Ç'mendoni mbi akademik Rexhep Qosja?

[Preng Sherri]

Tashti futu në TEMë O pRENG!
A ka apo nuk ka NIVEL EUROPIAN letersia shqiptare! Ky diskutohet, jo kush asht ma i madh Qose apo Kadare.........

Pyetja është e drejtpërdrejt dhe do t'mundohem të jap një përgjigje timen por s'pari më lejo që të mos pajtohem me konstatimin që " Qosja dhe kadareja ia fusin Atdheut" sepse kam përshtypjen sikur " Atdheu ua fut nganjëherë që të dyve"!
Unë ruaj mendimin tim si për njerin po ashtu edhe për tjetrin:Se ata mund të konkurohen vetëm me vepra!
Kështu shkrova në gazetën " Shekulli" para një viti a më shumë, në mos akordim të kritikes që i bënte Trebeshina kadares megjtihëse vet pohonte ( trebeshina) " që në vitin 1953 kishte kërkuar t'i hiqej shtetësia shqiptare.

1.

" Dy kolosë të letersisë: njëri i asaj krijuese dhe tjetri i asaj shkencore-historike".

Tashti, nëse kemi apo nuk kemi letërsi Europiane, të nivelit europian?

Letersi kemi që ç'ke me të por tek ne kryesishtë ka qenë e avansuar letersia e Traditës!
Ne akoma kompozicionin e Romanit ta zëmë ( të mos flasim për Dramën që tek ne është më pak e zhvilluar dhe nuk di që një Dramë tonën apo dramaturg tonin e kanë inskenuar në ndonjerin nga teatrot e njohura jo të Europës por as të ballkanit) e bëjmë me personazhe si " Preng Sherri" duke mos njohur mirë sa duhet përdorimin e mimilogjisë,pa pas qasje fenomonologjike dhe mendime radikale!
Ne siç duket akoma si kemi dhënë përgjigje të duhur pyetjes " Çka është autori" duke tentuar të tregojmë se " çka është zhanri letrar" dhe se si zhvillohen ato?


Letersia e jonë është zhviluar shumë vonë me hapa të vrullshëm por në krahasim me letersin botërore ka pas ngecje sikur që ka edhe sot!
Merreni dhe lexoni shkrimtaret e huaj dhe krahasoni me tanët dhe do t'vereni se sa të zbehtë na dalin!
Gjerë sa akoma tek ne kemi romansier të Traditës të tjerët i kanë shterur këto tema dhe po gjurmojn galaktiken nëpërmjet letersisë!

KADAREJA po, bëri emër - por ai në këto 20 vitet e fundit nuk bëri ndonjë roman për t'u përmendur! Asnjë roman i tij i viteve të fundit për Kritiken Europiane dhe atë Botërore s'Veçohej për ndonjë gjë!

Tashti, nëse bëjmë krahasime me letersinë europiane, në Gjermani ke mbi 20 shkrimtar që për çdo vit gjenden në Listen për Nobelin; në Francë po aqë; Italia sa të doni etj etj!
Qosja e tha atë që e dimë të gjithë NE - por që donim ta kalonim në heshtje: letersinë tonë të zbehur karshi të tjerëve!



2.

Është thënë se librat e Bohemisë janë sikur një piknik, ku autori i sjell fjalët, ndërsa lexuesi domethenjën.
Librat dhe fjalët varesisht kohës ndryshojn në domethënje. Rasti më i mirë " Pallati i Ëndërrave" i Kadaresë, që pas viteve të 90-ta, teksti i tij ndryshojë domethanjen; nga oborri mbretror i Sulltanit u shenderrua në oborr mbretrorë të Politbyrosë".
Teksti i njejtë por ndryshimi është në domethanje apo në interpretim!
E njeta gjë me referimin e Rexhep Qoses:
Fjalët e tija ndërsa domethenja e jona por me vështrime të ndryshme!
Krijimi i letersisë Shqiptare nuk ishte tipike me atë Europiane por atipike siç pohon Qosja sepse duke bërë krahasime me atë të Europës që u krijua në gjuhë vendore - letersia shqiptare së pari u krijua në gjuhë të huaj si; latine, persishte, greke, osmane, frënge etj etj.

Me një Fjalë " bardha e temalit" u bë në frëngjishte! Merreni me mendë se si do të ishte krijuar letersia frënge nëse Balzaku, Zola, Ygoi apo edhe të tjerë të krijonin në gjuhën arabe s'pari! Apo ajo Ruse sikur të shkruhej në gjuhën armene?! Gjermane në gjuhën çifute?! E dyta

Në krahasim me letersinë Europiane që filet e krijimit i ka vendore mbrenda vendit - letersia shqiptare, më e mira dhe më me vlera, gjerë para Luftës së dytë Botërore ( hiç Migjenin) u krijua jashtë Shqiperisë nga autor shqiptarë!
Tashti, sot akoma tek ne bëhet letersia me forma të vjetra të kompozimit duke mos krijuar dhe mos njohur mimologjinë.

Shkrimet strukturale të narracionit!
Rexhep Qosja në simpozium foli për zhvillimet e hovshme të letersisë tek ne në mënyrë tepër superlative por ai potencoj se megjithatë e githë kjo është pak për t'u vet-kënaqur!
" Kritiket" konkludimet e tyre i nxorrën nga ligjerata e tij duke nxjerrë një tekst dhe duke i dhënë domethënje personale!
Nëse ndonjeri nga ne sot mendon që letersia e jonë është e barabartë me atë europiane bë një vetvrasje!

3.
Po i kthehëm edhe një herë fillimit të Pyetjes suaj; në kemi ne letersi të nivelit Europian?

Po marr një shembull banal për t'ju përgjigjur pyetjes më drejtpërdrejt:

Ne kemi edhe Futbollin dhe luhet Futboll tek ne; luajm me ekipet më të mira të botës ( Kombëtaret) me lojtarë të barabart në fushë; kemi një lojtar a dy që njihen në Europë por kualiteti i Futbollit Shqiptarë me atë të Europës për momentin janë shumë largë njëri tjetrit!
Kemi Edhe SK Tiranën por, megjithëse luajn futboll, ata( Ekipet shqiptare) të mirë janë vetëm për ligën vendore ndersa për t'u bërë faktor në Europë, u duhet shumë shumë punë!

E njeta gjë është me letersinë dhe me artin në Përgjithësi!

Jo vetëm letersia por edhe Arti, Muzika, Filmi, Teatri, Opera!
Ne kur flasim për Artin flasim për artin në Përgjithësi dhe jo për individin e artit në veçanti!
Ndonjë individ kemi që mund të dallohet pak ( kadareja) por bëni një testim aty ku jetoni dhe pyeteni dikend që kupton artin e në veçanti letersinë; A kanë ndëgjuar ndonjëherë për Fan Nolin, Naim Frashërin, faik Konicën, Gjergj Fishtën...????

Përpos ne shqiptarëve natyrisht!
Por megjithatë për Iluministët, Romantistët, natyralistët, soc - realistët ( po se po) por edhe për soc- realistët e leterisë Europiane ( pa Balkanin) rrallë të ndodhë e të mos kenë njohuri; që nga " Komedia Hyjnore" e gjerë tek Zigfrid Lenci!


Me nderime për Agimin
atdhetarin ( pa dyshim) të devotshëm
Nga unë Preng Sherri

[dijetari]

Tashti futu në TEMë O pRENG!
A ka apo nuk ka NIVEL EUROPIAN letersia shqiptare! Ky diskutohet, jo kush asht ma i madh Qose apo Kadare.........

Edhe ti ndasht mu be i madh,kritiko akademiket kosovar musliman dote behesh si kadare ,i njohur ne evrop se ma larg eeeee,edhe kadare ket e ben kritikon dhe futet ma lart ,kot e keni se qosja esht laaarg,eeeee sun e mrrini lol.

[Agim Doçi]

ja disa vargje per "baballaret e kombit". Merre me mend se a pjerdh kush per shkrimtaret tane "gjenile". OK!!!! vUne jam dakor me te or Preng Sherri, por boll! Boll po shahen Kadare e Qose ndër vedi. Boll se ma pis milet qe jemi NE nuk ka Europa. Madje Europa asht ma e ndyt se neve, por kur na shef e degjon sesi bajme neve, ajo luan "harushë" me neve.

Lexoje kete dhe qesh pak o Preng!!!!!

U ngritën “kopilat”
Mu në Parlament
Sazet dhe bilbilat
Me stil transparent.

Saze dhe bilbila
Mu në Parlament
Deputetë “kopila”
U bënë “transparent”…

“Duam arkë votimesh!
Ku është Votë e Lirë?”
Fërshëllimë bilbilash
Kush t’i bjerë më mirë.

Saze dhe trompeta
Zhurmë, zallamahi
Politikë – orkestra
Zu avaz të ri…

Vaj medet ç’na gjeti
Populli zhgënjehet.
U dhje Parlamenti…
Shqipëria dhjehet!

Çuditet Evropa
Si tua bëjmë shqiptarëve?
Nuk u mbushet koka
Deputetë – zagarëve.

[Preng Sherri]

[QUOTE=Agim Doçi;2399779]ja disa vargje per "baballaret e kombit". Merre me mend se a pjerdh kush per shkrimtaret tane "gjenile". OK!!!! vUne jam dakor me te or Preng Sherri, por boll! Boll po shahen Kadare e Qose ndër vedi. Boll se ma pis milet qe jemi NE nuk ka Europa. Madje Europa asht ma e ndyt se neve, por kur na shef e degjon sesi bajme neve, ajo luan "harushë" me neve.

Lexoje kete dhe qesh pak o Preng!!!!!

U ngritën

[Preng Sherri]

[QUOTE=Agim Doçi;2399779]ja disa vargje per "baballaret e kombit". Merre me mend se a pjerdh kush per shkrimtaret tane "gjenile". OK!!!! vUne jam dakor me te or Preng Sherri, por boll! Boll po shahen Kadare e Qose ndër vedi. Boll se ma pis milet qe jemi NE nuk ka Europa. Madje Europa asht ma e ndyt se neve, por kur na shef e degjon sesi bajme neve, ajo luan "harushë" me neve.

Lexoje kete dhe qesh pak o Preng!!!!!

U ngritën

[Preng Sherri]

ja disa vargje per "baballaret e kombit". Merre me mend se a pjerdh kush per shkrimtaret tane "gjenile". OK!!!! vUne jam dakor me te or Preng Sherri, por boll! Boll po shahen Kadare e Qose ndër vedi. Boll se ma pis milet qe jemi NE nuk ka Europa. Madje Europa asht ma e ndyt se neve, por kur na shef e degjon sesi bajme neve, ajo luan "harushë" me neve.

Lexoje kete dhe qesh pak o Preng!!!!!

U ngritën “kopilat”
Mu në Parlament
Sazet dhe bilbilat
Me stil transparent.

Saze dhe bilbila
Mu në Parlament
Deputetë “kopila”
U bënë “transparent”…

“Duam arkë votimesh!
Ku është Votë e Lirë?”
Fërshëllimë bilbilash
Kush t’i bjerë më mirë.

Saze dhe trompeta
Zhurmë, zallamahi
Politikë – orkestra
Zu avaz të ri…

Vaj medet ç’na gjeti
Populli zhgënjehet.
U dhje Parlamenti…
Shqipëria dhjehet!

Çuditet Evropa
Si tua bëjmë shqiptarëve?
Nuk u mbushet koka
Deputetë – zagarëve.

ka që dy herë më shlyhet përgjigja:
Unë qesha sa munda i nderuari Agim sidomos me këto fjalë tepër domethanëse:

"Boll se ma pis milet qe jemi NE nuk ka Europa. Madje Europa asht ma e ndyt se neve, por kur na shef e degjon sesi bajme neve, ajo luan "harushë" me neve.


Më beso që ka kohë që s'kam qeshur më shumë ngaqë këto fjalë sa duken me humor kanë edhe një porosi në vete të mos them një zë " proteste"!
me nderime

[Guri i Kuq]

DEBATI PËR DEBAT I REXHEP QOSES

BEHAR GJOKA

Gazeta "Standard"

Në datat 3-4, si dhe përmbledhtas më 6 shtator 2009, “Gazeta shqiptare”, përcolli “goditjen” e akademik Rexhep Qoses, në përgjigje të kundërshtisë ndaj disa pjesëve të ligjëratës, mbajtur në seminarin e albanologjisë në Prishtinë. Ajo çfarë paraqet gazeta si goditje e shkrimtarëve të Shqipërisë, më tepër është një debat për debat, që duket si e stisur dhe e tufëzuar (nga gazeta apo nga akademiku, nuk merret vesh), kur secili nga replikuesit, njëri prej të cilëve jam edhe unë. Kemi të bëjmë me një situatë të pastër të një debati për debat, sidomos për këto rrethana:

A - Gazeta “Ekspres” dhe “Gazeta shqiptare”, në ditë të ndryshme, prezanton një koment, shoqëruar edhe me fragmente nga ligjërata, me nënvizimin se “letërsia shqipe nuk ka vlera evropiane”, bërë nga Qosja, çka nxiti idenë dhe mendimin reagues. Tashmë, duket qartë se jemi në një lajm të bujshëm mediatik, që e ka zanafillën tek shprehjet e Qoses, sepse pjesë të ligjëratës së tij janë përcjellë në të dyja gazetat.

B – Disa ide të ligjëratës gojore të Qoses, të cituara, besoj në ligjëratë të drejtë, u bënë shtysa e parë, për të shprehur mendimin personal, secili në liri të plotë, dhe jo të kooperuar, kurrsesi jo si pozicionimi “Tirana kundër Qoses”, sepse jemi në situatën e mendimit ndryshe.

C – Nëse komentet e gazetës janë fiktive, çka nuk do shumë mend, si i bëhet ligjëratave të Qoses, të vëna midis thonjëzash, të cilat e bartin logjikën e ligjëratës. Pikërisht, mungesa e logjikës së gazetave, për shkak të komenteve dhe citimeve, të cilat të shpien tek ligjërata e referuar, shpërndërrohet tanimë nga vetë Qosja, në një alogjikë në fuqi të tretë, për të vijuar debatin.

Mendimi ndryshe nuk është gabim

Shoqëria ku kemi hyrë, e sidomos Evropa, të cilës i referohemi shpesh, rastin e debateve për ide dhe mendime e përcakton qartësisht si situatë të mendimit ndryshe. Me sa duket, ne shqiptarët e të gjitha anëve vërtet e kemi vendosur pluralizmin politik, me jo pak mund dhe sakrifica, me jo pak kompromise dhe tjetërsime, por siç duken shenjat, jemi larg së institucionalizuari mendimin ndryshe. Tentativa për të parë mendimin ndryshe, si një gabim, të ndreqshëm ose të pandreqshëm, si armiqësor dhe jodashamirës, buron edhe prej konceptit për intelektualin dhe pozicionin e fituar në opinion. Për mua intelektuali është njeriu i mendjes, e jo një tip intelektuali, i pranishëm në mjediset shqiptare, në të dyja anët e kufirit, i zyrtarshëm dhe i partiakshëm, i pushtetshëm ose i rënë nga vafti, që ulëret me fanfara dhe tramundanë, se po lodhet për të ndryshuar dhe përmbysur botën. Përkundrazi, në dëshirën për t’u marrë me letraren, intelektuali që e ka lidhur jetën me punët e mendjes, është thjesht pasioni për t’u shprehur rreth botës, natyrisht për të dhënë një vështrim personal, sidomos për praninë e letrares në letrat shqipe, edhe në përqasje me letraren e përbotshme.

Personalizim i debatit

Në bindjen time, ajo çfarë themi dhe shkruajmë, thjesht është një mendim, i argumentuar ose i paargumentuar, një tezë apo hipotezë, një ide që zgjidh ose që e ndërlikon situatën edhe ca më shumë, një sugjerim për të parë dhe pranuar të gjitha rruginat që të shpien tek dekodimi dhe vlerësimi i letrares, dhe jo për të thënë mendimin e fundmë dhe absolut. Kundërthëniet, emocionale dhe të personalizuara, evidentojnë si alternativë të verifikimit letrar, zemëratën dhe inferioritetin, pra vetëparagjykimin e letrares, që në fakt shënon një aspekt tjetër të kundrimit provincial të letërsisë dhe kulturës shqipe. Anatemimi, biografik dhe rajonal, siç shpërfaqet në replikë, është vijim i mendësisë së leximit të letërsisë si shenjë e tillë. Letrarja, një term më i gjerë se sa letërsia, sipas sugjerimit të Jakobsonit, pra pjesa e vlertë e letërsisë, gjithëkohore dhe gjithëhapësinore, nuk varet shumë as nga paralelet e as nga meridianët gjeografikë, porse para së gjithash është e vjerrun në ligjësitë e letrares, si dhe nga shija e leximit, për të cilin bën fjalë Tomas Elioti, aty nga fillimi i shekullit të kaluar.

Tipikja dhe atipikja në letërsinë shqipe

Qosja këmbëngul se letërsia shqipe është atipike, pra e përshpejtuar. Kjo tezë, e pikëvështurar në aspektin teorik dhe praktik, për letërsinë shqipe, më tepër se ujdinë (dakordësinë) e faktorëve të interesuar, sa i përket të qenit tipike dhe atipike, në krye të herës ka të bëjë me rezultatin, sa vlera të njëmendta përcjellë. Kemi një situatë tipike, gjithnjë sipas njohjes dhe studimit të letërsisë së hershme shqipe (sipas akademikëve, letërsi e vjetër), e cila përkon me shumicën e zhvillimit të letërsisë së vendeve të lindjes dhe të gadishullit tonë, që buron prej rrethanave të krijuara nga Kundërreformacioni i Papatit, me librat e Buzukut, Matrangës, Budit, Bardhit dhe Bogdanit, të cilat nuk janë thjesht dhe vetëm një fakt gjuhësor dhe historik, por vlera letrare e nis udhën qysh me “Mesharin” dhe veçanërisht me poezinë dhe prozën e Budit dhe Bogdanit. Kjo periudhë, tipike dhe e njëkohshme me një mori gjuhësh të Evropës Lindore dhe të gadishullit tonë, nga Qosja jo vetëm nuk është përcaktuar si e tillë, por i mohohet literaliteti, ose siç edhe ka ngjarë edhe me vetë akademikun, që herë i ka kërkuar socialitetin dhe herë i ka mohuar atdhetaren, e cila vuloset qartësisht me shkrimin e letërsisë në gjuhën shqipe. Qenësia e tyre, si tipike apo atipike, ka të bëjë me verifikimin dhe optikat shqyrtimore dhe jo me praninë letrare. Nëse, siç është vënë re nga historiografia, për disa shekuj, atipikja e letërsisë shqipe ishte e ndërvarur nga rrethana, përtej gjuhësore dhe përtej letrare, të natyrës së sundimit osman ose edhe të synimeve fqinjore, në jug dhe në veri të trevave shqiptare, për të tjetërsuar trojet dhe qenie shqiptare. Në shekullin e njëzetë kemi edhe faktologjinë e ligjërimit letrar, koherente me ligjërimin e përbotshëm, përkatësisht me Koliqin, Konicën dhe Kutelin në prozë, po kaq me Asllanin, Fishtën, Poradecin, Migjenin dhe Mekulin, në poezi, të cilët çelën hullinë e ligjërimit modern të letrave shqipe. Po ashtu, realizmi socialist, që ka zanafillën qysh me introduktat (hyrjet) e Nolit, së paku siç e sugjeron Arshi Pipa, hyn në radhën e ligjërimit tipik, por edhe më nuanca atipike, pra afërsisht të njëkohshme me tekstet e Gorkit, Majakovskit, Barbysit, Rolanit, Brehtit, Ricos, Nerudës etj., pra si model letrar, që tejkaloi caqet e hapësirës së rendit socialist. Atëherë, tipikja apo atipikja janë shenja të verifikimit letrar, i cili në shumicën e vetë është edhe më atipik se sa ligjërimi i letrares, të cilat ndërrohen tekembramja nga prania dhe mosprania e vlerave letrare.

A ka vlera evropiane letërsia shqipe?

Thelbi i pyetjes dhe përgjigja kategorike mohuese e vë në zgrip, gjithnjë si optikë shqyrtimore, interpretimin letrar. Besoj, përgjigja pohuese dhe mohuese, pa sjell argumente në ilustrim të idesë, nuk e përndrit tezën e debatueshme të akademik Rexhep Qoses. Puna bëhet edhe më e vështirë, sepse do të duhej prekur i gjithë pentagrami i ligjërimit në gjuhën shqipe, në rrafshet gjithëkohore dhe gjithëhapësinore. Qenia e trojeve shqiptare, pra edhe të kulturës dhe letërsisë shqipe, në udhëkryqin e Lindjes dhe Perëndimit, bën që letërsia shqipe të jetë ushqyer në të dyja arteriet. Çdo përpjekje, për të eksperimentuar me këtë çështje, pra po të rrekeshim që ta dëlirnim letërsinë shqipe prej elementeve lindore, po ashtu edhe prej elementeve perëndimore, do të realizonim një fantazmë të frikshme, që nuk ka të bëjë aspak me letërsinë shqipe. Bazuar në njohjen e periudhave, teksteve dhe vlerave të pranishme letrare, bashkëlidhja dhe ngjizja e dyfishtë, lindore dhe perëndimore, madje në situatë organike dhe sintetike, shoqërohet edhe më një anim dhe kahje nga tiparet evropiane të letërsisë shqipe. Po flasim për tiparet dhe natyrën e tyre, të cilat i prekim në disa shenja thelbësore:

- Alfabeti i gjuhës shqipe, që zë fill me praninë e shumicës së gërmave latine, qysh me Buzukun dhe Budin, që mbërrin njësimin e vetë përfundimtar, si alfabet me gërma latine, në vitin 1908 në Kongresin e Manastirit.

- Shkrimi i veprave historiografike të Biçikemit, Barletit etj., në gjuhën latine, pra si një urë komunikimi me gjuhën e kulturës së Evropës.

- Shkrimi i librave në gjuhën shqipe nga Buzuku, Matranga, Budi, Bardhi dhe Bogdani, si gjurmë dhe pjesë e Kundërreformacionit, pra e përlindjes fetare dhe atdhetare, të cilët një pjesë të librave i shkruan në latinisht dhe italisht.

- Edhe periudha e Rilindjes Kombëtare, me De Radën dhe Naim Frashërin, rrënjët e veta i ka tek iluminizmi dhe romantizmi evropian.

Thelbi i çështjes, sipas reagimit të bërë nga Qosja, ka të bëjë me nivelin dhe mospraninë e gjenive. A ka një Dante, Shekspir, Servantes apo Gëte letërsia shqipe? Kuptohet dhe nuk ka gjasa që ta ketë, sepse në këto çaste as letërsia italiane nuk e ka një Dante, letërsia angleze një Shekspir e me radhë dhe nuk ka se si t’i ketë, sepse rrezatimi i rrathëve të ndikimit të këtyre mjeshtrave të ligjërimit letrar vijon edhe sot, po kaq edhe në letrat shqipe, por kjo nuk pengon për të parë rrezatime të tilla në tekste të veçanta. Evropa letrare ka gjezdisur nga Athina në Romë, nga Londra në Spanjë, nga Parisi në Vajmar, nga Moska në Amerikë, atdheu i letërsisë së kësaj kohe, sidomos me veprën e Borgesit, Markesit etj. Vlerësimet e vazhdueshme të albanologëve, e qindra hulumtuesve, me studime të thelluara në gjuhë dhe letërsi, janë dëshmi e vlerave evropiane të letërsisë shqipe, se po të ishin ndryshe, së paku moria e albanologëve të huaj, nuk do ta bjerrin kohën në kërkim të mungesës së vlerave. Pjesë e vlerave evropiane është arti gojor, sidomos cikli i kreshnikëve, por edhe literatura e kultivuar, që zë fill me Buzukun, De Radën, N. Frashërin, Fishtën, Konicën, Migjenin, Kutelin, Koliqin, Nolin, Seremben, Skiroin, Pipën, Camajn, Kadarenë, Agollin, Qosen, Trebeshinën, Pashkun, Shkrelin etj. Mohimi i çdo pranie të vlerave letrare evropiane, sjell edhe një kriter “letrar” jo fort bindës, se i përket shenjave letrare, pra leximi rajonal, evropian dhe ballkanik. Shtimi i një kriteri, të vlerave evropiane, pa dyshim si një përqasje e kontinentit të përbashkët, ku jetojmë prej shekujsh edhe ne shqiptarët, do të çonte punën që letërsia të kundrohej dhe shqyrtohej edhe në kritere të leximit fetar, katolik apo mysliman, ortodoks ose bektashi, po kaq edhe krahinor, veriak dhe fushor, kodrinor apo liqenor, provincial apo si fanar ndriçues i botës, çka në fakt është hedhur si tezë më herët nga Eqrem Çabej, por prania e këtyre kritereve jashtëletrare do të pamundësonte leximin dhe shijimin e letrares. Për këtë çështje, të debatueshme dhe që kërkon trajtime, vlen një sugjerim i Niçes, teksa shprehet: “Nuk është e lehtë të shartosh një mit të huaj (apo artin) me tëndin, pa dëmtuar bimën amë” tek libri “Lindja e tragjedisë”. Qëndrimi ndaj Martin Camajt, krijuesit të pranishëm në qiellin letrar evropian, por jo të prekshëm në qiellin e letrave shqipe, siç e meriton, poetit, prozatorit, dramaturgut dhe shkencëtarit të gjuhës dhe letërsisë, që e lëvroi gegërishten dhe solli jo pak shenja të arbërishtes, në kushtet e ndalimit, të cilit sapo i përmendet emri, në Prishtinë dhe në Tiranë, shkrimtarët dhe studiuesit ngrysen dhe rrudhen, madje më ligsht ende, prej sojit të tyre, lëshohen hipoteza se na qenka një “emigrant ekonomik“ ose se e ka lënë Shqipërinë për “teka djaloshare“. Jemi thjesht në një problem brenda gjuhës dhe letërsisë shqipe, ndaj të cilit nuk mundet të fshihemi për gjithë jetën prapa fasadës së një kongresi, brenda dhe jashtëgjuhësor, që në fakt kodifikoi gjuhën zyrtare dhe jo gjuhën e letërsisë.

Hapja dhe mbyllja e debatit Qosja - Kadare

Disa herë prej vitit 2006, i risjellë në qendër të vëmendjes më shkak dhe pa shkak, nuk ka prurje të re, por vetëm sa rreshton debatuesit në një situatë, që më së shumti rrëshqet në personalizim të thekur, në fyerje e shpifje të pafundme, e tipit të fletërrufeve të veterinerëve, që s’kanë asnjë lidhje me letraren. Zanafilla e debatit Qose - Kadare lidhet me çështjen e identitetit të shqiptarëve, pra një çështje mjaft e gjerë, që si realitet i jetuar e ka marrë përgjigjen. Ne jemi shqiptarët e tri besimeve dhe me tolerancë të admirueshme, se përpara se të vijnë osmanët kemi qenë kristian, por se e ndërruam besimin në kohën e osmanëve për të shpëtuar prej skizmës, në veri dhe në jug, por hallka e identitetit, padyshim që ka edhe kontributin e historisë, gjuhësisë, arkeologjisë, antropologjisë dhe më e thjeshta nuk është një problem mirëfilli letrar. Në momentet e tjera, kinse po e zgjerojmë debatin Qosja - Kadare ka rrëshqitur në një lum akuzash të ndërsjella, politike dhe personale, që më tepër nuk kanë të bëjnë me letërsinë. Kur vjen puna e letrares, debati vjen në situatën e leximit etik dhe estetik të letrares, çështje të cilës autori i këtyre radhëve ia ka dhënë përgjigjen në një libër të titulluar “Sistemi letrar piramidal“, i përfunduar qysh në vitet 2000, por që nuk e pa dritën e botimit në Shqipëri, për arsye financiare dhe jofinanciare dhe u botua në Prishtinë në vitin 2007. Si rimarrje e asaj ideje, leximi etik, pra biografik, me të gjitha rrjedhojat e leximit përmbajtjesor dhe të ideve, leximit patriotik dhe antipatriotik, leximit sociologjik dhe të estetikës së brendisë, vijon pengimin e leximit të tekstit, të strukturës dhe formësimit letrar, pra leximi estetik, e jo thjesht si lexim ndryshe, por një lexim real dhe prekje e vatrave të pranisë së letrares. Përpara disa kohësh, Qosja u shpreh për nevojën e një rileximi dhe rivlerësimi të arealit letrar të soc-realizmit, pra edhe të Kadaresë, një ide që na shpie tek verifikimin letrar, për të qëmtuar vlerat dhe jo verifikimin e mungesave letrare. Verifikimi letrar, për asnjë arsye dhe rrethanë, nuk humbet udhën në mungesën letrare, por qëmton dhe përndrit historinë e vlerave letrare. Krijimtaria e Kadaresë, sidomos romanet e tij, të cilat dikur u panë si dëshmi e një gjenerali të prozës romanore nga vetë Qosja, e tani ka ndërruar mendim, nga studiues të ndryshëm, tekstet në prozë, kundrohen ndryshe nga Qosja jo thjesht se janë përkthyer në gjuhët e botës, jo se është autori më i njohur dhe më i lexuar i letrave shqipe, qoftë edhe prej rrethanave të krijuara qysh në diktaturë, që i dha famën, jo vetëm prej faktit të marrjes së disa çmimeve nga Evropa. Pra, teksa është lexuar si tekst letrar, në atë kohë dhe në këtë kohë, kundrohet ndryshe nga nihilizmi i tanishëm i Rexhep Qoses. Po sjell në vëmendje sugjerimin e Ibrahim Rugovës, tek libri ”Refuzimi estetik”, ndërsa shprehet: “Ata që shkruajnë për sundimtarët e pushtetit, mbeten shkrimtarë të oborrit, si faktografi dhe jo si letërsi, e shkrimtarët që janë shkrimtarë, ata edhe në oborr bëhen shkrimtarë”, si një sugjerim i vlertë, tashmë për të qëmtuar vlerat dhe jo mungesën e tyre, sepse të fjetur e gjejmë edhe Shekspirin në disa tekste dhe emri i tij lidhet me kryeveprat e jo me përgjumjen.






07/09/2009

[Preng Sherri]

Tema është për ligjerimin e Qosjes dhe për " letersinë atipike" dhe jo për fyerjet ndajë Qosjes, tashmë të stërvjetruara e të fabrikuara nga një qendër e programuar për këto gjëra, që në vitin 1992 e këtej; kjo ishte bërë nga ata të cilët ishin shenderruar në spital të frikës së njerzimit duke mos parë demoagogjine tyre që sillte fatalitetin tonë kombëtar!
Më së miri ato që fliten i kishte dhënë përgjigjen vet Qosja kur tha:
" Sikur t'i përgënjeshtroja të gjitha ato që fliten për mua do t'më nevojiteshin 20 sekretar personal"!

Nihilizmin e kishim në Prishtinë që s'pranonte asgjë shqiptare; është ai që hëngri " fiq e diq" për t'mirën e kombit dhe me të; vdiqën edhe përçarjet ndër shqiptare!
NJë fillozof me emrin Ekleziasti ka thënë" koha është ngadalsimi i sendeve" teksa një tjetër pohonte se " koha nuk ekzistonte"!

Kemi, në kohën që ekziston dhe që nuk ekziston, " qiklop të t'merrshëm" që sikur Xhordano Brunon po t'mundnin Qosjen do ta flijonin në furrë të druve, vetëm e vetëm përse " mashtrimeve, ligësive, dredhive dhe hajnive të Klerit ( lexo: politikës) Ai u dha emrin e vërtetë në kohë dhe për kohën!

Qosja foli për Artin; edhe këtu inkuzitoret e dresuar dhe të hipnotizuar nga politika e " hëngri fiq e diqit" ( për fat t'mirë) duan ta gozhdojn si krishtin po atë që Krisht e Pejgamber"për shqiptarët në art është bë kaherë; pra duan t'ja ndalojn mendimin për artin.

E, a ekziston Arti,(?) me këtë problem shekuj të tërë të mESJETËS JANË MARRË ME KËTË!
Po t'i kthehemi edhe një herë Kadares dhe pohimeve të Rexhep Qosjes të cilin nihilistet e shohin tek ai këtë gjë pikrishtë pse janë nihilist jo të lindur por të programuar: kjo e dyta është më e keqe sepse ç'programimin mundet t'ua bëjë vetëm ai që i ka programuar: a, ai " hëngi fiq e diq" për fat t'mirë!

Qosja pohon që Kadareja ishte në Politbyro, në frontin Popullor etj etj!
A qëndron apo nuk qëndron kjo gjë?
Qosja pohon që, ai glorifikonte partin dhe vet Enver Hoxhën!
A qëndron apo nuk qëndron kjo gjë?
Qosja pohon që librat e tij përktheheshin me financimin e shtetit!
A qëndron kjo gjë apo nuk qëndron?

Qosja nuk pohonte këtë gjë por unë PreNG SHERRI po pohoj që:

" Enver Hoxha dëshironte në të gjitha fushat të ndihmonte një Gjirokastrit për ta paraqitur atë vend si qendër të dijës dhe të njerezve të " mëdhenjë" sepse Odhise paskali, Çabej, kadareja ishin më të priviligjuarit!
Dritero Agolli, së paku sipas mendimit tim, ka po aqë romane interesante në mos më Interesante se vet Kadareja por u përkthye më pak!

PRa, ka shumë gjëra që duhet dhënë përgjigje dhe jo pall si ai djaloshi tek përrallat e Andersenit:
" ua, mbreti qenka lakuriq"!

Po natyrishtë, që lakuriq është; që ai dhjenë si lypesi në rjedhat e lumit Sena; që ai pëshurrë nga i njjeti organ sikur të pastrehët në Bruklin; e i cili teshtin po njësoj sikur banorët e Kastriotit në Kosovë nga pluhuri i kekut!



Nga këto thashetheme dhe përlyerje nuk shpetonin dot, asnjë nga ata që nuk pajtoheshin me ata( Atë) të " cilit nuk duhet me ia përmend emrin ( krahasim me fluor vdekjen tek " Poteri") sepse hëngi fiq e diq" siç ishin;( Ukshin Hoti, Adem demaçi, Rexhep Hoxha,Ejup Statovci, Mujë Rugova) e qe besa as Azem Shkreli, të cilin vetëm sa nuk e gozhduan ngaqë mori pjesë në Maqedoni si përfaqesues i Shoqates së Shkrimtarëve të Kosovës me akuzën që " askush se ka deleguar" demek " ai të cilit nuk duhet me ia përmend emrin( lexo fluronvdekja që hëngi fiq e diq" në Gorazhdec me serbët).
Po e përfundoj këtë gjë me shpresen që nëse duan të shkruajn le të kapen për materjen dhe pohimet që bë Qosja; të jepet mendimi i kundërt ngaqë s'mundet asnjëherë një " prostitut" kalimtarëve që kalojnë aty ku ajo ka vendin e punës t'ju thotë që " edhe ju jeni të tillë sepse kaluat rrugës së njejtë nëpër të cilën kaloj dhe rri për çdo ditë!
Në prishtinë ekzistojn të shkruara në një monument këto fjalë kushtuar një poeti vendas, të gjetura dhe që i takojn shekullit të II-të:
" Indolis egregiae et pius at morior"!

[Kavir]

Une mendoj qe fatkeqesia jone eshte thjeshte niveli ekonomik. Niveli i ulet ekonomik ndikon thelle ne vetvleresimin (nenvleftesimin) e nje kombi. Dhe cdo komb ne kohet e tij te veshtira ekonomike fillon dhe krijon komplekse inferioriteti te tipit "Ne jemi komb i humbur, s`kemi asnje lloj vlere, shiko si na trajtojne te tjeret, si plehra" etj etj.
Dhe kompleksi i inferioritetit bashke me varferine i ben njerezit grindavece, Sepse meqe nuk kane me c`te merren, dhe kane mllefe ndaj vetvetes dhe ndaj botes, fillojne dhe grinden per mustaqe te Celos. Fatkeqesisht gerci-vercit jane semundje ngjitese, dhe fillojne te grinden edhe ata qe nuk kane komplekse.

Atehere qe te futemi ne teme. Doni te flasim me kembe ne toke apo nga maja e thanes si e jema e Zeqos?
Marrim qe nga fillimet e letersise shqiptare e deri me sot. Duke marre qe nga Leke Matrenga, Bogdani, De Rada,N.Frasheri, Fishta, Poradeci, Mjedja, Noli, Kadare, Agolli (dhe shume te tjere qe s`po i permend) e deri tek poetet qe jane akoma prodhimtare, midis te cileve padyshim spikasin A.Doçi dhe A.Duka kane padyshim Vlera Europiane. Kjo nuk ka asnje lloj dyshimi.

Por ne nuk po flasim per vlera, po flasim per nivele. Pra nuk po flasim per ndjekesit te tradites europiane, po flasim per krijuesit e saj.
Dmth ne po gjuajme ne lartesira te kalibrit Dante, Bokacio, Rabele,Shekspir, Servantes, Balzak, Hygo, Tolstoi.

Letersia shqiptare per vete historine e kombit tone ka qene e prangosur. Pergjate pushtimit bizantin nuk mund te mendohej te shkruaje dicka "europiane". Pas tij erdhi menjehere pushtimi turk. Dhe te vetmit qe mund te shkruanin ne kete kohe ishin prifterinjte. Sepse vetem ata kishin mbeshtjeje politike dhe financiare per botimin e librave.Kjo vazhdoi pothuajse gjate gjithe pushtimit turk.
Ne vitet e fundit te pushtimit turk, Naim Frasheri me shoke nuk kishin nge per "nivele europiane" sepse kishin detyren qe te shpetonin kombin. Pra letersia u vu ne funksion te ketij qellimi.
U ngrit fati i Shqiperise
si i vdekuri nga varri!
Letersia Rilindase eshte nje letersi epope per qellimin dhe per efektin qe pati ajo. Ajo gjeti nje letersi bejtexhinjsh dhe i dha me doza te pershpejtuara Rilindjen, Iluminizmin, Klasicizmin, Romanticizmin dhe per pak vite u hodh tek Realizmi (jo-socialist) dhe arriti tek Vargjet e Lira te Migjenit, dhe krahas kesaj zhvilloi edhe Liriken. Por thjesht arriti vendet e tjera, po nuk mund t`u printe atyre.
Dhe gjithe kjo arritje u be vetem ne rreth 30-40 vjet. Menjehere erdhi epoka e Realizmit Socialist. Pra pikerisht kur arriti Europen (letersia flas), la autostraden dhe u fut ne rruge me nje korsi: Realizmi Socialist.

Pas `90 "terapine e shokut" nuk e pesoi vetem ekonomia por edhe letersia. Prandaj ne sot kemi nje letersi.....qe s`e merr vesh qeni te zotin.
Ne librarite shqiptare gjen me kuintale libra te Zllamit dhe qindra limonada roze (dhe te kuqe po deshe) dhe duhet gerrmosh neper rafte per te gjetur nje liber dinjitoz.

Qe ta permbledhim ne nje fjali, ne mund te kemi shkrimtare te nivelit te larte, biles edhe disa te paket te niveleve europiane, por nuk kemi asnje shkrimtar qe te kete krijuar nje gjini letrare. Pra ne nuk kemi Dante, nuk kemi Shekspir, nuk kemi Hygo, nuk kemi Balzak apo Tolstoi, nuk kemi Kafka. S`po flasim per rrymat e mepasshme se pastaj erdhi "mono-korsia" , kush ndahej nga tufa e hante Partia.
Kurse sot erdhi dhjemokracia, kush flet per artin shihet si UFO.

[dijetari]

po a eshte ai Qosja qe e ka rru mjekrren ne kohe te luftes dhe ka dal ne Maqedoni ,plak plak torrollak____________iu ka ba mendja sex plakut

Vdekja i Qosjes dote kishte gezuar ata pak armiq te penes ,e mendja Qosjes ende esht e vlevshme per kombin shqiptar sidomos per kosovaret, ai eshte me i shtrejt se disa intelektuale[te vet quajtur ]Ne kosovaret nuk dote kishim dashur asesi vdekjen eti ...e ju mesiguri se po .Ai nuk esht plak plak torollak,por esht enxiklopedi njer qe kur nuk shteret,ok.