Ju vini nga njė eksperiencė e gjatė nė fushėn e mjekėsisė, cilat janė sektorėt e shėndetėsisė tė cilat do ti shihni mė me prioritet?
M. Xhani: Sigurisht qė qėnia ime prej mė shumė se 30 vjetėsh si pjesėtar i armatės sė madhe tė bluzave tė bardha, ka avantazhet e mėdha, por nė tė nėjtėn kohė edhe pėrgjegjėsi tė mėdha. Duke pasur parasysh kėto atribute, them se kam njė kėndvėshtrim mė tė madh pėr gjendjen e shėndetėsisė shqiptare, pėr perspektivėn e shėndetėsisė shqiptare. Eksperienca ime si mjek, eksperienca ime si pjesėtar i stafit akademik prej 20 vjetėsh tė Fakultetit tė Mjekėsisė, puna ime si drejtor nė QSUT qė ėshtė njė nga institucionet mė tė mėdha tė shėndetėsisė shqiptare, me njė problematikė tė shumėllojshme sespe aty lind dhe pėrfundon jeta, aty ka probleme me dritat dhe mė ujin, aty ka probleme me njerėzit, me tė sėmurėt, pra ishte njė eksperiencė mjaft e madhe, megjithėse unė disa vite kisha qėnė shef shėrbimi, por eksperienca nė QSUT bėri qė tė njoh mė nga afėr meritat, arritjet e shėndetėsisė shqiptare gjithashtu dhe dobėsitė dhe piketat pėr tė ndrequr kėto. Pėrshembull nė programin e qeverisė prioritet ėshtė ulja e mortalitetit tė fėmijėve qė ne e kemi nė krahasim me vėndet e Evropės ish- komuniste e kemi gati 2 herė e gjysėm mė tė lartė se Bullgaria dhe ėshtė njė objektiv mjaft ambicioz pėr ta ēuar nga 21 nė 15 dhe pėr kėtė duhet njė punė dhe mbėshtetje e madhe, megjithėse kemi edhe mbėshtetjen e organizmave ndėrkombėtare si pėr shembull USAID-in, por do edhe mirėkuptimin dhe pėrkushtimin e tė gjithė stafit mjekėsor. Nė kėtė kuadėr kryesisht do ti japim prioritet ndjekjes sė barrės, qė tė zbulojmė apo parashikojmė nė kohė njė lindje tė vėshtirė, do ti japim prioritet neonatologjisė, e cila ėshtė ajo discipilnė e pediatrisė qė merret me kurimin e fėmijėve nga 0- deri 1 vjeē, ku edhe vdekshėmria foshnjore ėshtė mė e lartė. Pra duke ngritur njė zinxhir profilaktik dhe psikoterapeutik nė tė gjitha kėto instanca. Njė tjetėr prioritet do tė jetė edhe shėndeti mendor. Megjithėse ėshtė bėrė njė punė dhe nuk jemi nė fillim, pra ėshtė bėrė njė hop i madh nė zhvillimin e kėsaj strukture. Ne tė sėmurėt mendorė nuk do ti mbyllim nė "qeli", por do ti integrojmė nė komunitetin qytetar ashtu siē ėshtė edhe tendenca bashkohore pėr trajtimin e tė sėmurėve mendorė.
Tjetėr prioritet do tė jetė ngritja e njė zinxhiri, pėr profilaksinė e tumoreve. Kjo sepse dihet se tumoret nėqoftėse kapen nė stadet shumė tė hershme janė plotėsisht tė kurueshme. Kėtu duhet tė rriten jo vetėm pėrgjegjėsitė organizative, por edhe diagnostikuese.
Nėqoftėse deri mė sot, nuk ėshtė mbajtur qėndrim pėr ndonjė diagnostikim gabim nė eko, sepse nė shumė raste pacienti ka bėrė njė diagnostikim nė stad tė hershėm dhe nuk ėshtė zbuluar gjė, pas dy tre muajsh kur tumori preket mė dorė ėshtė shumė vonė pėr ndėrhyrje. Pra pėr kėtė arsye do tė rrisim kėrkesėn e pėrgjegjesisė ndaj mjekėve pėrsa i pėrket diagnostikimit tė kėtyre lloj sėmundjeve, sepse mjeku duhet tė mbajė pėrgjegjėsi pėr punėn e dobėt qė bėn. Pra onkologjia do tė jetė njė prioritet. Ndėrkohė prioritet tjetėr do tė jetė kompletimi i QSUT-sė , pra mbyllja e ciklit diagnostik dhe kurativ nė QSUT. Me fjalė tė tjera do tė fuqizohet baza diagnostike, gjithashtu edhe baza kurative. Prioritet tjetėr pėr rritjen e tė gjithė kėtyre objektivave ėshtė bashkėpunimi dhe filozofia e pėrbashkėt pėr tė kuptuar qė nė Evropė nuk hyet me sllogane, por hyet me punė dhe me parametra evropianė dhe tė kėrkojmė mirėkuptimin e stafit akadamik, elitės mjekėsore dhe mė pas tė gjithė komunitetit mjekėsor. Prioritet tjetėr do tė jetė ashtu siē do tė jetė edhe prioritet i qeverisė do tė jetė lufta kundėr korrupsionit. Mendimi im ėshtė qė korrupsionin nė mjekėsi nuk i ka rrėnjėt e thella, sepse ai nuk ėshtė i lidhur me trafiqe dhe me krimin e organizuar, por ėshtė pasojė e organizimit, menaxhimit, administrimit dhe kontrollit jo tė mjaftueshėm nga ana e administratės sė shėndetėsisė, gjithashtu edhe nga motivimi jo i mirė pėr punonjėsit e shėndetėsisė. Ne do tė ndėrhyjmė nė tė dyja kėto hallka me dėshirėn dhe obligimin pėr ta luftuar kėtė fenomen. Sigurisht duam edhe mirėkuptimin e qytetarėve sepse pėr fat tė keq qytetarėt flasin nėpėr kafene, familje ose nėpėr vaki, siē i quajnė shkodranėt, por ka denoncime tė pakta nė administratėn e shėndetėsisė, prandaj u lutem tė gjithė qytetarėve tė bashkėpunojnė nė kėtė drejtim qė tė bėhemi palė nė luftėn kundėr korrupsionit dhe abuizmeve nė shėndetėsi. Tjetėr formė ėshtė motivimi pėr punonjėsit e shėndetėsiė, pėr ēka ka edhe hapėsira ligjore, kryesisht pėr rritjen e tė ardhurave dytėsore tė cilat me njė administrim mė tė mirė, krahas investimeve njė pjesė tė kalojnė edhe nė rritjen e pagave tė punonjėsve. Pra edhe nė programin e qeverisė Majko ėshtė parashikuar njė rritje rrogash nga 12-15% pėr punonjėsit e shėndetėsisė. Deri nė fund tė vitit 2005 rrogat do tė jenė nė njė masė mjaft tė kėnaqshme. Nga ana tjetėr unė mund tė them se shėndetėsia shqiptare me gjithė arritjet qė ka bėrė ka shumė mangėsi nė administrim dhe menaxhim gjė qė e bėn akoma mė tė varfėr sektorin e shėndetėsisė. Kėshtu GDP-ja pėr shėndetėsinė megjithėse ėshtė rritur kohėt e fundit ėshtė akoma nė nivele tė ulta. Qeveria duhet tė investojė akoma mė shumė nė sektorin e shėndetėsisė, sepse shėndetėsia ashtu si edhe arsimi duhet tė dalin mbi nivelin ekonomik tė vėndit. Nga ana tjetė e administrata shėndetėsore duhet tė administrojė mė me pėrgjegjėsi fondet qė janė pėr mjekėsinė.
- Gjatė kėtyre viteve ėshtė ndėrhyrė mjaft nė infrastrukturėn spitalore, por duket se ka mjaft probleme sidomos nė qytetet e mėdha. Si do tė jetė angazhimi i juaj nė kėtė fushė?
M. Xhani: Gjatė qeverisjes socialiste janė bėrė transformime tė mėdha nė infrastrukturėn e spitaleve nė tė gjithė vėndin, qoftė nga buxheti i shtetit apo organizatat e ndryshme, tė cilat unė i pėrgėzoj pėr ndėrhyrjet qė kanė bėrė. Nė 97 ne trashėguam institucione shėndetėsore tė shkatėrruara gjė qė kėrkonte edhe njė ndėrhyrje serioze. Me fondet e qeverisė janė bėrė transformime tė rėndėsishme nė QSUT, nė spitalin e Shkodrės, po bėhet spitali i Durrėsit, tė dy janė bashkėkohorė si dhe ka nėdrhyrje nė shumė rrethe. Unė u them me optimizėm se situata ka ndryshuar, por krahas kėsaj ėshtė shumė e rėndėsishme qė kėto spitale tė mnirėmbahen.
- Kohėt e fundit duket se klinikat private, konkurojnė bindshėm sektorin shtetėror. Si do tė riktheni ju besimin e vėrtetė tė qytetarėve ndaj institucioneve shtetėrore
M. Xhani: Edhe vėndet qė kanė shėndetėsi tė pėrparuar pėrveē institucioneve shtetėrore kanė dhe institucione private. Por ne duhet tė sigurojmė njė nivel tė tillė bazal tė kapshėm pėr tė gjithė qytetarėt pavarėsisht nga gjėndja e tyre ekonomike. Ndėrkohė njerėzit qė kėrkojnė mė mirė ėshtė mirė qė paranė e tyre ta harxhojnė brėnda vėndit, pa pasur nevojė tė shkojnė nė shtetet e tjera. Ne do tu japim frymėmarrje edhe institucioneve private, por kuptohet ato nuk kanė prioritet tė tyre aq shumė shėndetėsinė sa kanė fitimin, pra ky ėshtė dallimi mes kėtyre institucioneve. Nga ana tjetėr do tė ruhet edhe njė raport qė ėshtė 2/3 me 1/3. Por ne do tė presim tė gjithė rrugėt abuzive qė mjekėt qė janė tė punėsuar nė sektorin shtetėror gjatė kėtij orari tė punojnė edhe nė klinikat private, si dhe tė mos nxjerrin materiale apo edhe pajisje nga sektori shtetėror pėr ti pėrdorur nė mėnyrė private. Ndėrkohė ėshtė e rėndėsishme qė kėta mjekė tė kenė njė nivel. Nė Ministrinė e Shėndetėsisė po punohet pėr njė kuadėr ligjor se kush mund tė hapė njė klinikė private. Njė mendim tjetėr i imi ėshtė se shteti duhet tė mbajė disa shėrbime, ndėrsa tė tjerat ti mbajė privati. Sigurisht qė kėtu shteti do tė jetė pėrėsri nė lojė, pasi kėta njerėz qė do tė kurohen privatisht pėr kėto arsye do tė rimbursohen nga shteti
- Aktualisht pranė QSUT-sė edhe shėrbime mjaft tė sofistikuara siē ėshtė diagnostikimi me rezonancė magnetike bėhen falas. Si mendoni ta rregulloni mė vonė kėtė shėrbim?
- M. Xhani: Prioritet tjetėr i Ministrisė sė Shėndetėsiė ėshtė zgjerimi i skemės sė sigurimit shėndetėsor. Nėpėrmjet fuqizimit tė institutit tė sigurimit tė shėndetit do tė mundėsohet shtrirja e skemės jo vetėm pėrsa i pėrket mjekut tė famijes por gjatė kėtyre viteve ne mendojmė se ky sistem tė pėrfshijė tė gjithė hallkat mjekėsore. Ndėrkohė pėrsa i pėrket pajisjeve tė shtrenjta siē ėshtė rezonca magnjetike apo tė tjera, diagnostikim duhet tė bėjnė vetėm ata pacientė pėr tė cilėt vlerėsohet se kanė nevojė edhe atė nė bazė tė njė protokolli, por sigurisht kjo varet nga ndėrgjegjia profesionale e ēdo mjeku. Tani vjen edhe problemi a duhet apo jo tė paguajnė? Duhet ta kuptojmė qė me njė buxhet tė tillė qė kemi ne nuk mund ta rrisim shėrbimet por as edhe tė mirėmbajmė kėto pajisje, prandaj duhet tė bashkėpaguajnė qytetarėt, aq mė shumė pėr ato ndėrhyrje qė quhen tė luksit, si operacione plastike apo tė tjera. Sepse edhe nė Kushtetutė nuk thuhet qė shėrbimi mjekėsor ėshtė falas, por shėrbimi mjekėsor ėshtė i barabartė pėr tė gjithė qytetarėt.
Nisur nga kjo mendojmė se ēdo njeri qė shtrohet duhet tė paguajė njė prim pėr shtrimin, qė sigurisht tė jetė brėnda mundėisve ekonomike, duke pėrjashtuar disa grupe siē janė pensionistėt, apo tė sėmurėt me tumore, fėmijėt nėn 1 vjeē. Kjo ėshtė e rėndėsishme edhe pėr psikologjinė sepse duke paguar njė shumė sado simbolike ai fillon tė kėrkojė nga shteti. Sepse nė fund tė fundit edhe deri para 90 ata qė nuk ishin tė siguruar paguanin, ndaj edhe duhet tė tentojmė tė fusim tė gjithė nė skemė, pasi kjo nė fund tė fundit ėshtė njė skemė solidariteti. Sigurisht qė duhet parė kushtet dhe krijuar mundėsi tė gjithėve qė tė kurohen. Brėnda spitaleve duhet tė krijohen tė ashtuquajturat ambulanca apo spitale private.
Kėtu nuk bėhet fjalė pėr diagnostikimin dhe mjekimin pasi kėtu tė gjithė janė tė barabartė. Nė kėt mėnyrė edhe mjekėt nuk do tė kishin nevojė apo kurajo pėr tu marrė nėn dorė para pacientėve. Ndėrkohė sė shpejti mendojmė tė vendosim njė numėr telefoni ku do tė mund tė ankoheshin qytetarėt si dhe do tė bėjmė anketa anonime qė do tu shėprndajmė qytetarėve.
F.Z.
marre nga Zeri i popullit.
Krijoni Kontakt