Filozofët, jeta dhe veprat e tyre!

[Davius]

BODROGVARI, Ferenc



BODROGVARI, Ferenc shkrimtar filozofie dhe sociologjie (Bezdan 1935 -Novi Sad 1980). Në vitin 1972 u doktorua në Budapest, kurse në vitin 1977 në Beograd. Nga viti 1977 punoi si docent në Fakultetin Filozofik në Novi Sad. Si marksist u mor me shumë probleme aktuale sociologjike dhe filozofike.



Veprat kryesore: Negacija i hutna-nitet (1976); O Marksovom metodu (1977); O prividnoj zajednici (1978)

--------------------------------
BODEN, Zhan



BODEN, Zhan (BODIN, Jean), filozof, mendimtar politik dhe ekonomist franc. (1530-1596). B. konsiderpnte se nocion përcaktues për shtetin dhe kushtetutën shtetërore është sovraniteti ose ius maiestatis. Së këtejmi sundu-esit janë përgjegjës vetëm para ligjit natyror dhe jo ligjit kushtetues dhe juridik. Autoriteti dhe mendja janë parime të jetës shtetërore, kurse monarkia absolute është forma më e mirë e shtetit. Në fushën e filozofisë së religjionit B. është ithtar i deizmit dhe theksoi sidomos nevojën e tolerancës religjioze. Në fushën e filozofisë së natyrës zhvilloi teorinë specifike korpuskula-re, kurse në veprat e tij konceptoi elementet e para edhe për një filozofi të caktuar të historisë.



Veprat kryesore: Methodus ad fa-cilem historiarum cognitionem (1566); Six livres de la rëpublique (1577); Domonomanie (1581); Uni-versae naturae theatrum (1596).

[Davius]

BOBIO, Norberto



BOBIO, Norberto (BOBBIO, Norberto), filozof ital. (1909)-). Profesor i filozofisë dhe i drejtësisë në Universitetin e Torinos. Përveç me çështjet juridiko-filozofike, u mor sidomos me vendin e inteligjencës në shoqëri. Përveç tjerash, inteligjenca duhet të luftojë për politikën e kulturës në vend, për «politikën kulturore» të cilën e propagandojnë partitë e mëdha politike, dhe e cila medoemos u shërben, sipas Bobit, interesave të ngushta partiake. I pari në Itali botoi «Dorëshkrimet ekonomiko-filozofike» të Mark-sit. Metodologjinë e shkencave juridike B. e kuptoi, në harmoni me disa parime të ppzitivizmit logjik, si analizë të gjuhës juridike. Ndërkaq, filozofia e së drejtës, në themel është teoria e drejtësisë. Tematizimi i problemeve të vlerës së drejtësisë, që duhet të zgjidhet në anën tjetër të dilemës ndermjet universalitetit të kulluar formal dhe të lidhshmërisë me horizontin historik, e bën të afert me mendimin e Marksit.



Veprat kryesore: Scienza e tecnica dell diritto (1934); Teoria e shkencës juridike; Politica e cultura (1955).

[Davius]

BLONDEL, Moris



BLONDEL, Moris (BLONDEL, Maurice), filozof franc. (1861-1949). Profesor i filozofisë në Eks (1896), dhe ideologu më i rëndësishëm dhe propagandist i aksionit katolik. Në filozofi mbron një pikëpamje pragmatike të një lloji të veçantë, duke konsideruar se është absurd spekulimi i kulluar dhe se gjithë aktiviteti njerëzor duhet t'i nënshtrohet aksionit të orientimit ndaj të mbinatyrshmes, perëndisë, e cila ekskluzivisht i jep kuptim jetës. Ai konsideronte se çështja a ka kuptim jeta njerëzore, domethënë a ka njeriu fatin e tij është çështje themelore. Kjo është çështje e pashmangshme që jeta në përgjithësi të mund të ishte plot vetëdije për veprimin tonë dhe që mendimi ta kryente detyrën themelore të vet.



Një nga figurat më konservative në jetën filozofike dhe përgjithësisht kulturore në Francë në gjysmën e parë të shekullit tonë, B. me suprafenOme-nalizmin e tij u përpoq të forconte pozitën e katolicizmit, duke hedhur poshtë njësoj radikalisht edhe shkencën edhe çdo koncepcion filozofik i cili nuk i kontribuon faktit që njeriu «të njohë dhe kuptojë se transcendentja, domethënë perëndia është njëkohë-sisht edhe esenca më e brendshme e njeriut».



Veprat kryesore: L'action, essai d'une critique de la vie et d'une scien-ce de la pratique (1893); Histoire et dogme (1904); Itineraire philosophi-que (1928); Le problëme de la philo-sophie catolique (1932); La Pensëe (1934); L'ëtre et les ëtres (1935).

[Davius]

BLOH, Ernst



BLOH, Ernst (BLOCH, Ernst), filozof gjerm. (1885-1977). Profesor në Lajpcig; nga viti 1933 deri kur u kthye në Gjermani (1948), ishte në emigrim si filozof dhe antifashist i majtë i shquar. Nga viti 1913 kur për të parën herë paraqitet emri i tij në revistën Die neue Rundschau bashkëpunon me shumë publikime marksiste dhe me orientime progresive gjermane, zvicerane, holandeze, ruse dhe meksi-kane dhe ishte edhe anëtar i këshillit të redaksisë «Praxis». Pas kthimit në atdhe bëhet profesor në Universitetin Humboldt në Berlinin Lindor. Në vitin 1957 akuzohet për «devijim revizionist» në «Konferencën shkencore lidhur me çështjet e filozofisë së Blohut». Së shpejti pas kësaj konference doli libri me titull «Revizioni i marksizmit i Ernst Blohut» dhe kështu Blohu u dënua jo vetëm si revizionist por edhe si «irracionalist» dhe «mistik», dhe në fund edhe si «antimarksist dhe antisocialist». Një vit pasi Blohut përveç tjerash i përkushtohej edhe një libër i veçantë me rastin e shtatëdhjetëvjetorit të lindjes, të njëjtët autorë që atëherë e lavdëronin jashtëzakonisht (p.sh. R.O. Grop), e sulmonin tani me fjalët më përbuzëse dhe e dënonin për gabime më të rënda. Në vitin 1961 Blohu largohet nga Republika Demokratike Gjermane dhe më vonë jeton, duke u qendruar besnik pozitave të njëmendta marksiste të majta, në RF të Gjermanisë si profesor në Tybingen derisa vdiq.



Ernst Blohu hyn pa dyshim në radhën e filozofëve marksistë bashkëkohës më të rëndësishëm. Tematika themelore në tërë vargun e veprave të tij (p.sh. Fryma e utopisë, Tomas Mynceri si teolog i revolucionit, dhe sidomos në veprën voluminoze Parimi shpresa) është analiza e fenomenit të utopisë. Ëndrra mbi të nesërmen është universale, e pranishme në çdo moment që vjen nga ardhmëria dhe për shkak të ardhmërisë, e përshkuar nga shpresa e përhershme të asaj që duhet të vijë, dhe në fund, mendim që i përgjigjet vetë qenies. Shpresa, e cila te Blohu nuk shqyrtohet si ndonjë qëndrim afektiv psikologjik, por si strukturë e qenësishme e qenies njerëzore, transcendenton si lëndë dhe synon atë që është, vetëm jolëndore, burim dhe lëng i çdo sendësie. Me fjalë të tjera, të ekzistosh në realitet edhe nuk do të thotë gjë tjetër përveç të ekzistosh sipas ardhmërisë. Mirëpo vetëm lajmi i Marksit mbi të ardhmen e kapërceu karakterin abstrakt, iluzionist të utopisë. Marksizmi si filozofi e njëmendtë e ardhmërisë njerëzore është utopi konkrete.Përmbajtja historike e shpresës, së pari e prezentuar në përfytyrimin abstrakt, «në mënyrë enciklopedike e hulumtuar në gjykimet reale, është kultura njerëzore në krahasim me horizontin e saj konkret utopik» (Parimi shpresa I). Duke konsi-deruar se «nuk ka në mënyrë konsekuente kurrfarë antropologjie mar-ksiste pa kozmogoninë e re marksis-te», Blohu i shqyrton edhe një varg çështjesh fundamentale ontologjike, duke mos hequr dorë, ndërkaq, kurrë nga orientimi themelor humanist i fiolozofisë së vet. Për Blohun, me fjalë të tjera, vetëm mendimi i Marksit është botë e njëmendtë e mbretërisë reale të lirisë, deviza më e lartë e së cilës është edhe qëllim edhe mjet: homo homini homo. «Dhe vetëm pasi të rregullohen kështu marrëdhëniet ndërnjerëzore, pasi të rregullohet raporti ndaj njeriut si ndaj diçkaje më të fuqishme që jeton, mund të fillojë gjithashtu ndërmjetësimi korikret i njëmendtë i asaj më të fuqishmes që nuk jeton: forca e natyrës inorganike». (Parimi shpresa). Blohu me siguri në mënyrë më studioze se filozofët bashkëkohës paraqiti tërë distancën mendore të kuptimit marksist të Hegelit (para së gjithash në veprën Subjekt-Objekt), dhe me këtë fakt në një masë të mirë paraqiti edhe gjithë varfërinë e hyrjeve standarde në filozofinë e Hegelit. Ky nuk shkroi asnjë koment epigonik pranë Hegelit, as nuk dha një tekst në të cilin Hegeli do të ritregohej shkurtas, por një interpretim kritik të denjë të vetë Hegelit dhe të filozofisë së tij. «Kjo vepër - thotë Blohu - dëshiron të udhëzojë. Por, jo me faktin që lëndën ta lehtësojë në mënyrë që ta shpërndajë». Dialektikën e Hegelit, sipas B. në «rrethin e rretheve» të fundit të saj e ndali fantomi i anamnezës dhe e dëboi në vjetërsirat e mbyllura të filozofisë idealiste. Por megjithatë, te Hegeli mund ta provojmë atë universalitetin intenziv, domosdoshmërinë e botë-kuptimit edhe në hollësitë më të vogla». Pa vetëdijen e totumit nuk ka as teori dhe praktikë konkrete, ndërsa totumi si liria jonë dhe objektet e saj, nuk është i fiksuar, por gjendet në proces. Kështu me siguri nuk është kryer deri tash bota e krijuar; sendet të varura nga procesi dialektik akoma qendrojnë të hapura.Pikërisht fakti se nuk mund të jenë të kryera, veprat e mëdha i bën të mëdha. «Vepra e He-gelit, në të vërtetë, mendonte se është një epilog. Mirëpo kjo ishte vetëm një dukje ideologjike... Hegeli, në realitet e mohonte ardhmërinë, mirëpo asnjë ardhmëri nuk mund ta mohojë Hegelin».



Në analizën e nocionit të progresit, B. tregon se progresi nuk gjendet në ndonjë vijimësi të thjeshtë (Nacheinander) dhe njëkohësisht dallon progresin «e vërtetë» dhe «të shtrembëruar». Progresi i vërtetë gjithmonë përfshin pyetjen «Kah?» dhe «Përse?», dhe këto pyetje nuk përmbajnë vetëm qëllimin, por edhe kuptimin, madje edhe domethënien e të ndodhurit. No-cionin e progresit B. e shpjegon edhe lidhur me dallimin ndërmjet kohës fi-zikale, thjesht mekanike dhe kohës historiko-kulturore, kohë për të cilën Marksi pohonte se është «hapësirë e historisë». Kohës fizikale, p.sh. i mungojnë të gjitha karakteristikat e të drejtuarit. Progresi i njëmendtë dhe real në këtë kuptim për B. është i vetmi truall i hutnanizimit të njeriut.



Në veprën «Ateizmi dhe krishteri-mi» (të cilën vetë B. e konsideron si një nga veprat kryesore të tij) ai gjerësisht e shqyrton problematikën aktuale të marrëdhënieve ndërmjet religjiozës dhe irreligjiozës, shpesh në bazë të analizave shumë subtile të teksteve të krishtera me moton: «Ana më e mirë në religjione qëndron në faktin se këto krijojnë heretikë».



Duke kundërshtuar ashpër, sidomos në shkrimet e hershme, sociologjizimin e shpeshtë te artistikës, Blohu qysh në «Frymën e utopisë» e mohon kategorikisht metodën sociologjike ekskluzive për shpjegimin dhe vlerësimin e veprave artistike. Në këtë vështrim, përkundra spirancimit në shoqërinë e dhënë, ai insiston në momentet utopike që kapërcejnë përvojën shoqërore, dhe janë veçanërisht tipike për muzkën. Me nocionin «utopiko-konkret» veprat artistike transcendojnë kohën vetjake dhe ideologjitë e saj. Ndërkaq, kushti për mundësinë e pranimit edhe të përmbajtjes utopike të së kaluarës qëndron në faktin se vetë e tanishmja «nuk ka patur sukses», prandaj ajo utopikja edhe e veprave artistike të kaluara si «parashkëlqim», akoma mund të paraqesë anticipimin e bashkëkohësisë. Nëse, pra, utopitë kanë pranuar në vete atë esencialen e gjinisë njerëzore, atëherë edhe ajo utopikja e së kaluarës mund të ketë funksion bashkëkohës. Në këtë themelohet progresiviteti universal dhe madje edhe autonomiteti i artistikës kundrejt ekzistuesës në mënyrë empirike.



Pavarësisht nga disa pohime të Blohut me karakter shoqëror dhe politik të cilat kanë vulën e tezave të improvizuara të rastit dhe që kanë vlerë efemere (kështu që realiteti edhe mu në «rastin» e tij i ka mohuar ashpër), pavarësisht nga gjuha e jashtëzakonshme dhe stili shpeshherë i përcjellë nga një patos vizionar, dhe nganjëherë me siguri edhe i ngarkuar me mbivlerësimin e kuptimit të shpresës, Blohu mbetet, ndoshta me Llukaçin, emri më i madh i mendimit marksist bashkëkohës. Origjinai'dhe i pavarur në huiumtimet e shumta të veta, B. nuk ndoqi rrugën e mendjemëdhenjve dogmatikë gjithmonë filozofikisht «të drejtë», kështu që filozofia e tij në tërësi është një vërtetim i sërishëm sa mundet edhe sot të inicojë për meditime të frytshme mendimi profetik dhe revolucionar i Karl Marksit.



Veprat kryesore: Geist der Lftho-pie (1918); Thomas Mtinzer als Theo-loge der Revolution (1922); Durch die Wuste (1923); Spuren (1930); Er bschaft dieser Zeit (1933); Freiheit und Ordnung (1946); Subjekt-Objekt (1951); Avicenna und die Aristotelis-che Linke (952); Christian Thomasi-us; Ein deutscher Geist ohne Misëre (1963); Das Prinzip Hoffnung (1954-1959); Differenzierungen im Begriff Fortschrift (1957); Naturrecht und menschliche Wiirde (1960); Phi-losophische Grundfragen zur Ontolo-gie des Noch-Nicht-Seins (1961); Tii-binger Einleitung in die Philosophie (1963-64); Verfremdungen,I,U, (1964); Atheismus im Christentum (1968); Experimentum mundi (1979); Një zgjedhje nga veprat e tij me titull «O umjetnosti» u përkthye në serbo-kroatishte, në vitin 1980.

[Davius]

BLEK, Maks



BLEK, Maks (BLACK, Max), filozof amer. (1909-). Lindi në Baku, studioi e karierën universitare e filloi në Angli, ndërsa më vonë kaloi në SHBA. Tani është profesor në Universitetin e Kornelit. Është anëtar i Akademisë dhe kryetar i Shoqatës Amerikane Filozofike (të seksionit të lindjes). Më shumë merret me problemet e teorisë së njohjes, të logjikës, të metodologjisë dhe të filozofisë së gjuhës. Në formimin e koncepcioneve të tij më shumë ndikoi Vitgenshtajni. Është autor i veprës më voluminoze mbi Traktatin e Vitgenshtajnit dhe të një varg punimesh origjinale nga fusha e filozofisë së gjuhës dhe të filozofisë së matematikës.



Veprat kryesore: The Nature of Mathematics (1933); Critical Thinking (1946); Language and Philoso-phy (1949); Problems of Analyses (1954); Models and Metaphors (1962); A Companion to Wittgenste-in's Tractatus (1964). Nga viti 1964 është redaktor i revistës «The Philo-sophical Review».

------------------------------
BLAU, Xhozef



BLAU, Xhozef (BLAU Joseph), filozof amer. (1909-). Profesor i filozofisë dhe i religjionit në Universitetin Kolumbia të NjuJorkut. Një nga hulum-tuesit kryesorë të historisë së filozfisë amerikane. U mor edfie me historinë e filozofisë së çifutëve.



Veprat kryesore: Men and Move-ments in American Philosophy (1952); The Story of Jewish Philoso-phy (1962); Modern Variaties of Ju-

-----------------------------
BLANSHAR, Brend



BLANSHAR, Brend (BLANCHARD, Brand), filozof amer. (1892-). Profesor në universitetet amerikane, më së tepërmi në Universitetin e Jeilit. Është përfaqësues i koncepcioneve të veçanta racionaliste dhe idealiste. Gjëja universale, sipas B. është e pranishme në çdo mendim, madje edhe në formën më elementare të percepcionit dhe kjo pranishmëri e universales është fakti më i rëndësishëm i mendimit.



Veprat kryesore: The Nature of Thought (2 vëll. 1939); Reason and Goodness ( 1960); Reason and Analy- s/s(I961)

[Davius]

BINSVANGER, Ludvig



BFNSVANGER, Ludvig (BINSWANGER, Ludwig), psikiatër zvic. (1881-1966). Iniciator i shkollës psikiatrike të anaiizës ekzistencialiste (Daseinsanalise), e cila paraqet një përpjekje të zbatimit të koncepcioneve filozofike të Huserlit dhe të Hajdegerit në fushën e psikiatrisë.



Veprat kryesore: Uber Ideenflucht (1933); Einfiihrung in die Probleme der allgemeinen Psychologie (1924); Grundformen und Erkenntnis menschlichen Daseins (1942); Drei Formen missgliickten Daseins (1956); Schizophrenie (1957); Melancholie und Manie (1960).

--------------------------
BIMEL, Valter



BIMEL, Valter (BIEMEL Walter), filozof gjerm. (1918-). Në Bukuresht studioi filozofinë, socilogjinë, psikologjinë dhe historinë e artit. Më vonë një kohë të caktuar punoi në Frajburg (te M. Hajdegeri) dhe në arkivin e Huserlit. Nga viti 1962 është ordinarius për filozofi në Ahen, kurse më vo-në ligjëroi estetikën në Akademinë e njohur të arteve figurative në Dyseldorf. Me një kulturë të përgjithshme shumë të gjerë B. punimet më të rëndësisme i shkroi nga fusha e filozofisë së artit. Më këtë rast, ai konsideron se estetika «ka arritur te fundi» ngase në të më nuk mund të «reduktohet feno-meni i artit». Pikërisht në çastin kur me seriozitet të plotë i përkushtohemi shqyrtimit të artit arrijmë deri te predominimi i kuptimit estetik të artit, sepse në të e shohim të sendërtuar atë gjuhë me të cilën «nuk mund të emërtohen në mënyrë të thjeshtë sendet dhe situatat».



Veprat kryesore: L'ironie romantique et la philosophie de l'idealisme allemand (1963); Die Bedeutung von Kants Begrundung der Asthetik fiir die Philosophie der Kunst (1959): Pla-ton und die Sophisten (1963); Philosophische analysen zur Kunst der Cegemvart ( 1968); Heidegger ( 973).

----------------------------------
BËSTREM, Kristofer Jakob



BËSTREM, Kristofer Jakob (BOSTREM, Christopher Jekob), filozof suedez (1797-1866). Profesor në Upsalë. Ithtar radikal i idealizmit racionalist i cili, sipas tij, ësjitë formë e filozofisë që absolutën e kupton si ide, domethënë si shpirtërore në formën më të lartë të saj, si vetë shpirtin. Për Bëstremin «të gjithë idealistët modernë, duke përfshirë edhe Shelingun dhe Hegelin, janë vetëm idealistë relativë». Gjithë njëmendësia për B. është spirituale ndërsa ideal është shteti i monarkisë konstitucionale.



Veprat kryesore: De notionibus re-ligionis, sapientiae et virtutis aerum-que inter se nexu (1831); Satze iiber Gesetz und Gesetzgebung ( 1845)

[Davius]

BËME, Jakob



BËME, Jakob (BOHME Jakob), filozof gjerm. (1575-1624). Autodidakt që studio Kopernikun, Paracelsusin, Vajgelin dhe Biblën. Mënyra e tij fantastike-metaforike e të shprehurit është vazhdim edhe i mistikës së Ekartit, por në filozofinë e tij janë të prani-shme edhe elementet tipike renesansiane të mospranimit të autoritetit dhe të shtruarjes së problemit të njeriut si çështje kryesore e problematikës filozofike. Mirëpo, gati tërësisht e krijuar brenda bindjes filozofike mistike dhe emanacioniste, vepra e Bëmes ka më shumë karakter të epit sesa të një koncepti sistematik filozofik të formuar. Perëndia, sipas Bëmes, është bazë e parë e cila është lartësuar mbi të gjitha kundërshtitë, ndërsa tërë ekzistenca është vetëshprehje e hyjnisë. Shpirti njerëzor përmban në mënyrë imanen-te të gjitha kundërshtitë, në të vazhdimisht luftojnë e mira dhe e keqja, kështu që njeriu në vete përmban edhe qiellin edhe ferrin. E mira dhe e keqja vazhdimisht konfrontohen reciprokisht, kurse vetë jeta është rezultat i kësaj lufte dhe në këtë dialektikë «të natyrës së amshueshme» qëndron shkaku i çdo gjëje ekzistuese. Sipas Bëmes nga baza e parë (e meskinitetit) në vullnetin e shfaqur «për diçka» së pari lind perëndia dhe pastaj natyra e amshueshme, bota shpirtërore dhe në fund natyra e dukshme.



B. për vete thotë se është sikurse të gjithë stërgjyshërit, profetët, apostujt, të cilët të gjithë ishin «të varfër, peshkatar të përbuzur, fshatar», vetëm «njeri i thjeshtë» dhe veç kësaj edhe «mëkatar i mjerë».



Të gjitha veprat e Bëmes (të cilat i shkroi në gjuhën gjermane dhe jo latinisht si ishte atëherë e zakonshme) shpeshherë përshkohen nga një aspekt jologjik, nga tabllot inkorente të imagjinatës, nga metaforat e pakuptu-eshme, paraqitjet teozofike dhe pohi-met kontradiktore, por edhe nga një entuziazëm i veçantë optimist i cili ndikoi shumë në autorët e mëvonshëm të veprave filozofike, sidomos në Shelingun dhe Hegelin. Mendje e lirë e përsekutuar nga kryeparët zyrtar të kishës, e përqeshur dhe e përbu-zur nga shumë bashkëkohës të vet «të ditur» si «këpucëbërës antikrishterë, B. për atë kohë konsideronte me guxim pikërisht njeriun si qenie në të cilën gjenden dhe në të cilën bashkohen edhe qielli edhe toka, kështu që për të njohja e botës mund të lexohet vetëm në librin i cili quhet njeriu vetë. «Nuk kam në diturinë time asnjë fjalë të marrë nga librat e ndryshme, por këto fjalë i nxjerr nga vetvetja» ky është konstatimi i Bëmes, karakteristik për këtë mendimtar me vetëkoshi-encë dhe origjinal i cili - pavarësisht nga të gjitha elementet mistike teozofike dhe ditirambet religjioze entuziaste ishte në realitet mohues i pasionuar i skolastikës shterpë dhe i të menduarit dogmatik në përgjithësi.



Veprat kryesore: Aurora oder Morgenrote im Aufgang (1610); Stu-dimet: De signatura rerum (1622); Mysterium magnum (1623) janë të njohura me titujt latinë të përkthimit. Veprat e Bëmes ndër të tjerë i ka botuar edhe H. Kajzeri, Lajpcig, 1923.

[Davius]

BERGJAJEV, Nikolaj Aleksandroviç



(BERDJAJEV, Nikolaj Aleksandro-viç), filozof rus (1874 - 1948). Me origjinë aristokrat, vijojë mësimet në shumë shkolla ushtarake, pastaj botoi revistat («Çështje të jetës»), themeloi në Petrograd «Shoqatën filozofike religjioze», u burgos dhe u përsekutua në kohën e Rusisë cariste, kurse në vitin 1922 emigroi në Paris. Me gjithë predikimin e vet të mesianizmit dhe mallkimin e pushtetit sovjetik si «demoniak», prapëseprapë nuk u organizua në grupet e emigracionit të bardhë dhe nuk u kushtoi gati kurrfarë rëndësie eksponimeve dhe kombinimeve politike të tij.



Nën ndikimin e konsiderueshëm të mendimtarëve mistikë (Bëme, Gregori nga Nisa), pastaj të Kantit dhe si domos të mesianizmit rus (Solovjovi dhe të tjerët), B. thuri një sistem filozofik origjinal, të cilin shumë interpretatorë e konsiderojnë një lloj të veçantë të ekzistencializmit. Kthimin kah kisha dhe kah ajo botë e krishterë që ishte «strehim i ligjësisë dhe i moralit», B. e konsideronte imperativ që del nga forca rrënuese e racionalizmit të qytetërimit modern. Sipas Bergjajevit, sundimi i teknikës dhe i makinës karakterizohet «me kalimin nga jeta organike në jetën e organizuar, nga të rriturit në konstruktivitet». Fryma prometeniane e njeriut nuk është në gjendje ta sundojë teknikën që ka krijuar, sepse, teknika, duke zëvendësuar organikën dhe racionalen me organizativen dhe racionalen, krijon rezultate të reja irracionale në jetën sociale (si është për shembull papunësia).



Makina e zëvendëson punën njerëzore dhe «kjo është fitore pozitive e cila do të duhej ta shkatërronte skllavërinë dhe varfërinë e njeriut. Mirëpo, makina assesi nuk i nënshtrohet faktit që prej saj kërkon njeriu dhe ia imponon ligjet e tij» («Njeriu dhe makina»). B. megjithatë konsideronte se nuk është vetëm makina, por njeriu është fajtor kryesor i keqpërdorimit të makinës, sepse makina mund të bëhet mjet i fuqishëm për fitoren e njeriut mbi natyrën, mirëpo për këtë njeriu duhet të jetë shpirt i lirë. Por me gjithë disa mendimeve lucide te B. mbisundojnë projeksione të vjetruara, ortodokse religjioze dhe përfundime iluzioniste.



Aristokratizimi i shpirtit të cilin e kërkoi, e çoi në providenca dhe profeci mesianike (ardhja e dytë e Krishtit), kurse filozofia e tij mbeti strehë e tendencave të shumta shoqërore-regresive dhe mistiko-mesjetare në konceptet bashkëkohore ideologjike dhe filozo-fike.



Veprat kryesore: Stnisl tvoriestva (1916); Kuptimi i historisë (1923); Novo srednjovjekovlje (1940); Le Marxisme el la Religion (1931); Sud-bina iovjeka (1934); Esprit et rëalitë (1943).

[Davius]

BËRLI, Valter



BËRLI, Valter (BURLAEUS ose BURLEIGH Walter), filozof angl. (1275- rreth 1357). Interesimi i tij për histori të filozofisë ka të bëjë para së gjithash me periudhën nga Talesi deri te Seneka; vepra kryesore nga kjo fushë u krijua duke përpunuar dhe kompiluar përkthimin latin të biografive të filozofëve të Diogjen Laertit dhe të veprave të Ciceronit. Shkroi koraentime për veprat etike dhe fizike të Aristotelit, ndërsa me tezat e veta të përgjithshme filozofike ishte i afërt tne shumë teza të Duns Skotit.



Kryevepra: De vitis et moribus philosophorum (1472).
-----------------------------
BET, Evert



BET, Evert (BETH, Evert), logjicist dhe filozof holan. (1908-1964). Profesor në Amsterdam. Në disertacionin e doktoratës e ndriçoi në mënyrë kritike kuptimin e Kantit' të hapësirës dhe të kohës nga pikëpamja e gjeometrisë neeuklidiane. Më vonë bëhet një nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të logjikës bashkëkohëse matematike. Në këtë drejtim ai vërtetoi disa teorema të logjikës matematike (një nga këto mban emrin e tij), pastaj dha një kontribut origjinal për konstruksionin semantik të logjikës intuicioniste (edhe këtu një lloj i modelit mban emrin e tij), provoi aspektin e plotë të llogarisë së predikateve me metoda to-pologjike, punoi në zbatimin e këtyre metodave etj. U mor edhe me kritikën filozofike të drejtimeve të ndryshme në hulumtimin e themelit të matematikës dhe sidomos të intuicionizmit. U mor edhe me filozofinë e shkencës, ndërsa në filozofi ka orientim racionalist, duke përvetësuar gjithashtu tezat themelore të empirizmit bashkëko-hor.



Veprat kryesore: Uvod u filozofiju matematike (1940); Les fondements logique des mathematiques (1950); The foundations of Mathematics (1959); Formal Methods, in Introduction to Symbolic Logic and to the Study of Effecitive Operations in Arithmetic and Logic (1962); Ma-thematical Thought (posth. 1965).

[Davius]

BESARION, Ivan Bazilus



BESARION, Ivan Bazilus (BESSARION, Ivan Basilius), humanist bizantin (1403-1472). Në vitin 1436 bëhet kryepeshkop i Nikejës, kalon në katolicizëm dhe bëhet kardinal. Ishte ithtar i pajtimit dhe i bashkimit të kishës lindore dhe perëndimore, kontribuoi shumë për studimin e filozofisë greke në Itali (përveç të tjerave përktheu edhe Metafizikën e Aristotelit). Ishte nxënës i Georgi Genistes Pletonit, kurse në veprat filozofike të tij mbrojti kryesisht doktrinën e Platonit.



Veprat kryesore: Adversus calumniatorem Platonis ( 1469); Në botim të Migne-s (Paris) Patrol. graec, 161, (Opera omnia) - nuk janë shtypur të gjitha veprat e botuara të Besarionit
----------------------
BERTRAM, Ernst



BERTRAM, Ernst ( BERTRAM, Er nst), filozof gjerm. (1884-1957). Profesor i filozofisë në Këln. Stefan Georgi ndikoi shumë në paraqitjen e tij të «tablove shpirtërore». Është më i njohur si interpetues i Niçes. Ky dëshiron të verë në dukje kundërthëniet e sistemit të Niçes kështu që për të flet si për «dëshpruesin e besueshëm», «blasfemuesin e kërkuar nga perëndia», me synim të përhershëm «nga afetarizmi në perëndi». Duke treguar për Niçen si për legjendën, simbolin, shenjën, me anën e analogjive dhe epigrameve, B. (ndonëse e vlerëson lartë Niçen) nuk i shquan tiparet karakteristike të këtij filozofi, por e mbulon me mitologjinë e vet patetike disproporciona-le.



Veprat kryesore: Nietzsche Ver-such eine Mythologie (1918); Deut-sche Gestalten (.1934).