Si Amerikanet do ta luftojne Islamin?
Cheryl Benard
Amerikanėt reformojnė islamin
Pėrmbledhja e studimit
Nuk ka dyshim se islami nė gjendje tejet tė ndezur, thellė ėshtė futur nė konfliktin e brendshėm dhe tė jashtėm lidhur me vlerat, identitetin dhe vendin e vet nė botė. Versionet e konfrontuara garojnė pėr dominim shpirtėror dhe politik. Ky konflikt ka pasoja serioze dhe implikime ekonomike, shoqėrore, politike dhe tė sigurisė pėr pjesėn tjetėr tė botės. Nė pajtim me kėtė, Perėndimi gjithnjė e mė shumė pėrpiqet tė pranojė, tė kuptojė dhe tė ndikojė nė rezultatin e kėsaj lufte.
Qartė, SHBA-tė, bota moderne e industrializuar dhe bashkėsia ndėrkombėtare nė tėrėsi, e dėshiron botėn islame e cila ėshtė e bashkuar me pjesėn tjetėr tė botės: demokratike, tė qėndrueshme ekonmomikisht, politikisht stabile, shoqėrisht progresive e cila ndjekė rregullat dhe normat e mirėsjelljes ndėrkombėtare. Ata, po ashtu, dėshirojnė ta pengojnė konfliktin e qytetėrimeve nė tė gjitha variantat e tij tė mundshme nga trazirat shoqėrore nė rritje tė shkaktuar me konfliktet ndėrmjet pakicave muslimane dhe popujve autokton nė Perėndim deri te militantizmi nė rritje pėrgjatė botės muslimane dhe konsekuencave tė tyre: jostabiliteti dhe terrorizmi.
Pėr kėtė arsye duket e arsyeshme tė pėrkrahen ato elemente brenda islamit tė cilėt janė mė kompaktibile me paqėn globale dhe bashkėsinė ndėrkombėtare dhe tė cilėt miqėsisht janė tė pėrcaktuar ndaj demokracisė dhe modernitetit.
Mirėpo, identifikimi korrekt i kėtyre elementeve dhe gjetja e mėnyrės mė tė mirė pėr bashkėpunim me ta nuk ėshtė gjithnjė lehtė.
Kriza momentale e islamit ka dy komponenta thelbėsore: prapambeturinė dhe lidhja e humbur me amzėn globale. Bota islame tashmė njė kohė tė gjatė vuan nga prapambeturia dhe pafuqia komparative. Pa sukses janė provuar zgjidhje tė shumta sikur janė nacionalizmi, panarabizmi, socializmi arab dhe revolucioni islam. Kjo solli deri te frustrimet dhe mllefi. Njėkohėsisht, bota islame ka humbur hapin me kulturėn globale botėrore, qė ėshtė gjendje tejet e pakėndshme pėr tė dyja palėt. Muslimanėt nuk pajtohen nė atė se si do tė duhej vepruar nė situatėn konkrete. Ata nuk pajtohen as nė atė se si do tė duhej tė duket shoqėria e tyre nė pėrfundimin e saj. Ėshtė e mundur tė identifikohen katėr pozicione kryesore:
- Fundamentalistėt refuzojnė vlerat demokratike dhe kulturėn bashkėkohore perėndimore. Ata dėshirojnė shtetin autoritar, puritan, i cili nė vepėr do ta realizonte perceptimin e tyre ekstrem tė tė drejtės dhe moralit islam. Ata kanė vullnet ti pėrdorin risitė dhe teknologjinė moderne me qėllim tė arritjes sė kėtij synimi;
- Tradicionalistėt dėshirojnė shoqėri konservative. Ata janė skeptik ndaj modernitetit, risive dhe ndryshimeve;
- Modernistėt dėshirojnė qė bota islame tė bėhet pjesė e modernitetit global. Ata dėshirojnė ta modernizojnė dhe reformojnė islamin nė mėnyrė qė ta harmonizojnė me kohėn bashkėkohore;
- Shekullaristėt dėshirojnė qė bota islame ta pranojė ndarjen ndėrmjet kishės dhe shtetit nė mėnyrėn se si e kanė bėrė kėtė demokracitė e industrializuara perėndimore tė cilat fenė e vendosėn nė sferėn private tė jetės;
Grupet e theksuara kanė pozicione qartė tė ndryshme nė ēėshtjet thelbėsore tė cilat janė kontestuese nė botėn bashkėkohore islame, duke nėnkuptuar liritė politike dhe individuale, arsimin, pozitėn e femrės, drejtėsinė penale, legjitimitetin e reformės dhe ndryshimet dhe raportet kundrejt Perėndimit.
Fundamentalistėt janė pėrcaktuar armiqėsisht ndaj Perėndimit dhe SHBA-ve veēanėrisht, dhe janė tė vendosur, nė masė tė ndryshme, ta provokojnė dhe shkatėrrojnė modernitetin demokratik. Pėrkrahja e tyre nuk ėshtė obcion, pėrveē nė fazat kalimtare pėr arsye taktike. Tradicionalistėt pėrgjithėsisht kanė qėndrime mė tė buta por ekzistojnė dallime tė rėndėsishme ndėrmjet grupeve tė ndryshme tė tradicionalistėve. Disa janė tė afėrm me fundamentalistėt. Asnjėra palė ndėrkaq nuk e pranojnė me gjithė mend demokracinė moderne as kulturėn dhe vlerat e modernitetit dhe, nė rastin mė tė mirė, me ta mund tė jetohet nė paqė tė ngarkuar.
Modernistėt dhe shekullaristėt janė mė afėr Perėndimit kur janė nė pyetje vlerat dhe politikat. Mirėpo, ata pėrgjithėsisht janė nė pozicion mė tė dobėt nė raport me grupet tjera sepse nuk kanė pėrkrahje tė fuqishme, resurse finansiare, infrastrukturė efektive dhe platformė publike. Shekullaristėt, krahas asaj qė here-herė nuk janė tė pranueshėm si aleatė pėr shkak tė pėrkatėsisė sė tyre tė pėrgjithshme, po ashtu kanė problem me komunikim me pjesėt tradicionale tė dėgjuesve islamė.
Islami tradicionalist besimdrejt pėrmban elemente demokratike tė cilėt mund tė pėrdoren nė rezistencė kundėr islamit rerpresiv, autoritar tė fundamentalistėve, por ai nuk ėshtė zgjidhja mė e mirė pėr zhvillimin e islamit demokratik. Ky ėshtė roli i modernistėve islamikė, efektiviteti i tė cilėve, ndėrkaq, ėshtė i kufizuar me disa faktorė, tė cilat ky raport nė hollėsi i hulumton.
Qė ta trimėrojnė ndryshimin pozitiv nė botėn islame nė drejtim tė demokracisė, modernitetit dhe lidhmėrisė mė tė madhe me rendin bashkėkohor ndėrkombėtar botėror. SHBA-tė dhe Perėndimi duhet me kujdes ta shqyrtojnė se cilat elemente, kahje dhe forca brenda islamit dėshirojnė ti forcojnė. Cilat janė synimet dhe vlerat e njėmendėta tė aleatėve dhe klientėve tė tyre tė ndryshėm potencial? Cilat janė pasojat tjera mė tė mundshme tė promovimit tė programeve tė tyre? Qasja e kombinuar e pėrbėrė prej elementeve vijuese do tė jenė sigurisht mė frytdhėnėse:
1. Tė pėrkrahen modernistėt
- Tė publikohen dhe distribuohen punimet e tyre me ēmim tė subvencionuar;
- Tė trimėrohen tė shkruajnė pėr publikun e gjerė dhe pėr tė rinjtė;
- Tė futen mendimet e tyre nė planet arsimore tė arsimimit islam;
- Tu jepet platformė publike;
- Mendimet dhe gjykimet e tyre pėr ēėshtjet fundamentale, interpretimet fetare tė bėhen tė kapshme pėt publikun e gjerė duke iu mundėsuar atyre tė garojnė me fundamentalistėt dhe tradicionalistėt tė cilėt kanė web-faqe, shtėpi botuese, shkolla, institute dhe mjete tė shumta tė ndryshme pėr pėrhapjen e ideve tė tyre;
- Shekullarizmi dhe modernizmi tė promovohen si obcion kundėrkulturor pėr rininė e dėshpėruar islamike;
- Tu mundėsohet dhe tė trimėrohet njohja me historinė dhe kulturėn e tyre paraislame dhe joislame nė mediume dhe me planet arsimore tė kulturave relevante;
- Tė ndihmohet nė zhvillimin e organizatave tė pavarura qytetare tė cilat do ta promovojnė kulturėn qytetare dhe do tė sigurojnė hapėsirė pėr qytetarėt e rėndomtė qė tė arsimohen nė procesin politik dhe ti artikulojnė qėndrimet e tyre.
2. Tė pėrkrahen tradicionalistėt kundėr fundamentalistėve
- Tė popullarizohet kritika tradicionaliste ndaj dhunės dhe ekstremizmit fundamentalist dhe tė trimėrohen mospajtimet ndėrmjet tradicionalistėve dhe fundamentalistėve;
- Tė pengohen aleancat ndėrmjet tradicionalistėve dhe fundamentalistėve;
- Tė pėrkrahet bashkėpunimi ndėrmjet modernistėve dhe tradicionalistėve tė cilėt janė tė afėrm me modernistėt;
- Ku ėshtė e pėrshtatshme tė arsimohen tradicionalistėt nė mėnyrė qė tė aftėsohen mė mirė pėr debatat kundėr fundamentalistėve. Fundamentalistėt shpesh janė mė superior nė retorik, deri sa tradicionalistėt praktikojnė islamin popullor politik tė paartikuluar. Nė regjionet ēfarė janė Azia qendrore ata ndoshta duhet edukuar dhe aftėsuar nė islamin besimdrejt nė mėnyrė qė tė mund ti kundėrvihen me sukses fundamentalistėve.
- Tė fuqizohet prania dhe profili i modernistėve nė institucionet tradicionaliste;
- Tė bėhet dallimi ndėrmjet sektorėve tė ndryshėm tė tradicionalizmit. Tė trimėrohen ata qė kanė prirje mė tė madhe kah modernizmi, siē ėshtė shkolla juridike hanefite, kundėr tė tjerėve. Tė trimėrohen tė japin mendime fetare dhe kėto mendime tė popullarizohen nė mėnyrė qė tė dobėsohet autoriteti i qėndrimeve regresive fetare tė frymėzuara vehabiste. Kjo ėshtė nė lidhje me finansimin: paratė vehabiste shkojnė pėr finansimin e shkollės konservative juridike hanbelite. Kjo mė tej ka tė bėj me dijen: pjesėt mė tė prapambetura tė botės muslimane nuk janė tė vetėdijshme pėr ecjen para nė aplikimin dhe interpretimin e tė drejtės islame;
- Tė trimėrohet popullariteti dhe pranimi i sufizmit.
3. Tė kundėrshtohen dhe pengohen fundamentalistėt
- Tė kritikohen shpjegimet e tyre tė islamit dhe tė zbulohen pasaktėsitė;
- Tė bėhen tė ditura lidhjet e tyre me grupet dhe aktivitetet jolegale;
- Tu jepet publicitet pasojave tė veprimeve tė tyre tė dhunshme;
- Tė tregohet paaftėsia e tyre tė sundojnė dhe realizojnė pėrparim nė zhvilimin e vendeve dhe bashkėsive tė tyre;
- Me kėto porosi vaēant ti drejtohen populates sė re, tradicionalistėve tė devotshėm, pakicave muslimane nė Perėndim dhe femrave;
- Tė shmanget tregimi i respektit ose admirimi ndaj dhunės sė ekstremistėve dhe terroristėve fundamentalistė. Tė tregohen si nervozė dhe frikacakė, e jo si heronjė;
- Tė trimėrohen ēarjet ndėr fundamentalistėt.
4. Tė pėrkrahen selektivisht shekullaristėt
- Tė trimėrohet ideja pėr fundamentalizmin si armik i pėrbashkėt dhe tė pengohen aleancat e shekullaristėve me forcat antiamerikane nė platformė tė nacionalizmit, ideologjisė majtiste e tė ngjashme;
- Tė pėrkrahet ideja se feja dhe shteti mund tė jenė tė ndara edhe nė islam dhe se kjo nuk e rrezikon besimin por kjo edhe mund ta pėrforcojė atė. Cilado qasje ose kombinim tė zgjidhet, kurse rekomandojmė qė kjo tė bėhet me kujdes tė madh, duke e marrė parasysh barren simbolike tė disa ēėshtjeve .
Pėrgatiti nė gjuhėn shqipe: N. Ibrahimi
nexhatipz@hotmail.com
Krijoni Kontakt