Historia E Perhapjes Se Islamit Ne Bote

[ORIONI]

PËRFUNDIMI


Në botën e krishterë puna misianariste nënkupton shoqatat misionariste, agjentët e paguar, kontributet e përhershme, raportet dhe shtypin. Duket se ndërmarrje misionariste ka qenë emërtim jo i saktë nëse ka qenë pa organizi të mirëfilltë dhe institucionin e organizuar. Kierarkia klerikale e kishës së krishterë nga vetë fillimi i historisë së vet ka pasur kujdes për propagandimin e mësimit të krishterë në mesin e jokrishterëve. Misionarët e saj më së shpeshti ishin klerikët dhe monakët përgjithmonë të caktuar. Rendet monakiste (prej Benediktëve e më poshtë) dhe shoqëritë misionariste e datave më të reja krejtësisht i janë kushtuar me vëmendjen veçan të koncentruar në rregulliin pjesës propaganduese të punës së krishterë. Prej fillimit kjo punë ka qenë detyra e parë dolluese e Kishës. Sa i përket islamit, mungesa e cilit do lloj të klerit ose organizatës klerikale është shkak që aktiviteti misionarist i muslimanëve është dëftuar në aspektet krejtësisht tjetërfare nga ato që janë paraqitur në historinë e misioneve të krishtera. Këtu nuk ka shoqëri misionarise1) as agjent veçan të ushtruar, dhe shumë i dobët është puna kontimitive në atë kuptim. Përjashtim është shfaqja që mund të gjendet te rendet fetare në islam, organizata e të cilëve deri diku i gjason rendeve monakiste në krishterizëm. Mungesa e idealit klerikal dhe çfarëdo teorie për ndarjen e mësuesve fetarë nga ana e masës së besimtarëve ose nevojës së shënjtërimit të veçant dhe autoriziit për kryerjen e detyrave fetare është ajo që bënë dalliin themelor në dy sisteme, dallimmin që në çdo vend është aq e qartë. Humbja e mungesës së klasës klerikale, aparatit të veçant për punë në propagandimin e fesë, është kompenzuar ndjenja e përgjegjësisë që zë fill në personalitetin e besimtarit. Pasi që ndërmjet muslimanit dhe Zotëriut të tij nuk ka ndërmjetësues, përgjegjësia për shpëtimin e tij personal i ka rënë vetë atij në qafë. Pasoja është se muslimani është besë, në princip, shumë më i rreptë dhe më i kujdesshëm në kryerjen e detyrave të veta fetare, të durojë më shumë përpjekje në mësimin e principeve dhe ritualeve të fesë së vet. Në këtë mënyrë thellë i është bërë përfaqësues i karakterit misionarist të mësimit të vet në praninë e atyre që nuk besojnë. Ai që ka dëshiruar të bëhet thirrës në fe nuk është dashur që konvertitin e ri ta përudhë në ndonjë mësues fetar të njohur të mësimit të vet, që ndoshta konvertitin e ri vetëm formalisht e ka kyqur në bashkësinë muslimane. Nuk i është frikësuar as kontrollit klerik për shkak të bërjes së mëkatit të Karunit. (Karuni është figurë kur’anore, personifiki i pasuriit të tepruar, ver. e përkthyesit). Prandaj, sado që flitej se është e tepruar, ajo që shpesh thuhet2) se çdo musliman është misionar mbetet e vërtetë. Pak ka muslimanë të sinqertë që jetojnë për çdo ditë në kontakt me pabesimtarët që do ta mospërfillin urdhërin kur’anor: “Thirrë në rrugën e Krijuesit tënd me urtësi dhe në mënyrë të bukur...”3) Përveç kësaj, paralel me propaganduesit profesionalë - mësuesit fetarë, që tërë kohën dhe fuqinë e vet ia kanë kushtuar punës misionariste, analet e propagandës së islamit përmbajnë regjistrin e emrave të njerëzve dhe femrave të të gjitha ngjyrave shoqërore, prej sunduesit4) deri të fshatari, të të gjitha degëve dhe profesioneve, që kanë punuar në përhapjen e fesë së vet. Tregtari musliman, për dallim mnga vëllau i tij i krishterë, veçan është treguar aktiv në punën e atillë. Në regjistrin e misionarëve indusë të publikuar në revistën e shoqërive fetare dhe bamirëse në Lahore,5) i gjejmë emrat e mësuesve dhe nëpunësve fetarë nga dega Kanal dhe Opium, tregtarëve (duke e inkuadruar edhe një tregtar me deve), një botues gazetash, një libërlidhës dhe një punëtor shtypi. Këta njerëz ia kanë kushtuar kohën e vet të lirë, pas mbarimit të punës së vet të përditshme, që të thërrasin në fenë e vet, në rrugët dhe bazarët e qyteteve induse, duke u orvatur t’i përvetësojë konvertitët në mesin e të krishterëve dhe hindusëve, besimet e të cilëve i kanë përgënjeshtruar dhe atakuar. Është interesant të hetohet që propagandimi i islamit nuk ka qenë vetë punë e njerëzve, por edhe muslimaneja ka marrë pjesë në këtë punën e devotshme. Disa princa mongolian kalimin e vet në islam mia kanë borgj ndikimit të grues - muslimane. Rast i ngjashëm është edhe me shumë Turqë paganë, kur sulmet e veta i kanë përcjellë në territoret muslimane. Misionarët senusijë, që kanë ardhur të punojnë në mesin e Tubuimëve në veri të liqenit të Çadit, kanë hapur shkolla për vajza. Kanë shfrytëzuar ndikimin e fortë që kryejnë femrat në mesin e këtyre fiseve (sikur edhe në mesin e fqinjve të tyre Berberëve) në përpjekjet e veta që t’i përvetësojnë në rradhët e islamit.6) Në Afrikën lindore gjermane, ku vendasit paganë i lëshojnë shtëpitë e veta nga gjashtë e më shumë muaj që të punojnë në hekurudhë ose në plantazha, kanë qenë të konvertuar nëpërmjet femrave muslimane. Me ata ato kanë lidhur kurorëzime të përkohshme, por kanë refuzuar të kenë çkado qoftë me jomuslimanin e pabërë synet. Që t’i shmangen turpit, të cilit i është dhënë emri i tillë, burrat e tyre janë bërë synet dhe kështu kanë hyrë në shoqërinë muslimane.7) Thuhet se përparii i islamit në Abesini gjatë pjesës së parë të shekullit të kaluar në masë të madhe i ka borxh punës së gruas - muslimane, veçan grave të princave të krishterë. Këta janë shtirë në kthimin në krisherizëm me rastin e martesës së vet. Fëmijët e vet i kanë edukuar në frymën islame dhe kanë punuar në çdo mënyrë të mundshme për progresin e asaj feje.8) Në anën perëndimore të Abesinisë gjendet fisi pagan që quhet Boruns. Disa nga anëtarët e tij, që janë regrutuar në regjimentin zezak nën administratën anglo-egjiptian në Sudan, kaluan në islam nëpërmjet grave të ushtarëve zezakë deri sa bataljoni kthehej në Kartum.9) 407
Konsiderohet se Tataraset nga Kazani janë veçan si propagandues të zjarrtë të islait.10) Besimtaren lojale, vetëm pse është grua, nuk e përjashton që ta zë vendin e vet pranë evlijaut mmashkull, në shoqërinë e atyre që thërrasin në fe. Legjenda për femrat - evlija lidhet deri tek Aliu. Për ta thuhet se fluturojnë nëpër ajër prej Kerbelasë deri në Lahore. Ato me fuqinë e jetesës, faljes dhe agjëriit të vet të devotshë e përetësuar konvertitin e parë nga hinduizmi në islam.11) Vështirë që kjo legjendë do të kishte bazë sikur ndikimi i këtyre femrave - evlijave të kishte mbetur plotësisht i panjohur. Një nga tyrbet më të vjetra të Kairos është tyrbaja e Nefises, mbesës së Hasanit (të birit të Aliut që është mbytur). Dituria e saj teologjike ka nxitur admirim të bashkëkohësi i saj i madh Imam Shafiu. Devotshmëria dhe modestia e saj e ka ngritur në dinjitetin e evlijaut. Për të flitet se në Egjipt ka banuar në fqinjësi të një familje dhimmiu (jomuslimani), që ka pasur vajzën aq seriozisht dhe rëndë të sëmurë që nuk ka mundur gjymtyrët t’i lëviz por tërë ditën ka qëndruar shtrirë në shpinë. Prindërit e vashës së mjerë, një ditë, shkruan në treg, dhe e kanë lutur fqinjen e vet të devotshme muslimane që t’ua mbikqyr vajzën në mungesën e tyre. Nefisa me dashuri dhe mëshirë e kreu punën e ndërmarë bujare. Kur prindërit e vazhës së sëmurë shkuan, me shpirt u ngritë duke e lutur Zotin për të sëmurën e pafuqishme. Pothuaj se nuk e ka kryer lutjen e vet, e tashmë vasha e sëmurë ka mundur të shërbehet me gjymtyrë dhe ka pasur mundësi t’i presë prindërit në kthim. Plotë mirënjohje, tërë familja ka kaluar në fenë e mirëbërëses së vet.12) Madje edhe robi musliman ka shfrytëzuar rastin të thërret në fenë e vet të pushtuesit ose ata me të cilët është në robëri. Hyrja e parë e islamit në Evropën lindore ka qenë nëpërmjet punës së një juristi musliman, që është robëruar, ka mundësi në një prej luftërave ndërmjet imperatorisë bizantinase dhe fqinjve të saj muslimanë. Qe dërguar në tokën e Peçenegëve,13) në filli mtë shekullit XI. Shumicës prej tyre ua ka ekspozuar, paraprakisht, ësimin islam, dhe ata sinqerisht janë kthyer në fe dhe kështu islami filloi të përhapet në mesin e këtij populli. Por, Peçenegët tjerë, që nuk e kanë pranuar fenë musliman, ua kanë zënë për të madhe vendasve të vet dhe, në fund, erdhi deri te konflikti mes tyre. Muslimanët numri i të cilëve ka qenë rreth 12.000 me sukses i janë kundërvu sulmit të pabesimtarëve numri i të cilëve ka qenë më shumë se dyfish më i madh se i tyre. Pjsa e mbetur e palës së ngadhnjyer ka kaluar në fenë e ngadhnyesit. Para fundit të shekullit XI tërë populli ka predikuar islamin dhe në mesin e tyre ka pasur njerëz që kanë studijuar teologjinë islame dhe të drejtën.14) Gjatë sundiit të mbretit Gjahangir (1605-1628) ka jetuar një teolog sunnit me emrin shejh Ahmed Muxheddid. Është dalluar me energji të veçantë me të cilën e ka përgënjeshtruar besimin e shuitëve. Diç më vonë disa lojalistë në pallatë kanë arritur që për një çështje të parëndësishme ta mbyllin. Gjatë kohës prej dy viteve, sa ka qenë në burg, i ka kthyer në isla disa qindra idhujtarë, që kanë qenë me të në burgun e njëjtë.15) Diç para kësaj kohe një mevlevi indus (mawlavi), të cilin pushteti britanik e ka gjykuar në internim të përjetshëm në ujdhesat Andamen, sepse aktivisht ka marrë pjesë në konplatin vehabit në vitin 1864, shumë të denuar ka kthyer në islam para vdekjes së vet. Në Afrikën qendrore një lider arab, të cilin pushteti belg e patë gjykuar me vdekje, arët e veta të fundit i patë kaluar në tentim që në islam ta kthejë misionarin e krishterë, që i ishte dërguar për shkak të ngushullimit fetar.16)






Faktorët e suskeseve të muslimanëve


Zelli misionarist i muslimanëve është i tillë që janë të gatshë mtë flasin për të kur ka mundësi dhe jashtë saj siç e ka thënë këtë, me mendjehollësi të mirë, Doughty: “Biseda e tyre vazhdimisht rrjedh (pa hipokrizi) mbi fenë. Ajo për ta është përkujti i këndshëm i devotshëm.”17) E tash t’i ceki mdisa nga faktorët që kanë ndihmuar sukseset e tyre.

Në vend të parë është thjeshtësia18) e mësimit islam. Nuk ka zot tjetër pos All-llahut, Muhammedi është i dërguari i Zotit - miratimi i këtyre dy doktrinave është krejt që prej konvertitëve kërkohet. Tërë historia e dogmatikës islame nuk ka arritur të paraqesë asnjë tentimm nga ana e tubimeve priftërore që me forcë t’ia imponojë mmasës së besimtarëve çfarëdo-simboli që fsheh ose që përmbanë termine më të përsosura dhe më të komplikuara. Ky mësi mi thjeshtë nuk kërkon provë të madhe fetare. Si parim, nuk nxitë vështirësi të veçanta intelektuale, sepse hynë në pikëmbërritjen e botëkuptimit me satar. E pangarkuar me idetë teologjike, këtë mësi mka mundur ta shpjegojë cilido, madje edhe ai më pak i udhëzuari në shprehjet teologjike. Gjysma e parë e tij e shpreh doktrinën që gati është unviersale dhe mund ta pranojnë njerëzit si kërkesë të domosdoshme, deri sa pjesa e dytë bazohet në teorinë e raportit të njeriut ndaj Zotit, e cila është barabartë gjërëisht e përhapur. Kjo d.m.th. që në distancat kohare të historisë botërore Zoti u ka dhënë njerëzve disa zbulime për Veten nëpërmjet gjuhës së pejgamberëve të frymëzuar (wahy). Këtë karakter racional të mësimit islam dhe dobitë që i ka pasur nga puna e et misionariste më së bukuri e shprehin fjalitë e prof. Montetit. Islami në bazë është racional në domethënien më të gjërë të kësaj fjale, shikuar etimologjikisht dhe historikisht. Definicioni i racionalizmit si sistem që besimet religjioze i zë fill në principet tëdala nga arsyeja plotësisht mund të aplikohet mbijë në islam. Është e vërtetë se Muhammedi, që ka qenë entuziast, po ashtu ka poseduar zjarrfetar dhe flokë të lindjes. Ai këtë kualitet të shkëlqyeshëm e ka përcjell në shumë ithtarë të vet. Levizjen e vet reformist e ka ekspozuar si Shpallje (Wahy),8) me atë që ky lloj i shpalljes është vetëm aspekt i ekspozimit dhe komentimit. Feja e tij ka të gjitha shenjat të grumbullit të doktrinave të zëna fill në faktin e arsyes. Besimtarët e mësimit të Muhammedit e rezimojnë këtë mësim në besimin në njësinë e Zotit dhe në pejgamberinë e Pejgamberit të Tij. Nga pikëpamja jonë që ftohtë analizojmë, mësimi i tyre është të besohet në Zotin dhe në botën e ardhshme. Këto dy doktrina janë minimum i besimit religjioz. Këto janë gjëra që te njeriu i devotshëm mbesin në bazën e fuqishme të arsyes dhe e rezimojnë tërë mësimin doktrinor të Kur’anit. Thjeshtësia dhe qartësia e këtij mësimi sigurisht është fuqia më e shprehur në punën për fenë dhe aktivitetin misionarist të islamit. Ajo që nuk mund të mohohet është ajo se shumë mësime dhe sisteme teologjike, e po ashtu edhe shumë bestytni, prej të drejtuarit të shenjtërive (evliajve) deri te përdorimi i numratorit (tespihëve) dhe hajmalive, kanë ushqyer trungun kryesor të mësimit musliman. Por, përkundër zhvillimit të pasur, të kuptimit të mirëfilltë të fjalës, të mësimit të Pejgamberit, Kur’ani pandryshueshëm ka mbajtur vendin e vet si pika themelore nisëse. Dogma e njësisë së All-llahut gjithnjë është theksuar në atë vend me admirim, dinjitet, me pastërti të pandryshueshme me shenjën e bindjes së sigurtë, që janë veçori që vështirë të gjenden kudo jashtë islamit. Përkushtimi i sinqertë si principi themelor fetar, thjeshtësia elementare e formulës nëpërmjet së cilës shprehet, prova me të cilënkjo fe ka arritur bindje të zjarrtë të misionarëve që e kanë propaganduar, - të gjitha këto janë shkaqe që shpjegojnë sukseset e përpjekjeve të misionarëve muslimanë. Me të drejtë pritej që mësimi ashtu i caktuar, i privuan nga komplikueshmëria teologjike, për ç’arsye është i përshtatshëm për të kuptuarit e personit të rëndomtë, të pranohet, sepse realisht posedon aftësinë e çuditshme që ta gjejë rrugën e vet në vetëdijen e njerëzve.”19) Peshkopi Lefray konsideron së fshehtësia e fuqisë së shkëlqyeshme të pushtimit dhe përparimit, që islamie ka dëftuar në kohën e vet më të mirë, gjendet në të kuptuarit e ekzistencës së Zotit më shumë se në njësinë e Zotit. “Pranimi se Zoti është një nuk është më i madh se pranimi se ekziston, që d.m.th. se ekzistimi i Tij zë fill në faktet e Unviersumit, vullneti i Tij më i lartë, pushteti i Tij absolut fuqia e tij e pakufizuar... besimi që midis kaosit, çrregullimit, prishjes në botë, që tmerrshëm e errësojnë, ekziston megjithatë një Vullnet përfundimtar, e pashmangshëm dhe suprem. Njeriu ftohet të bëhet përfaqësues i këtij. Vullneti dhe që këtë publikisht ta shpallë dhe obligohet - nëse ka nevojë me mjetet edhe të thjeshta edhe themelore - në dëgueshmëri atij Vullneti. Kjo ka qenë ajo që e ka ndihmuar ushtrinë e Muhammedit në rreshtin ashtu të pangardhnjyeshë pushtues. Ai i ka frymëzuar me shpirtin ushtarak të dëgjueshmërisë dhe disiplinës njëjtë sikur edhe me përbuzjen e vdekjes, përbuzjen e atillë i cila, ka mundësi, nuk është tejkaluar në asnjë sistem tjetër. Kjo është aja që, nën është vendosur në cilindo ndjenjë të sinqertë dhe vepruese te muslimanët, njëkohësisht i jep qenësi karakterit, e kjo d.m.th. fortësinë, vendosshmërinë dhe fuqinë e vullnetit. Ky është durim që nuk i pranon vajtiemt dhe dorëzimin në praninë e fatkeqësive më të këqia. Tërë kjo e karakterizon dhe i stolisë ithtarët më të mirë të fesë.”20) Kur kovertiti ka pranuar dhe ka mësuar këtë besim të thjeshtë të islamit, ai atëherë me detyrat praktike të fesë të vet: 1. Shqiptimi i besimit-Kelime-i shehadeti. 2. falja e namazit 3. dhënia e zekatit 4. agjërimi i muajit të ramazanit dhe 5. pelegrimi - haxhi në Mekke. Kryerja e kësaj detyrës së fundit ka qenë shpesh objekt kundërshtimi si traditë e huaj e mbijetuar idhujtare në mesin e monoteizmit të mësimit të Pejgamberit. Nuk bën të hiqet nga mendje se haxhi është lidhje e Muhammedit me Ibrahimin (Abraham), besimin e të cilit misioni i tij e përtërinë.21 Por, mbi të gjitha - aty është rëndësia e tij e madhe në historinë misionariste të islamit - haxhi përcakton grumbullimin e besimtarëve të të gjitha kombeve dhe gjuhëve nga të gjitha anët e botës, për t’u falur në atë vend të shenjtë. Në vendin drejt të cilit i kthejnë fytyrat e veta çdo çast në lutjet e tyre personale, në shtëpitë e largëta. Nuk ka mendjemprehtësi të gjenive fetar që ka mundur të mendojë mjet më të qëlluar për impresionimin në shpirtin e besimtarëve, domethënien e jetesës dhe vëllazërisë së tyre të përbashkët në lidhjet e fesë. Këtu, në aktin e përkryes të lutjes së përbashkët, takohet zezaku nga bregu perëndimor i Afrikës me Kinezin sa Lindja e Largët. Turku shërbyes e i edukuar e takon vëllaun e vet musliman, banorin e egër nga ujdhesa nga viset e largëta të arkipelogut të Malajeve. Në po atë kohë, përgjatë botës islame zemrat e besimtarëve ngriten në bashkëpjesëmarrje me vëllazërit e vet të lumtur, që bashkarisht janë tubuar në qytetin e shenjtë, ashtu që në shtëpitë e veta celebrojnë festën Idu al-ad’ha ose (si e quajnë në Turqi dhe Egjipt) festën e Bajramit.

Vizita qytetit të shenjtë për shumë muslimanë është një përvojë që i nxitë që të “luftojnë në rrugën e Zotit”. Në faqet paraprake gjenden të dhënat e përhershme për pjesëmarrjen aktive të haxhive në punën misionariste. Përveç institucionit të haxhit, zekati është detyra e dytë që vazhdimisht e përkujton muslimanin: “Besimtarët janë vëllezër”22), që është teori fetare që shkëlqyeshëm realizohet në shoqërinë muslimane dhe rrallë dëshpëron që të dëftohet në gjestin dashamirës ndaj muslimanët të ri. Pa marrë parasysh në racën, ngjyrën dhe prejardhjen e tij, muslimani i ri do të pranohet në vëllazërinë e besimtarëve dhe do të zëjë vend si ibarabartë ndër të barabartit. Nuk është e vërtetë ajo që disa autorë evropianë konsiderojnë nëse robi jomusliman i një muslimani kalon në islam, që ky kalim me çliron nga robëria. Sipas të drejtës islame, kthimi i robit në islam nuk vepron në pozitën e tij të robit para kësaj.23) Gjendja e robit - musliman me të madhe varet nga morali i zotëriut të tij. Por në të shumtën e rasteve liria është shpërbli mpër konversion. Shpirtërat e përkushtuar e të devotshëm pranojnë edhe në robëri udhëzimin e Zotit drejt fesë së mirëfilltë, siç është rasti me zezakët nga vendi i Nilit të Epërm, që Doughty i ka takuar në Arabi. “Nuk ka urrejtje te këta Afrikanë për shkak se janë bërë robër... madje edhe atëherë kur vjedhësit e njerëzve të vazhdë i kanë grabitur nga farefisi i tyre. Zotërinjt, që kanë paguar çmimin e tyre, i kanë pranuar në shtëpitë e veta. Mashkujt janë bërë synet dhe ajo që shpirtërat e tyre i ka çliruar nga mallëngjimi i gjatë për vendlindjen kjo është që Zoti i mbikqyrë në fatkeqësinë e tyre. Ata mund të thonë “Kjo ka qenë begati e Tij (e Zotit)”, se për këtë shkak kanë hyrë në fenë shpëtimtare. Për këtë arsye kanë konsideruar se në vendin më të mirë, kur janë të lirët të Zotit. Në tokën e jetës më tepër të civilizuar, në trollin e dy haremeve të ndershme, në tokën e Muhammedit, për ç’arsye i falënderolen Zotit që trupat e tyre, njëherë, u janë shitur në robëri.”24) Është mjaft vepruese, në tërheqshmëri dhe ruajtje, detyra e pesë namazeve të ditës, në ditë. Monteskje25) bukur ka thënë: “Njeriu është shumë më i lidhur për fenë që ka shumë rituale nag feja që i ka më pak. Shkaku është në atë që njeriu është më i lidhur për gjërat që gjithnjë ia preokupojnë mendimin.” Besimi i muslimanëve vazhdimisht prezentohet e të. Ai dëftohet në namazin e përditshëm në ritualin dinjitoz dhe impresiv, që nuk e lënë indiferent as atë që e kryen namazin as vrojtuesin. Se’id b. Hasani, një Hebraik aleksandrias, që ka kaluar në islam në vitin 1298, flet për skenën e namazit të xhumasë të premten, që ka qenë faktori vendimtar në konversionin e tij. Gjatë kohës së sëmundjes së rëndë në gjum e dëgjoi zërin që i urdhëron të deklarojë se është musliman. “Dhe kur kam mhyrë në xhami”, vazhdon ai, “dhe i kam parë muslimanët që qëndrojnë në radhë sikur engjëj, ka mdëgjuar zërin që më flet: Kjo është shoqëri ardhjen e të cilëve e kanë paralajmëruar pejgamberët (bekimi dhe paqe qoftë mbi ta!). Dhe kur hatibi u paraqit para tyre i veshtur me pelerinë të zezë, më mbushi ndjenja e thellë e respektfrikës. Kur fjalimin e vet e mbaroi me fjalët “All-llahu kërkon që e drejta e secilit të respektohet, kurse ajo që bëhet - të bëhet me nderë, dhe të afërmve t’u ndahet, kurse shfrenia dhe çdo gjë neveritëse dhe dhuna ndalohet - që mësimin ta merrni. Ai ju këshilon,26) vetëm ka filluar namazi, unë fuqishëm jam ngritur, sepse radhët e muslimanëve më janë dukur sikur radhët e engjëjve në sexhdet (përulja në gjunjë) dhe rukutë (kërrusjet) e të cilëve fuqia e All-llahut është zbuluar. Kam dëgjuar zërin që më thatë: “Nëse Zoti i ka folur popullit të Izraelit dy herë për të gjithë shekujt, e ky kësaj bashkësie (xhema’ati) i flet në çdo kohë namazi. Në vete kam qenë i bindur që jam krijuar të jam musliman.”27) Prandaj Renani ka mundur të thotë: “Nuk kam hyrë kurrë në xhami e që nuk më ka dridhur ndjenja e rreptë, ose thënë mmë mirë, që nuk jam hidhëruar njëmend që nuk jam musliman.”28) Është lehtë të kuptohet si është skena e tregtarit musliman në namaz, sexhdet e tij të shpeshta, lutja e tij e thellë dhe e qetë Zotit të papashëm ka bërë përshtypje në Afrikanin pagan të talentuar me pritje të fuqishme për fshehtësi, që rëndom e përcjell civilizimin e shkallës së ultë. Kurreshtja, natyrisht, nxitë pyetjen. Në këtë mënyrë ofrohet dituria e islamit, e cila nga njëherë e tërheq konvertitin në islam, nga e cila ka mundur të kthehet anash sikur t’i ofrohej pakëndshëm, e jo sikur dhuratë e lirë.

Mjafton të thuhet se agjërimi gjatë kohës së uajit të ramazanit është pjesë e provës së qëndrueshme kundër teorisë se islami është sistem fetar që tërheq nga vetja duke i kënaq epshet e njerëzve. Karlaj thotë: “Feja e tij nuk është fare e lehtë: agjërimi strikt, pastrii, terësia rigoroze e rregullave, falja pesë herë në ditë, ndalimi i alkoholit, nuk arrinë të bëhet fe e lehtë.” I lidhur me këto dhe ritualet tjera fetare, por i pangarkuar ose i përzier me atë, principet e mësimit islam vazhdimisht gjenden në manifestimin e jashtë mtë jetës së besimtarit. Pastaj, ky mësim bëhet e gërshetuar i pandërlikuar me jetën e përditshme të besimtarit që muslimanim individ e bënë përfaqësues dhe mësues të mësiit të tij shumë më larg siç është ky rasti me ithtarët e shumicës të feve tjera.29) E redukuar në gjuhën aq të shkurtër dhe të thjeshtë, mësimi i tij kërkon pak angazhi mintelektual. Përcaktueshmëria, pozitiviteti dhe preciziteti i ritualit nuk e lë besimtarin në dyshim ç’duhet të bëjë që t’i kryej këto detyra. Ai ndien kënaqësi kur i ka përmbushur të gjitha kërkesat e sheriatit. Në këtë unitet të racionalizmit dhe ritualit ne mund të gjejmë me të madhe fshehtësinë e fuqisë të cilën e ka poseduar islami mme mendjet njerëzore. “Nëse dëshiron ta tërheqë masën e madhe, ofroja të vërtetën në formën e plotë, të saktë e të pastër, në pamjen e dukshme e të prekshme.”30) Mund të ceken edhe shumë rrethana tjera që kanë ndihmuar sukseset misionariste të islamit, rrethanat që kanë të bëjnë me kohërat dhe vendet e ndryshme. Në mesin e këtyre rrethanave mund të ceket dobia që puna misionariste muslimane e ka pasur në faktin që në të shumtën ka qenë në duart e tregtarëve, veçan në Afrikë dhe në disa vende tejra jocivilizuese, ku i huaji është shikuar me dyshimm nga ana e popullësisë lokale. Në rastin e tregtarit, profesioni i tij mirë i njohur dhe pa djallëzi i ka siguruar siguri nga çfarëdo ndonjë dyshimi. Njohja e tij e njerëzve dhe manireve, rafiniteti i tij tregtar i kanë siguruar pritje të mirë dhe kanë evituar ndjenjën e të përmbajturit, që, natyrisht, kanë burnar në proninë e të huajve.

Ai nuk punon në pengesat e tilla në të cilat ngatërrohet misionari profesional i cili i është ekspozuar akuzës për motivet e këqia, dhe këtë jo vetëm të populli niveli përvojar dhe horizonti mendor i të cilit është i kufizuar dhe mendimi i të cilit për cilindo njeri që u ekspozohet rreziqeve të rrugës së gjatë dhe i cili lënë anash çdo preokupim të kësaj bote vetëm për një qëllim: t’i përvetësojë njerëzit në fe, është gjë e pashpjegueshme. Madje edhe njerëzit më të civilizuar në botë anojnë kah dyshimi në sinqeritetin e përfaqësuesit misionarist të paguar. Rrethanat mjaft ndryshojnë ku islami nuk është paraqitur si lutës në vendin e huaj por është vënë me krenari si fe e sunduesve. Në faqet paraprake është dëftuar që teoria e fesë islame imponon tolerancën dhe lirinë e jetës fetare për të gjithë ithtarët e feve tjera që paguajnë tatim xhizjen si kompenzim për sigurinë. Ndonëse faqet e historisë muslimane janë ngjyrosur me gjakë të shumë persekutimeve të vrazhda, shikuar në tërësi pabesimtarët, ende, nën sundimin musliman gëzojnë atë amsë të tolerancës çfarë nuk mund të gjendet në Evropë deri më sot. Kthimi i dhunshëm në islam mështë i ndaluar sipas urdhërit kur’anor: “Nuk ka detyri mnë fe” (II; 256)” “E përse ti t’i detyrosh atëherë njerëzit të bëhen besimtarë? Asnjë njeri nuk është besitmar pa vullnetin e All-llahut...” (X; 99, 100). Ekzistimi i shumë sekteve dhe bashkësive të krishtere në vendet që me shekuj kanë qenë nën sundimin islam është provë e fuqishme e tolerancës që e kanë gëzuar. Dhe dëftojnë se persekutimet, që kohë pas kohe kanë ndodhur, kanë qenë kërkuar dhe bërë nga duart e entuziastëve dhe fanatikëve. Në fakt, janë motivuar me disa rrethana të veçanta dhe lokale më shumë se sa që janë inspiruar me ndonjë parim të përcaktuar të jotolerancës.31) Në kohët e tilla të vështira, presioni i rrethanës shumë pabesimtarë i ka shpjerë në atë që së paku në dukje të bëhen muslimanë. Ka mundësi të ceken shumë raste për individët që, në rrethanat e veçanta, kanë qenë të detyruar që t’i nënshtrohen fesë së Kur’anit. Por, ndjekja e këtillë është plotësisht pa harmoni të të drejtës së sheri’atit (islamme), fetare apo qytetare. Citatet e Kur’anit që e ndalojnë konversionin e dhunshëm dhe rekomandojnë thirrjen (predikimin) si mënyrën e vetme ligjore të përhapjes së fesë, më herët janë cekur (hyrje, fq. ).

Principi i njëjtë është ndihmuar me vendimet e dijetarëve islamë. Kur Moshe Maimonidi nën sundimin e Muvehidëve fanatikë ka simuluar kalimin në islam, ka ikur në Egjipt dhe haptazi është prezentuar së Hebraik. Një juristë musliman nga Spanja e ka akuzuar për renegatje nga islami dhe ka kërkuar që mbi të të zbatohet ndëshkimi më i rreptë ligjor për këtë delikt. Akuza është refuzuar nga kadiu autoritativ Abdurrahim b. Aliu,32) njërit prej juristëve më të njohur musliman dhe ministrit të parë të Salahuddin Ejubit të madh. Ai me vendosshmëri ka deklaruar që njeriu që me forcë konertohet në islam ligjërisht nuk mund të konsiderohet musliman.33) Në frymën e njëjtë ka vepruar edhe Gazani (1295-1304) duke zbuluar se monakët budistë janë bërë muslimanë (kur iu është rrënuar tempulli) në filli mtë sundimit të tij dhe vetëm formalisht kanë kaluar në islam. Iu ka lejuar të gjithëve, që kanë dëshiruar, që të kthehen në Tibet, ku ndër banorët e vet budistë mund të jenë të lirë në ndjekjen e fesë vetjake.34) Tavernie na shtron rrëfimmin e ngjashëm mbi disa hebraikë të Isfahanit që guvernatori i qytetit i ka ndjekur tmerrshëm “që edhe me fuqi dhe dinakëri ka shkaktuar konversionin e tyre në islam. Por mbreti Shah Abbasi II (1642-1667), ka kuptuar që vetëm forca dhe frika i kanë detyruar në konvertizëm. Iu ka lejuar që rishtazi t’i kthehen fesë së vet dhe të jetojnë në paqë.”35) Një tregim i udhëtarit shumë më të hershëm36) në Persi nga viti 1478 flet se si dikur në kohët jo të qeta një sundues musliman ka pasur qëndri mstrikt në shkatërrimin e atakut të fanatizmit. Një tregtar i pasur armenas nga Tibrizi është ulur një ditë në dyqanin e vet kur i ka ardhur njëfarë Azi-Haxhi,37) i cili ka qenë i njohur përkah devotshmëria, dhe e ka lutur të kalojë në islam mdhe ta lëshojë fenë e vet të krishterë. Kur tregtari e ekspozoi qëllimin e vet të mbetka fuqishëm në fenë e vet, i ka ofruar njeriut dhuratë me shpresë që t’i shmanget. I është përgjigjur se ajo që dëshiron nuk është lëmosha e tij pas kalimi i tij në islam. Në fund refuzimi i vazhdueshëm mi tregtarit e stërkeqi Haxhiun. Befas e nxorri shpatën nga dora e një kundruesi dhe tregtarin për vdekje e goditi në kokë, e pastaj iku.

Kur drejtuesi i qytetit dëgjoi për lajmet, shumë u zemërua dhe urdhëroi që dorasi të ndiqet dhe mbyllet. Fajtori u soll para tij. Ai personalisht e mbyti dhe urdhëroi që trupi t’u gjuhet qenëve duke thënë: “Çja, a kjo është mënyra me të cilën përhapet feja e Muhammedit.” Kur ra teri, njerëzit e morrën dhe e dogjën trupin. Në këtë drejtuesi u zemërua për shkak të thyerjes së urdhërit të tij. Ka lejuar që në këtë vend të bëjnë kërdi tre-katër orë ushtarët e tij, e pastaj ka caktuar tatim si gjobë vijuese. Ai po ashtu e ka ftuar të birin e tregtarit tek ai, e ngushëlloi dhe i është drejtuar me fjalët e bukura e të këndshme.” Madje edhe El-Hakimi i marrë (996-1020), ndjekjet e të cilit kanë shkaktuar që shumë Hebraikë dhe të krishterë ta lënë fenë e vetë dhe të bëhen muslimanë, pastaj u ka lejuar atyre të cilët pa vullnetin e vet janë kthyer në islam që serish të kthehen në fenë vetjake dhe t’i përtërijnë vendet dhe faltoret e veta të rrënuara.38) Të krishterët e lindjes janë mospërfillur nga vëllezërit e tyre të krishterë në Perëndim. Më së shpehti kanë qenë të paarmatosur dhe plotësisht të pambrojtur. Lehtë e ka pasur cilido sundues më i fuqishëm islam që plotësisht t’i çrrënjosi shtetasit e vet të krishterë ose që t’i largojë nga vendi i tyre. Kështu Spanjollët kanë bërë me Moreskët (muslimanët spanjollë), kurse Anglezët me Hebraikët, prej afër katër shekujsh. Principi që ka gjetur shumë ithtarë në Gjrmani në shekullin XVII40): vendi i kujt është e atij është edhe feja - kurrë nuk është pranuar prej asnjë sunduesi muslimanë. Evidente, është fakt se islami si religjion shtetëror nuk ka pushuar ta ketë fuqinë e caktuar në rritjen e numrit të ithtarëve të vet. Personat bindja religjioze e të cilëve ka mbetur sipërfaqësore kanë qenë të gatshëm për ndikim pa marrë parasysh në dobitë e kësaj bote. Ambiciet dhe dobitë personale kanë ardhur në vendin e shkaqeve më të lavdishme për konversion në islam. Shën Augustini në diç të ngjashme ka bërë kundërshtimin në shekullin V: shumë hyjnë në kishën e krishterë, vetëm për atë sepse shpresojnë në fitimin e ndonjë fitimi botëror. Në lidhje me këtë ka thënë: “Ka shumë prej atyre që synojnë drejt Jezusit vetëm nga një qëllim, e kjo është që pas kësaj ta kenë ndonjë fiti për veten, si tashmë kërkojnë rrethanat e secilit prej tyre.

Dikush nga ata ka një punë të caktuar dhe nxiton te priftëri që prej tyre të merrë fjalën e miratimit. Tjetri nxiton në kishë dhe prej saj kërkon mbrojtje nga shoku i vet që është më i pushtetshëm dhe më i fortë dhe e shtrëngon dhe asfikson. I treti në anën tejtër me atë dëshiron që me shokun e vet ta ndajë autoritetin dhe pushtetin, nga lakmia. Edhe ky edhe ai ka provën e vet. Kisha për çdo ditë mbushet me të tillë.”41) Përveç kësaj, fiseve barbare dhe jocivilizuese, që kanë parë madherinë dhe lavdinë të imperatorisë arabe në kulmin e fuqisë së saj, islami është dukur impozant dhe fuqishëm i ka fascinuar. Rasti i njëjtë është edhe me fenë e krishterë kur iu është prezentuar barbarëve të Evropës-veriore. “Kanë hasur në krishterizëm në imperatori. Ka qenë ky krishterizëm i kultivuar, i ngatëruar, luksoz, krishterizmi i konsituar prej mbretërve, e nganjëherë në pushtet ka pasur edhe supra tyre.”42) Kësaj duket shtuar ndikimin e vazhdueshëm e të shkallërishëm të kontaktit të përhershëm me jetesën dhe mendimin islam. Kjo e ka udhëhequr një autor nestorian nga shekulli XII që gjatë theksimit të emrit të Pejgamberit dhe halifëve të parë43) t’i shtojë fjalët e respektit dhe të lutet që mëshira e Zotit t’i zbret Omer b. Abdulazizit.44) Në kohën e re, misionarët e krishterë ankohen në sistemin e arsimimit të përgjithshëm mnë Egjipt nën sundimin britanez sipas të cilit “fëmijët e krishterë janë të detyruar të ulen e të dëgjojnë Kur’anin dhe dinin (mësimin fetar), me të cilin mësohen kolegët e tyre muslimanë, dhe nuk ka dhomë ku do të ishin të veçuar”.45) Ky sistem ka për qëlli mdhënien e ndikimit dominues në kolegët e tyre të krishterë. Një nga ithtarët më aktiv të muftiut të fundit Muhammed Abduhusë ka qenë Kobt origjinal, student i medicinës, që e ka pranuar islamin nën ndikimin e mësimit fetar që e ka dëgjuar gjatë kohës së mësimit shkollor.46) Por, theksimi i motiveve të këtilla si shpjegime të vogla për të gjitha rastet e konversionit në njërin sikur edhe në religjionin tjetër nuk mund të na verbojnë nga faktorët tjerë në jetën misionariste të islamit, ndikimi i të cilët ka pasur karakteristikë të qartë fetare. Në krye të këtyre faktorëve është ndikimi i jetesës së devotshme të ithtarëve të islamit.gjeneratës që ka bërë shprehi që në islam të shikojë sikur në burimin e të gjitha llojeve të mbrapshtirave i duket e çuditshme që në kohën e hershme shumë të krisherë që vijnë në kontakt me shoqërinë e gjallë muslimane kanë qenë thellë të impresionuar me virtytet që gjatë kësaj këta i kanë dëftuar. Nëse këto virtyte kanë ndikuar në udhëtarin dhe të huajin, nuk ka dyshi mse kanë pasur njëfarë ndikimi në tërheqjen e pabesimtarëve që ditë për ditë ka ardhur me ta në kontakt. Ricoldus de Monte Crucis, misionari dominikanas që e ka vizituar Lindjen kah fundi i shekullit XIII i lavdon muslimanët në mesin e të cilëve ka punuar dhe thotë: “Çuditemi se si veprat që shquhen me përsosshmërinë e këtillë mund të ekzistojnë nën ligjin i cili është i ngjyrosur me këtë mendim pabesimtarësh. Për këtë të përgatitemi që shkurtimisht t’i ekspozojmë ato sjelljet e përsosura muslimmane (saracene)...”. Kush nuk admirohet nëse mendon mirë, sa kujdes muslimanët (Sracenët) i kushtojnë mësimit, çfarë lojaliteti dëftojnë në namaz, çfarë bujarie kanë ndaj varfanjakut, çfarë respekti i bëjnë emrit të Zotit, pejgamberëve dhe vendeve të shenjta! Sa dinjiteti është në moralin dhe mirësjelljen e tyre me të huajt dhe çfarë është dashuria që i lidh mes veti.47) William Petit nga Newburghu lavdon në mënyrën e ngjashme, para fundit të shekullit XII, kthjelltësinë e muslimanëve (Saracenëve) si shprehje e mësimit të Pejamberit të tyre dhe si frymëzim i tyre krahas ndjenjës së superioritetit moral ndaj të krishterëve: “Pasi që Muhammedi i ka urrejtur pijanecët dhe grykësit në tërë botën, kjo i ka mësuar me çiltërinë dhe modestinë, kurse e ka zgjuar neveri ndaj ushqimit të mirë, dhe ua ndaloi pirjen e alkoholit, pos në festat e caktuara të vogla.8) Për këtë shkak i shohi mmuslimanët (Saracenët), ndonsëe në fakt u dorëzohen këndshmërive trupore, ndjekin - siç thuhet - rrugën e atij që i ka udhëhequr. Është i mjerueshme të thuhet se ata janë më të ndershëm dhe në shkallë më të mirë prej neve të krishterëve. Ata na zënë për të madhe - çfarë turpi dhe papastërtia janë - për shkak të lakmisë tonë dhe dhënies pijeve! Kur më në fund, dëgjoi Salahuddini, duke i hulumtuar rrethanat e popullit tonë, kurse vetë ka qenë rrënuesi rrënues i emrit të krishterë, në dhjetë vitet e kaluara, se të krishterët po përdorin disa pjata gjatë ushqimit, tregohet se ka thënë: “Këto enë janë turp për vendin e Shenjtë.” Nga kjo është e qartë që pamja e lavdisë sonë mbi ne muslimanët (Agaronos). Ata lavdohen me pasurinë e vet, sikur që i trimëron që në gjuhën e rrethanave të veta të flasin: “Zoti i ka refuzuar pijanecët, ta ndjekim gjurmën e tyre dhe t’i robërojmë duke e marrë parasysh që nuk i gjejnë vetes shpëtues.”48) Literatura e të krishterëve është e pasur me nota të larta të nderit musliman. Turqit osmanë, në ditët e veta të para të sundiit në Evropë, kanë pranuar shumë shprehje të falënderimit në gojët e të krishterëve, në çka është dëftuar në kaptinat paraprake. Në kohën e tashme ekzistojnë dy faktorë kryesorë (pos atij që më herët është përmendur dhe që e bënë korrekte) që punojnë në aktivitetin misionarist në botën muslimane. I pari prej tyre është ngjallja e jetës fetare, kurse daton me reformën vehabite prej fundit të shekullit XVIII. Ndonëse ky orientimi i ri ka humbur gjatë kohë çdo rëndësi politike jashtë kufinjve të Nexhdit, indikimi i tij i përtëritjes fetare ndihet nëpër Afrikë, Indi dhe Arkipelagun Malezias deri në ditët tona. Ai u ka dhënë shkas shumë lëvizjeve që kanë zënë vendin në mesin e forcave më influencuese në botën islame. Në faqet paraprake është dëftuar se si shumë misione bashkokohore muslimane fuqishëm mlidhen për këtë lëvizje gjrë të përhapur. Ajo ka nxitur entuziazmin e fuqishëm fetar. Ka frymëzuar jetë të re në isntitucionet ekzistuese fetare. I ka dhënë hovë studimit teologjik dhe rregullimit të ritualeve fetare. Tërë kjo i ka shërbyer zgjimit dhe ngjalljes së frymës natyrore misionariste të islamit. Krahas kësaj lëvizjeje reformiste shkon faktori tjetër që është i karakterit krejtësisht tjetër. Do ta cekim vetëm një pikë të ndryshueshmërisë. Deri sa faktori i parë (lëvizja vekabite, Sh. N.) është në kundërshti mtë plotë me civilizimin evropian, faktori tjetër barabartë bashkëndien me mendimin modern dhe punon në prezentimin e islamit ndaj atij mendimi. Kjo është lëvizja e unitetit islam që synon lidhjen e të gjithë popujve islamë në lidhjen e ndjenjës së përbashkët. Ndonëse ky faktor sipas rëndësisë nuk ka vlerë si i pari, orientimi i tillë i përsiatjes i jep stimulans të fuqishë m punës misionariste.

Përpjekjen që e sendërton, në jetën e përditshme, ideale muslimanë i vëllazërisë së të gjithë besitmarëve, manifestohet edhe në idealet plotësuese fetare. Vetëdija mbi unitetin e paskajshëm dhe jetën e përbashkët rrjedhe nëpër këta popuj dhe i frymëzon zemrat me siguri dhe i bënë të guximshë mqë të flasin në prani të jomuslimanëve. Çfarë ndikimi të mëtejmë të këtyre dy lëvizjeve do të ketë në jetën misionariste të islamit, ardhmëria do të tregojë. Vetë aktiviteti i tyre, në kohën e tashme, është dëshmi se islami nuk është i vdekur. Forca shpirtërore e islait nuk është, siç është menduar shpesh, proporcionale fuqisë së tij politike.49) Përkundër kësaj humbja e fuqisë politike dhe përpariit të kësaj bote i ka shërbyer daljes në plan të parë vlerave më të bukura shpirtërore, të cilat janë motivimet më të fshehta drejt punës misionariste. Islami mëson me dobitë e fatkeqësive, dhe është larg nga rënia në mirëqenie e kësaj bote, që është parashenjë e shkatërrimit të kësaj feje. Është me rëndësi se shumë vende muslimane, që më së gajti kanë qenë nën sundimin e krisherë, kanë dëftuar më aktive në përhapjen e fesë. Muslimanët Indusë malajas tregojnë zjarrin dhe entuziazin e atillë për përhapjen e fesë, që dikush së koti do ta kërkojë në Turqi apo Maroko.

[ORIONI]

Referencat

———-
1) Organizatat të themeluara sipas shembullit të shoqatave të krishtera misionariste nuk janë lajmëruar deri në shekullin XX. Njëfarë pasqyre e kësaj është dhënë Shtojcën III. 2) “Duket se synii i çdo musliani në përhapjen e islamit, sado që e don këtë botë, deri diku është çështja e instinktit.” (Snouck Hurgronje, Revue de l’Histoire des Religious, vol. LVII, fq. 66). “Muslimani sipas natyrës është misionar... ai me misionaristet merret me punën vetjake dhe angazhiin me të holla” (Munzinger, fq. 411). Snonck Hurgronje (I), fq. 8, Lüttke (2), fq. 30; Fulius Richter, fq. 152, Merensky, fq. 154. 3) Kur’an, XVI, 126. 4) SHih letrën interesante të drejtuar prej Mmevlay Ismailit, sherifit të Marokos, më 1698 mbretit Xhemsit II, në të cilën e thërret
422
të kalojë në isla (Revne de l’Histoire des Religioun vol. XLVII, fq. 174, sqq). 5) Anjuman Himayat-i Islam ka mahwari virhalah, fq. 5-13 (Lahare, October, 1889). 6) Duveyrier, fq. 17. 7) Klamroth, 12. 8) Massaja, vol. XI, fq. 124-125. 9) Artin, fq. 119. 10) R. du M. M. IX, 1909, fq. 252. 11) Ghulam Sorwar, Khazinat al-Asfija, vol. II, fq. 407-408. 12) Goldziher, vol. II, fq. 303-304. 13) Peçenegët në atë kohë kanë zënë endet që shtrihen ndërmjet Danubit dhe Donës, ku janë shpërngulur nga brigjet e Uralit, kah fundi i shekullit IX (Karamsin, vol. I, fq. 180-181). 14) Abu ‘Ubayd al-Bakri (vdiq 1094), fq. 467-468. 15) Ghula Sarwar, Khazinat al-Asfiya, vol. I, fq. 613. 16) D. Crowford, Thinking Black, fq. 202, (London, 1913). 17) Doughty vol. II, fq. 39. 18) Këtë e ka konfirmuar edhe Morai (Marracce) në shekullin XVII (Alcurani textur... translatns, fq. 9. (Potavi, 1698). *) Autori këtu mohon burimin hyjnor të misionit të Muhammedit a.s. Kur’ani kaherë i ka refuzuar mendiemt e këtilla: Dhe Ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos shpallja që i shpallet vërejtje e përkthyesit). 19) Eduard Montet, La propagande chretienne etses adversaires musulmons, fq. 17-18 (Paris, 1890). 20) Mankind and Church, fq. 283-284 (London, 1907). 21) Qur’an, II, 118-126. 22) Qur’an, XLIX, 10. 23) W. H. Macnayhten, Principles and Precedents of Moohummudan Law, fq. 312 (Madras, 1882). 24) Arabia Deserta, vol. I, fq. 554-555. 25) De l’Espirt des Lois, Livre XXV, shop. 2. 26) Qur’an, XVI, 90. 27) Goldziher, Sa’id b. Hasa d’Alexandrie (Revne des Etutes Juivers, bl. XXX, fq. 17-18 (Paris, 1895). 28) Ernest Renan, L’islamisme et La Science, fq. 19 (Paris, 1883).
423
Këtë e kanë konfirmuar shumë vëzhgues, por këtu mjafton të ceken fjalët e peshkopit të njohur të krishterë: “S’ka askush kush vjen në kontakt me muslimanët për herë të parë, e që nuk është goditur me këtë aspekt të fesë së tyre. Kudo të jetë njëri prej tyre, në rrugë të hapur, në stacionin hekurudhor, në fushë, gjëja më e shtrirë është që ta sheh njeriun që për një çast e lë punën, çfarëdo qoftë ajo, që pa kurrfarë fariseizmi dh eimponimi publik, qe të dhe përulshë, t’i kryej namazet e vet në kohën e caktuar. Mbi të gjitha, nuk ka askush kush e ka parë oborrin e xhamisë së madhe në Delhi të premten e fundit në muajin e agjërimit (ramazanit) të mbushur, mbase, me 15.000 falës; të gjithë janë të thelluar në lutje dhe me lëvizjen e vet dëftojnë respekt dhe përulje të thellë, - e që nuk është impresionuar thellë me këtë pamje, dhe që së shpejti ta vërejë fuqinë në të cilën zë fill sistemi i këtillë. Ftesa e rregullt e përditshme për namaz, prej ezanit të hershë të mëngjes, para gdhirjes së dritës, ose në kohën e zhurmës dhe nxitimit të kohës punuese, ose sërish kur mbrëmja përfundon, çdo gjë është përmbushur me porosinë e njëjtë.” (Dr. G - A. Lefroy, Mankind and the Church, fq. 287-288 (London, 1907). 29) “Njeriu mund ta vërejë dhe t’i admirohet llojit të krenarisë prinerore së cilës muslimani mesatar i përmbahet në fenë e vet”. (Bishop Lefruy, Mankind and the Church, fq. 289). 30) A. Kunenen, National Religions and Unviersal Religious, fq. 35, London, 1882). 31) Shembull është persekutimi që ka ndodhur në kohën e Mutevekkilit, si reaksion i ortodoksëve kundër të gjitha aspekteve të shtrembërimit të besimit të thjeshtë popullor. Në Persi dhe në pjesët tjera të Azisë kah fundi i shekullit XIII. është kryer hakmarrja për sjelljet dhunuese dhe ofenduese të të krishterëve në kohën e përparimit dhe fuqisë së tyre nën Mongolët e parë (Maqrizi (2), bl. I. Premiere Partie, fq. 98, 106). Asemani flet (bl. III, pars. II, p.s.) për shkaqet që kanë sjellë deri te persekutimi i të krishterëve nën sundimin musliman dhe thotë: “Shpesh konfliktet reciproke të vetë të krishterëve dhe dekleratat e kelrikeve dhe udhëheqësve të tyre dhe lartësive të tyre vetjake kanë nxitur shtrëngatë dhune. në këtë dallohen trajtesat ndërmjet mjekëve dhe shkruesëve si pushteti absolut ndaj popullit të vet.”
424
Gjatë kohës së luftërave kryqtare të krishterët e Lindjes shpesh kanë ra nën dyshim të manifestimit të simpatisë kundruall sulmeve të bashkëbesimtarëve të tyre nga Perëndimi. Në Turqinë bashkëkohore (para vitit 1912, vër. për.) lëvizja e Grekëve për çlirim ka nxitur simpati fetare në Evropën e krishterë, që ka ndihmuar që fati i popujve të krishterë të jetë më i rëndë se që ka qenë sikur mos të akuzoheshin për tradhti dhe pakënaqësi ndaj sunduesit të tyre musliman. De Gobino krejt qartë shprehet për këtë pyeje të tolerancës islame: “Nëse do të ndahej doktrina fetare prej domosdoshmërisë politike, në emër të të cilës flitet dhe punohet, ne nuk gjejmë fe më tolerante se islami; madje përafërsisht mund të thuhet, as fenë që është më pak indiferente ndaj bindjes së njeriut. Kjo strukturë teknike është e fuqishme deri në atë masë që, nëse i përjashtojmë rastet në të cilat rendi ekzistues i shtetit ka qenë i rrezikuar, i shtynë qeveritë islame që t’i ndërmarrin të gjitha masat që ta arrijnë unitetin fetar. Toleranca deri në maksimum është parim i rrjedhur nga baza islame. Nuk guxojmë të ndalemi në rastet e dhunës dhe ashpërsisë të bëra me ndonjë rast. Nëse i shikojmë nga afër, nuk do të dyshojmë në njohjen se shkaqet janë pastër politike, ose janë të motivuar me këndjet njerëzore, dhe me temperamentin që dominon me sunduesin ose popujt. Puna fetare nuk ka shkuar drejt masave të këtilla pos kur ato kanë qenë pretekst, por ky pretekst nuk hynë në fushëvepri mtë punës fetare”. (A. de Gobineau (I), fq. 24-25). 32) Për biografinë e tij shih Ibn Kthallikan, vol. II, fq. 111-115. 33) Barhebrans (2), fq. 417-418. 34) C. d’Dhsson, vol. IV, fq. 281. 35) Tavernier (17, fq. 160). 36) Viaggio di Josafa B Arbexo nello Persia (Ramusia, vol. II, fq. 111). 37) Nëse nën azi mendon haxhi, haxhiu. 38) Makin, fq. 260. Ngjashëm, një shekull para, El-Muktediri (908-932) ka dhënë urdhër që sërish të ndërtohen disa kisha në Ramelë në Palestinë që muslimanët i kanë rrënuar gjatë kohës së trazirës, shkaqet e të cilit nuk janë evidentuar në histori (Eutychius, II. 82). Ebu Sahihi përmend ndërtimin e sërishëm të numrit të madh të kishave dhe manastireve në Egjipt, që janë rrënuar gjatë kohës së luftës (d.m.th. në kohën e sulmit të Oguzëve dhe Kurdëve më 1164)
425
(fq. 91, 96, 112, 120), apo janë shkatëruar prej fanatikëve (fq. 85-86, 182 dhe Maqrizi, i përcjell në Shtojcë, fq. 327-328), ose janë shkatërruar për shkak të vjetërsisë (fq. 5,87, 103-104). 40) E. Charveriat, Histoire de la guerre de Trente Ans, bl. II, 615, 625 (Paris, 1878). 41) In Jvannis evangelium Traotatus, XXV, 10. 42) C. Merivale, The Conversin of the Narthern Nitins, fq. 102 (London, 1866). 43) Mari b. Sulayan, fq. 62 (II, 4, 6, 13). Një maronit i ditur, Jusuf Sim’an al-Sima’ani, nga shekulli XVIII, shpreh tmerrin e vet për lëshimin e tillë pikëpamjes muslimane dhe thotë: “E ka lavduar Muhammedin dhe ndihmtarët e tij. Gjëja që nuk mund të përmendet e që njeriut mos t’i rrenqethet, e kjo është që ta përmend emrin e atij Pejgamberi... duke ia shtuar fjalët “alejhisselam-shpëtimi qoftë mbi të. Këto janë fjalë që nuk zgjojnë habi, sepse janë të rëndomta te muslimanët” (Assemani, bl. III, par I, fq. 585). 44) Mari b. Suleyman, fq. 65 (2.16). 45) Methods of Mission Wark among Moslems, fq. 62. 46) Ibid. fq. 61-64. 47) Laurent, fq. 131. *) Është e qartë mosnjohja e autorit e mësimit islam mbi ushqimin dhe ndalesën e alkoholit, që ka karakter të përhershëm e jo të përkohshëm. “Hani nga ajo që All-llahu ju furnizoi si hallall të mirë dhe, duke qenë se ju All-llahut i besoni, ruanu denimit të Tij! (El-Maide, 88). 48) Historia Rerum Anglicarum Willelmi Parvi de Newburgh, ed. Hans Claude Hamilton, vol. II, fq. 158 (London, 1856). 49) Frederich Denisom Maurice ka shprehur një nga mendimet më të përhapura që ka të bëjë me këtë fe kur kur ka thënë: “Është provuar se islami ka mundur të ketë sukses vetëm deri sa ka synuar pushtimin.” (The Religions of the World, fq. 28 (Cambridge, 1852).

[ORIONI]

SHKRESA E EL-HASHIMIUT NË TË CILËN E FTONË El-KINDIUN TA PRANOJË ISLAMIN

Vijon teksti i shkresës së El-Hashimiut me të cilën e fton El-Kindiun ta pranojë islamin:

“Në emër të All-llahut, të Gjithmishirshmit, Mëshirëplotit. Po e filloj këtë shkresë me përshëndetjen e paqeës dhe bekimit, ngjashëm udhëheqësit dhe liderit tim të pejgamberit Muhammedit, pejgamberit të All-llahut, alejhis-selam. Sipas njerëzve të besueshëm e të drejtë që na kanë percjell traditën e Pejgamberit tonë (mëshire qoftë mbi të) tregojnë se ai ka bërë traditë që, saherë që fillonte bisedën e vet me njerëzit, fillonte me përshëndetjen e paqës dhe bekimit. Nuk ka bërë dalli mndërmjet dhimmiut dhe ummiut, as ndërmjet besimtarit dhe idhujtarit. Fliste: Jam dërguar të jam i njerëzishëm dhe i kujdesshëm ndaj të gjithë njerëzve, e jo të sillem rreptë dhe vrazhdë me ta. i citonte pastaj fjalët e All-llahut: “Kurse ndaj besimtarëve është i butë e mëshirshëm.” (Et-Tevbe, 128). Këtë e kam parë edhe nga halifët tonë, që i kam takuar, e të cilët e kanë ndjekur Pejgamberin e vet më vëmendje, bujari, mëshirë dhe mirëbërësi. Në këtë nuk kanë bërë dallimin as nuk i kanë shtrirë disa mmbi disa të tjerë. Kështu edhe unë e ndjek këtë rrugë të shkëlqyeshme dhe e filloj letrën time me përshëndetjen e paqës dhe bekimit që askush të mos më qartojë kush e sheh shkresën time. Ajo që më udhëheq dhe nxitë ndaj teje është apo që udhëheqësi dhe pejgamberi im, Muhammedi alajhisselam, ka bërë traditë të thotë: Ta duash të afërmin është devotshmëri dhe besim i sinqert. Kështu unë të shkruaj ty nga dëgjueshmëria Pejgamberit të All-llahut, alejhis-selam, duke ndier detyrën ta shprehi mirënjohjen për shërbimet që na i bënë, sikur edhe dashurinë, prirjen dhe simpatinë që po e tregon ndaj nesh. Shkak është edhe ajo që e vlerëson udhëheqësin dhe kushëririn tim, liderin e besimdrejtëve (Zoti e ndihmoftë), sikur edhe afërsia e tij dhe besimi dhe lavdimi atij. Ashtu sinqerisht të dëshiroj ty çka i dëshiroj vetes, farefisit dhe familjes sime. Unë do të tregoj (arsyetojë) fenë së cilës i përmbahemi. Kjo është ajo që Zoti na ka lejuar neve dhe të gjitha krijesave të tij dhe për të cilat na ka premtuar shpërblimin e mirë në fund dhe sigurinë prej denimit kur T’i kthehemi. *** Kështu unë të dëshiroj ty atë çka i dëshiroj vetes. Duke e vërejtur jetën tënde të lartë morale, diturinë e madhe, fisnikërinë e karakterit, bujarinë e prejardhjes, aftësitë e lartësuara dhe ndikimin tënd të konsiderueshëm në bashkëbesimtarët tu, ndiej gjithëmëshirë që mos të vazhdojë ë tej në fenë time të tanishme.

Thashë: Do t’ia zbuloj atë me çka Zotina ka dhuruar dhe do ta njoftoj me atë në çka ne me fjalët më të buta dhe më të bukura. Gjatë kësaj ndjek urdhërin e Zotit: “Dhe me ithtarët e Librit diskutoni në mënyrën më të mirë.” (El-Ankebut, 46). Ashtu edhe unë dëshiroj me ty të bisedoj vetëm me fjalët e zgjedhura, me fjalim të bukur dhe të butë. Ndoshta do të zgjohesh dhe do t’i kthehesh rrugës së mirëfilltë dhe do të nisesh fjalëve të All-llahut të Lartësuar, që ia ka zbritur pejgamberit të fundit dhe udhëheqësit të fëmijëve të Ademit, pejgamberit tonë Muhammedit alejhis-selam. Nuk ja pa shpresë në sukses, por unë të dëshiroj edhe ty nga Zoti, që e udhëzon kënd dëshiron, dhe E lusë që unë të bëhem shkak për këtë. Zoti në Librin e vet të përsosur thotë: “Pa dyshi mfe e pranuar te All-llahu është vetëm islami.” (Ali Imran, 19). Duke i konfirmuar fjalët e veta paraprake, All-llahu thotë: “E ai që dëshiron fe tjetër pos islamit, nuk do t’i pranohet, dhe ai në atë botë do të pësojë!” (Ali Imran, 85). All-llahu sërish vendosshmërisht përsërit kur thotë: “O besimtarë, frikësojuni All-llahut ashtu si duhet T’i frikësoheni dhe vdisni vetëm si muslimanë!” (Ali Imran, 102). Ti e di - Zoti Të shpëtoftë nga padija dhe pabesimi dhe ta haptë zemrën për dritën e fesë - se jam njeri të cilit i kanë kaluar shumë vjet. Jam zhytur në thellësinë e feve tjera, i hulumtova, i studiova librat e tyre, sidomos tuajat të krishtera. (Këtu i numron kaptinat kryesore të Dhjatës së Vjetër e të Re dhe shpjegon se si i ka studiuar sektet e ndryshme të krishtera). Jam takuar me shumë monakë, të njohur me asketizmin e vet dhe dijen e madhe. Kam vizituar shumë kisha dhe manastire dhe kam prezentuar në lutjet e tyre... Kam parë zellin e tyre të shkëlqyeshëm, krrusjen e tyre, rënien në përulje, puthjen e faqeve të tyre me tokën dhe goditja e saj me ball. Kam vërejtur sjellje të çiltër në kohën e lutjes së tyre, veçan para të dielës dhe tubiit të premten dhe festat tjera, kur vigjilojnë tërë natën, duke ndejur këmbë, dhe e falënderuar dhe lavduar Zotin dhe duke Iu rrëfyer. Kur e kalojnë tërë ditën duke qëndruar në lutje, vazhdimisht e përsërisin emrin e Atit, të Birit dhe Shpirtit të Shenjtë. I kam kundruar në ditët e tërheqjes së tyre që i quajnë Java e Shenjtë, kur qëndrojnë të zbathur në rrobat e vrazhda murgare në hi, krahas të qajturit të fortë dhe derdhjes së vazhdueshme të lotëve dhe kukatjes me dënesje të pastra.

Kam parë, po ashtu, sakrificat e tyre, se si pastër e mbajnë bukën për ta. Kam dëgjuar lutjet e gjata që i theksojnë me devotshmëri të madhe kur i ngrejnë në alltar në kishën mirë të njohur në Jerusalem, me kupat e mbushura verë. Kam shikuar edhe meditimet e monakëve në qelizat e tyre në kohën e gjashtë agjëriemve të tyre, d.m.th. katër të mëdhenj e dy më të vegjël, etj. Në të gjitha këto rastet kam prezentuar dhe njerëzit me vëmendje i kam kundruar. I kam vizituar, po shtu, mitropolitët dhe peshkopët e tyre, të njohur me dijen dhe lojalitetin e vet fesë së krishterë dhe përmbajtjes skajore ndaj kësaj bote. Kam diskutuar me ta pa paragjykime duke e kërkuar të Vërtetën, duke i lënë anash të gjitha gjërat kontestuese, prishjet, dijen dhe arbitraritetin në grindje, pezmatimin dhe mendjemadhësinë e prejardhjes. Ju kam dhënë rast të favorshëm t’i shtrojnë provat e veta, t’i shprehi mendimet e veta, pa pengesa ose frikësime sikur që ndodh në diskutimin e personave të vrazhdë, analfabetë e të marrë te disa bashkëbesimtarë tonë, të atyre që nuk kanë themele nga të cilat veprojnë, ose mendjen në të cilën mbështeten ose ndjenjës fetare dhe moralit të mirë, që do t’i pengojë nga panjerëzia. Të folurit e tij është frikësimi, polemizimi i fryrë, dhe ata nuk posedoj në dituri apo argumente, pos shfrytëzimit të parimit të pushtetit. Kur kam diskutuar me ata (me bashkëfolësit e mi) kam kërkuar që lirisht të flasim sipas rezonimit të vet, besimit dhe mmotivimit të bindshëm vetjak. Kanë folur haptazi po kurrfarë lloj mashtrimi. Ndjenjat e tyre të brendshme më janë dëftuar të lakuriqësuara aq qartë sikur edhe pamja e jashtme. Po të shkruaj me aq kujdes - Zoti ta tregoftë rrugën më të mirë! - pas soditjes së gjatë, hulumtimit dhe kërkimit të themeltë. Ashtu që askush nuk mund të më pandehë se jam i paditur në gjërat për të cilat po shkruaj, dhe çdokush le të dijë, në duart e të cilit mund të vijë kjo shkresë, se kam dije të plotë për fenë e krisherë. Unë të thërras tash - Zoti te dhashtë bekimmin - me gjithë dijen time për fenë tënde në të cilën, dhe me dashurinë gjatë ekzistuese (ndaj teje), ta keshë fenë të cilën Zoti mua ma ka zgjedhur, kurse edhe unë vetes, duke të ta siguruar hyrjen në parajsë dhe shpëtimin nga shëtërra.

Kjo d.m.th. se do ta adhuron vetëm Një të Vetmin Zot, të Amshueshëm, që nuk ka lindur as është i lindur, që nuk ka shkak as djal, as që Ka gjasues me Të. Ky është atribut me të cilin Zoti Veten e VEt e ka përcaktuar, dhe asnjë nga krijesat e Tij nuk e njeh më mirë nga Vetë Ai. Unë të thërras ta adhurosh këtë Zotin e Vetëm, që është me atribut të tillë. Në shkresën time nuk ka mshtuar asgjë me çka e ka përshkruar Veten e Vet - i lartësuar qoftë emri i Tij nga ajo çka I përkruajnë! Kjo është feja e babait tënd dhe tonit Ibrahimit (Abrahamit) - bekimi i Zotit qoftë mbi të -, kurse ai ka qenë “hanif dhe musliman”. Të thërras - Zoti të ruajt - të dëshmosh dhe ta pranosh pejgamberinë e udhëheqësit ti mdhe udhëheqësit të bijëve të Ademit (Adamit), të zgjedhurit të Krijuesit të të gjitha botave dhe vulës së pejgamberëve - Muhammedit... Zoti e ka dërguar si lajm të gëzueshëm dhe vërejtji gjithë botës “... me udhëzimin dhe besimin e vërtetë që ta ngrejë mbi të gjitha fetë, qoftë mos qoftë sipas vullnetit të idhujtarëve.” (Et-Tewbe, 33). Ai i ka ftuar të gjithë njerësit, në lindje dhe në perëndim, në tokë dhe në det, në male e në fusha, me mëshirë, dhembsuri, me fjalë të bukura, me sjellje të mirë dhe butësi. Tërë kjo botë iu përgjigj thirrjes së tij, i ka dëshmuar se është pejgamber i Zotit, Krijuesit të botës, të dërguar atyre që e dëshirojnë vërejtjen. Të gjithë e kanë dhënë miratimin kur e mësuan mirëfillësinë dhe sinqeritetin e fjalëve të tij, saktësinë e qëllimit të tij, argumente të qarta dhe prova të thjeshta me të cilat ka ardhur. Ka të bëjë me Librin që i është dërguar prej Zotit, gjasuese me të cilën nuk mund të bëjnë njerëzit as xhinnët. “Thuaj”... (El-Isra, 88). Kjo është provë e mjaftueshme e misionit të tij. Ai ashtu i ka ftuar njerëzit në adhurimin e Një Zoti, të Vetmin, Vetëqëndruesin. Ata kanë hyrë në fenë e tij dhe kanë pranuar autoritetin e tij pa detyrim dhe jodisponim. Me përunjtësi e evokojnë të ndriçuar me dritën e udhëzimit të ij. Krahas emrit të tij bëhen ngadhnjimtare mbi atë që e kanë mohuar misionin e vet hyjnor dhe e kanë mohuar porosinë e tij dhe me përbuzje kanë refuzuar porosinë e tij. Zoti i ka forcuar në vendet dhe ua ka ulur qafat të shumë popujve në mesin e njerëzve, pos atyre që kanë folur, besuar dhe dëshmuar fenë sikur edhe ata.

Me këtë kanë ruajtur gjokun, pasurinë dhe nderin e vet. Kanë qenë të ruajtur e të përjashtuar nga nënçmimi i pagesës së xhizjes. (Këtu numron disa urdhëra islam siç janë: pesë namazet ditore, agjërimi në ramazan, xhihadi, shpjegon ringjalljen e të vdekurve, Dita e gjykimit dhe i përshkruan bukuritë e parajsës dhe mundimet e skëterrës). Unë të përkujtoj: nëse beson në këtë fe dhe pranon çka të citohet nga Libri i Shpallur i Zotit, do të kesh dobi nga vërejtja ime dhe shkrii yt ty. Por nëse refuzon dhe vazhdon në mosbesimin, mashtrimin dhe kryeneqësinë tënde ndaj të Vërtetës, unë do ta marrë shpërblimin tim, sepse kam vepruar si më është urdhëruar. Kurse e Vërteta do të gjykojë ty. (Këtu i numron detyrat e ndryshme fetare dhe veçoritë e muslimanëve dhe mbaron me fjalët): Në shkresën time t’i kam cituar fjalet e All-llahut të Lartësuar, e këto janë fjalët e të Vërtetës, premtimet që nuk zhduken. Këto janë fjalët në të cilat nuk ka gënjeshtra. Lere mosbesiin dhe mashtrimin, që Zoti nuk i miraton dhe të cilat kërkojnë denim. Kjo ka të bëjë me paqartësinë e fjalëve, që të janë të njohura, por që nuk i mohon, siç janë I biri, I Ati dhe Shpirti i Shenjtë, dhe lutju kryqit, që dëmton e nuk sjell dobi. Unë dëshiroj të të kthej nga ajo, sepse për këtë shkak nënçmohet dija jote dhe fisnikëria e shpirtit. Gjej se All-llahu i Lartësuar thotë: “All-llahu nuk fal...”. (En-Nisa, 48). Më tej thotë: “Pabesimbarë janë ata që flasin: ...”. (El-Maide, 72-75). Shmangin bërjes së gabimeve dhe subjektivitetit të rreptë, të gjatë e të zymtë, agjërimit të pakëndshëm e të lodhshëm, që është mundim i përhershëm mpër ty dhe që nuk të sjell dobi, por ta rraskapitë trupin dhe ta mundon shpirtin. Provoje këtë dhe lëre atë fe, rrugën e drejtë e të lehtë, fenë e vërtetë, ligjin e mirë dhe rrugën e drejtë e të lehtë, fenë e vërtetë, ligjin e mirë dhe rrugën e gjërë, që All-llahu ua zgjodhi të dashurve të vet në mesin e njerëzve dhe i ftoi në të njerëzit e të gjitha feve. Me këtë Ai atyre ua ka treguar mirësinë dhe simpatinë e Vet, duke i udhëhequr rrugës së drejtë me Udhëzimin e Vet, që me këtë t’ua plotësojë begatitë e Veta. Të kam këshilluar dhe ndaj teje kam treguar miqësi merituese dhe dashuri të sinqertë, sepse të dëshiroj pranë vetes. Të jemi të një mendimi dhe të një feje. Kam dëgjuar se Krijuesi i mthotë në Libri e Vet të përsosur: “Ata që nuk besojnë në mesin e ithtarëve të Librit dhe idhujtarët, do të jenë, sigurisht, në zjarrin e xhehennemit, në të amshueshëm do të mbesin, ata janë krijesat më të këqia. ...”. (El-Bejjine, 6-8). All-llahu në vendin tjetër thotë: “Ju jeni populli më i irë...”. (Ali Imran, 110). Jam dhimbsur ndaj teje të jesh në mesin e banorëve të skëterrës, që janë krijesat më të këqia. Dëshirave që, me bekimin e Zotit, të bëhesh një prej besimtarëve të sinqertë, me të cilët All-llahu është i kënaqur, kurse edhe ato me Të, e ato janë krijesat më të mira. Unë shpresoj se do t’i bashkangjitesh fesë më të mirë që u është dhënë njerëzve. Por, nëse refuzon dhe vazhdon në kryeneqësinë, konfliktësinë dhe padijen tënde, dhe në pabesimin dhe amshtrimin tënd, dhe nëse i refuzon fjalët e mia dhe e refuzon këshillën e sinqert, më të propozoj (e të mos shikoj në ndonjë shpërblim dhe mirënjohje): më shkruaj për fenë tënde ç’të duash, çdo gjë që e mbanë për të vërtetë, dhe për çka ke provë të fortë, pa kurrfarë frike ose droje, dhe pa zvogëlimin e provave tua ose pa fshehjen e besiit tënd. Qëllimin e ka që me duri mt’i dëgjojë argumentet tuaja dhe të lejojë dhe pranojë të gjitha ato që në të është bindëse. I nënshtrohem, me dëshirë, pa refuzim, hedhjes apo frikës. Kjo është për atë që të mund t’i krahasojë shkaqet tua dhe të miat. Je i lirë ta theksosh shkakun tënd, pa arsyetim që frika po të pengon t’i komunikosh arguemntet, ose që gjuha do të frenohet. Lirisht mund t’i shtrosh dëshmitë tua. Tash je i lirë t’i shtrosh argumentet tua dhe nuk mund të më akuzosh për mendjemadhësi, padrejtësi apo subjektivitet, që nuk më takon. Silli të gjitha provat që dëshiron dhe fol ç’të duash, je i lirë në shtruarjen e çdo gjëje që e konfirmon provën tënde. Je i sigurtë dhe i lirë të thuash ç’të dëshiron, dhe caktoje gjyqtarin, i cili objektivisht do të gjykojë në mes nesh, që do të anojë vetëm kah e vërteta dhe do të jesh i lirë nga fuqia e instinktit. Ky arbitër do të mund të ishte Arsyeja, me çka Zoti na bënë përgjegjës për shpërblimin dhe denimin personal. Kam qenë i drejtë ndaj teje dhe ta kam dhënë sigurinë e plotë. Jam i gatshëm ta pranojë gjykimin e Arsyes, qoftë ai për mua ose kundër meje, sepse: “Nuk ka dhunë në fe” (El-Beqare, 256). Unë vetëm të thërras që vullnetarisht ta pranosh fenë tonë, sipas dëshirës vetjake. Të kam dëftuar në pashpresën e besimit tënd të tashëm. Paqa, mëshira dhe bekimi i Zotit qoftë mbi ty”. Mund të ketë vetëm pak dyshim që ky arguemnt ka arritur deri te ne në gjendjen e cunguar dhe që në duart e përshkruesve të krisherë ka pësuar shtrembërim. Asgjë më tërësisht nuk e përgënjeshtron veçantinë e doktrinës së krishterë si mësimi mbi treshin e shenjtë. Aluzionet e atyre sulmeve gjenden në përgjigjen e El-Kindiut. Në këtë me siguri dëfton heqja e pasuseve të tilla, që do të mund t’i ofendonin lexuesit e krishterë.1) ——— 1) Në këtë kuptim botuesi spanjoll i shkresave polemizuese të këmbyera ndërmjet Alvarit dhe “Mëkatarit” (i krishteri që ka kaluar në hekraizë) shtonë vërejtjen vijuese pas shkresës (mesazhit) së pesëmbëdhjetë: “Katëmbëdhjetë rreshta të kësaj faeje është fshirë ashtu që është e pamundur të lexohen fjalët në të. Pronari i librit e ka shkoqur faqen vijuese që mos të lexohen të pavërtetat e Mekaturit.” (Migne, Patr. Lat. bl. CXXI, fq. 483).

[ORIONI]

LITERATURA POLEMIZUESE NDËRMJET MUSLIMANËVE DHE ITHTARËVE TË FEVE TJERA


Ndonëse islami nuk ka pasur sistem të organizuar të propagandës, shoqata fetare ose përfaqësi të ngjashme të punës misionariste, nuk ka pasur kurrfarë lëshimi në prezentiin e arsyeshëm mtë fesë pabesimtarëve, veçan të krishterëve dhe Hebraikëve. Nuk është qëllimi që këtu të jepet pasqyrë e gjërë e kësaj, por është vetëm me rëndësi që të tërhiqet vëmendja në ekzistimin e tij. Është e lejueshme ta evitojmë gabimin e zgjeruar që konversioni masovik është atribut dominues në përhapjen e islamit dh eqë bindja individuale nuk ka marrë pjesë në programet propaganduese të misionaritetit musliman. Në vetë Kur’anin gjenden fillet e polemikës islame me pabesimtarët.

Duke filluar prej shekullit IX e.r. fillon seria e gjatë e mesazheve sistematikë në mbrojtjen e besimit islam. Ky aktivitet është vazhduar deri në ditët tona. Numri i punimeve që janë shkruar kundër besiit të krishterë është shumë më i madh nga ai që të krishterët i kanë shkruar në përgënjeshtrimin e islamit. Disa nga mendimtarët më të njohur islamë i kanë përdorur pendat e veta në shkruarjen e këtyre trajtesave. Shembull janë Ebu Jusuf R. Ishoq el-Kindiu (813-873), El-Mes’udi (vdiq 958), Ibu Hazmi (994 - 1064). El-Gazali (vdiq 1111) e të tejrë. Është interesant po ashtu të vërehet se disa renegatë kanë shkruar trajtesa për ndërrimin e vet të fesë kurse në mbrojtje të mësimit islam, për shembull Ibn Xhazla në shekullin XI, Jusuf el-Lubuani dhe shejh Zijade b. Jahja në shekullin XIII, dhe Abdullah b. Abdullah në ëshekullin XV, Dervish Aliu në shekullin XVI, Ahmed b. Abdullahu, Anglez i lindur n ëKembrixh, në shekullin XVII etj. Të gjithë këta të fundit kanë qenë të krishterë par akalimit në islam. Sa u përket renegatëve hebraikë, numri i të cilëve është më i vogël, edhe prej tyre ka pasur në mesin e atyre që kanë shkruar në mbrojtje të islamit. Në Indi, pos shumë librave muslimane të shkruara kundër fesë së krishterë, ka mjaft libra polemizues kundër hinduizmit. Nuk kam të dhëna për atë sa kanë qenë muslimanët aktiv në këtë aspekt në vendet tjera pabesimtare. Lexuesi do të gjejë mjaft të dhëna për literaturën polemizuese uslimane në veprat vijuese: - Maritz Steinchneider, Polemische and apologetische Litteratur iu arabischer Sprache, zwischen Muslimen, Christen und Juden (Leipzig, 1877). - Ignaz Goldziher, Uber uhammedanische Polemik gegen Ahl al-kitab. (Z.D.M.G., vol. 32, fq. 341, ff. 1878). - Martin Schreiner, Zur Geschichte der Polemik zwichen Juden und Muhammedanern (Z.D.M.G., vol. 42, fq. 591, ff. 1888). - W.A. Shedd, Islam and Orintal Churchen, fq. 252-253. - Carl Guterbock, Der Islam in Lichte der by zantinischen Polemik, Berlin, 1912).



SHOQËRITË MISIONARISTE MUSLIMANE


Formimi i shoqërisë për propagandën e organizuar dhe sistematike është i datës së re në historinë misionariste të islamit, që në raport në historinë misionariste të islamit, që në raport në historinë e misioneve të krishtera po ashtu është e datës së re. Këto shoqëri misionariste islame duket se janë formuar sipas shembullit të organizatave të ngjashme në botën e krishterë. Vetëvetin nuk e shprehin veçantinë e frymës misionariste në islam. Në botën perëndimore kjo mund të vërehet krejtësisht pak. Duket se nuk ka pasur kurrfarë tentimi për formimin e shoqërisë së këtillë para gjysmës së dytë të shekullit XIX. Përpjekjet e para janë kurorëzuar me pak sukses. Kur H. M. Stanley ka shkruar në shtypin anglez në vitin 1975, duke nxituar në dërgimin e misionit të krishterë mbretit të Ugandës Mutesit, ftesa e tij ka hasur në vëmendjen gjërë të përhapur për formimin e shoqatës misionariste në Carigrad për shkak të propagandës së islamit në atë vend, por misionarët muslimanë kurrë nuk janë dërguar në Ugandë. Lufta ruso-turke në vitin 1878 e ka tërhequr vëmendjen e Turqëve nga çfarëdo ndërmarrje.1) Mosukses të ngjashëm që të konstatohet puna e organizuar misionariste është treguar kur qeveria anglo-egjiptiane e Sudanit i përcaktoi zonat e ndikimit të shoqërive të ndryshme misionariste të krishtera në krahinat e popullësisë pagane. Disa uslimanë nga Kairo kanë kërkuar që të caktohet një pjesë e vendit për ithtarët e islamit. Qeveria iu përgjegj se tërë çka mund ta bëjë është ajo që të dërgohen misionarët muslimanë dhe atyre do t’u ofrohen lehtësitë e njëjta sikur që u janë dhënë edhe misionarëve të krishterë, por organizimi i nevojshëm ka munguar dhe çështje është mospërfillur.2) Shejh Reshid Rida, pronari i revistës “El-Menar” ka themeluar në vitin 1910 shoqërinë misionariste në Kairo. Qëllimin e ka pasur t’i vëjë themelet fakultetit (me titullin Dar ad-da’wa va-l-irshad) që t’i ushtrojë misionarët dhe polemistët për islamin. Qenë prioritetëisht të dërguar në vendet pagane dhe të krishtera, por edhe në vendet muslimane në të cilat bëhen përpjekjet që muslimanët ta lëshojnë besimin e vet.3) Në Indi ka qenë shtrirja më e madhe e shoqërive të këtilla. Njëra prej më të organizuarave sigurisht është Anxhuman Himajet-i-isla mnë Lahore. Puna propaganduese ka përbërë vetëm pjesën më të vogël të fushës së gjërë të aktivitetit të tij dhe në çdo rast nuk do të mund të përshkruhet si shoqëri e pastër dhe e thjeshtë misionariste. Qëllimi themelor për ç’arsye u themelua shoqëria Anxhuman Hami Islam në Axhmir ka qenë që t’i përgjigjet në kundërshtimet islait që ia kanë drejtuar anëtarët e Arja Saaxhit. Mirëpo, ky qëllim ka inkuadruar edhe çështjen e thirrjes në islam dhe furnizimi i muslimanëve të ri me ushqim dhe rroba.4) Shoqëria Anxhuman Wa’z-i-Islam - Shoqëria për predikimin e islamit, sikur që këtë edhe emri ia tregon, i ka koncentruar përpjekjet e veta përthirrjen në islam. Kur Mavlavi Baka Husein-kani ka qenë sekretar i kësaj shoqërie, janë publikuar regjistrat me emrat e atyre që kjo shoqëri i ka përfituar për islam. Ngjashëm ka punuar edhe Anxhuman-i-Islam dhe Anxhuman Tablig-i Islam (Shoqëria për proklamimin e islamit) (që ka synuar konversionin e hindusëve që nuk kanë ardhur në kontakt me islamin). Është formuar në Hajderabad (Dekan). Duket se të dy këto shoqëritë gjatë nuk kanë ekzistuar.5) Në mesin e shoqërive që janë formuar në shekullin XX është Medreseja Ilahiyyat (Shkolla fetare) në Kaunpur (Cawnpore) për aftësimin e misionarëve dhe botimin e trajtesave në mbrojtjen e islamit dhe refuzimit të sulmit mbi të. Anxhuman Isa’at wa Ta’lim-i-islam (Shoqata për përhapjen dhe mësimin e islamit) në Batal në Penxhab është themeluar me qëllimet e ngjashme. Por më e madhja prej të gjitha këtyre organizatave është Anxhuman Hidayet al-islam m(Shoqata për përudhje në islam) në Delhi, e cila i tubon njëzet e katër shoqata tjera në pjesët e ndryshme të Indisë. Ky anxhuman (shoqatë) i dërgon misionarët të ftojnë në mësimin islam dhe zhvillojnë polemika me jomuslimanët. E botojnë literaturën polemizuese, veçan në përgjigjen në sulmet që i kanë drejtuar anëtarët e Arja Samaxhit.



Referencat

———- 1) Richter, fq. 164-165. 2) Artin, fq. 35.
436
3) The Moslam World, vol. I, fq. 441; R.de M.M., vol. XV, fq. 374, vol. XVIII, fq. 216, 224. 4) Rajaputana Herald, Prill 17, 1889. 5) Mohammedan Warld of Today, fq. 183. 6) Emrat e këtyre shoqatave gjenden në faqen 19. The Annual Report për vitin 1328 Hixhrij.