Filozofët, jeta dhe veprat e tyre!

[Davius]

BOLLFUR, Arthër Xheims



BOLLFUR, Arthër Xheims (BALFO-UR, Arthur James), burrështeti dhe filozof angl. (1848-1930). Konservator, ishte disa herë kryetar i qeverisë angleze dhe ndiqte një politikë aktive dhe agresive të dorës së fortë. Si shkrimtar i veprave filozofike kritikoi veçanërisht tezat natyraliste dhe u përpoq të tregonte sesi natyralizmi nuk mund t'i plotësojë nevojat etike, estetike dhe të arsyes së njeriut. Koncepti filozofik i tij bazohet në kuptimin teistik të botës, nga i cili, sipas mendimit të tij, mund të shpjegohen vetëm me sukses dhe mund të bazohen të gjitha vlerat e tjera (estetike, etike e të tjera). Ishte edhe ithtar i një agnosticizmi të veçantë të orientimit spiritualist, që dëshiron të revalorizojë në themel të drejtat emocionale, etike dhe religjioze, duke iu kundërvënë relativizmit pozitivist.



Si ministër i punëve të jashtme, në vitin 1917 shpalli deklaratën (Balfour Declaration) me të cilën u pajtuan edhe fuqitë e tjera të Antantës, që në Palestinë të krijohet vatra nacionale (national home) për çifutët.



Veprat kryesore: A defence ofPhi-losophic Doubt (1879); The foundda-tion of Belief(l&95); Theims and Hu-manism (1915); Questionings on Cri-ticism and Beauty (1909).

[Davius]

BOLNOV, Oto Fridrih



BOLNOV, Oto Fridrih (BOLLNOW, Otto Friedrich), filozof dhe pedagog gjerm. (1903 - ). Profesor i filozofisë dhe i pedagogjisë në Gisen (1939), në Majnc (1945) dhe në Tybingen (nga viti 1953). Në radhë të parë merret me problemet e antropologjisë filozofike. Dha një seri studimesh monografike për disa filozofë, mirëpo më i njohur është me punimet në të cilat e paraqet dhe e kritikon filozofinë e ekzistencës. Veprat kryesore: Die Lebensphilo-sophie F. H. Jacobis (1933); Dilthey (1936); Das Wesen der Stimmungen (1941); Existenphilosophie (1943); Einfache Sittlickeit (1947); Rilke (1951); Neue Geborgenheit. Das Pro-bletn einer Ueberwindung des Existenzialismus (1955); Existenzphilo-sophie und Padagogik (1959); Mensch und Raum (1963)
----------------------------
BOLLDUIN, Xheims Mark



BOLLDUIN, Xheims Mark (BALDWIN, James Mark), sociolog, filozof dhe psikolog amer. (1861-1934). Ishte themelues i Shoqatës Amerikane për Psikologji dhe profesor i sociologjisë në Paris. Punimet kryesore të tij u kushtohen problemeve nga fusha e psiko-fiziologjisë dhe sociologjisë. Ndarja ndërmjet shkencave agjenetike (ose statike) dhe gjenetike, sipas Bollduinit, nuk tnund të zgjidhet log-jikisht por vetëm nëpërmjet integrimit në përvojen estetike nga e cila eksklu-zivisht rezulton sinteza unike. Pasi përcaktoi këtë dallim themelor ndërmjet pikëpamjes gjenetike (prej së cilës formohen shkencat e jetës dhe të frymës) dhe agjenetike (shkencat që reduktohen në kuantitet, barazi dhe mekanizëm), ai pastaj zgjidhjet e mundshme të këtyre dy pikëpamjeve të ndryshme i gjeti në drejtpërdrejt-shmërinë e një kontemplacioni të tillë estetik, në të cilin pa dyshim ekziston përvoja në tërë totalitetin.



Bollduini u mor edhe me psikologjinë fëmijërore dhe është më i njohur si autor i fjalorit filozofik të derisotëm më voluminoz në anglishte.



Veprat kryesore: Development in Child amd Race (1897); Dictionary of Philosophy and Psychology (3 vëll. 1901-5), redaktor; Genetic Logic (1 906-8); Thought and Things (1912); The Individual and Society (1910); History of Psychology (1913)

[Davius]

BOLCMAN, Ludvig



BOLCMAN, Ludvig (BOLTZMANN, Ludwig), fizikan dhe filozof autriak i shkencës (1844-1906). Profesor i matematikës dhe i fizikës në Grac, Munih dhe Vjenë, ku ligjëroi edhe metodologjinë edhe teorinë e përgjithshme të shkencës. Filozofia dhe fizika sipas B. janë të lidhura në mënyrë të pa-ndashme, sikur që janë të lidhura në një botëkuptim e përgjithshmja dhe e veçanta, Tregoi karakterin hipotetik të njohjes shkencore dhe ishte skeptik dhe tejet kritik ndaj kultit të fakteve. Andaj, edhe fizikanëve u fliste të bëhen të guximshëm në transcendentimin e përvojës, sepse vetëm kështu ofrohet rasti për zbulimin e shpikjeve të rëndësishme dhe të befasishme.



Veprat kryesore: Vorlesungen iiber Maxwells Theorie der Elektrizita't und des Lichtes (2 vëll. 1891-93); Vorlesungen iiber die Prinzipien der MechanikÇ. vëll.1897-1904); PopulSre Schriften (1905).

[Davius]

BOLCANO, Bernhard



BOLCANO, Bernhard (BOLZANO, Bernhard), filozof çek dhe teolog me origjinë gjermane (nëna) dhe italiane (baba) (1781-1848). Studioi filozofinë, teologjinë dhe matematikën. Në Universitetin e Pragës mori në vitin 1805 katedrën e filozofisë së religjionit. Në vitin 1819 u akuzua për heterodoksi dhe e larguan nga universiteti, kurse botimi i mëtejshëm i veprave, të tij u ndalua. Për këtë arsye shumicën e veprave të tij i shtypën miqtë e tij në botën e jashtme.



Bolcano është kundërshtar radikal i psikologjizmit, ndërsa shumë inter-pretues e konsiderojnë themelues të fenomenologjisë. Duke vazhduar Laj-bnicin i cili «fatkeqësisht për shkak të Kantit nuk përfillej» B. shtroi në mënyrë konsekuente dhe me një qartësi të jashtëzakonshme një varg tezash origjinale, në radhë të parë në fushën e logjikës dhe të psikologjisë së të menduarit. Ai është themelues edhe i disiplinës së re, të cilën e quajti shkencë mbi diturinë (Wissenschaftlehre). B. nuk e mohon vetëm Kantin por edhe një seri të sistemeve të tjera idealiste spekulative. Gjithashtu zbatoi pikë për pikë ndarjen e logjikës nga psikikja, duke konsideruar se në çdo të menduar duhet të veçohet procesi psikik nga përmbajtja logjike e tij. Mësonte se ekziston veçanërisht «ft, vërteta në vetvete», «përfytyrimi në vetvete» dhe «qëndrimet në vetvete». Logjika nuk merret me procesin psikik të të gjykuarit dhe me evidencën subjektive, psikologjike të vet, por me lëndën ideale të gjykimeve, me «kuptimin jokohor» të tyre, përkatësisht me të vërtetat në vetvete. Vlerat, pra kështu p.sh. edhe vlerat estetike (nga trashëgimi që ka dalë me titull Studi-oie mbi themelim'm e estetikës) si «qëndrime në vetvete» janë të pavarura nga çfarëdo realiteti dhe nga çfarë-do subjekti si bartës.



Lidhur me mësimin mbi gjykimin, është paraardhës i Brentanos. Rëndë-sinë e Bolcanos për logjikë në të filozofuarit bashkëkohës e zbuloi para të tjerëve E.Huserli, i cili në një seri veprash të tij pranoi shumë teza të tij dhe e konsideroi si «një nga logjicienët më të mëdhenj të të gjitha kohëve». B. ishte edhe matematikan i shquar (Teorema e Bolcano Vojerstrasit e tjera). Në veprat socialoetike të tij ishte përfaqësues i socializmit dhe i eudajmonizmit utopik specifik, të cilin, ndërkaq u përpoq ta themelonte në mënyrë religjioze.



Veprat kryesore: Wissenschaftsle-hre(4vëll. 1837); Was ist Philosophie (1849); Paradoxien des Unendlichen (1851); Von dem besten Sfaafe(1837); Untersushungen zur Grundlegung der Asthetik (trashëgim i botuar në vitin 1979),

[Davius]

BOLAND, Gerardus Johanes Petrus Jozefus



BOLAND, Gerardus Johanes Petrus Jozefus (BOLLAND, Gerardus Jo-hannes Petrus Josephus) filozof holan. (1854-1922). Profesor në Lajden, në fillim ishte ithtar i E. v. Hartmanit, kurse më vonë mbrojtës dhe popullarizator i filozofisë së Hegelit. Të gjitha vërejtjet kundër idealizmit dalin, sipas Bolandit, nga mungesa e të vërejturit të tezës së vërtetë se «Uni» mendon në njëmendësi dhe njëtnendësia në «Un». Në punimet nga historia e religjionit mohoi autenticitetin historik të personalitetit të Jezuit.



Orator i shkëlqyeshëm, i thjeshtë dhe i qartë në shprehje, me pikëpamje liberale, B. la gjurma të dukshme në jetën shpirtërore të Holandës dhe pati ithtarë të shumtë.



Veprat kryesore: Spinosa (1899); Të menduarit dhe njëmendësia (1905); Unterschied im Prinzip zwis-chen Hegel und E. v. Hartmann (1902).

[Davius]

BOJMLER, Alfred



BOJMLER, Alfred (BAUMLER, Alfred), filozof gjerm. (1887-1968). Profesor i filozofisë në Dresden, i pedagogjisë politke në Berlin në vitin 1933, kurse më vonë ishte aktiv në lëvizjen nacionalsocialiste dhe kishte disa pozita të larta në hierarkinë shtetërore dhe partiake hitleriane. Në veprat politiko-pedagogjike konsideronte se «shkenca i ka rrënjët në shtet», i cili është realiteti më i lartë dhe më i madh dhe se «njeriu i vërtetë» është vetëm «njeriu politik». U mor shumë me botimin, hulumtimin dhe interpretimin e veprave të Niçes, mirëpo, duke falsifikuar në mënyrë tendencioze disa teza themelore të tij, u përpoq ta paraqiste Niçen si «paraardnës të nacionalsocializmit.»



Veprat më të rëndësishme të tij janë nga fusha e estetikës, sidomos nga historia e estetikës dhe në këtë drejtim vepra e pakryer e tij Asthetik (botuar në Handbuch der Philosophie 1934) hyn në radhën e veprave historikoes-tetike të shkruara në mënyrë më informative dhe objektive. Gjithashtu është e njohur dhe shumë e komentuar vepra e rëndësishme e tij Problemi i irracionalitetit në estetikë dtie logjikë të shekullit 18 deri te Kritika e fuqisë së të gjykuarit.



Veprat kryesore: Nietzsche der Philosoph und Politiker (1931); Asthetik (1933); Nietzsche als politischer Erzieher (1935); Asthetik (Në Han-dbuch der Philosophie, 1934); Das Irrationalitatsproblem in der Asthetik und Logik des 18 Jahrhunderts bis zu Kritik der Urtheilskraft (posth. 1974).

[Davius]

BOHENSKI, Juzef



BOHENSKI, Juzef (BOCHENSKI, Jozef), filozof polak (1902-). Dominikan, profesor i filozofisë në Romë (1934-40); nga viti 1945 profesor i historisë së filozofisë bashkëkohëse në Frajburg të Zvicrës. Interesimi themelor filozofik i Bohenskit përqendrohet në logjikën simbolike dhe historinë e logjikës. Nga pozitat neoskolastike shkroi edhe për filozofinë më të re dhe radikalisht kundërshtoi marksistët shpeshherë edhe duke vulgarizuar disa teza të caktuara të tyre.



Veprat kryesore: Logistique et logique classique(934); Elementa logica graecae (1937); Europaische Philosophie der Gegen wart (1945); La logique de Thëophraste (1947); Prëcis de logique mathematique (1948); Der sovjetrusische dialektische Materialismus (1950); Formale Logik (1956); Redaktoi: Bibliographische Einfiihrungen in das Studium der Philosophie( 1949-1951).

[Davius]

BOGDANOV, Aleksandr



BOGDANOV, Aleksandr (emri i vër-tetë Aleksandr Aleksandrovid Malinovski), filozof dhe ekonomist rus (1873-1928). Mjek, në fillim ishte bolshevik dhe u bë edhe anëtar i KQ, kurse në vitin 1908 u bashkua me gru-pin e otzovistëve (revokuesve). Pas Tetorit ishte anëtar i «Akademisë Ko-muniste», kurse vdiq nga pasojat e eksperimentimit që bëri mbi vetveten.Në kryeveprën filozofike të tij Empirio-monizmi përpiqet të pajtojë disa teza të Heringut dhe të Mahut me marksizmin. Për Bogdanovin, i cili mbron një variant të empiriokriticizmit, edhe hapësira edhe koha janë «forma të ujdis-jes së përvojës së njerëzve të ndryshëm», kurse objektiviteti i tyre qën-dron në «rëndësinë e përgjithshme» të tyre. Mjet kryesor për ndërtimin e socializmit dhe mohimi i mynxyrave të shoqërisë borgjeze, B. e konsideronte formimin e «kulturës proletare të pastër» (proletkultit). Me këtë mendonte se shkenca e organizuar (e ashtuquajtura tektologji) mund të realizohet formalisht aq drejt dhe pastër, sa mund të krahasohet me matematikën. Pikëpamjet filozofike të tij (sidomos ato të librit Empiriomonizmi) i kritikoi Lenini në veprën Materializmi dhe empiriokriticizmi.



Veprat kryesore: Revolucioni dhe fiJozofia (1905

[Davius]

BOFRE, Zhan


BOFRE, Zhan (BEAUFRET, Jean), filozof franc. (1907-)- Në aspektin filozofik shumë i afërt me Hajdegerin (i cili i ka kushtuar studimin e njohur të vet Ober dem Humanismus), B. duke gjurmuar hulumtimet fenomenologjike dhe plotësisht në frymën dhe në hijen e mësuesit të vet të madh gjerman, dha disa studime stilistikisht brilante për Parmenidin, Niçen dhe filozofinë ekzistencialiste.



Veprat kryesore: A propos de l'exitentialisme (1945); Heidegger et le problëme de la vër/fë(1947); Lapo-ëme de Parmenid (1955); Introducti-on aux philosophies de l'existence (1971); Dialogue avec Heidegger (1974).

[Davius]

BOETIUSI



BOETIUSI (Anicius Manlius Torquatus Severinus), filozof romak (480-525). Patric dhe senator, burrë shteti i mbretit Teodorik të Gotes Lindore. I akuzuar për pjesëmarrje në komplot që u kurdis për shkak të përmbysjes së sundimit gotik në Itali, u burgos dhe u dënua me vdekje pa gjykim.



Është një nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të neoplatonizmit, dhe shkroi veprën e njohur Ngushëllimi i filozofisë, në kohën kur në burg priste dënimin. Boetiusi konsideronte se filozofia gjithmonë e ka drejtuar kah e mira, por njëkohësisht pohonte se ishte bërë viktimë e filozofisë, ngase jetonte në kohën kur për të nuk kishte mirëkuptim. Por megjithatë, filozofia të ofron ngushëllim me vetë faktin se tregon ku gjendet lumturia: «... sa e mjerueshme është lumturia që bazohet në gjërat e vdekshme. Ajo as te indiferentët nuk vazhdon pa ndërprerje, kurse të pikëlluarit megjithatë nuk i gëzon plotësisht. Përse atëherë, njerëz të vdekshëm kërkoni lumturi të jashtme që gjendet në ju?» (De consolatione philosophiae)



Eklektik në çështjet themelore filozofike, B. përpiqet të pajtojë filozofinë e Platonit dhe të Aristotelit, kurse në filozofinë e tij, sidomos në etikë («të jetosh në harmoni me natyrën») janë të dukshme ndikimet e stoikëve. Shkroi një varg librash nga logjika dhe kontribuoi për zhvillimin e termi-nologjisë filozofike. Duke hedhur poshtë dogmatikën e krishterë, B. e kundërshtoi filozofinë e cila «sjell dritë» dhe në këtë drejtim është një nga përfaqësuesit e fundit të kulturës së lirë antike në shoqërinë romake. Kisha katolike, pavarësisht nga injorimi i krishterimit dhe i lavdërimit të antikës, e shpalli martir të krishterë.



Përveç tjerash, shkroi komentimet për veprat e Porfirit dhe të Aristotelit, të cilat një kohë të gjatë në Perëndim ishin i vetmi burim për studimin e filozofisë së Aristotelit.



Kryevepra: De consolatione philosophiae (botimi i parë u shtyp në vitin 1476).