keta tatimoret e mesiperm apo per leshuesit e certifikatave fallco per votimet e 3 korrikut.

Me falni se per pak desh harrova: Ku jane trajnuar dhe nga kush keta administratore? Personalisht i kam pare me skepticizem disa nga te huajt qe hiqen ekperte ne Shqiperi per dy arsye: Se pari, sepse asnjehere nuk i kemi pare te kerkojne ndjese publikisht kur programet apo keshillat e tyre nuk funksionojne, se dyti, sepse marrin rroga te majme qe thithen nga "ndihmat" qe trumbetohet me te madhe e i akordohen Shqiperise dhe se treti ne te shumten e rasteve nuk e kane idene per kushtet specifike te nje vendi si Shqiperia.

Nje shembull konkret per kete eshte konsulenca e firmes se mirenjohur amerikane "Deloitte and Touche" ne investigimin e skemave piramidale. "Kontributi" real i tyre eshte kollofitja e disa dhjetra milionave dollare qe kishin mbetur ne senduket e piramidave. Ka ardhur koha qe edhe armata e madhe e specialisteve te huaj te marre pjesen e pergjegjesise kur gjerat calojne. Per tete vjet me radhe gjate instalimit te sistemit me te korruptuar ne historine e vendit, dhe me i avancuari ne krahasim me shtetet simotra, keta "specialiste" kane qene presente ne qoshe te zyrave te ngrohta dhe te paguar si jo me mire. Mu nen hunden e tyre kane levruar aferat korruptive qe nga orizi i Hajdarages deri tek ambulancat e famshme te Nanos. Shqiperia eshte aq e vogel sa po t’i hipesh makines ne mengjes, ne darke e ke vizituar pothuajse te teren. Per nga numri i popullsise dhe GDP "prodhimi i brendshem bruto), ne zeme vendin e pare per numrin e specialisteve te huaj dhe administratoreve vendas ne agregat. Rezultatet flasin vete, qysh nga dita qe duhet humbur per te marre nje certifikate, perfshirja e policeve ne punet e pista apo deri edhe tek lenia jashte lupes se tatimorit e "1000 subjekteve tregtare" fantazma apo jo. Qe sjell natyrshem pyetjen:

C’do te behet me kete administrate?

Pikesepari, ekziston nje ligj i sherbimit civil qe, megjithe mangesite qe ka, e ben te pamundur te kryhen transfuzione si ato te vitit 1992 apo 1997. Me tutje, megjithe penetrimin e elementit korruptiv ne pozitat kyce te saj, administrata e sotme ka ne perberjen e vet nje pjese te shendoshe qe mund te vazhdoje te jape kontributin e saj nen nje kuader te ri ligjor qe t’i pergjigjet filozofise se re qeverisese. Eshte ne te miren e luftes kunder korrupsionit dhe vendosjes se nje shteti ligjor qe keta elemente te identifikohen me objektivitet, duke perdorur forma te ndryshme qe nga testimet profesionale e deri tek ecuria e tyre ne baze te dosjeve ekzistuese te sherbimit civil, padyshim duke perfshire nivelin arsimor. E rendesishme eshte qe megjithe zhurmen e madhe dhe presionet qe behen ne mbeshtetje te administrates aktuale, nevoja per nje riperteritje te saj eshte akute. Kjo riperteritje natyrisht nuk do te kryhet brenda nates por e studiuar dhe ne bashkepunim edhe me shoqerine e mirefillte civile dhe partneret nderkombetare "pasi edhe stafet e experteve te huaj kane nevoje per rifreskim). Do te ishte shume e veshtire te realizohej procesi i mbajtjes se pergjegjesise ne hallkat kryesore, adaptimi i metodave te reja ne sherbim te taksapaguesve dhe reformat e pritshme ne se vazhdohet me te njejtet persona qofshin keta vendas apo te huaj. Ne se nuk ndodh nje rifreskim i thelle, kemboret qe do te tunden nga qeveria e Berishes do te shurdhohen nga zilet e transplanteve te 92, 97, 2002-shit dhe me gjere. Qendrimi pasiv ne kete fillim te qeverisjes se djathte do te kishte pasoja serioze ne permbushjen e objektivave te programit te vet. Dhe ketu nuk flas vetem per 100 ditet e para...!

Shkruaji autorit: Nevrus@Nazarko.us Koha Jone.