Gete Dhe Marredhenia E Tij Me Fene

[Isra]

..
Keto jane marre nga libri me te njejtin titull nga nje autor i huaj.


EVIDENCA

GETE DHE KRISHTERIMI

Gete tha ne fund te jetës së tij: “Est ist gar viel dummes in den Satzungen der Kirsche” (Ka shume budallallek në doktrinat e kishes)
{Bashkebisedim me Eckreman, 11.03.1832}

Në poemën e tij “West-Östlicher Divan” Gete thekson vlerën e çmuar të së tashmes në vend të qëndrimit të krishter, të karakterizuar vetëm nga pritja për jetën e ardhshme dhe si rezultat, përçmimi i plotë i asaj që Zoti i dhuron njeriut në çdo cast të jetës së tij.
Gete hedh poshtë pikëpamjen e krishter rreth Jezusit dhe pohon njeshmerinë e Allahut në njërën nga poezitë e poemës së tij “West-Ostlicher Divan”

“Jezus fũhulte rein und dachte
Nur den einen Gott im stillen;
Wer ihn selbst zum Gotte machte
Kränkte seinen heil’gen Willen.
Und so muБ das rechte scheinen
Was auch mahomet Gelungen;

Nur durch den Begriff des Einen
Hat er alle welt bezwungen”

“Jezusi ndihej i paster dhe qetesisht mendonte
{për} Një dhe të vetmin Zot;
kush atë vetë në zot e shndërroi
Ka fyer vullnetin e tij të shenjtë.
Dhe kështu duhet e drejta ta ndricojë
Atë qe edhe Muhamedi mori;
Vetëm me konceptin e {Zotit} Një
Ai gjithë botën ka mbizotëruar..”
(WA 16, fq.288)

Pranë Jezusit dhe Muhamedit (Zoti i bekofte) në vargjet e mëpasme përmend Gete edhe emrat e Abrahamit, Moisiut dhe davidit si përfaqësues të Njëshmërisë së Zotit.
Eshe fakt i njohur se Gëte ndiente shumë përcmim ndaj simbolit të kryqit. Ai ka shkruar:

“Und nun kommst du, hast ein Zeichen
dran gehängt, das unter allen…
Mir am schlechten will gefallen
Diese ganze moderne Narrheit
Magst du mir nach Schiras bringen!
Soll ich wohl, in seiner Starrheit,
Holzchen quer auf Holzchen singen?..”

“Dhe tash më vjen ti me një shenjë
Varur atje, që mes të tjerash..
Më tepër e përcmoj
Gjithë këtë cmenduri moderne
Do të ma sjellësh në Schiras!
U dashka që unë, në gjithë obsesionin e saj,
Të këndoj për dy copa druri të kryqëzuara?..

Madje edhe më fuqishëm:

“Mir willst du zum Gotte machen
Solch ein Jammmerbild Holze!”

“Dashke të bësh për mua zot
atë figurë të mjerë në {atë copë} dru!”

Gjthashtu në “Wilhelm Meisters Wanderjahra” (libri 2, kap.2) Gëte shkroi fare hapur se është “paturpësi e mallkuar…të luash me ato të fshehta, në të cilat qëndron thellësia hyjnore e vuajtjes. Sipas tij, “mbi këto vuajtje duhet hedhur një vel” për t’i mbuluar.
Së fundi, në poezinë e tij “Siebenschaler (Shtatë të fjetur”) që bën pjesë në poemën e tij “west-Ostlicher Divan” Gëte e pershkruan jezusin si profet:

“Ephesus gar manches Jahr Schon,
Ehrt die Lehre des propheten
Jezus. (Friede sei dem Guten)”

“Efesi për shumë vjet
nderon mësimin e profetit
Jezus, (paqja qoftë mbi të Mirin)”
(Wa 16, 296)

(vazhdon)


__________________

[Isra]

TE PERMENDURIT DHE TE LEVDUARIT TE ZOTIT.

Gëte ishte gjithashtu i mrekulluar nga metafora mistike e Saadiut për “fluturën e dashuruar” e cila u shua pak nga pak, duek humbur jetën e saj në dritën vezulluese. Për këtë mund të shihet, vecanërisht poezia e “Divan…”-it për fluturën që fluturon nëpër dritë: “Selige Sehnsucht” (Mall i zjarrtë” Titujt më të hershëm të kësaj poezie kanë qenë “Selbstopfer (vetëflijim) dhe “ Vollendung” (Perkryerje)

Në kapitullin e “Divan..”-it për Rumin, Gëte përshkruan të drejtuarit me lutje e lëvdime ndaj Allahut dhe bekimin për këtë: “Schon der sogenannte mahometanische Rosenkranz, qoudurch der name Allah mit neunnundneuunzig Eigenschaften verhrrlicht wird; ist eine solche Lob-und Preis-Litanei. Bejahende, vorneinende Eigenschaften bezeichnen das unbegreifliche Wesen; der Anbeter staunt, ergibt und beruhight sich”

“E ashtuquajtura rozare muhamedane, në të cilën emri i Allahut lartësohet me nëntëdhjetënëntë cilësi është një litani e tillë lëvdimi. Cilësi pohuese e mohuese tregojnë të pakonceptueshmen Qenie (Wesen); lutësi mbetet i mrekulluar, nënshtrohet dhe qetësohet)”

GETE DHE ISLAMI

Në rininë e tij Gëte kishte dëshirë të studionte filologji dhe arabistikë (ndrërkohë që i ati dëshironte që i biri të merrej me studime juridike) ai gjithmonë i admiroi udhëtarët e parë në Arabi (Michelis, Niebuhr) dhe lexoi i mrekulluar gjithcka ata shkruan e botuan për udhëtimet e tyre.

Në vitet 1814-1815, vite këto të cilat hartoi “Divan..” –in e tij, u ushtrua Gëte me profesorët e orientalistikës Paulus, Sorbach dhe Kosegarten në të shkruarit dhe të lexuarit e arabishtes. Pasi pa dorëshkrime të arabishtes dhe u njoh me Kuranin, Gëte ndjeu një dëshirë të madhe për të mësuar arabishten. Ai kopjoi vetë tekste të shkurtra lutjesh dhe shkroi: “In keiner Sprache ist vielleicht Geist, Wort und Schrift so unanfanglich zusammengekopert” (“ ndoshta në asnjë gjuhë tjetër, shpirti, fjala dhe shkrimi nuk mund të trupëzohen në mënyrë kaq origjinale.) {letër për Schlosser-in, 23.1.1815, WA, Iv, 25, 165}

Në moshën 70 vjecare Gëte shkruan (Noten und Abhandlungen zum West-Ostlichen Divan, WA 17, 153) se synon të festojë me “respekt atë natë të shenjtë, në të cilën profetit iu soll Kurani nga lart”

(vazhdon)

[Isra]

Ai gjithashtu shkroi: “Askush nuk duhet të habitet me efikasitetin e lartë të Librit. Për këtë ai është cilësuar si jo i krijuar dhe i përjetshëm bashkë me Zotin nga ana e admiruesve të vërtetë të tij” Më pas shtonte (:”So wird doch dieses Buch fur ewige Zeiten hochst wirksam verleiben”)“('Keshtu, pra, do të mbetet ky libër përjetësisht me efikasitetin më të lartë)” (WA 17.35/36

Edhe në ditët e sotme ne ruajmë si dorëshkrimet e studimeve të tij të para kuranore nga vitet 1711-1772, ashtu edhe ato më të vonshmet. Gëte u lexonte me zë të lartë anëtarëve të familjes së Dukës së Vajmarit dhe miqve të tyre përkthimin në gjermanisht të Kuranit nga J.Hammer (ndoshta edhe përkthimin më prozaik në anglisht të G.Sale). Shileri dhe e shoqja, që kanë qenë dëshmitarë të këtyre leximeve, na njoftojnë për to. (Letra e Shilerit për Kimbelin, 22.02.1815)

Gjithmonë Gëte i ndjente mangësitë e të gjitha përkthimeve në latinisht, anglisht e frëngjisht) dhe të përkthimeve më të reja. Në “Divan…-in” e tij Gëte thotë:

“Ob der Koran von Ewigkeit sei?
Danach frag’ich nicht!..
DaB er das Buch der Bucher sei
Glaub ich aus Mosleminen-Pflicht”

“(Nëse Kurani eshtë nga përjetësia?
Për këtë une nuk pyes!..
Që ai eshtë libri i Librave
Besoj nga detyrë e muslimanit)”

{West-ostlicher Divan, WA 16.203}

Ai studioi libra dore në arabisht, gramatikë, libra udhëtimi, libra nga jeta e profetit Muhamed (Allahu e bekofte dhe i dhurofte paqe) dhe pati shkëmbime të shumta me orientalsitë nga e gjithë Gjermania. Gëte e pëlqente përkthimin në gjermanisht të Hafis “Divani-it” nga Hammer (Maj 1814) dhe studionte përkthimet e ndryshme të Kuranit në kohën e tij. E gjithë kjo e shtyu atë që të shkruante “West-Ostlicher Divan”-in e tij, shumë nga poezitë e të cilit janë qartësisht dhe pa asnjë dyshim të frymëzuara nga ajete (vargje) të ndryshëm të Kuranit dhe të lidhura në mënyra të ndryshme me to (shih: Mommsen, faqe 269-274)

Gëte bleu dorëshkrime origjinale në arabisht të Rumit, Xhamit, Hafisit, Saadiut, Attarit, komentime të Kuranit (Tefsir), lutje të ndryshme (Dua), një fjalor arabisht-turqisht, tekste rreth cështjeve si lirimi i skllevërve, blerja, kamata dhe shkrime arabe nga Sulltan Selimi.

Gëte nuk mendonte se kishte pasur të bënte me rastësi, por me atë që Allahu kishte parapërcaktuar për të, kur: në vjeshtën e 1813 atij iu soll një dorëshkrim i vjetër në arabisht prej një ushtari gjerman që kthehej nga Spanja në atdhe, dorëshkrim ky që përmbante suren (kapitullin) e fundit të Kuranit, të titulluar En-Nas (114). Më vonë Gëte u përpoq që ta kopjonte atë me ndihmën e profesorëve në Jena, të cilët e ndihmuan edhe për të zbërthyer përmbajtjen e dorëshkrimit.

-Në janar të vitit 1814 ai mori pjesë në një falje kongregacionale të së premtes (xhuma) bashkë me muslimanët e ushtrisë ruse të Car Aleksandrit në gjimnazin protestant të Vajmarit.

(vazhdon)