Koha! Mundësia e udhëtimit në dy drejtimet e kohës!

[BvizioN]

************************************************** *****************

Koha ! Mbase gjeja me e c'muar per njerezit,pa te cilen nuk do egzistonin!

Eshte nje nga gjerat qe shumica e njerezve (te mos themi te gjithe) do deshironin te kishin me teper!Disa e vleresojne,disa e c'perdorojne,te tjere nuk duan tja dine! Me duhet te iki se nuk kam kohe...ke 5 min afat...kam 10 min pushim...kam muajn e mjaltit....je denuar me10 vjet burg....u bera 28 vjeq......u befsh 100!!Gjthcka ne jeten tone lidhet me subjektin e kohes.Koha eshte nje nga gjerat me te quditshme ne egzistencen tone dhe mendoj qe ja vlen diskutimi rreth saj.



Shume nga ne mendojne se e dime c'esht koha,sidoqofte eshte teper e veshtire ta percaktosh!Koha eshte dicka qe ne nuk mund ta shohim apo ta prekim,por mund te shohim efektet e saja ne jeten tone te perditeshme!Evidenca qe ne levizim neper kohe mund te gjendet gjithandej.Mosha e trupit tone,ndertesave,moti,rritja e pemeve etj.Shumica jone ndejne presionin e kohes kur ndodhemi perball momenteve kritike apo nxitojme per nje takim qe ka rendesi te madhe per te ardhmen tone.Shpeshhere jeta jone eshte e diktuar nga c'fare ore na duhet te jemi ne nje vend te caktuar!

Te pyesesh shumicen e njerezve per kohen (jo motin) ka shume te ngjare qe reagimi i pare i tyre eshte te shikojne oren.Ne e konceptojme kohen si tik-takun e ores qe mbajme ne dore!Ne e dime se minuti ka 60 sec,ora 60 min,dita 24 ore dhe viti 365 dite sepse keto jane disa nga baza e njohurive qe kemi marre qe nga tetevjeqarja.

Koha po ashtu konceptohet si dimencioni i katert i Universit.Tre dimencionet e tjera jane ato te Hapesires (lart-poshte,majtas djathtas,para-prapa) Koha nuk mund te egzistoje pa hapesiren dhe ne menyre te ngjashme hapesira nuk mund te egzistoje pa kohen.Kjo lloj lidhje eshte quajtur "Space contnuum" qe do te thote qe gjithcka qe ndodh ne Univers ka te beje me te dyja,edhe kohen edhe hapesiren.

Ne baze te teorise se Ainjshanit mbi relativitetin koha ngadalson kur nje objekt arrin te udhetoje ne menyre te perafert me shpejtesine e drites.Kjo shtyn shume shkencare te mendojne se udhetimi me shpejt se drita mund te krijoje nje mundesi per te udhetuar ne kohe (domethene ne te kaluaren dhe ne te ardhmen)Problemi eshte se shpejtesia e drites mendohet te jete kulmi i shpejtesise qe nje dicka mund te udhetoje,keshtu qe mabse eshte e pamundur mundesia e udhetimit ne te kaluaren.Kur nje objekt i afrohet shpejtesise se drites,
masa i tij relative rritet dhe ne shpejtesine e drites kthehet ne infinit.Rritja e shpejtesise e nje mase infinite eshte e pamundur ose te pakten e tille duket ne ditet tona me teknologjine dhe njohurite qe kemi.

Ne fakt,ne nje lloj menyre ne jemi duke udhetuar ne kohe!Ashut siq je ne tryeze perpara komjuterit duke lexuar keto shkrimet e mija,koha po vershon rreth teje.E ardhmja po transformohet gradualisht ne te kaluar dhe me te tashmen fare te shkurer.Gjithcka qe po ben momentalish po leviz drejt se kaluarses qe do te thote se ti po udheton neper kohe.

Sidocofte udhetimi ne te ardhmen e kohes mase eshte i mundur(Nenkuptoj udhetim direkt),dhe e ardhmja mund te jete nje dite destinacion i mundur.

Nerkohe qe shkrimtaren kane thurur lloj lloj historishe fantastiko-shkecore mbi udhetimin ne kohe,mekanizmat e vertete te udhetimit ne kohe nuk jane ndertuar akoma.Ne fakt,teorite me te shumta mbi udhetimin ne kohe nuk bazohen fare ne mekanizmat e kohes.Ne baze te ketyre teorive,udhetimi ne kohe eshte me i mundur te kryhet me ndihmen e fenomeneve natyrale te cilat mund te na kalojne direkt nga nje pike i kohes nje nje pike tjeter.Ne keto fenomene natyrale futen Rrotullimi i Black Holes,Warm Holes dhe Vargu kozmik.

[BvizioN]

Kur nje yll qe ka nje mase mbi kater here me te madhe se masa e diellit tone arrin ne perfundim te jetes se tij,pasi ka konsumuar gjith energjine dhe djegur te gjitha lendet qe permban,bie nen presionin e peshes se vet.Ky proces krijon "Black Holes"te cilat sjane gje tjeter veqese nje rryme aq e forte magnetike saqe edhe drita nuk mund te kaloje mbi te.Gjithcka qe bie ne kontakt me horizontin rrethues te BH thithet ne mbrendesi te saj.

Formen e nje BH mund ta mendosh me formen e nje hinke,apo biskote akulloreje (qe me ka vajtur mendja tani ) E gjere ne krye dhe me e ngushte dhe ngushtezohen ne piken e quajtur singularity.Ne piken Singulare asnje ligj i fizikes nuk egziston dhe gjithcka materiale eshte kaluar ne nje pike te panjohur.Kjo lloj BH eshte quajtur Schwarzschild BH,qe e ka marre emrin nga asronomi Gjerman Karl Schwarzschild.

Nje tjeter lloj BH eshte quajtur Kerr Hole,dhe teorikisht eshte e mundur.Kerry Holes jane BH rrotulluese te cilat mund te perdoren per te udhetuar ne kohe apo ne nje Univers Paralel.Ne vitin 1963 matematikanti Zelandez Roy Kerr propozoi teorine e pare realistike mbi BH rrotulluese.Ne baze te teorise se tij,yjet qe vdesin (shuhen) mund te bien ne nje rreth rrotullus neutronesh te cilat prodhojne force te madhe centrifugale duke parandaluar krijimin e singularitetit.Ngaqe keto BH nuk kane singularitet,Kerr besonte se do ishe e mundur hyrja ne keto BH pa u perplasur nga forca infinite e gravitetit ne qendren e saj.

Nese Kerr Holes egzistojne, atehere mund te jete e mundur kalimi nepermes tyre dhe dalja ne nje "White Hole" White Hole do kete nje veprim pasues te BH.Keshtu qe ne vend te terheqjes se gjithckaje ne forcen e saj gravitike,WH mund te perdore nje lloj energjie negative per te shtyre gjicka larg nga vetja.Keto WH mund te jene rruga jone per te hyre ne kohra apo botera te tjera.

Nga pak nohuri qe kemi per BH,Kerry Holes eshe mund te egzistojne.Sidoqofte fizikanti Kip Thorne i Institutit Shkencor ne Kaliforni beson se ligjet e fizikes nuk lejojne krijimin e dickaje te tille.Ky thote nuk egziston menyre e tille te hysh dhe te dalesh nga BH, dhe qdo gje qe tenton te hyje ne BH do thithet dhe shkaterrohet perpara se te arrije ne singularitet.

[BvizioN]

************************************************** *****************

Besohet se mund te egzistoje nje tjeter lloj strukture e tunelizuar ne Univers e cila mund te perdoret si porte per te udhetuar ne kohe.Wormholes,dryshe te quajtura Einstein Rosen Bridges jane konsideruar te kene potencialin me te madh per udhetim ne kohe,nese ato me te vertete egzistojne.Jo vetem qe mund te na lejojne te udhetojme ne kohe,por mund te na krijojne mundesine per te udhetuar shum vite drite larg tokes,ne te njejten sasi kohe qe mund te na duhet neve per te udhetuar me mjete nga nje qytet ne nje tjeter.



Wormholes jane konsideruar te mundeshme ne baze te teorise se Ainshtajnit mbi relativitetin,qe thote c'do mase lakon kohen e hapesires rreth vetes.Per ta kuptuar me mire imagjino dy persona duke mbajtur nje qarqaf te tendosur nga te dyja anet.Nese dikush do vendose ne mes te qarqafit nje top besbolli,ky top do krijoje lakimin e qarqafit.Ne pastaj do vendosesh nje top tjeter diku ne cep te qarqafit,topi do ece ne drejtim te topit te tjeter te basbollit neper lakimin e krijuar ne qarqaf.

Ne kete shembull hapesira eshte kufizuar nga dy dimencione,dhe jo kater dimensione qe ne fakt perbejne Universin.Imagjino kete qarqaf te lakuar ne dysh duke krijuar nje pjese te siperme,nje te poshtme dhe duke lene hapesire ne mes!Nese do vedosesh nje top basebolli ne pjesen e siperme te qarqafit dhe nje tjeter ne pjesen e poshtme qe korrespondon me piken e siperme,atehere ky topi i dyte do takoje te parin.Dicka e njejete ndodh me wormholes.

Ne hapesire,masat te cilat ushtrojne presion ne pjese te ndryshme te Universit mund te korrespondojne sebashku duke formua tunel.Ky tunel quhet wormhole.Sa gje fantastike do ishe ! Te udhetosh nga toka ne nje tjeter galaksi dhe te kthehesh perseri ne nje kohe te shkurter sa kushton nje kafe per tu pregaditur,lol.

Ne kete skicen me poshte eshte nje illustrim se si mund te udhetosh ne Sirius,nje yll qe eshte vene re ne Canis,konstilacion i madh poshte Orion.Sirius eshte rreth 9 vite drite larg nga toka(90 trilion kilometra ) Sigurisht qe distanca eshte teper e larget per udhetuesit qe udhetojne neper hapesire qe te udhetojne e kthehen perseri per te na treguar mbi Sirius.Distanca me e larget qe njeriu mund te kete udhetuar eshte Hena e cila eshte vetem 400.000 km larg nga Toka.Pra sikur te gjenim wormhole qe te na lidhte me Sirius ne do shkurtonim kohen ne menyre te egzagjeruar duke u shmangur triliona kilometrave qe do na hanin per te udhetuar ne hapesire.



C'lidhje ka kjo me udhetimin ne kohe?

Ashtu siq thame me siper ne baze te teorise se relativitetit,kur shpejtesia e nje objekti i afrohet shpejtesise se drites,koha ngadaleson.Shkencaret kane arritur te zbulojne se edhe me udhetimin e Shutles se NASO's astronautet udhetojne disa nanosekonda ne te ardhmen..Per ta kuptuar kete imagjino dy persona...personi A dhe personi B.Personi A qendron ne Toke dhe personi B niset me Shutle.Para nisjes oret e tyre jane te sinkronizuara ne menyre te rregullt.Sa me shume personi B i afrohet shpejtesise se drites aq me ngadale rrjedh koha per te (ndryshe nga personi A) Nese personi B udheton me 50% te shpejtesise se drites do duket qe ne kthim personi A do jete me i moshuar se personi B.Arsyja eshte se koha ka rrjedhur shume me shpejt per personin A sesa per personin B qe ka udhetuar me shpejtesi te afert me ate te drites.Shume vite mund te kene
kaluar per personin A nderkohe qe personi B mund te kete kaluar vetem disa ore.

Nese wormholes egzistojne dhe zbulohen nga njeriu,atehere mund te na krijojne mundesine per te udhetuar ne te kaluaren si dhe ne te ardhmen.Ja si mund te behet..!Le ta supozojme se porta e wormholes eshte e kalueshme!Personi B qe ne shembullin e mesiperm udheton me 50% te shpejtesise se drites ne hapesire vetem per disa ore mund te marre nje porte ne hapesire,nderkohe qe porta tjeter e wormholes do jete tek personi A ne toke.Te dy keta persona mund te vazhdojne ta shikojne njeri tjetrin gjate kohes qe personi B udheton ne
hapesire (per te gjithe ju qe e keni pare filmin Donnie Darko e keni shume me te lehte ta kuptoni) Kur personi B kthehet ne doke disa ore me vone,shume vite mund te kene kaluar per personin A.Tani nese personi A do hedhe nje sy ne wormhole,do shikoje veten e tij ne nje moshe me te re,ne moshen kur personi B eshte larguar neper ate wormhole.E bukura e ketij fenomeni eshte se personi A mundte hyje ne wormhole dhe te udhetoje neper te kaluaren e tij,nderkohe qe personi B mund te hyje dhe te udhetoje ne te ardhmen.

PS:Nese kjo teme u pelqen,ju keshilloj te shikoni filmin Donnie Darko qe eshte plotesisht i bazuar ne teorine e wormholes.

[BvizioN]

************************************************** *****************

Nje teori tjeter mbi mundesine e udhetimit ne te kaluaren dhe te ardhmen e kohes meshtetet ne idene e rruzave kozmike,propozuar nga fizikanti J.Richard Gott ne vitin 1991.Nga vete emri keto jane objekte ne forme te vargezuar qe disa shkenace besojne se jane te formuara qe nga fillimi i krijimit te Universit.Ky vargezim mund te shtrihet ne gjithe gjatesine e Universit dhe ndodhen ne presion te jashtezakonshem ....prej miliona e miliona tonesh.

Keto rruza kozmike,te cilat jane me te holla se nje atom,mund te prodhojne shume te jashtzakonshme graviteti qe terheq c'do objekt qe mund tu kaloje afer.Objektet e lidhura ne rruza kozmike mund te udhetojne me shpejtesi te pabesueshme,dhe per arsye se forca e tyre gravitacionale mund te deformoje kohen e hapesires,mund te perdoret per udhetim ne kohe.Duke terhequr dy rruza kozmike afer njera tjetres apo nje rruze ne afersi te Black Holes,mund te egzistoje mundesia e lakimit te kohes se hapesires ne menyre te mjaftueshme per te krijuar lakime te aferta te kohes njera me tjetren.

Nje anije kozmike mund te kthehet ne mekanizem kohe sikur te perdorej graviteti i prodhuar nga dy rruza kozmike,apo nje rruze dhe Black Hole.Sidoqofte,akoma ka shume spekullime mbi egzistencen ne te vertete te ketyre rruzave kozmike,dhe nese egzistojne-ne c'fare forme??Vete fizikanti Gott ka thene se per te udhetuar ne te kaluaren,qofte dhe nje vit,do nevojitej nje varg rruzash qe do permbante nje mase energjie te parabarte me gjysmen e asaj te galaksise.Dhe si me c'do lloj mekanizmi kohe,mund te kthehesh shume kohe prapsht ne te kaluaren,por jo pertej kohes ne te cilen makanizmi i kohes eshte krijuar.

[BvizioN]

************************************************** ******************

Nese ne do jemi ne gjendje te veme ne jete teorine e udhetimit ne kohe,ne do jemi ne gjendje te krijojme probleme teper te komlikuara qe quhen paradoxe! Paradoxe nenkupton dicka qe bie ne kontradite me veten e vet.Ja po sjell dy
shembuj per ta lustruar.

1)- Le ta supozojme,per hir te argumentit,se ne mund te udhetojme ne nje kohe shume me te kaluar se koha e lindjes tone!Vete fakti qe para lindjes ne nuk kemi egzistuar,krijon paradox.Nese psh ke lindur ne vitin 1978....si mund te egzistosh ne vitin 1964??

2)- Paradoxi me i argumentuar mund te jete Paradoxi i gjyshit! C'fare mund te ndodhe sikur nje udhetues ne kohe mund te kthehet ne te kaluaren e te vrase njerin nga prinderit e tij perpara kohes se lindjes?Nese ky person psh kthehet ne te kaluaren e vret gjyshin e tij..atehere si mund te egzistoje,qe te kthehet e tevrase gjyshin e tij?Nese ne do kishim mundesi te ndryshonim te kaluaren,atehere do krijonim nje numer te pafundeshem paradoxesh.

Nje teori tjeter e udhetimit ne kohe,sjell ne pah idene e Universit Paralel,ose historise alternative.Le ta supozojme se ti udheton ne te kaluaren te takosh gjyshin tend kur aij ka qene djale i ri.Ne baze te teorise ti mund te keshe udhetuar ne nje univers tjeter qe eshte identik me universin tone,por ndryshon nga ngjarjet qe ndodhin ne te.Psh nese ti udheton ne te kaluaren e vret (larg qofte ) nje nga prinderit e tu,ti ke vrare vetem nje person ne ate Univers,i cili nuk eshte me univeri ne te cilin ti egziston.Dhe nese mundohesh te kthehesh perseri ne kohen tende,mund te perfundosh ne nje univers tjeter paralel dhe kurre nuk do jesh ne gjendje te kthehesh ne universin nga ke filluar udhetimin.

Si te duket....e komplikuar??

Mirse erdhe ne boten e udhetimit ne kohe!
Vetem imagjino se sa i komplikuar do jete cmimi i biletes.

[BvizioN]

Nese do kesh mundesi te krijosh nje disk rrotullues te madh,aq sa mund te mbaje njerez nga mbrenda,dhe ta rrotullosh aq shume saqe shpejtesia e tij rrotulluese te jete e perafert me shpejtesine e drites,a mund te ndaloje koha per njerezit mbrenda diskut rrotullues?

Nga ana teorkike nje dicka e tille mbase duket e arsyeshme!Neqoftese ky disk rrotullohet aq shume saqe shpejtesia e tehut te jashtem te diskut ti afrohet shpejtesise se drites,atehere koha do ngadalsoje per njerezit mbrenda diskut.Nese njerezit nga mbrenda do i hedhin nje sy ambientit nga jashte,ditet dhe netet do jene duke qarkulluar teper shpejt.Keshtu qe njerezit mbrenda diskut do moshohen shume ngadale ne lidhje me njerezit jashte diskut.Nga ana esenciale kjo mund te krijoje nje mekanizem kohe qe lejon njerezit qe ndodhen
mbrenda diskut te udhetojne ne kohe.

Kurse nga ana praktikale,kjo ide ndesh be probleme per arsye te forces centrifugale (qendrore) te cilen disku do prodhoje.Disa nga objektet
me te shpejta rrotulluese ne ditet tona jane rrotullat teper te shpejta fluturuese! Keto rrotulla vertiten mbi guzhineta magnetike ne nje fole (mbeshtjellje) vakumi ku ferkimi eshte pothuajse zero.Keto rrotulla fluturuese kane mundesi te arrijne shpejtesine prej 200.000 rrotullime per minut.Problemi kryesor me rrotullat fluturuese me kete lloj shpejtesie vjen ne trajten e disintegrimit--forcat e jashtme
ne rrotull jane gjigande.Edhe sikur ta supozosh se nje rrotull me perimeter 1 meter dhe diameter 32 cm rrotullohet me nje shpejtesi prej 1 milion rrotullimesh ne minute,pjesa e jashtme e rrotulles do jete duke udhetuar me nje shpejtesi prej 55.000 km per ore qe nuk eshte asgjekundi afer me shpejtesine e drites e cila udheton 299.000 km per sekond.

Nje tjeter varjant mund te jete krijimi i nje disku teper gjigand!Thuaj,per hir te argumentit,ndertojme nje rreth aq te madh sa distanca e tokes nga dielli apo dicka me diameter 300.000.000 km! Nese perimetri i saj do jete 942.000.000 km.Ky rreth duhet te rrotullohet te pakten 1 rrotullim per ore (ne krahasim me token qe kryen 1 rrotullim ne vit) qe te arrije njefare shpejtesie te afert me shpejtesine e drites.Te ndertosh nje rreth te tille,dhe pastaj te gjenerosh force per ti dhene rrotullim nje dickaje te tille do ishe nje projekt i madh,po....tingellon si c'menduri ngaqe eshte e pamundur,lol

Krijimi i nje dickaje te tille mund te mendohet vetem duke perdorur anije kozmike qe udheton ne linje te drejte neper hapesire.Problemi tjeter qe vjen pastaj eshte rritja e shpejtesise.Supozojme se duam ta rrismim shpejtesine diku afer me shpejtesine e drites dhe jemi te gatshem te veme dy pasagjere kundrejt forces GS (Dyfishi i forces se gravitetit,njerezit qe peshojne 80kg do u duket sikur peshojne160kg) per te rritur shpejtesine.Keta dy pasagjere u duhet te perpallojne ate force per te pakten 1 vit.Pa harruar pastaj shumen e lendes
djegese qe do nevoitet per te krijuar kete rritje shpejtesie.


Kjo foto me poshte paraqet skicen e nje rrotulle fluturuese (flywheel)

[BvizioN]

************************************************** ***************

Ainjshtani dikure ka thene ""Analogjia e relativitetit mund te dergohet ne nje perfundim logjik". Nese koha fillon te ngadalesohet me rritjen e shpejtesise,tregon se me shpejtesine e drites koha ndalon plotesisht dhe pas kesaj pike koha fillon te vershoje pas".

Me udhetim ne kohe nenkuptojme nisjen e nje personi nga nje pike e planetit ne nje kohe te caktuar dhe arritjen e ketij personi ne te njeten pike te planetit por ne tjeter kohe.Paradokest e udhetimit ne kohe shfaqen nga fakti qe nisja fillon pas mberritjes nga pikpamja e njerit,dhe para mberritjes nga pikpamja e tjetrit.Pra...a eshte udhetimi ne kohe me te vertete i mundur apo thjesht nje
fenomen ku fjala "i pamundur" nenkupton "natyra eshte me e quditshme sesa na duket? "

Pikesepari,relativiteti lejon udhetimin ne te ardhmen dhe shumica e shkencareve ne ditet tona bien dakort se udhetimi ne te ardhmen eshte i mudur.Ashtu siq kemi thene me siper nese udheton me nje shpejtesi teper te madhe do kthehesh perseri ne toke po disa vite ne te ardhmen.Kjo sigurisht nuk duhet te nenvlehtesoje faktin qe ne nuk mund te udhetojme me nje shpejtesi te afert me shpejtesine e drites (te pakten ne kohen tone dhe per ca gjenerata te tjera ma ha mendja)

Ne ditet e sotme dihet qe udhetimi ne kohe buron nga Sci-Fiction,filma te Hollywoodit apo spekulime te teoricientave te fizikes.Sidoqofte eshte dicka qe me teknologjine e duhur dhe kohen e duhur mund te behet i mundur,perderisa eshte i pranueshem nga ligjet e fizikes.Nje nga kontributet me te medha te Newtonit ne shkence ish illustrimi matematikal mbi ndryshimin e levizjes me kohen!Newtoni tregon se forca qe ndikon mbi nje kokerr molle te bie nga pema eshte e njejta force qe krijon levizjet planetare dhe prodhon valet tide.Newtoni ish i quditur nga fakti se graviteti dukej te kryente efekt me te forte ne distance me te madhe!Newtoni e pranonte se kish mundesi vetem ta spjegonte si fenomen por qe nuk kuptonte arsyen perse? Jo...deri ne momentin qe erdhi teoria e pergjithshme e Ainjshtanit mbi relativitetin e cila sjell ndryshimin e gravitetit si force,ne levizje te nje materiali ne hapesire te shkurter,ne nje hapesire kohe te dredhuar.Per Newtonin edhe koha edhe hapesira ishin absolute!Newton gjithashtu besonte se se Universi ish i shpalusur mbi nje kohe absolute e cila mund te simbolizohej nga nje ore imagjinare diku ne hapesire!Mirpo i madhi Ainjshtain ndryshoi gjithcka me teorine e tij mbi relativitetin dhe per kete,dikur shkruante....Me fal Newton!



Ne jemi nje moment i kohes astronomike!Truri jone me rudha nuk ka kapacitet te zbuloje shume mistere te kohes dhe hapesires!Truri jone eshte me shume i aktivizuar ne aspektet tona te jetes,dashurine,luften,urrejtjen,gjuetine,vrasjet, vjedhjet,poshtersite etj!Pamvarsishtnga intiligjenca jone e kufizuar mund te themi se kemi evuluar ne menyre te sukseseshme.Kemi arritur qe te hapim disi perden e Universit
per te hedhur drite mbi shume gjera qe njeriu nuk i ka pas ditur.Pyetjet e shtruara nga fizikante si Newtoni,Ainshtani,Kurt Godel,Stefan Hauking,jane pyetjet me gjigande qe mund te shtrojme!

A eshte koha dicka e vertete? A vershon koha vetem ne nje drejtim?A ka koha fillim dhe mbarim?C'fare eshte pafundesia?Asnje nga keto pyetje nuk eshte pergjighur me konfidence te plote shkencore!Sa me teper pesha e ketyre pyetjeve rendon trurin e njeriut,aq me shume drite sjell ne shkence kerkimi i pergjigjeve.

PS: Jam i sigurte qe jeni ndeshur ne shume gabime drejtshkrimore per te cilat u kerkoj falje!

[diikush]

ZIM, te pergezoj per temen dhe per mendimet e hedhura.

Ben mir qe i shtron keto gjera me terma qe mund ti kuptojme edhe ne qe nuk studiojme per fizike apo shkenca te aferta me te.

...Koha nuk mund te egzistoje pa hapesiren dhe ne menyre te ngjashme hapesira nuk mund te egzistoje pa kohen...

Mund ta shtjellosh pak kete se ku e ke fjalen qe hapesira nuk mund te egzistoje pa kohen, pasi nuk e kuptoj se ku e ke fjalen...

[BvizioN]

ZIM, te pergezoj per temen dhe per mendimet e hedhura.
Ben mir qe i shtron keto gjera me terma qe mund ti kuptojme edhe ne qe nuk studiojme per fizike apo shkenca te aferta me te.

Faleminderit.Te them te drejten as une nuk studjoj per fizike apo shkence,thjesht eshte fushe e interesit tim ne te cilen me pelqen te lexoj!Shkrimet e hedhura me siper jane nga ato qe kam lexuar,me duken mjaft interesante,per te cilat diskutimet nuk mbarojne kurre (ashtu siq nuk mbaron hapesira e kohes )

Mund ta shtjellosh pak kete se ku e ke fjalen qe hapesira nuk mund te egzistoje pa kohen, pasi nuk e kuptoj se ku e ke fjalen

Shumica e njerezve kur diskutojne per dimencionet,nenkuptojne dimencione te tilla si lart-poshte,majtas-djathtas,para prapa.Keto jane dimencione ne te cilat njeriu ka njefare kontrolli gjate levizjes se tij.Psh ti ngjitesh lart.kthehesh prapa,ecen majtas,qendron ne vend.Sidoqofte koha eshte nje dimencion i katert i hapesires ne te cilen ne nuk kemi fare kontroll gjate levizjes tone.Domethene c'fare do qe te besh,koha vetem ecen perpara! Ne nuk mund ta ngadalesojme,ndalojme apo ta kthejme prapa (sidoqofte eshte dicka qe gjeneratat e ardheshme mund ti gjejne zgjidhje)

Dhe per tu kthyer tek pyetje jote....
Se pari kur themi hapesire nuk nenkuptojme hapesiren mbi koke po absolutisht gjithcka.Sa here qe pershkruajme vendin e nje objekti ne Univers,me te eshte i lidhur dhe faktori kohe.Pershembull...ti ndodhesh tani ne kete pozicion qe je,qe ka shume te ngjare qe nuk eshte i njejti pozicion qe ka qene vitin e kaluar ne te njejten date,ore.Ti ndodhesh ne kete pozicion gjate ketij momenti duke lexuar kete shkrim dhe ky moment eshte thjesh koha.Neser nese do ikesh ne kinema te shikosh nje film,kur je duke shikuar filmin me te eshte e lidhur dhe koha.Siq e shikon vendi (hapesira) dhe koha jane te dyja pjese te Universit qe korrespondojne njera me tjetren.Nese do diskutosh per....fjala vjen nje konstilacion te ri yjesh ne hapesire,me te eshte i lidhur dhe koha.Ku dodhet,kur eshte formuar,kur zhduket etj.Si ta them me thjeshte...nuk ka Ku? pa Kure? dhe nuk ka kure? pa Ku?

Pra asgje ne hapesire nuk mund te egzistoje e palidhur me kohen!Nuk mund te egzistojne psh Piramidat e Egjiptit pa kohen ne te cilen jane krijuar,kohen qe kane kaluar,kohen ne te cilen ndodhen tani,dhe kohen ne te cilen akoma do jetojne.

Shpresoj te te kem sqaruar sado pak

[BvizioN]

************************************************** ***************


*** **** **** ****

Duke u bazuar zbulimeve shkencore te Roman Buiny dhe Stefan Hsu,wormholet traversale dhe mekanizmat e kohes nuk mund te jene te qendrueshme dhe te parashikueshme.Albert Ainjshtan dhe Nathan Rosen bublikuan gazeten e tyre te pare shkencore ne lidhje me wormholes(te quajtur Ainjshtan-Rosen Bridges) ne vitin 1935,duke pershkruar se si mund te jete e mundur per dyzona te largeta te kohes te lidhen njera me tjetren nepremjet nje shkurtice te ngjashem me tunel.

Ideja baze e wormholes rrjedh nga nje analogji e thjeshte!Nese Universi eshte si lekura e molles,nje krimb qe mundohet te kaloje ne anen tjeter te molles do i duhet shume me pak kohe duke hapur nje vrime nepermes molles, nga njera ane ne tjetren,sesa ti bie rreth e qark molles ne distance te larget perimetrike.Nje version tjeter i kesaj analogjie eshte mundesia e afrimit te dy pikave te largeta te nje letre te bardhe duke e palosur ate.Rezultimi i nje wormhole do prembaje dy ose me teper porta (anglisht te quajtur goje "mouths") ne siperfaqe te lidhura me anen e nje gurmazi qe kryen pasimin.



Nje wormhole traversale mund te shrebeje si per kalimin nga nje kohe ne nje tjeter,po ashtu dhe kalimin nga nje pike e universit ne nje pike tjeter.Fatkeqesisht,ne baze te shkrimeve te tyre efektet e kuantum (nga quantum..shuma minimale nga e cila faktore te veqante si energjia psh mund te ndryshojne) jane te demosdoshme per formimin e nje wormhole traversale ne menyre te stabilizuar.Ndryshe,mbase nuk mund ta dish se kure dhe ku del nga wormhole! Eshte veshtire qe wormholes dhe mekanizmat e kohes te jene te
parashikueshme."Ne nuk po themi se mund te ndertojme Wormhole.Por wormholet qe do deshiroje te perdorje,te parashikueshmet ku ti mund te thuash "Zoti Spock to kalojje ne NY City sot ne oren 2pm,te tilla ka mundesi te krijojne avari" thote Stefan Hsu. Kjo nuk tingellon shume e gezueshme per te gjithe admiruesit e sci-fictions.Wormholet jane perdorur nga shkrimtaret e SF per te mudesuar udhetimin e anijeve kozmike nga nje yll ne nje yll tjeter ne te njejte sasi kohe qe te duhet per te kthyer faqen e nje libri.Ne historine e tij te 1934'es shkrimtari Jack Williamson shkruan "Une mund ta palos hapesiren ne te njejten menyre qe ti palos nje leter.Une mund te udhetoj ne hyperspace ku distanca nuk ka asnje kuptim"

Ne kundershtim me ligjet e fizikes

Pra,ne baze te studimeve te reja nga Stefan Hsu dhe Roman Buniy ne Universitetin e Oregon ne SHBA, perpjekja e realizimit te nje wormhole
traversale mund te gremiset ne menyre fatale!Ne nje shkrim te publikuar ne arXiv pre-print server,autoret parashtrojne ate lloj wormhole ne te cilen tuneli i kohes tregon nje permbajtje te dobet ne strukure,po ta shohesh nen driten e ligjeve klasike te fizikes.Llogaritjet e bera nga zbuluesit e Oregon tregon se nje wormhole permban materje exotike (materije eksotike-mase e humbur,masa e materjes qe nuk mund te observohet) me hapesire-kohe to jete fundemenalisht e c'stabilizuar.Wormholes,qe drejtohen plotesisht nga ligjet e mekanizmit
kuantum, do kete shume mundesi te transportojne nje objekt ne nje vend dhe kohe te padeshiruar.Nje studim i pavarur nga Kris Feuster i universitetit te York ne UK,dhe i Tomas Roman,SHBA i afrohet ne nje menyre te ndryshme qeshtjes
se wormholes.Ndermes te tjerash ,analizojne mundesi duke hedhur propozimin se nje gurmaz wormhole mund te mbahet hapur duke perdorur sasi te vogla matterje exotike.Llogaritjet e Fewster dhe Roman tregojne se edhe sikur te ish e mundur ndertimi i nje wormhole te tille,gurmazi i saj mbase do ish teper i vogel per udhetim ne kohe.Teorikisht mund te jete i mundur gradimi gjeometrik i nje wormhole,saqe gurmazi i saj te kish madhesi te pershtatshme per te kaluar nje person neper te,thote Fewster.Shoqersht them,sbesoj te jete e mundur dicka te tille te ndertohej nga ana engjinierike.

Mendime perkrahese

Megjithate,ka plot mendime qe perkrahin idene e wormholeve traversale.Nje fizikant thote ne lajmet e BBC'se se mund te kete problem me konkluzionet e Hsu's dhe Buniy's!Shtirja fizike e wormholes nuk ka dyshim,dicka rreht te ciles gjithe qe zbuluesit bien dakort.Por qeshtja kryesore dhe munduese
eshte spjegimi si mund te krijosh ne menyre engjinierike nje wormhole me madhesi te nevojsme per ta perdorur! Astrofizikanti i Cambridges,Stefan Hauking eshte ndermes ketyre zbuluesve qe kerkon te hedhe drite mbi pyetjen e wormhole.Ne 1980,Hawking argumentonte se dicka fondamentale ne ligjet e fizikes mund te pengoje perdorimin e wormholes per udhetim ne kohe.

Nese do gjendeshe ne mbrendesi te nje wormhole,teorikisht to gjasonte ne nje menyre te tille si ne kete foton meposhte.