3 milionë banorë, 12 universitete

[niku-nyc]

Sa me shum te jen aq me mir eshte dhe ska rrezik te kesh shum sepse kjo hap vend dhe shance per te gjith dhe jo vetem atyre qe jan shum mir ne akademik.

[Margjela]

Shqiperia ben me mire te organizoje e te mbaje nen kontroll tetvjecaret e te mesmet njeher. Po si zakonisht ne ecim me hap te shpejte, e kalojme nga dy tre shkalle pernjeheresh. Reagimi im i pare kur degjova kete lajm ishte " Paskan bere pune me mend, te pakten nuk do shkojne dem te gjith ato deftesa shkollash te mesme (pjekurie) qe jane shitur tek dollari (tregu i zi)"

Edukimi eshte themeli i perparimit te shoqerise, por shtepia ndertohet nga themelet e jo nga catija.

[Rebele]

Eshte per te ardhur keq. Sidoqofte, mendoj qe shteti duhet te perqendrohet ne permiresimin e nivelit akademik (qofte programi mesimor apo stafi, plus inkorporim te kerkimeve shkencore) te ketyre pak universiteteve qe ekzistojne para se te investoje per hapje te universiteteve te reja.

[Xhuxhumaku]

Jemi duke përgatitur një bombë sociale

Fuga: Piramidat e diplomave dëmtojnë kulturën kombëtare

Inflacioni i diplomave rrezikon papunësi të lartë intelektuale

Olsi Kolami

Zoti Fuga, si studiues dhe profesor i Universitetit të Tiranës, a mund të na thoni se si e gjykoni rritjen e pranimeve në shkollat e larta të vendit, në masën siç e parashikon vendimi i qeverisë dhe që mbulon pothuajse numrin e maturantëve të sivjetëm?
Sikurse e ka shprehur opinioni i gjerë universitar, edhe mua më është dukur një masë tejet e nxituar dhe e marrë në mënyrë tërësisht të nxituar. Pra, dy herë e nxituar. E them këtë sepse do ta quaja, së pari, të arsyeshme, që të respektohej një kulturë dhe pedagogji qeverisjeje demokratike, domethënë që përpara sesa të merreshin të tilla vendime afatgjata, të rëndësishme dhe që prekin gjerësisht shtresat e popullsisë dhe institucionet, duhet të konsultoheshin seriozisht, qetë, në dialog dhe mirëkuptim aktorët veprues, ata pra që e njohin me themel problemin dhe që do ta realizonin në praktikë një vendim qeverie. Pra, duhej të ishin konsultuar thelbësisht rektorët, senatet, dekanatet e universiteteve. Morali i një qeverisjeje demokratike kërkon që politikat afatgjata dhe masat e rëndësishme administrative të mos bien si breshëri nga lart poshtë, si shiu i beharit, që fillon menjëherë, papritur, të gjen fare të papërgatitur, të bën qull dhe përmbyt gjithçka.
Më është dukur një vendim i politizuar i marrë në logjikën elektorale postzgjedhore. Sepse, siç duket, paska një fushatë parazgjedhore, por ka edhe një fushatë postzgjedhore. Në fakt, me sa di dhe njoh unë, një qeveri që pritet ta dorëzojë mandatin e vet, në periudhën e largimit bën kujdes të mos marrë të tilla vendime kapitale që e transmetojnë peshën dhe faturën e problemit qeverisë që do të vijë. Pra, në këtë fazë ku jemi sot politikisht, do të parapëlqeja një qeverisje të butë, tolerante, hezituese, jo marrëse iniciativash të papritura, por më shumë të kujdesshme për të bërë bilancin e punëve të deritanishme të saj dhe të preokupuar për ta lënë si të thuash me inventar shtetin dhe pushtetin forcave politike që do të qeverisin këtej e tutje. Si kërkoni ju ta kuptoj një masë të tillë që mund të ishte ndërmarrë një vit, dy vjetë, tri vjet më parë, që nuk u mor atëherë, dhe merret tani në ditët e fundit e një mandati qeveritar prakitikisht të përfunduar? Si ta them më thjesht, do të ishte njësoj sikur dikush që do ta linte shtëpinë e tij duke ia kaluar një pronari tjetër të përkohshëm, në çastin e fundit, të fillonte të bënte ndryshime rrënjësore të banesës, sipas shijeve të veta, duke i lënë tjetrit tullat, llaçin, gëlqëren mbi dysheme dhe duke e detyruar që të riprishë e të rindreqë gjithçka. Unë e kuptoj se dikush mund të thotë që kjo është një masë e drejtë dhe se qeveria në fuqi sa kohë që ka forcë vendimmarrëse ka të drejtë ta marrë. Dakord, juridikisht mund ta bëjë, por politikisht pyetja shtrohet se përse nuk e bëri më parë, kohe pati ta bëjë dhe nuk bëri dhe përse e bëri në këtë mënyrë të nxituar?
Me një fjalë, ju e gjeni të drejtë qendrimin rezistues të konferencës së Rektorëve dhe të hallkave drejtuese të universiteteve.
Absolutisht të drejtë dhe solidarizohem krejtësisht me të.
Mirë nga pikëpamja e moralit politik të procedurave vendimmarrëse, por në thelb përse jeni kundër këtij vendimi, pra mos mendoni edhe ju se universitet tona nuk kanë bazën e mjaftueshme materiale për ta përballuar këtë prurje masive?
Kjo është njëra anë që është vënë më së miri në dukje nga administratat e universiteteve. Nëse duam të flasim për zbatimin e Kartës së Bolonjës, duhet të jemi seriozë dhe të mos mbyllim njërin sy dhe njërin vesh për të thënë se meqenëse kemi deklaruar se jemi për ta zbatuar atë, atëhere kjo gjë mund të bëhet kështu formalisht. Nuk mund të zbatohet Karta e Bolonjës, më gjerë se kaq, nuk mund të futet fryma perëndimore në universitetet tona, duke i mbushur sallat me studentë që marrin thjesht shënime nga ligjërimet orale të pedagogëve. Kërkohen gjëra të tjera. Duhet një fazë e tërë parapërgatitjeje materiale dhe infrastrukturore që administratat universitare po e bëjnë hap pas hapi me shumë përkushtim dhe duke përballuar shumë vështirësi, por që ende është vetëm në një stad të parë.
As shkollat e mesme, por aq më tepër shkollat e larta nuk mund të bëjnë pa një bazë të gjerë laboratorike, pa bërë të mundur qarkullimin e informacionit elektronik nga katedrat drejt auditoreve, pa tekste bashkëkohore të ndërtuara në mënyrë origjinale, të përkthyer apo të përshtatur, pa pedagogë tepër të kualifikuar që të mbulojnë të gjitha nevojat, pa biblioteka të fuqishme, të specializuara, të bollshme, me leteraturë shterruese, pa mundësira për të financuar në shkallë të gjerë dhe masive punën kërkimore dhe shkencore, pa mundësira të mëdha për të ftuar pedagogë të huaj etj. Të gjitha këto parametra janë ende të paplotësuar për këtë kontigjent studentësh që janë tani, kurse shumëfishimi i tyre në pranimet e reja do të bëjë që këto parametra të shkojnë shumë poshtë.
Po marr një shembull fare të thjeshtë. Si pasojë e mungesave në pedagogë që të kishin tashmë një kualifikim, përvojë dhe diploma të niveleve më të larta se diploma e universitetit, shumë e shumë kurse leksionesh mbahen nga asistentë të rinj, që ndonëse janë me të ardhme e të talentuar nuk mund të kalojnë kështu nga bankat e shkollës drejt në katedrat e leksioneve të pavarura si pedagogë të parë. Le të më thotë ndokush nga zyrtarët që kanë pasur detyrë të merren me këto punë: Cila pikë e Kartës së Bolonjës e përmban që në universitetet perëndimore të lejohet dhe pranohet që dikush sa mbaron shkollën e lartë ose vetëm me diplomën e përfundimit të studimeve të larta universitare, të bëhet pedagog që jep leksione në universitet?
Mund të bëjmë shakara sa të duash, por nganjëherë besoj se duhet të bëhemi edhe seriozë.
Për të përballuar këtë fluks të rinj studentësh, universitetet duhet të rekrutonin me dhjetëra pedagogë të rinj, të cilët papritur dhe në dëm të tyre do të duhej të mbanin leksione të pavarura në universitete.
Në këtë situatë që rrezikohet të krijohet, niveli i dijeve në universitet do të zbriste edhe më shumë, duke dëmtuar vetë studentët, pedagogët dhe tërë shoqërinë.

Pra, ju mendoni se universitetet do t’u ngjanin disi shkollave të mesme?
Pikërisht, atë desha të them. Ky lloj masivizimi i shkollës më duket i ushqyer me ato mendësitë masovike të kurseve kundër analfabetizmit apo të shkollave të natës, ku pas diplomës nuk fshihej pothuajse asnjë nivel arsimimi veç atij më elementar. Vërej se më duket krejt paradoksale që punën për ngritjen e universiteteve të reja e kanë marrë në dorë seksionet e arsimit në rrethet përkatëse dhe bashkitë e qyteteve ku ato do të ngrihen. Të kuptohemi nuk kam asgjë për ata njerëz të nderuar që punojnë atje, por puna është se edhe formalisht themelimi i një universiteti qoftë edhe lokal, nuk është fare detyrë dhe kompetencë e tyre, veç akordimit të ndërtesave që duhen për këtë punë.
Meqenëse jam këtu dëshëroj të merrem pak edhe me një argument jashtuniversitar që sot po shfaqet në mbrojtje të këtij masivizimi që do ta ulë ndjeshëm nivelin e formimit universitar. Thuhet se këto universitete të reja që do të ngrihen do ta gjallërojnë ekonominë dhe kulturën e qyteteve përkatëse. Mbase ndodh edhe kështu. Por më duket se çështja në këtë plan shtrohet në një mënyrë të gabuar dhe parë shumë ngushtë. Një shkollë e lartë sikurse është edhe një universitet nuk ka funksion të parë gjallërimin e jetës ekonomike të një qyteti, por të formojë specialistë të lartë me nivel evropian bashkëkohor. Gjallërimi i jetës së qytetit është thjesht një pasojë krejt e jashtme për fatet dhe misionin e një universiteti. Sepse me të drejtë shtrohet pyetja. Mirë qyteti përfiton ndonjë gjë ekonomikisht nga ngritja atje e një universiteti, po studentët a nuk dëmtohen kur joshen të ndjekin një shkollë të lartë jashtë çdo kushti profesional, pedagogjik dhe shkencor?
Një universitet nuk është një hotel turizmi apo një rrugë e shtruar që ka si funksion të parë qarkullimin e vlerave ekonomike të një zone. Më duket krejt absurde që ne të kemi lluksin që për të ulur sadopak papunësinë në një qytet, ta bëjmë këtë nëpërmjet themelimit në to të universiteteve. Ky është një argument që sado me vlerë nuk mjafton për të ngritur atje ndonjë universitet. Është njësoj sikur në një qytet të ndërtosh një spital, pa krijuar kushtet e funksionimit të mirë të tij, duke thënë se kjo do të ndihmojë që atje të ketë një gjallërim të jetës kulturore dhe ekonomike, sepse do të vijnë të sëmurë nga e gjithë Shqipëria dhe familjarët e tyre për t'i shoqëruar.
E theksoj edhe një herë tjetër për të mos ngjallur keqkuptime të kota. Nuk është se jam kundër që edhe në qytete të tjera sikurse është Berati i lashtë të mos ketë universitete, por me kusht që më parë të shihet logjika e funksionimit të tyre, kushtet që janë tanipertani dhe brenda një perspektive mbarëkombetare të zhvillimit të arsimit të lartë. Tjetër gjë është Durrësi që për shkak të ndodhjes brenda një metropoli Tiranë * Durrës ka mundësitë për t’u kthyer më shpejt edhe në një qendër universitare.
Pra, ju theksoni si mjaft të tjerë pamundësitë materiale për të realizuar zgjerimin masiv të pranimeve në shkollat e larta të vendit?
Po jam dakord me këtë argument apo kundërargument kritik. Por mendoj se përsëri ka diçka edhe më thelbësore që duhet theksuar. Kur hallkat drejtuese të universiteteve ngrenë shqëtësimin e mungesave në kushtet materiale, ato janë brenda rolit dhe përgjegjësive të tyre. Por nga pikëpamja sociologjike problemi është shumë më i gjerë sesa kaq.
E thashë dhe po e përsëris edhe një herë se qytetet tona kanë nevojë për dinamika ekonomike dhe shoqërore të çelura nga politika të tjera ekonomike dhe se ato nuk mund ti zgjidhin problemet e tyre duke ngritur atje universitete.
Por problemi ynë i madh është se ne jemi duke përgatitur një bombë sociale që do të bëhet e rrezikshme në vitet e ardhshme nëse nuk merren masa parandaluese dhe korrigjuese. E kam fjalën se ne sot kemi një papunësi të lartë intelektuale, domethënë në gjirin e specialistëve të lartë që mbarojnë studimet universitare dhe që rezulton e tillë në tre kuptime. Kuptimi i parë ka të bëjë me atë se fare pak prej tyre zënë ndonjë vend pune në profesionet e diplomuara. Unë nuk e di që të ketë ndonjë studim nga ndonjë dikaster sesa është përqindja e studentëve që kanë mbaruar arsimin e lartë dhe që punojnë në profilin e tyre. E dyta ka të bëjë se një pjesë e tyre rrinë krejtësisht pa punë. Dhe e treta se një pjesë e tyre e përdorin diplomën e lartë që me të të emigrojnë, duke pasur një shkresë formale me vete që eventualisht mund të lehtësojë integrimin e tyre në vendet e huaja.
Pa bërë një herë mirë llogaritë se përse e kemi kaq të lartë papunësinë intelektuale, ne kemi lluksin për ta shtuar atë në të ardhmen me ritme edhe më gjigante, duke krijuar inflancionin e diplomave të arsimit të lartë, jo vetem sepse ato nuk do të kenë si kundërvleftë nivele bashkëkohore të dijes, por edhe sepse realisht ato nuk do të vlejnë për ndonjë gjë të madhe në treg për ata që punojnë në punë të pakualifikuara apo që janë krejt të papunë. Pra, jemi duke i hyrë kështu krijimit të një sistemi si ai i firmave piramidale mashtruese, ku të gjithë shqiptarët virtualisht rezultonin milionerë apo miliarderë, por në fakt përfunduan si individë që kishin shitur edhe shtëpi e katandi, plaçka e bagëti, duke dalë me gisht në gojë nga e gjitha kjo histori. Nuk ka vend për tu zgjatur e për të thënë se nuk do të ishte mirë që brenda dhjetë vjetëve ne të rezultojmë një komb në mos shkencëtarësh, të paktën universitarësh, të gjithë me diploma të shkollave të larta që ja japim njëri tjetrit me gjenerozitet, popull me nivelin më të rritur të kualifikimit shkencor në botë, mundësisht të gjithë doktorë dhe profesorë, por të papunë ose të punësuar pa asnjë kualifikim në zanate që nuk kanë nevojë për shkollë të lartë, ndërkohë që do të na mungojnë kirurgët e vërtetë, sociologët e vërtetë, financierët e vërtetë, mësuesit e vërtetë.
Ka rrezik që kështu të shkojmë drejt një situate piramidale, ku letrat që dikur ishin copat e dëshmive për paret e futura në piramida dhe që duheshin të shumoheshin pa fund rezultuan bosh, kështu edhe diplomat tona të arsimit të lartë rrezikojnë të jenë bosh. Në këtë mënyrë dhe me këtë logjike piramidale ne do të dëmtojmë kulturën tonë kombëtare sidomos krahasimisht me atë të kombeve të tjera, edhe me ata fqinjë, që kur ngrenë një universitet, e ngrenë me të gjitha kriteret që duhen. Kush nuk e beson le të mos mundohet të shkojë me larg se Bari, Selaniku, Athina, Shkupi, Ljubljana apo Zagrebi. Të mos flasim për të tjerë.
Po mirë, a mund të na thoni se përse vjen kjo papunësi e lartë intelektuale te ne, gjithmonë sipas mendimit tuaj?
Kjo vjen për arsye të ndryshme thelbësore, të cilat nuk mund t’i prek të gjitha tani, por që do të kem rast tjeter për t’i thënë shumë gjerësisht, ndërkohë që do të ndalem te një proces shumë kritik. Te ne nga njëra anë grumbullohet pasuria që konsiderohet vetëm si një e mirë private dhe kapitali nuk shihet edhe si me një funksion të mirëfilltë shoqëror. E kam fjalën që biznesi privat nuk arrin të integrojë në funksionimin e tij atë çka prodhon si kulturë, si vlerë intelektuale, si formim i shkollës së lartë arsimi ynë kombëtar qoftë publik, qoftë privat. Ka ardhur koha që të përpunohet një kuadër i tërë ligjor që pa prishur logjikën e funksionimit të tregut privat dhe të iniciatives së lirë, të krijohen hierarkitë profesionale, detyrimet e niveleve të formimit, të formimit të stafeve si në administratën publike, si në ndërmarrjet publike ashtu edhe për bizneset që nuk mund të funksionojnë sidoqoftë pa plotësuar një sërë kriteresh profesionale përsa i përket stafeve të tyre.
Le të jap një shembull. Ne kontrollojmë një kanoçe me coca cola nëse i ka skaduar ose jo afati i konsumit. Por nuk kontrollojmë nëse një hotel shumë i madh ka në stafin e tij menaxherin ekonomist, guzhinierin me shkollë, specialistin e lartë të turizmit, inxhinierin elektrik, mekanikun, specialistin e lartë për ushqimin etj. Vetëm duke vënë në jetë këtë kuadër të gjerë ligjor ne do të arrijmë që të realizojmë atë që na mungon sot në tregun e lirë kaotik dhe me natyrë familjare, ku bota e biznesit nuk ka prirjen për ta integruar gjerësisht brenda saj prodhimtarinë e specialistëve me arsim të lartë. Në këtë mënyrë sot në Perëndim i përgjigjen asaj që kapitali vërtet është një pasuri private, por që ka një përdorim shoqëror, pra që duhet ti përgjigjet disa kritereve profesionale dhe arsimore, të cilat shoqëria i gjykon si të domosdoshme. Në këtë mënyrë edhe biznesi funksionon në mënyrë më profesionale, ndërkohë që nga pasuria kombëtare dhe nga vlera e shtuar e saj nuk përfitojne vetëm disa shtresa shoqërore, por e gjithë shoqëria, dhe pjesa e arsimuar e saj. Ky model që ne kemi sot e varfëron në kulm specialistin e lartë, duke mos i kontribuar krijimit të shtresës së mesme të shoqërisë.
Nëse ju kuptova drejt, ju jeni duke hedhur tezën se për të ditur se sa duhet të jenë kuotat e pranimeve në shkollat e larta të vendit, duhet ditur se cilat janë pak a shumë nevojat e shoqërisë për specialistë që të kenë një formim të tillë dhe se ky problem nuk është vetëm çështje sallash apo auditoresh?
Më keni kuptuar drejt. Ka ndër ne një kuptim mbizotërues krejt naiv të funksionimit të ekonomisë së tregut. Unë e kuptoj që kjo vjen prej faktit se para nja dy dekadash ne ende kemi qenë në një shoqëri të planifikimit dogmatik dhe burokratik të përqendruar. Për të ikur nga kjo periudhë u kalua drejt një mentaliteti sikur ekonomia e tregut nuk pranon asnjë farë planifikimi dhe parashikimi. Ky është një keqkuptim fatkeq dhe prej diletantësh. Ndryshojnë format, filozofia dhe metodologjia e parashikimit dhe e planifikimit, por jo nevoja për të parashikuar dhe planifikuar. Shkoni shikoni po deshet sesi në vendet më të zhvilluara perëndimore ka institucione të fuqishme parashikimi afatgjatë, them si pjesë të rëndësishme të administratës shtetërore, të cilat sidomos në fushat e zhvillimit strategjik të vendit, kanë një rol parësor. Më konkretisht e kam fjalën që liberalizimi i pranimeve në shkollën e lartë duhet të paraprihet nga një studim empirik dhe konkret i tregut të punës dhe profesioneve në vendin tonë, duke e parë jo në gjendjen e sotme, por në nevojat reale të saj çka del nga një kuadër i ri ligjor që parashtrova më lart. Është fjala për një studim që të shqyrtojë tregun e punës në të gjitha hapësirat shqiptarofolëse si edhe në vendet fqinje apo edhe më larg. Ai nuk bëhet dot që nga zyra, por kërkon një angazhim të madh dhe një kooperim midis Ministrisë së Arsimit, të Punës, të Ekonomisë, si edhe agjencive ndërkombëtare të emigracionit etj.
Ndërsa ju njiheni si njeri që keni folur fort për liberalizimin e pranimeve në shkollat e larta të vendit, sot dukeni paksa si refraktar ndaj kësaj ideje.
Jo, jo, nuk është ashtu. Kam qenë dhe jam fort partizan i liberalizimit të pranimeve në universitete, aq më tepër se kam punuar dhe kam kontribute dhe në universitete perëndimore ku këto praktika janë tashmë rutinore. Por, liberalizimi ashtu sikurse çdo politikë kërkon që të kryhet mbi bazën e një arsyetimi të gjerë dhe të thelluar dhe jo sipas parimit që ta lësh pataten e nxehtë në dorën e tjetrit.
Liberalizimi i arsimit të lartë është një proces i gjerë. Veç anës materiale që kërkon, ai duhet të realizohet frontalisht dhe kjo kërkon masa paraprake. Sipas meje, ai përfshin liberalizimin e pranimeve, liberalizimin e zgjedhjeve të kurrikulumeve dhe natyrën reversibël të tyre me pjesëmarrjen e plotë të studentit, liberalizimin e praktikave mësimore që kërkon tekste të fuqishme, cilësorë dhe alternativë, liberalizimin e vendimmarrjes dhe menaxhimit universitar, hapjen liberale ndaj qarkullimit botëror të informacionit shkencor, krijimin e mekanizmave liberale që profilet e formimit universitar të ndjekin hap pas hapi dhe në mënyrë të natyrshme nevojat e tregut të punës, liberalizimin, monetarizimin dhe hierarkizimin e gradave, funksioneve, posteve të pedagogeve, zgjerimin dhe racionalizimin e praktikave që kanë të bëjnë me inputet dhe outputet financiare të veprimtarisë shkencore universitare etj.
Le të flasim më konkretisht. Sigurisht që duhen liberalizuar pranimet në universitet brenda mundësive. Por veç anëve të tjera që nuk janë pjekur, ka nevojë, për shembull, që kjo të shoqërohet sikurse bëhet gjetiu, me kritere që ndikojnë të rriten dhe të përcaktohen mënyrat e seleksionimit të studentëve gjatë viteve të studimeve të tyre universitare. Ta zëmë ka universite që në vitin e parë zbatojnë parimin që 20 ose edhe më shumë për qind të studentëve më të dobët të vitit të parë i konsiderojnë mbetës. Po kështu po kaq edhe në vitin e dytë. Ka shkolla të tjera të larta që zbatojnë kritere të tjera seleksionimi.
Rëndësi ka që nuk mund të jetë kështu që të gjithë ose pothuasje të gjithë ata që mbarojnë arsimin e mesëm të shkojnë në shkollë të lartë dhe ata që futen ne shkollë të lartë të dalin pak a shumë specialistë me nivel universitar. Kjo shkatërron konkurrencën dhe ul në maksimum ambiciet, garën, motivet për të mësuar, pra ndodh ajo që sot në Perëndim quhet nivelim nga poshtë i arsimit, domethënë të gjithë bëjnë pjesë në elitën universitare të shoqërisë, por kjo elitë është një joelitë, sepse të gjithë bëjnë pjesë në të. Më konkretisht akoma, ne do të kemi shumë të diplomuar për letërsi, por nuk do të kemi romane, do të kemi të diplomuar në mjekësi, por do të kemi pak mjekë të besueshëm, do të kemi arkitektë të diplomuar me shumicë, por pallatet tona do të vazhdojnë tu ngjajnë atyre të viteve 60 në Perëndim, do të kemi sociologë, por nuk do të kemi studime sociologjike.
Një logjikë e tërë piramidale
Pra, meqenëse jemi këtu, liberalizimi i pranimeve kërkon jo vetëm parakushte që kërkojnë një kohë përgatitore pune intensive, jo vetëm një riorganizim të institucioneve arsimore, jo vetëm një shpalosje të demokratizimit në të gjitha planet e tij, çka kërkon një punë të mëtejshme, por kërkon edhe rregullimin ligjor të zbatimit të kritereve të seleksionimit, të skualifikimit, të diferencimit të studentëve, gjë që lidhet me fatet e krijimit dhe të ripërtëritjes së elitave politike, intelektuale, arsimore, shkencore të vendit. Përndryshe jemi duke përgatitur një revolucion të ri kulturor kinez të bazuar mbi eliminimin e dallimeve midis elitës dhe masave, apo të kuadrove të lartë të udhëheqësve që vijnë nga shkollat e natës, nga kurset e partisë apo nga shkolla e jetës e traktoristit, zetoristit, bariut që janë shumë të nderuar dhe të respektuar në punën e tyre dhe në dinjitetin e tyre të lartë personal dhe si qytetarë të barabartë me të tjerët.
Pra, për mua, dëmi më i madh i këtij sistemi që na paraqitet për të zbatuar është pikërisht se ai nuk i shërben, për të mos thënë se e dëmton procesin e riprodhimit të elitave kulturore dhe shkencore në vend, duke eliminuar rëndë, në një shkallë të lartë, proceset e seleksionimit.
Po mirë, fundi fundit, çfarë të keqe ka që megjithëse nuk gjejnë punë dhe diploma nuk i ndihmon për të nxjerrë jetën e tyre dhe për të qenë të dobishëm për shoqërinë, sidoqoftë të rinjtë përsëri marrin një arsim të lartë.
Pyetja juaj është shumë e drejtë. Shikoni si qëndron puna. Në botën e sotme moderne të rinjve iu propozohen nivele dhe lloje të ndryshme arsimi teknik dhe profesional, afatmesëm dhe afatshkurtër, gjithmonë e më shumë këto lloje arsimi po marrin një përparësi sepse në shoqërinë e komunikimit kulturën e përgjithëshme qytetarët mund ta marrin edhe gjatë jetës. Sigurisht kjo ndodh në qytete ku ka biblioteka dhe jo në shkretëtira kulturore urbane alla Oruell. Studimet universitare, teorike, afatgjata janë vetëm një nga pistat e orientimit arsimor të brezit të ri. Por shikoni sa rudimentare i kemi shkollat teknike dhe profesionale ndërsa ne na duhen guzhinierë, veterenierë të mesëm, infermjerë, saldatorë, muratorë, peshkatarë, hidraulikë, kamerierë, mekanikë, elektricistë, elektronistë me arsim të mesëm, llogaritarë, blegtorë, zdrukthtarë etj.
Arsimi demokratik perëndimor i ka ikur mentalitetit që e ka shprehur filozofia platoniane se sa më afër dijes teorike të jetë njeriu aq më afër diellit të së vërtetës është. Kjo është koha e universiteteve të mesjetës, ku mësimi i dogmës përbënte qëllimin më të lartë intelektual të njeriut. Ndërsa sot studimet teorike afatgjata i ndjek vetëm një pjesë e rinisë perëndimore, megjithë masivizimin e arsimit të lartë.
Pjesa tjetër hyn në pista formimi më praktik, po aq dinjitoze dhe po aq të vlefshme për shoqërinë dhe për personin dhe familjen e tij. Pra, ne kemi nevojë të ikim nga ajo që quhet kriza e krizës.
Ndaloni këtu, ju lutem. Çfarë kuptoni me këtë term që e rrëshkisni kështu dhe që e quajtët kriza e krizës?
Po përpiqem ta shpjegoj shkurt, veçse ju paralajmëroj se nuk jam në gjendje që gjithçka ta shpreh në këtë intervistë.
Ky është një proces që është njohur dhe tejkaluar ose bëhen përpjekje për ta tejkaluar në Perëndim sepse ai nuk çon asgjëkundi. Ndodh që kur ka shume papunësi dhe shoqëria nuk e integron dot profesionalisht rininë në tregun e punës, atëherë dikur u zgjodh që rinia të orientohej drejt arsimit të lartë teorik afatgjatë. Në këtë mënyrë shtyhen edhe katër, pesë apo gjashtë vjet nga jeta e njeriut përpara se ai të quhet i papunë. Por kjo politike doli e gabuar dhe prandaj nuk kemi përse ta përsërisim ne kur të tjerët i kanë braktisur këto praktika. E keqja ishte pikërisht se ndërsa dukej sikur lehtësohej në mos zgjidhej një krizë, pra ajo e papunësisë rinore, pas disa brezash krijohej një papunësi intelektuale, diplomat zhvleftësoheshin duke pësuar inflancion, dhe për më tepër ata që duhej të adoptoheshin në tregun e punës nuk ishin më 18-vjeçarë, por 25 ose edhe 30-vjeçarë, pra që kishin arritur në një moshë dhe status familjar kur mobiliteti profesional bëhet pothuajse i pamundur. Ja ku janë të këqiat e kësaj që duket si arsimim i lartë, afatgjatë, teorik i të gjithëve si pothuajse e vetmja alternative jete dhe studimesh për brezin e ri. Thahen energjitë e kombit dhe dinamikat e brendshme të tij lidhur me punën dhe profesionet. Ja pra kush është me pak fjalë edhe përmbajtja shkurtimisht e termit krizë e krizës, ose krizë që lehtësohet me një krizë më të rëndë në të ardhmen, ose bashkim krizash. Nuk ka gjë më të keqe se kur për të zgjidhur një krizë mjetin e gjen duke prodhuar një krizë edhe më të madhe. Një krizë të dyfishtë.
Mirëpo nuk mendoni se prindërit e maturantëve mund të mos jenë dakord me ju?
Po edhe mundet, po kjo nuk ka lidhje me bindjet e mia. Ata të mendojnë si të duan dhe të bëjnë si të duan. Detyra jonë është të paraqesim realitetin dhe përvojat sociologjike botërore. Prindërit për mua duhet të kërkojnë tjetër gjë nga politika e deritanishme. Atyre do t’u duket shumë ëmbël tani kur të gjithë do t’i kenë fëmijët e tyre në universitet, me shkollë të lartë, nesër me diploma. Por sikurse thotë sociologu dhe filozofi i madh i pedagogjise Burdie, nesër ata do të shohin me hidhërim se të gjithë do të jenë po me ato diploma, vendet e punës për njerëz me arsim të lartë do të jenë kaq të pakta në krahasim me fluksin e të diplomuarve, saqë do të thonë se çfarë na u desh neve që i hyjmë kësaj pune. Dhe atëherë nuk do të kenë tetëmbedhjetëvjeçarë për të ushqyer, por njezet e pesë a tridhjetëvjeçare të papunë dhe pa ndonjë zanat të vlefshëm në treg.
Edhe ai që hyri në firmat piramidale ishte i kënaqur në fillim dhe gati të vriste po t’i thoje mos hyrë në atë vorbull, por pas ca kohe ia pa hajrin mirë asaj pune.
Sa për ta mbyllur. Cilat janë parimet tuaja më të dashura pedagogjike?
Parimi i parë më vjen nga pragmatizmi amerikan, i cili thoshte se shkolla është pjesë e jetës dhe duhet ndërtuar sikurse është edhe vetë jeta. Parimi i dytë, më vjen nga filozofia postmoderne evropiane që më thotë se e vërteta është një dialog dhe dija mësimore është një dialog i pafundëm i krijimit të realitetit, një marrëdhënie bashkëvepruese, interaktive, një proces komunikimi. Parimi i tretë, më vjen nga Niçja, i cili shpegonte se dija, dituria dhe të nxënit janë edhe tragjedi edhe gëzim bashkë, një dije tragjike e gëzuar, por ndofta për këto do të flasim një herë tjetër.

31/08/2005
KATEGORIA: Sociale

[bija_e_detit]

shyqyr zot qe po hapen universitete qe te kene mundesi te zene njerezit ndonje pune edhe te mos shikojme me vajza te reja qe punojne shitese neper dyqanet e gangsterave edhe behen pre e tyre, ne kushtet qe eshte shqiperia emancipimi i femres qe mendoj se 90 perqind arrihet me arsimim eshte shume i nevojshem per ta cuar vendin para. kshu qe GO ALBANIA AND GO GIRLS

[Xhuxhumaku]

shyqyr zot qe po hapen universitete qe te kene mundesi te zene njerezit ndonje pune edhe te mos shikojme me vajza te reja qe punojne shitese neper dyqanet e gangsterave edhe behen pre e tyre, ne kushtet qe eshte shqiperia emancipimi i femres qe mendoj se 90 perqind arrihet me arsimim eshte shume i nevojshem per ta cuar vendin para. kshu qe GO ALBANIA AND GO GIRLS

Bije e detit, per c'universitete flet ti?

Ne shqiperi jeton apo Jasht shtetit?

Keto qe ti i quan universitete do te jene si shkollat e Kooperativave te Bashkuara para 90