Konfliktet etnike dhe Kisha Orthodhokse

[Albo]

KONFLIKTET ETNIKE DHE KISHA ORTHODHOKSE

- Nga 3 deri në 5 nëntor 2002, hierarkë, klerikë, teologë dhe studentë etj., nga tradita të ndryshme të krishtera, u mblodhën në "Holy Cross", shkolla e njohur teologjike e Kishës Orthodhokse të Amerikës dhe diskutuan rreth temës: "Kishat Orthodhokse në një botë pluraliste ". Veprimtaria kishte si bashkëorganizator Këshillin Botëror të Kishave, në bashkëpunim me Institutin Teologjik të Bostonit dhe Universitetin e Harvardit.
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë përfaqësohej nga Mitropoliti i Korçës, Hirësia e Tij Joani, i cili mbajti kumtesën "Konfliktet etnike dhe Kisha Orthodhoksë" të cilën po e botojmë -


I.

Shekulli 21 me globalizimin, teknologjitë e reja, humbjen e vlerave tradicionale, pluralizmin kulturor dhe fetar, paraqet sfida të ndryshme për të gjithë komunitetin njerëzor në përgjithësi dhe nga këto sfida, pa dyshim, nuk mund të përjashtohet edhe Kisha Orthodhokse. Asaj i duhet që të përballohet me këto sfida jo vetëm thjesht për t'u mbrojtur, siç fatkeqësisht ka ndodhur shpesh, por edhe të gjejë zgjidhje origjinale dhe krijuese si pjesë e përgjegjësisë së saj globale. Në përgjithësi, Kisha Orthodhokse, shpesh herë edhe nga vetë anëtarët e saj, është vlerësuar duke u mbështetur kryesisht vetëm në historinë e dy shekujve të fundit të saj, si një Kishë e lidhur ngushtë me një kulturë të vetme, në një vend të caktuar gjeografik dhe të interesuar vetëm për të shkuarën. E parë vetëm në këtë aspekt, unë mendoj se i bëhet një padrejtësi e madhe traditës së pasur të kësaj Kishe.

Në fakt, historikisht, Kisha Orthodhokse ka lindur, është zhvillur dhe jetuar në një ambient pluralist dhe ekumenist. Në perandorinë romane dhe më pas atë bizantine, përfshirë këtu edhe perandorinë osmane, ekumenizmi dhe globalizmi, qoftë edhe ai rajonal, ishte diçka e zakonshme. Kështu që Kisha Orthodhokse, kishte një mision global jo vetëm në kuptimin doktrinal, por edhe jetonte në një botë globaliste dhe ekumeniste. Nacionalizmi dhe kuptimi i ngushtë etnik janë diçka e re në Kishën Orthodhokse të popujve të Ballkanit, dhe lidhen me ardhjen ideve nacionaliste të shek. 19 nga një intelegjencia e sekularizuar, e cila e pa Kishën vetëm si një mjet për të arritur qëllimet e tyre nacionaliste, mënyrë që fatkeqësisht edhe sot nuk ka ndryshuar. Fillimisht Kisha nuk ishte entuziaste nga këto lëvizje sepse e ndjente që ato nuk përkonin me natyrën universale të Orthodhoksisë. Por asaj, si shprehet At John Meyendorff, "I mungonte dukshëm forca intelektuale, dallimi teologjik dhe strukturat institucionale të cilat mund t'i nxirrnin jashtë demonët e revolucioneve nacionalë... Kështu patrikët, peshkopët dhe kleri i famullive - u bashkuan me këtë lëvizje të gjerë nacionaliste, duke u përfshirë direkt në sukseset e saj politike — por gjithashtu — më e rrezikshme - duke pranuar pozicionet e saj ideologjike".

Në fillim këto ide të reja, duke zgjuar një ndërgjegje kombëtare, ndihmuan në luftën e popujve orthodhoksë të Ballkanit për t'u çliruar nga pushtimi turk dhe Kisha, duke përkrahur popullin e saj në këtë luftë, filloi të merrte tepër e më tepër një karakter etnik. Kështu duke patur një besim të vetëm, besimi dhe kombi u lidhën ngushtë dhe filluan të mos dalloheshin nga njëri-tjetri, duke krijuar një konfuzion të kategorive. Dhe ky konfuzion pati koston e tij sepse më vonë, nacionalizmi, që në fillim ishte dukur si një forcë çlirimtare dhe i ndihmoi këta popuj në çlirimin e tyre kombëtar, u bë një faktor ndarje dhe urrejtje. Madje nacionalizmi nuk ishte drejtuar vetëm kundër popujve të një besimi tjetër, qofshin këta pushtues ose jo, por edhe kundër kombeve të tjerë të të njëjtit besim, sepse një nacionalizëm i veçantë është i shurdhër ndaj nacionalizmave të tjera. Arsyet që ai gjen për të justifikuar nacionalizmin e tij nuk i pranon për të tjerët, duke u kthyer kështu në një konflikt etnik të pandërprerë.

Mbas rënies së komunizmit, në shkatërrimin institucional, ekonomik dhe politik dhe në vakumin e madh moral dhe shpirtëror që u shkaktua nga kjo rënie, nacionalizmi ekstrem gjeti një terren të përshtatshëm. Grupime të ndryshme politike u përpoqën të shfrytëzonin ndjenjat kombëtare dhe fetare për të realizuar qëllimet e tyre politike, duke krijuar kështu një vorbull të madhe urrejtje, konfuzioni dhe vuajtjeje. Urrejta e madhe që kishte karakterizuar luftën e kiasave filloi të zëvendësohej nga një urrejtje tjetër: urrejtja etnike. Është me interes të theksohet se grupet e nacionalizmit ekstrem u mbushën në masë të madhe nga po ata që më parë kishin nxitur urrejtjen klasore. Gjithashtu luftrave të tyre ata u përpoqën t'i japin ndonjëherë edhe karakter fetar, duke dashur të shfrytëzojnë, duke e deformuar, energjinë e madhe që lind kur dikush mendon se po i preket besimi. Madje me shaka shumë njerëz në Ballkan i kanë quajtur këto luftra "luftrat fetare të ateistëve".

Kështu që një nga sfidat më të vështira që ka hasur dhe po has akoma edhe sot Kisha Orthodhokse është qëndrimi i saj në lidhje me Konfliktet Etnike. Sidomos në dekadën e fundit përgjigjia ndaj kësaj sfide po bëhet akoma edhe më shumë urgjente, ngaqë në shumë vende të Ballkanit dhe të Evropës Lindore ku pati dhe ka akoma konflikte etnike nga më të përgjakshmet, popullsia orthodhokse është me shumicë. Por edhe kësaj here, Kisha Orthodhokse, si pasojë e një persekutimi të gjatë, u gjet e dobësuar dhe e papërgatitur. Madje në disa raste përballë kësaj sfide të madhe ajo u gjet e tërhequr në të. Ajo u gjet në një situatë pak a shumë të ngjashme me situatën kur filluan lëvizjet nacionaliste të shekullit 19, ndonëse tani, akoma edhe më keq, vendin e entuziasmit të çlirimit nacional, gjë që e kishte lehtësuar pjesëmarrjen e Kishës në atë lëvizje, e kishte zënë tashmë urrejtja e nacionalizmit ekstrem.

Por duhet pasur gjithmonë parasysh se kjo është një çështje komplekse, e cila nuk mund të gjykohet thjesht dhe në mënyrë sipërfaqësore. Dhe për më tepër, kur flasim për Kishën Orthodhokse, duhet të kemi parasysh se ajo përbëhet jo vetëm nga nga hierarkia kishtare, por edhe nga një masë e madhe orthodhoksësh nominalistë, ku përfshihen individë të ndryshëm me nivele të ndryshme besimi dhe përjetimi të besimit.

II.

Lidhjet ndëmjet Kombit dhe Kishës janë kompiekse dhe të pandara, sepse anëtarët e kishës janë pjesë e kombit. Ato bëhen edhe më të ndërlikuara kur i gjithë kombi është pjesëtar i një kishe. Por ndonëse është folur shumë, përsëri mbetet për të folur rreth problemit të raportit ndërmjet identitetit kombëtar dhe Kishës. Prandaj në sfidën e madhe të konfliktit etnik Kishës Orthodhokse i dubet të flasë hapur dhe qartë dhe ta shpalosë mësimin e saj të çmuar tek të gjithë besimtarët e saj. Asaj i duhet t'i ndërgjegjësojë ata për kuptimin orthodhoks të Kishës, të kombit dhe të luftës, që këto të mos mbeten vetëm çështje të rretheve të ngushta të teologëve dhe teksteve dogmatike të Kishës. Le të ndalemi pak në kuptimin orthodhoks të kombit dhe të luftës, ngaqë konflikti etnik mbështetet në deformimin e këtyre të dyjave.

a) Antropologjia e krishterë mbështetet në Zbulesën Hyjnore ku thuhet se Perëndia e krijoi njeriun sipas ikonës dhe ngjashmërisë së tij (Gjen 5:1). Mishërimi i Zotit dhe vepra e tij shpëtimtare treguan se Perëndia nuk është vetëm Perëndia i Judejve por edhe i Kombeve (Rom. 3:29), kështu që Kisha e themeluar në këto themele nuk i ndan njerëzit në baza etnike ose klasore: në atë "nuk ka më as Grek as Jude, rreth-prerje dhe parrethprerje, Barbar, Skith, shërbëtor apo i lirë, por Krishti është gjithçka dhe në të gjithë" (Kol. 3:11). Kështu që Kisha nga vetë natyra e saj është universale dhe prandaj edhe mbikombëtare. Në Kishë "nuk ka dallim ndërmjet Judeut dhe Grekut" (Rom. 10:12). Mbi këtë ngrihet edhe kuptimi i krishterë mbi kombin dhe racën. Dëshmitë e Shkrimit të Shenjtë si edhe tekstet e ndyshme të krishtera apostolike dhe pasapostolike janë dëshmi e vetëdijës së Kishës së hershme. Letra e Diognetit nuk është vetëm një nga dëshmitë më të vjetra të kësaj vetëdije, por edhe një nga dëshmitë më të qarta. Mbitheksimi i kombit, madje ndonjëherë edhe mbi Kishën, jo vëtëm që është një fenomen i ri, por është në kundështim të hapur me ethosin e orthodhoksisë dhe një mohim i saj. Ky mbitheksim i nacionalizmit i ka bërë dëme të mëdha jetës kishtare dhe unitetit të brendshëm të Kishave Orthodhokse, ngaqë ka bërë që shpesh këto Kisha të shohin më tepër interesat kombëtare sesa tërësinë orthodhokse.

Madje mund të thuhet, pa ndonjë teprim se, Kisha e Dhiatës së Re u ngrit mbi gjakun e derdhur nga konflikti ndërmjet kombit dhe universales. Judaizmi nuk e kuptoi misionin mesianik pannjerëzor dhe universal të Krishtit. Kaiafa profetizoi dhe tha se; "Ju nuk kuptoni asgjë, as nuk mendoni se është nirë për ne të vdesë një njeri për popullin dhe të mos humbasë gjithë kombi" (Joani 11:49-50). "Që nga ajo ditë. pra, na tregon Ungjillori, ata vendosën ta vrasin" (Joani 11:53). Dhe kështu për të shpëtuar kombin ata kryqëzuan vetë Zotin. Arsyet, gjoja për të shpëtuar kombin e vunë Kishën e Dhiatës së Vjetër dhe Kryepriftin e saj kundër Zotit. Kjo ngjarje na thotë shumë neve sot: le të kemi kujdes dhe le t'i themi të gjithë besimtarëve tane se shpesh herë arsyet gjoja për të mirën e kombit mund të na vënë edhe ne kundër drejtësisë dhe pse jo edhe kundër vetë Zotit. Nuk ka qenë diçka e rrallë kur arsye për të mbrojtur kombin dhe për një përfitim afatshkurtër të tij kanë bërë që të bëhen krime dhe padrejtësi ndaj individëve apo kombeve të tjerë. Dhe çdo krim dhe padrejtësi është një rikryqëzim i Zotit të Drejtësisë. Të gjithë ata që kryqëzuan Zotin gjetën disa arsye: Kaiafa arsyen e kombit; Pilati atë të shtetit; ushtarët atë të disiplinës; populli sepse ashtu e mësoi udhëheqja. Dhe kështu të gjithë ata së bashku vranë një njeri në të cilin "nuk u gjet faj".

Ndërsa Apostulli dhe Ungjillori i Kishës së Dhiatës së Re i përgjigjet profecisë së Kaiafas se Krishti nuk vdiq "...vetëm për këtë komb, por edhe për t'i mbledhur në një bijtë e shpërndarë të Perëndisë" (Joani 11:52). I gjithë njerëzimi u pa si bijtë e Perëndisë dhe asnjë komb i veçantë nuk mund të kishte monopolin e virtytit e shenjtërisë. Marrja e natyrës njerëzore nga Zoti thërriste të gjitha kombet për të marrë pjesë në trupin mistik të Krishtit, në "Një Kishë, të Shenjtë, të Përgjithshme dhe Apostolike". Krishti përfshin gjithë njerëzimin dhe jo vetëm atë aktual, por edhe ata që ishin dhe ata që do të vijnë. Krishti nuk është një lider fisnor, autoriteti i të cilit do të lehtësonte unifikimin kombëtar, por Perëndia, që na shpëton nga mëkati dhe vdekja. Një Krisht i kufizuar vetëm në një etni apo një grup etnish, ose vetëm në një periudhë apo disa periudha të historisë, do të ishte një Krisht i gjymtuar.

Të duash kombin tënd nuk do të thotë të urresh dhe të përjashtosh të tjerët. Nuk mund t'i shërbehet një kombi duke dëmtuar një tjetër. Interesi i një vendi apo i një kombi nuk mund të vihet mbi drejtësinë. "Kush janë interesat vendit tonë, thotë Lactantius në Institucionet Hyjnore, veçse shqetësimet e një shteti apo kombi tjetër? Madje jo vetëm që kombi nuk ndihmohet nga kjo gjë, por përkundrazi ajo do të kthehet në dëm të tij. Letra e patrikut Tikon, drejtuar besimtarëve orthodhoksë të Rusisë, tregon se qëndrirni i Kishës në lidhje me raportin ndërmjet kombit e drejtësisë nuk ka ndryshuar, megjithë deformimet që mund te kenë ndodhur në kohë të veçanta.

b) Nga pikëpamja e Kishës Orthodhokse, përvoja e luftës dhe kuptimi i saj është diçka komplekse dhe shumë e larmishme. Ndonëse në të gjitha kohërat Kisha i ka thirrur bijtë e saj ta duan atdheun e tyre tokësor dhe të mos kursejnë as jetën për ta mbrojtur kur ai është në rrezik, ndonëse Kisha i ka nderuar shenjtorët-luftëtarë, ikonat e të cilëve mbaheshin në betejë nga ushtarët duke kënduar: "Jepu fitore të krishterëve kundër barbarëve", përsëri në Kishën Orthodhokse nuk ka ekzistuar ndonjëherë ideja e një "lufte të shenjtë" dhe madje as e "luftës së drejtë". Në Etërit e Kishës së Lindjes dhe në traditën kanonike të Kishës Orthodhokse nuk gjendet ndonjë shpjegim etik për "luftën e drejtë". Nga pikëpamja orthodhokse, lufta është një mëkat dhe një e keqe, e kundër këtij mëkati dhe të keqeje Kisha duhet të luftojë. Në më të mirën e rastit lufta mund të jetë një e "keqe e domosdoshme", ndonëse edhe ky term sjell shumë vështirësi dhe nuk është i saktë. Le të kujtojmë se edhe në Dhiatën e Vjetër, të mbushur me luftra dhe gjakderdhje, Perëndia nuk e lejoi Davidin të ndërtonte Tempullin e tij sepse ai kishte derdhur shumë gjak, duke treguar me këtë se në gjakderdhjen nuk ka asgjë të shenjtë apo të drejtë(l Kronikat22:7-8). Në kanonet që rregullonin jetën e klerit Kisha ruante një standart ideal të asaj që duhet të ishte dhe që ndoshta shpesh ishte e vështirë të ruhej për laikët, si pasojë e dobësisë njerëzore. Kështu që përjashtimi kanonik i klerit nga çdo veprimtari ushtarake ndonëse kjo veprimtari i lejohej laikëve, tregon qëndrimin etik të kishës së hershme për luftën. Krishterimi i parë dënonte çdo lloj përdorimi të dhunës. Në shkrimet e Tertulianit, Origjenit dhe të gjithë apologjistëve në përgjithësi dëshmohet haptas për mospërdorimin e dhunës. Shën Vasili i Madh i vendoste një dënim kishtar personelit ushtarak që kishte marrë pjesë në luftë. Dhe ndonëse vrasja në luftë nuk konsiderohej një vrasje kriminale, siç shihet nga kanoni i Shën Vasilit, në të nuk shihej ndonjë gjë "e shenjtë" apo "e drejtë" dhe pjesëmarrësve në të i ndalohej kungimi për tre vjet, për të treguar se edhe nëse ata nuk shiheshin si vrasës, përsëri ata kishin nevojë për pastrim për të takuar Zotin. Të krishterët predikonin ta mundnin të keqen me anë të së mirës dhe në vend të luftës lutjen dhe fuqinë e Perëndisë. Në perandorinë e krishterë, ndonëse ushtria mbahej për të mbrojtur shtetin dhe për të luftuar kundër barbarëve, përsëri lufta shihej si një e keqe e domosdoshme dhe kurrë nuk u zhvilloi një doktrinë e "një lufte të drejtë". Mbas shkatërrimit të perandorisë bizantine dhe më vonë, pas shkatërrimit të perandorisë osmane, kur u formuan kishat autoqefale kombëtare, nën influencën e ndjenjave kombëtare lufta u pa në një karakter më pozitiv. Ndonëse përsëri në Kishën Orthodhokse nuk pati ndonjë doktrinë të "luftës së shenjtë" apo "të luftës së drejtë", përsëri nuk pati zëra të fortë kundër luftës, nga që pati një ngatërrim të kategorive, ku u ngatërrua kombi me fenë. Vitet e fundit janë ngritur më shumë zëra kundër përdorimit të fesë në luftrat etnike të Ballkanit. Një nga zërat më të fortë është ai i Kryepeshkopit Anastas të Shqipërisë, moto e të cilit "vaji i fesë nuk duhet të përdoret kurrë për të ndezur konfliktet, por për të zbutur zemrat dhe lehtësuar plagët", është bërë tashmë një pohim klasik jo vetëm në Orthodhoksi, por edhe më gjërë.


III.

Në këtë kohë globalizimi, fatkeqësisht edhe uniformizimi, shumë vlera tradicionale shihen të rrezikuara. Një nga këto është edhe ndijimi i rrezikimit të identitetit kombëtar, që shpesh shërben si burim i lindjes së frikës nga të tjerët dhe i ndjenjave nacionaliste. Dhe këto ndjenja nacionaliste mund të shkaktojnë fenomene të dëmshme si ksenofobia dhe armiqësitë ndëretnike, të cilat mund të çojnë në kufizimin e të drejtave të individëve apo kombeve, në persekutime, në luftra dhe në shfaqje të tjera të dhunës.

Zgjidhja e këtij problemi duhet gjetur brenda mesazhit të krishterë. Misioni i krishtërimit dhe i vlerave të tij është mision global dhe nuk duhet të trembet nga çdo lloj globalizimi. Sëmundjes së globalizimit sekular dhe të humbjes së vlerave duhet t'i përgjigjet jo duke u tërhequr, qoftë edhe në strehimin etnik dhe kombëtar, por me mjekimin e misionit të tij universal. Një i krishterë i vërtetë nuk mund të ndjehet i rrezikuar etnikisht, sepse globalizmi i krishterë nuk e rnohon etnicitetin. Misioni globalist i krishtërimit nuk është uniformiteti por uniteti.

Ndonëse Kisha nuk e mohon etnicitetin, sepse mohimi i saj do të mohonte vetë misterin e personit dhe veçantinë e çdo individi, përsëri ajo e kapërcen atë. Kisha duhet ta shohë kombin dhe luftën sipas vlerave të saj saj absolute dhe të përjetëshme: të gjitha vlerat e tjera, kushdo qofshin dhe sado bukur të motivohen janë më të vogla dhe relative. Ndërsa Zbulesa Hyjnore dhe jeta në Krishtit nëpërmjet mistereve të Kishës janë absolute. Prandaj çdo vlerë tjetër relative që cënon vlerën absolute nuk duhet pranuar nga Kisha.

Në konfliktet etnike Kisha duhet të ketë një zë të fortë profetik dhe me urtësi duhet ta diagnostikojë sëmundjen, kur shikon se në popullin e saj, ose në një tjetër, kanë zënë vend lëvizjet e sëmura nacionaliste, të motivuara dhe të ushqyera nga urrejtja. Në urrejtjen etnike, nga ku lind racizmi dhe fashizmi, Kisha nuk mund të tolerojë. Ajo duhet të luftojë pa mëdyshje kundër këtij demoni të urrejtjes. Një dashuri e vërtetë për kombin do të thotë që duhet kuruar sëmundja. Dhe ajo nuk mund të kurohet nëse nuk diagnostikohet. Ashtu si një mjek i devotshëm që kërkon ta shërojë të sëmurët, pa u merakosur se çfarë do të mendojë i sëmuri për të, ashtu edhe një kishë e motivuar nga dashuria e vërtetë për kombin dhe njerëzit e saj, me fuqinë profetike të Shpirtit të Shenjtë, duhet t'i thotë diagnozën dhe t'i japë mjekimin, çfarëdo që të mendojnë njerëzit për të. Roli profetik i Kishës është të thotë atë që thotë Perëndia. Ne e dimë nga Shkrimi i Shenjtë sesa e kushtueshme ishte për profetët fraza "Kështu thotë Zoti". Të gjithë ata u persekutuan e u vranë sepse thanë "Kështu thotë Zoti"[/i], sepse thanë fjalën e Perëndisë. Mbretërit, sundonjësit, priftërinjtë dhe populli donin që profetët të thonin atë që ata donin të dëgjonin, por profetët thanë çfarë Zoti po thoshte. E vërteta mund të persekutohet, por ajo do të jetojë. Fjalët e saj janë të përjetshme, sepse "Kështu thotë Zoti". Nisur nga antropologjia e krishterë, që Perëndia "i ka bërë nga një gjak i vetëm të gjitha racat e njerëzve" (Veprat 17:26), Kisha e sheh unitetin njerëzor më thellë dhe ndarjet etnike janë të sipërfaqshme. E vetmja ndarje është ajo kur "të gjitha kombet do të mblidhen para Tij dhe Ai do të ndajë njërin nga tjetri, ashtu si bariu ndan delet nga dhitë." (Mateu 25:32). Prandaj do të doja ta përfundoja me fjalët e N. Berdajev: "Gjithmonë kanë qenë dy raca në botë; ato ekzistojnë edhe sot dhe kjo ndarje është më e rëndësishmja nga të gjitha ndarjet e tjera. Janë ata që kryqëzojnë dhe ata që kryqëzohen, ata që shtypin dhe ata që shtypen, ata që urrejnë dhe ata që urrehen, ata që shkaktojnë vuajtje dhe ata që vuajnë, ata që persekutojnë dhe ata që persekutohen. Nuk ka nevojë për shpjegim se në cilën anë dnhet të jenë të krishterët."

Botuar në gazetën "Korrieri" të datës 24 nëntor 2002 dhe në gazetën "Ngjallja" të muajit dhjetor, 2002.

[tani_26]

Mitropoliti i Korces, Joani ka te drejte por cilat jane zgjidhjet qe Kisha Ortodokse te rigjeje vetveten dhe te shenderrohet nga nje Kishe-Komb ne nje Kishe Ikumenike?
Ne Greqi psh. Kisha Greke eshte e lidhur ngushte me kombin grek dhe eshte nje Kishe tejet nacionaliste...Ne cdo Kishe greke valvitet flamuri grek! Kisha ka nje mision fetar apo mision kombetar? Eshte shtepi e Zotit apo instituticion shtereor? Valvitjen e flamurit ne nje instituticin shteteror grek e kuptoj si dicka te arsyeshme, por ne kishe cfare roli ka ky flamur?
Krishti erdhi me nje mision dhe iu drejtua gjithe njerezimit dhe jo nje kombi te caktuar, pra misioni i tij ishte unikal e jo kombetar...
Mendoj se ndarja e Kishes Ortodokse ne Kisha apo Patriarkana kombetare eshte nje "produkt" njerezor e jo fetar! Deshiroj qe Kisha Ortodokse te shenderrohet ne nje Kishe Unikale gje e cila per momentin duket e veshtire...

[Albo]

Kisha Ortodokse te rigjeje vetveten dhe te shenderrohet nga nje Kishe-Komb ne nje Kishe Ikumenike?

Lexoje kete fjali dhe vere theksin tek fjala shenderrohet. Kisha nuk ndryshon pasi eshte Trupi i Jisu Krishtit. Jane njerezit ata qe shnderrohen pasi mekati jeton ne mendjet dhe zemrat e njerezve dhe jo ne Kishe ku gjejme Shpirtin e Shenjte. Keshtu qe mos e bej kete gabim qe te "shnderrosh" Kishen Orthodhokse, pasi besimtaret e thjeshte nuk mund te ndryshojne Zotin, mund te ndryshojne vetem vetveten me Hirin e Perendise. Dhe Kombin e bejne njerezit dhe jo kombi njerezit.

Ne Greqi psh. Kisha Greke eshte e lidhur ngushte me kombin grek dhe eshte nje Kishe tejet nacionaliste...Ne cdo Kishe greke valvitet flamuri grek! Kisha ka nje mision fetar apo mision kombetar? Eshte shtepi e Zotit apo instituticion shtereor? Valvitjen e flamurit ne nje instituticin shteteror grek e kuptoj si dicka te arsyeshme, por ne kishe cfare roli ka ky flamur?

- Kisha nuk eshte e Greqise, apo e Shqiperise, eshte e Jisu Krishtit. Kisha e Greqise apo e Shqiperise jane vetem pjese te Trupit te Krishtit.
- Nuk ka "Kisha nacionaliste" pasi kushdo qe i jep kete epitet Kishes do te thote qe nuk e njeh fare Kishen nga brenda, por perpiqet ta gjykoje ate nga jashte. Per nje jo-orthodhoks, te gjitha Kishat e cdo vendi jane "nacionaliste", por ne fakt nuk eshte aspak ashtu, pasi madheshtia e Kishes Orthodhokse duket pikerisht ne kete unitet shpirteror ne nje diversitet kombetar.
- Mos ke dashur te thuash qe ata besimtare greke qe shkojne ne kishe greqi jane nacionaliste? Perseri duhet te besh dallimin midis Kishes dhe besimtarit. Kisha nuk eshte nje organizate apo nje institucion, eshte nje familje e madhe hyjnore, dhe si e tille nuk mund te marresh karakteristikat e nje pjesetari te familjes dhe tia veshesh gjithe familjes. Dhe gabimi tjeter qe ben eshte pergjithesimi, si i Kishes, si i besimtareve orthodhokse greke eshte i gabuar.
- Misioni i Kishes nuk eshte te krijoje nje komb apo te mbroje nje komb, misioni i Kishes eshte te therrasi njerezit ne pendim, te sherroje plaget e tyre dhe ti beje te denje per te marre hirin e Perendise dhe dhuratat hyjnore te Tij qe te falin jete te ameshuar.
- Perpara se ne Ballkan te lindnin kombet, ka patur nje Kishe Orthodhokse 1800 vjecare qe ishte simboli i unitetit dhe paqes te gjithe popujve ballkanike, pasi te gjithe ndanin nje tradite e nje fe. Pra Kisha Orthodhokse ishte zemra e qyteterimit (jo thjeshte kombit) me te lavdishem dhe me jetegjate evropian, qyteterimit bizantin.
- Arsyeja perse Kisha u perfshi padashur ne levizjet kombetare te vendeve ballkanike ishte per dy arsye te thjeshta: 1) Per 4-5 shekuj Ballkani u pushtua nga Otomanet qe rrezuan qyteterimin bizantin dhe pushtuan Konstandinopojen, Seline e Shenjte te mbare vendeve Ballkanike. 2) Ashtu sic vuajten besimtaret e thjeshte nen sundimin turk, po ashtu vuajti dhe Kisha, dhe kur patriotet e vendeve ballkanike filluan levizjen per pavaresi, ata iu drejtuan Kishes per ti apeluar asaj esences shpirterore te perbashket te gjithe popujve Ballkanike: besimit orthodhoks.
- Kisha Orthodhokse i ka dhene edhe i jep Cezarit ate qe i takon atij, ashtu sic na meson Jisu Krishti. Ajo lutet ne te gjitha liturgjite e saj per burrat e shtetit, forcat e armatosura te vendit perkates, ashtu sic Kisha Orthodhokse shqiptare bekon flamurin ne Diten e Flamurit. Gati te gjithe flamujt ballkanike jane flamuj bizantino-orthodhokse. Simboli i flamurit eshte uniteti dhe paqia me bekimin e Perendise.

Mendoj se ndarja e Kishes Ortodokse ne Kisha apo Patriarkana kombetare eshte nje "produkt" njerezor e jo fetar! Deshiroj qe Kisha Ortodokse te shenderrohet ne nje Kishe Unikale gje e cila per momentin duket e veshtire...

Po te lexosh pak histori mbi Kishen e hershme, ke per te mesuar se sa te gabuara jane keto qe ke shkruajtur me lart. Ngritja e kishave lokale dhe hierarkise se Kishes nuk eshte nje tradite njerezore, por nje TRADITE APOSTOLIKE qe e gjen te gjalle dhe te pandryshuar edhe pas 2000 vjetesh vetem ne Kishen Orthodhokse dhe ne asnje kishe tjeter. Pra Kisha Orthodhokse eshte nje Kishe unikale jo vetem ne syte e besimtareve te krishtere te besimeve te ndryshme, por edhe te vete jo te krishtereve.

Nje jete nuk mjafton per te njohur trashegimine shpirterore te Kishes Orthodhokse ne shekuj, prandaj besimtaret nuk duhet te humbin kohen te gjykojne Kishen, por te mesojne prej saj. Eshte nje tjeter karakteristike kjo e besimtareve orthodhokse ne dallim me kishat e tjera te krishtera.

Albo