Klubi bërthamor botëror u shtua zyrtarisht më 11 dhjetor me një anëtar të ri, Izraeli. Për herë të parë kryeministri i Izraelit, Ehud Olmert, deklaroi publikisht se shteti i tij disponon armë bërthamore. E reja e kësaj ngjarje nuk është fakti që Izraeli disponon armë bërthamore, por që kryeministri i tij pohon se ka armë berthamore, gjë që autoritetet izraelite e kanë mohuar gjatë 50 vjetëve. Programi izraeli i prodhimit të bombave atomike ka nisur që në mesin e viteve 50’, i ndihmuar nga një marrëveshje e fshehtë me Francën për të ndërtuar dhe furnizuar reaktorin bërthamor në shkretëtirën e Negevit, ... për të cilin zëdhënësi i qeverisë izraelite pat deklaruar atëhere se po ndërtojnë një fabrikë tekstili.
Që Izraeli kishte armë bërthamore ishte një sekret që dihej nga të gjithë, që nga shtetet arabe e deri tek ato europiane, e natyrisht edhe në SHBA. Ish ministri i jashtëm suedez dhe ish kryetar i ekipit inspektues të OKB-së për armët e shkatërrimit në masë në Irak, Hans Bliks, deklaroi kësaj jave se gjithë bota është e sigurt se Izraeli ka 200 bomba atomike. Por meqë qeveritë izraelite kishin zbatuar që prej 50 vjetësh politikën e ambiguitetit bërthamor, që konsiston në formulën “as mos moho dhe as mos poho” pasjen e armëve bërthamore, shumica e shteteve të botës, sidomos aleatët e tij, bënin sikur nuk dinin gjë. Më 1986 Izraeli dënoi me 18 vjet burg shkencëtarin izraelit Mordekai Vanunu, që punonte në kompleksin bërthamor të Dimonas, sepse në një intervistë në të përditshmen britanike “Sandi Tajms” pohoi se Izraeli ka nje program të armëve bërthamore. Pas deklarimit të tanishëm të kryeministrit izraelit, M.Vanunu tha në një intervistë me AFP-në se “Deklarata e Olmertit nuk është gjë e re, por është mirë që Izraeli vendosi ta bëjë publike. Bota duhet të flasë tani jo vetëm për Iranin, por gjithashtu edhe për Izraelin si një kërcënim bërthamor, me të cilin duhet të përballemi që të kemi një Lindje të Mesme pa armë bërthamore”.
Deklarata e kryeministrit izraelit ka krijuar një situatë të re. Shumica e diplomatëve dhe analistëve seriozë bashkohen në mendimin se ajo nuk qe një rrëshqitje gjuhe apo shpëtim fjale pa dashje. Deklarata e tij është bërë në një intervistë televizive me televizionin gjerman, të dhënë jo në mënyrë direkte, por e parapërgatitur dhe e xhiruar në Izrael, para nisjes së vizitës së tij në Gjermani. Besohet se kryeministri dhe qeveria e tij e kanë lëshuar qëllimisht këtë mesazh, i cili duhej të merrej si një kërcënim bërthamor në adresat, ku kryeministri izraelit mendonte se do të kuptohej si i tillë. Adresa e parë, ku rezulton se synonte të shkonte mesazhi kërcënues izraelit është Irani, presidenti i të cilit ka deklaruar disa herë se Izraeli duhet të fshihet nga harta.
Pohimi zyrtar i disponimit të armëve bërthamore bëhet në një kohë kur faktori ndërkombëtar, e sidomos shtetet perëndimore, SHBA dhe BE, janë angazhuar në një fushatë të lodhëshme diplomatike për të bindur Iranin të heqë dore nga programi i tij bërthamor, që Teherani thote se është për qëllime civile, ndersa perendimi shpreh drojën se mund të përdoret për të prodhuar armë bërthamore në të ardhmen. Mesazhi kërcënues izraelit është llogaritur si element i nevojshem në zbatimin e diplomacisë se bisedimeve dhe kërcënimeve ndaj Iranit. Sepse duket jo në vijë logjike që kryeministri izraelit shpall disponimin e armëve bërthamore në kohën , kur ka ndërmarrë një tur diplomatik në Europë për të nxitur më shumë shtetet europiane t’i bëjnë presion Iranit që të mos shndërrohet në një shtet bërthamor.
Lëvizja e Olmertit nuk duket se është bërë pa një lloj bashkëpunimi dhe koordinimi me aleatin dhe protektorin më të madh të shtetit të Izraelit, SHBA. Gjashtë ditë përpara pohimit të Olmertit, sekretari i ri amerikan i mbrojtjes, Robert Gejts, i cili ka qenë dhe drejtor i CIA-s, deklaroi në një komision të senatit amerikan se Izraeli disponon armë bërthamore. Kur SHBA dhe Izraeli deklarojnë zyrtarisht dhe njëkohësisht se Izraeli është fuqi bërthamore, kuptohet se ata e kanë gjykuar oportune ta ndërmarrin një hap të tillë për lëshimin e një mesazhi bërthamor në adresën apo adresat, që ata dëshërojnë.
Por çeshtja shfaqet më e komplikuar se sa synimi për të arritur në një adresë të caktuar. Pohimi zyrtar izraelit, sado dhe sido që ta ketë objektivin tek Irani, i cili nuk kufizohet me Izraelin, efektin më të madh mendohet se do ta ketë në proçeset dhe zhvillimet, ku Izraeli dhe fqinjtë e tij të drejtpërdrejtë arabë ndodhen dhe janë të implikuar, pra në Lindjen e Mesme.
Dalja zyrtare e Izraelit si shtet bërthamor ka dhe do të ketë reperkusionet e veta në proçeset e bisedimeve për paqë në Lindjen e Mesme dhe ne përpjekjet për zgjidhjen e konfliktit rreth 60 vjeçar palestinezo-izraelit.
Shtetet arabe, shumica e të cilëve aleatë të afërt të SHBA, reaguan me ashpërsi ndaj kësaj situate të re. Lidhja Arabe, e cila përbëhet nga 22 shtete, i kërkoi Këshillit të Sigurimit të OKB-së t’i bëjë presion Izraelit që të lejojë inspektimin ndërkombëtar të komplekseve të tij bërthamore. Lidhja Arabe u kërkoi që të prononcohen lidhur me këtë çeshtje ato shtete, që i japin ndihmë Izraelit dhe veçanërisht që e furnizojnë me uranium dhe me ujë të rëndë. Këshilli i Bashkëpunimit të shteteve të Gjirit, ku përfshihet Arabia Saudite, Kuvajti, Omani, Katari, Bahreni dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, kërkuan që të vendosen sanksione ndaj Izraelit.
Shtetet arabe nuk është se nuk e dinin faktin e armëve bërthamore izraelite. Egjipti vazhdimisht ka kërkuar që Izraeli të inspektohet nga Agjencia Ndërkombtare e Energjisë Atomike, ANEA, dhe që të nënshkruajë Traktatin e Mospërhapjes së Armëve Bërthamore. Me pohimin e fundit zyrtar, shtetet arabe i japin vetes të drejtën t’i kërkojnë SHBA-së dhe ANEA-s që të ndërmarrin inspektime ndërkombëtare në Izrael dhe t’i kërkojnë atij të nënshkruajë Traktatin e Mospërhapjes së Armëve Bërthamore, gjë të cilën ka refuzuar ta bëjë deri tani. Por situata e re mund të detyrojë shtetet arabe të rishikojnë strategjitë dhe politikat e tyre të mbrojtjes, duke nxitur disa prej tyre t’i hyjnë të njëjtës rrugë me Izraelin, prodhimit të armëve bërthamore. Ata e dinë se të ulesh në tavolinë me një partner, që disponon bomba atomike, do të thotë të ulesh nga pozitat e më të dobtiët. Këtë e ka pranuar dikur ish presidenti egjiptian Anvar El Sadat, kur nënshkroi traktatin e paqes me Izraelin dhe iu justifikua aleatëve arabë se e bëri këtë ngaqë e dinte se Izraeli dispononte armë bërthamore.
Është pothuaj e sigurt se kjo do të sjellë një valë tensioni në marrëdhëniet, edhe ashtu të acaruara, mes SHBA dhe vendeve të Lindjes së Mesme. Sepse nuk duket se do të funksionojë p.sh. nisma e re amerikane e një Lindje të Mesme pa armë bërthamore , të cilën kësaj jave e promovoi ambasadori i SHBA në ANEA, Gregory Shulti, në takimet me ambasadorët e shteteve arabe. Është lehtë të imagjinohet pozita e vështirë e ambasadorit amerikan në këto bisedime pas pohimit zyrtar izraelit.
Kryeministri izraelit ka vënë në pozitë të vështirë edhe Bashkimin Europian, i cili nuk ka pasur një qendrim zyrtar lidhur me armët bërthamore izraelite dhe i cili ka qenë i mekur në reagimin ndaj situatës së re. Vetëm Finlanda, e cila ka presidencën e BE-së, i kërkoi Izraelit, nëpërmjet ministrit të saj të mbrojtjes, që të japë shpjegime të mëtejshme se ç’do të thotë ky informacion i ri. Kjo pozitë e vështirë e BE-së konsiston në faktin se diplomacia europiane, që ka patur një rol qendror në tratativat me Iranin, do ta ketë më të vështirë në planin diplomatik dhe etik të bëjë presion ndaj Iranit, pa marrë si kundërpërgjigje kritika për një standart të dyfishtë në marrëdhëniet ndërkombëtare, kur një shteti i lejohet të ketë armë bërthamore e një shteti nuk i lejohet as program bërthamor për qëllime civile. Ish ministri i jashtëm i izraelit, Silvan Shalom e theksoi këtë situatë, kur deklaroi në lidhje me disponimin e armëve bërthamore se “ne vazhdimisht pyetemi pse ne mundemi e Irani nuk mundet t’i ketë”.”
Pajisja me armë bërthamore është konsideruar si mjet frenues dhe përmbajtës, por historia e luftës së ftohtë ka dëshmuar se paqja u ruajt nga “ekuilibri i terrorit” dhe jo nga animi i peshores së forcës vetëm në njërën anë. Që do të thotë se “ekuilibri i terrorit” përfaqësonte disponimin e armëve bërthamore në të dy polet e kundërta. Që do të thotë se një Izrael me bomba atomike nuk krijon bindje se do t’i shërbejë zgjidhjes afatgjatë dhe paqës në Lindjen e Mesme. Që do të thote se bota nuk bëhet më e sigurt me shtimin e anëtarëve të klubit të frikshëm bërthamor.
gazeta shqiptare
Krijoni Kontakt