Dualizëm dhe Problemi Mëndje/Trup

[xhiko]

Dualizëm dhe Problemi Mëndje/Tru

Si fillim, disa pyetje që duhet të kemi ndërmënd:

Cfarë është Mëndja?
Si është Mëndja e lidhur me botën fizike?
Cfarë është lidhja midis asaj që quajm mendore dhe asaj që quajm fizike?
A është mendja e ndarë nga trupi apo është ajo një pjesë e botës fizike?
A është Mëndja dhe Truri e njëjta gjë apo janë ato dy objekte të ndryshme?

Te kjo temë kam dëshirë tju ftoj të diskutojm, përvec këto pyetje (dhe të tjera pyetje që mund të keni ju), katër “zgjidhje” të problemit Mëndje/Trup:

1. Dualizmin Kartesian (Cartesian Dualism),
2. Teoria e Identitetit Mëndje/Trup (Mind/Brain Identity Theory),
3. Sjellje Llogjike (Logical Behaviorism), dhe
4. Funksionalizëm (Functionalism).

Po filloj me Dualizmin Kartesian.

Për të provuar se ka Dualizëm, Descartes ka perdorur Ligjin e Leibniz (“Leibniz’s Law”) i cili thot: nëqoftëse a dhe b jane identike, atëhere duhet që të gjitha vetit ti ken të njëjta, të ngjashme. (“Indiscerniblity of identicals”: Nëqoftëse ekziston edhe vetëm një veti qe a-ja e ka por b-s i mungon, at’here ke treguar se a dhe b jane dy entitete (objekte, qënie) të ndryshme.)

Pra, shkurt, nëse:

m ka vetin V
b nuk e ka vetin V
__________________

m≠b


Cilët janë dy nga argumentet e Descartes për Dualizëm?


A. Te Meditimi i Dyt Descartes thot se nuk mund të dyshosh që ti ke një Mëndje meqënëse edhe duke dyshuar ti je duke menduar, dhe të mendosh është të kesh Mëndje. Por, mund të dyshosh që ke trup. Atëhere, sipas ligjit të Leibniz, kemi Dualizëm përderisa Mëndja dhe Trupi nuk kanë të njëjtat veti.


B. Te Meditimi i Gjashtë Descartes thot se objektet fizike kanë pjesë hapsinore (“spatial parts”, p.sh. truri mund të ndahet në pjesë të ndryshme). Truri ka pjesë hapsinore, Mëndja nuk ka pjesë hapsinore. Atëhere, kemi Dualizëm sipas Ligjit të Leibniz.

Poashtu, Descartes thot se Trupi, dhe jo Mëndja, ka “extension” (shtrirje). Trupi zë vënd (fizik).

Pyetje për ju: Ku qëndron problemi i k’tyre argumenteve?



Vijon

[xhiko]

Dualizmi Kartesian nuk është e vetmja zgjidhje propozuar për problemin Mëndje/Trup. Në krahun tjetër kemi Teorinë e Identitetit Mëndje/Tru.

Teoria e Identitetit Mëndje/Tru thot, se pari, se mëndja dhe truri janë një, apo e njëjta gjë. Së dyti, kjo teori thot se vetit mendore (p.sh. të besosh që zjarri është i nxehtë, të dëshirosh (të duash) një kasat, apo të jesh në dhimbje) janë veti fizike. D.m.th, të jesh në dhimbje është ti ndodhi qëndrës së sistemit nervor një ngjarje fizike.

Kjo teori thot se terminologjia mendore dhe ajo fizike përshkruajn të njëjtat gjëra në botë. P.sh. konsideroni k’te analogji:

Fjala “ujë” është përdorur për shumë kohë. Por, arriti një pikë kur shkenca zbuloi që uji përbëhej nga molekula H2O. Pra, uji dhe H2O-ja janë e njëjta gjë. Ka dallim midis terminologjisë, por uji është identik me H2O.

Filozofët që e përkrahin këtë teori thon se e njëjta gjë i përket termave mendore dhe atyre neurofiziologjike. Ajo që i ndodhi ujit do ti ndodhi edhe mëndjes. Neurofiziologjia do e gjëj natyrën e mëndjes ashtu si kimia gjeti natyrën e ujit.*


Vijon



*ps: Ndërkohë që vazhdoj me katër “zgjidhjet”, mund të ndërhyni për t’iu përgjigjur pyetjes bërë te posti nr. 1.

Gjithashtu, nuk dua ta limitoj temën te vetëm katër “zgjidhjet” të përmëndura më sipër. Nëse keni dëshirë, mund edhe të propozoni ndonjë “zgjidhje” tjetër.

Natyrisht edhe kritikat (në lidhje me “zgjidhjet” e përmëndura) janë të mirëpritura.

[xhiko]

Tani, le ti kthehemi temës.

Teoria e Identitetit Mendje/Tru atëhere argumenton për një zgjidhje të problemit Mendje/Trup duke shpjeguar progresin e shkencës deri tani dhe duke predikuar progresin që shkenca do të ketë në të ardhmen.

Përpara se të vazhdoj me teorinë tjetër, dua të theksoj se Teoria e Identitetit Mendje/Tru është një version i materializmit: “Objektet mendore janë objekte fizike dhe karakteristikat mendore janë karakteristika fizike.”

[xhiko]

Sjellje Llogjike* (Logical Behaviorism)

Sjellja Llogjike eshte nje tezë mbi kuptimin e termave mendore që përdorim në fjalët e përditshme. Kjo tezë mundohet të shpjegoj cfarë duam të themi kur flasim për mendimet, besimet, qëllimet, ëndrrat, apo sensasionet e një individi.

Sjellja Llogjike ka dy anë: 1. atë negative dhe 2. atë pozitive. Po filloj me anën negative.

1. Ana negative merret me kritika ndaj kendveshtrimëve të tjera në lidhje me mendjen. Kryesisht përqëndrohet te kritikat ndaj Dualizmit dhe Mentalizmit. (Mentalizmi është ideja se gjëndjet mendore (mental states) janë shkaqe të brëndshme të sjelljes. Pra, Mendja dhe Sjellja janë të ndara.)**

Ryle (i cili njihet si krijuesi i teorisë të Sjelljes Llogjike) ka përdorur dy argumente (po i quaj A dhe B) për të refuzuar Mentalizmin:

Argumenti A : Ryle mendonte se mënyra se si shihet mendja si një shkak i brëndshëm të con te skepticizmi i personit te tretë (third person skepticism). Cfarë d.m.th. kjo? Argumenti thot kështu:

Nëqoftëse gjëndjet mendore (mental states) janë të brëndshme, atëhere gjendjet mendore të të tjerëve do të ishin të fshehura për ne. Ne do të ishim në gjëndje të observonim sjelljen e të tjerëve, por jo besimet dhe dëshirat e tyre. Por, Ryle mendonte se

ne kemi njohuri të karakteristikave mendore të të tjerëve
___________________________

atehere konkluzioni, sipas Ryle, është se gjëndjet mendore nuk mund të jenë shkaqe të brëndshme të sjelljes.

Pyetje për ju: A është konkluzioni i Ryle i saktë?

Argumenti B : Ryle mendonte se pretendimi që mendja ekziston dhe që ajo është e vecantë nga sjellja që shkakton përmban një gabim kategorikë (“category mistake”, apo një gabim në përdorimin e gjuhës). Për të kuptuar më mirë se cfarë do të thot gabim kategorikë po citoj një shëmbull të shkurtër nga vetë Ryle:

[category mistake:] “When two terms belong to the same category, it is proper to construct conjunctive propositions embodying them. Thus a purchaser may say that he bought a left-hand glove and a right-hand glove, but not that he bought a left-hand glove, a right-hand glove, and a pair of gloves…the dogma of the Ghost in the Machine [kështu e quan problemin e Mentalizmit] does just this. It maintains that there exist both bodies and minds, that there occur both physical and mental processes…”.

Pra, sipas këtij arsyetimi, mund të thuhet: “Filipi ka një trup.” apo “Filipi ka një mendje.” Por bashkimi (conjunction) i k’tyre krijon një gabim kategorikë. Nuk mund të thuhet: “Filipi ka nje trup dhe mendje.”

Pyetje per ju: Ku qëndron problemi i këtij argumenti?

2. Ana pozitive merret me kuptimin e terminologjisë mendore. Sjellja Llogjike thot se kuptimi i termave mendore mund te specifikohet tërësisht në bazë të sjelljes.

p.sh. nëse themi: Mimoza ka etje =df *** Mimoza pi

Por problemi këtu është se Mimoza nuk pi cdo herë që ka etje (mbase se ka mundësinë…) dhe Mimoza mund të pi edhe kur ska etje.

Vijon


*G. Ryle, 1945
“The Concept of Mind”

** Mentalizmi dhe Dualizmi nuk janë e njejta gjë.

*** =df do të thot “equal by definition”

[diikush]

Dualizëm dhe Problemi Mëndje/Trup

Si fillim, disa pyetje që duhet të kemi ndërmënd:

Cfarë është Mëndja?
Si është Mëndja e lidhur me botën fizike?
Cfarë është lidhja midis asaj që quajm mendore dhe asaj që quajm fizike?
A është mendja e ndarë nga trupi apo është ajo një pjesë e botës fizike?
A është Mëndja dhe Truri e njëjta gjë apo janë ato dy objekte të ndryshme?

...

Tema interesante, por sica tha ai/ajo me lart....

...Persa i perket diskutimeve, mos prit shume nga populli i thjeshte i forumit. Ndonje quote nga Descartes e nga filozofet e tjere lexon populli sa per qef, ose e shumta meson ndonje gje permendsh latinisht te tipit Cogito Ergo Sum. ...

Per temen tani...do te te sugjeroja te fokusohesh tek pyetjet qe ke shtruar dhe kryesisht te mundohesh ti pergjigjesh vete duke vene mendjen ne pune -_- dhe teorite filozofike te jene sekondare; jo kryesisht duke shqyrtuar teorite e ndryshme qe kane egzistuar, pasi nuk te mjafton nje jete e tere per ta bere ate.... -_- plus qe eshet me fun kur e ben gjene vete plus qe shkencat e tjera kane evoluar shume qe nga koha e ketyre filozofeve, dhe keto njohuri te reja te ndihmojne mjaft.

Mendoj se ne gjuhen popullore, mendja eshet e ndryshme nga fizikja apo trupi...po pastaj varet ca quajme ne fizike, vetem ate qe njohim? se mbase edhe mendja eshte nje forme energjie apo egzistence fizike (e matshme, etj etj) por qe ne nuk kemi arritur ta obzervojme [mos harrojme qe ne perspektiven e gjate mijeravjecare, disa shekuj perpara njerzit mbase reagonin me po kaq skepticizem per fushen elektro-magnetike si dukuri fizike dhe e matshme, apo edhe gjera te tjera qe sot jane 'common knowledge']

Pra ne gjuhen e shumices te themi, mendoj se jane te ndryshme keto dy gjera.

Truri, packa se eshte organi me i komplikuar dhe me pak i njohur nga ne ne krahasim me organet e tjera, prapa se prapi eshte organ fizik...po ti pyesesh shkencetaret ca eshte mendimi dhe si ruhet memorja jone ne tru, te thone kjo e ajo...qe ne fundin e argumentit shjegimi konsiston ne 2 veprime: 1 fizik + 1 kimik; percim elektrik brenda neuroneve, dhe kimik nga nje neuron ne tjetrin.
Po mire, po si eshte e mundur qe keto dy dukuri kaq te thjeshta dhe kaq elemntare te kombinohen dhe prodhojne gjera te madherishme si Mendimi? aq me teper Mendimi Abstrakt (i pavarur nga obzervimi direkt ), Emocionet apo me tej kombinime gjerash si Morali, Ndergjegjja, etj. etj. ??

Pra eshte mese e qarte per mendimin tim qe trupi apo edhe truri, nuk jane te vetmit organe pergjegjes per te gjitha gjerat cka konstruktojne operimin e njeriut ne jete dhe funskionet e tij.
Tani nese ne e quajme mendje, apo psyche, shpirt, etj etj, ajo eshte tjeter gje, por patjeter qe egziston/jne dhe eshte (apo jane) shume me e ndryshme dhe me cilesore se trupi apo truri...

Eksplorim te mbare

[xhiko]

Per temen tani...do te te sugjeroja te fokusohesh tek pyetjet qe ke shtruar dhe kryesisht te mundohesh ti pergjigjesh vete duke vene mendjen ne pune -_- dhe teorite filozofike te jene sekondare; jo kryesisht duke shqyrtuar teorite e ndryshme qe kane egzistuar, pasi nuk te mjafton nje jete e tere per ta bere ate.... -_- plus qe eshet me fun kur e ben gjene vete plus qe shkencat e tjera kane evoluar shume qe nga koha e ketyre filozofeve, dhe keto njohuri te reja te ndihmojne mjaft.

Së pari, përshendetje dhe faleminderit për sugjerimin. Temën e kam hapur që ti ngjallë, sadopak, kuriozitetin "popullit të thjesht" . Teori ka shumë, opinione ka akoma më shumë. Nuk kërkoj të "shfaq" opinionet e mia apo të shpik ndonjë teori sepse, në fund të fundit, edhe unë një njeri i thjesht jam. Kërkoj vetëm të shfaq pak nga shumë teori qe mund te ekzistojn mbi problemin mendje/trup(tru). (Plus, “fun”-in nuk e kërkoj në forum.)

Tani, nëse ka ndonjë anëtar që ka njohuri mbi shpikjet më të fundit të shkences apo filozofisë në lidhje me këte problem do ti lutesha të ndërhynte dhe të kontribuonte me aq sa di.

... se mbase edhe mendja eshte nje forme energjie apo egzistence fizike (e matshme, etj etj) por qe ne nuk kemi arritur ta obzervojme [mos harrojme qe ne perspektiven e gjate mijeravjecare, disa shekuj perpara njerzit mbase reagonin me po kaq skepticizem per fushen elektro-magnetike si dukuri fizike dhe e matshme, apo edhe gjera te tjera qe sot jane 'common knowledge']

Këtë thot edhe Teoria e Identitetit Mendje/Tru.

Pra ne gjuhen e shumices te themi, mendoj se jane te ndryshme keto dy gjera.

Truri, packa se eshte organi me i komplikuar dhe me pak i njohur nga ne ne krahasim me organet e tjera, prape se prapi eshte organ fizik...po ti pyesesh shkencetaret ca eshte mendimi dhe si ruhet memorja jone ne tru, te thone kjo e ajo...qe ne fundin e argumentit shjegimi konsiston ne 2 veprime: 1 fizik + 1 kimik; percim elektrik brenda neuroneve, dhe kimik nga nje neuron ne tjetrin.
Po mire, po si eshte e mundur qe keto dy dukuri kaq te thjeshta dhe kaq elementare te kombinohen dhe prodhojne gjera te madherishme si Mendimi? aq me teper Mendimi Abstrakt (i pavarur nga obzervimi direkt ), Emocionet apo me tej kombinime gjerash si Morali, Ndergjegjja, etj. etj. ??

Nuk e di nëse ju kam kuptuar tamam, ju po thoni që një gjë aq komplekse sa Mendimi s’është e mundur të jetë rezultat i Trurit? Dhe, jeni duke i atribuar Mendimit “Emocionet, Moralin, Ndergjegjen,..” etj? Nëse, jeni duke e thën këtë, atëhere më lejoni t’ju pyes: a ekziston Mendja (apo Mendimi) kur ka vdekur Trupi/Truri?

Nesër për vazhdimin e temës.

[diikush]

...Nuk e di nëse ju kam kuptuar tamam, ju po thoni që një gjë aq komplekse sa Mendimi s’është e mundur të jetë rezultat i Trurit? Dhe, jeni duke i atribuar Mendimit “Emocionet, Moralin, Ndergjegjen,..” etj? Nëse, jeni duke e thën këtë, atëhere më lejoni t’ju pyes: a ekziston Mendja (apo Mendimi) kur ka vdekur Trupi/Truri?....

Xhiko, une mendoj se Mendimi tek njeriu (sa eshte gjalle ne kete bote) eshte produkt i trurit + dickaje tjeter....dhe ne kete kontekst Mendimi nuk egziston (nuk mund te 'prodhohet') kur truri ka vdekur, pasi truri eshte komponent i domozdoshem, por jo i mjaftueshem. Truri nga ana tjeter bashkëegziston me trupin, sic dihet, dhe kur vdesin, vdesin/pushojne se egzistuari se bashku.

[xhiko]

Xhiko, une mendoj se Mendimi tek njeriu (sa eshte gjalle ne kete bote) eshte produkt i trurit + dickaje tjeter....dhe ne kete kontekst Mendimi nuk egziston (nuk mund te 'prodhohet') kur truri ka vdekur, pasi truri eshte komponent i domozdoshem, por jo i mjaftueshem. Truri nga ana tjeter bashkëegziston me trupin, sic dihet, dhe kur vdesin, vdesin/pushojne se egzistuari se bashku.

ajo "dicka tjetër" është materiale apo ... ?

[xhiko]

Më sipër kam përmëndur se Teoria e Identitetit Mendje/Tru është një version i materializmit. Teoria e fundit që do të përmënd është një version tjetër i materializmit, por njëkohësisht edhe kritik ndaj Teorisë së Identitetit Mendje/Tru: Funksionalizmi. Jam akoma duke e thithur mirë për vete këtë teori, kështu që nëse dikush mund ta sqarroj më mirë është i mirëpritur.

Funksionalizmi gjithashtu ka dy anë: 1. atë negative dhe 2. atë pozitive. Po filloj me anën negative.

1. Ana negative sqarron cfarë gjendjet psikologjike (psychological states) nuk janë. Këtu përfshihet kritika ndaj Teorisë së Identitetit Mendje/Tru.

Që ta kuptojm sa më mirë kritikën duhet të njihemi mirë me dy terma: tokens dhe types. “Tokens” janë objektet fizike (physical objects). Ndersa “types” janë vetit (properties). Pra, ajo që ke veshur ti tani është një token e përbërë nga shumë types. Ose, ajo që ke veshur ti tani është një objekt fizik i përbërë nga shumë veti.

Një veti mund të jetë pjesë e asnjë, një, (apo shumë) objekti (-ëve) fizik. Dy veti (types, properties), si shëmbull, mund ti përkasin të njëjtave objekte fizike (tokens) por përsëri të jenë dy veti (types) të ndryshme.

Teoria e Identitetit Mendje/Tru flet mbi objektet psikologjike (psychological tokens) ashtu si dhe mbi vetit psikologjike (psychological types). Ajo thot se cdo objekt psikologjike është identik me një objekt fizik. Gjithashtu, cdo veti psikologjike është identike me një veti fizike.

Funksionalizmi hedhë poshtë vetëm pjesën e dyt të Teorisë se Identitetit Mendje/Tru, pjesën mbi vetit psikologjike. Pra, funksionalistet mendojn që vetit psikologjike nuk janë identike me vetit fizike. Ata, argumentojn se vetit psikologjike kanë vetin e “multiple realizability”. C’farë është “multiple realizability”? Për ta kuptuar më mirë, le të studiojm këtë analogji:

“Consider a type that is not psychological – the property of “being a mousetrap”. Each token mosuetrap is a physical object. But think of all the different ways there are to build a mousetrap. Some are made of wood and wire and are loaded with cheese. Others are made of plastic and catch mice by injecting them with curare. Still others are made of a team of philosophers, who stalk around armed with inverted wastepaper baskets...”

“Konsiderojm nje veti që nuk është psikologjike – vetia e të qënurit një çark minjsh. Cdo token cark minjsh është nje objekt fizik. Por, ka shumë mënyra për të ndërtuar një cark minjsh. Ca janë të ndërtuara prej druri dhe teli dhe janë të mbushura me djathë. Të tjera të bëra prej plastiku... Dhe ca të përbëra nga një grup filozofësh, që vinë verdall me kosh plehrash të përmbysur në duar...”

Atëhere, cdo token (objekt) cark minjsh është një gjë fizike, por vetia e të qënurit një cark minjsh (type) nuk duket të jetë një veti fizike. Ka më shumë se një mënyr fizike për të ndërtuar një cark minjsh. Atëhere, ashtu si ka shumë mënyra për të ndërtuar një cark minjsh, ka shumë menyra fizike për të ndërtuar një krijesë që ka një mendje dhe ka më shumë se një menyr për një qënie menduese të ketë këtë apo atë veti psikologjike. Pra, arsyeja përse është falsë Teoria e Identitetit Mendje/Tru është sepse vetit psikologjike kanë shumë “realizacione” fizike. Dhe, në këtë mënyr, vetit mendore nuk janë identike me vetit fizike.


Vijon

[Hyllien]

Atehere, ose me mire tani, le ti kthehemi temes Mendje/Tru!

Fillimisht nje pyetje, do vije dhe pjesa e fundit, pra ana pozitive e Funksionalizmit?
(Sorry to see you in (peacefully) "veteperjashtim" by the way.)


Persa i perket Deskartesit, princeshe Elizabeta ia paska bere nje pyetje te veshtire, si mundet mendja jomateriale te kontrolloje diçka material, trurin, ose si mund te nderveprojne keto me njera tjetren? Dhe nuk ka mare nje pergjigje bindese. (Mendo si Terheqja Gravitacionale terheq trupat me duket se i ka thene.)

Dhe pyetja e bere me siper eshte e rendesishme, duke pasur parasysh qe nese truri demtohet, mendimi, kujtesa, vetedija dhe funksione te tjera jo-materiale te mendjes demtohen ose humbasin fare. A varet mendja nga truri, apo truri eshte domani ku shfaqet ose nepermjet te cilit vepron mendja. Dhe me e rendesishme, a vazhdon te ekzistoje mendja pas vdekjes se trup/rit?
Alternative per argumentin e pare te Descartes eshte dhene tek teoria e Identitetit.

Ryle nuk me duket shume bindes, te pakten nga postimet ketu. Do e lexoj dhe ne ndonje liber.

Funksionalizmin e kam lexuar dhe diku tjeter por jo te shpjeguar me anet pozitive dhe negative. Gjendjet mendore i shpjegonte ne lidhje me mjedisin rrethues fizik, psh. per te pasur nje bindje te caktuar duhet te kete nje:
1-shkak fizik, psh. te shohesh diçka
2-gjendje te tjera mendore, qe ta krahasosh ose te arrish ne nje perfundim ne lidhje me kete qe pe
3-pasoja ne sjelljen ose veprimin tend, si psh merzi, ose thjeshte nje shprehje te mendimit, me fjale ose veprime.
Dhe kjo teori nuk me eshte dukur shume bindese megjithese me e plote ose me e kuptueshme, sepse e redukton çdo gje ne procese te veshtrueshme fizike/materiale.

Si populli i thjeshte nje quote nga Einstein:

Body and soul are not two different things, but only two ways of perceiving the same thing.---Albert Einstein

Trupi dhe mendja nuk jane dy gjera te ndryshme, por dy mënyra per te perceptuar te njejten gje. A. E

Dhe kjo e fut Ajnshtajnin ne cilen nga kategorite e mesiperme? Ne Teoristet e Identitetit Mendje/Tru?

...vijon...