Dritero Agolli mbush 80 vjet

[peshkaqeni33]

Meqenese herresira dhe injoranca jane bere te paturpeshme dhe kerkojne te sundojne kete vend eshte detyra jone te nxjerrim ne pah qirinjte e vertet te ketij vendi.

Ne qoftese Burreria do kishte nje pamje njerzore, do kishte pamjen e Dritero Agollit
Ne qoftese Burreria do kishte nje emer te dyte, emri i saj do ishte Dritero Agolli.
Njeriu qe nuk justifikoi te kaluaren.

Pak biografi.




Dritëro Agolli lindi në Menkulas të Devollit Në vitin 1931. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokastrës, një shkollë me mjaft traditë. Studimet e larta për letërsi i mbaroi në Petërburg. Ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i popullit", dhe për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Për tridhjetë vjet me radhëDritëro Agolli u zgjodh deputet. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj. Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në Perëndim e në Lindje. Dritëro Agolli hyri që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet'60) si një protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes. Në veprën e Agollit e pa veten si protagonist bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli i bë poeti i tokës dhe i dashurisë për të, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes njerëzore. Vepra letrare e Dritëro Agollit krijoi traditën e re të letërsisë shqiptare. Ajo na bën të ndihemi me dinjitet përballë botës së madhe. Shkrimtar i madh i një "gjuhe të vogël", ai është po aq i dashur prej lexuesve bashkëkombas, sa dhe në metropolet e kulturës botërore. Dritëro Agolli dhe brezi i tij letrar (vitet '60) nuk u paraqitën me ndonjë poetikë të re, sido që u diskutua mjaft edhe për rimën dhe ritmin, për vargun e lirë dhe vargun e rregullt, për "rreptësinë" e poezisë. Më shumë përvoja e tij krijuese, se traktatet teorike, bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita e vjershërimit shqip. Dritëro Agolli u shfaq në letërsi si një autor me kërkesa të larta për poezinë. Ai synoi një poezi më të përveçme, me më shumë individualitet. Agolli krijoi poezinë e "un-it", përkundër poezisë së "ne-ve", që shkruhej "për të bashkuar masat".
Agolli krijoi një model të ri vjershërimi të natyrshum dhe duke komunikuar me Epoka kështu që, në mjeshtërinë letrare, gërshetoi vlerat tradizionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. Thjeshtësia e komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij.
Në prozën e tij Agolli solli risi lo vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta.



Krenar qe mu dha mundesia te shkruaj dy rreshta per ju,

i madhi Dritero Agolli.


Nese dashuria dhe krenaria per vendin tim do ishte nje keshtjell e ndertuar me gure, sigurisht qe qe ne themelet e saj do ishin guret e tu.

[Brari]

kujdes kur te nxjerresh qirijt o peshk ..se mo djegesh mbathjet..
aman derman..

nga te kemi tyjan mo peshk?

[mondishall]

Titulli me talles per burrerine. E fundit qe pres per sado pak burreri(edhe pse dyshoj shume) nga Driteroi eshte autobiografia, qe me sa di eshte duke shkruar. Ja te shohim se sa ky lloj rrefimi i shpirtit agollian, do nxjerre te verteta qe do na cuditin per mire, apo per keq. Gjithsesi ky rrefim nuk ka per te qene bilete per hyrjen ne parajse.

[peshkaqeni33]

Njerez qe i kane bere veset..... viryte

kujdes kur te nxjerresh qirijt o peshk ..se mo djegesh mbathjet..
aman derman..

nga te kemi tyjan mo peshk?

Ti je nje ves i keq.

[peshkaqeni33]

Titulli me talles per burrerine. E fundit qe pres per sado pak burreri(edhe pse dyshoj shume) nga Driteroi eshte autobiografia, qe me sa di eshte duke shkruar. Ja te shohim se sa ky lloj rrefimi i shpirtit agollian, do nxjerre te verteta qe do na cuditin per mire, apo per keq. Gjithsesi ky rrefim nuk ka per te qene bilete per hyrjen ne parajse.

Burreria eshte virtyt, prandaj, jo te gjithe e shohin, jo te gjithe e njohin!

[peshkaqeni33]

Nga;Kadri Ujkaj,kritik letrar

Dritëro Agolli-Korife i letrave shqipe, ndryshe

Njëri nga poetët më njerëzorë të kësaj toke…

*-Ese*-

“ O,ti i fuqishёm,i kulturuar,i ngritur,nёnvizoje atё qё ёshtё jetёsore,qё ёshtё e . pёrjetshme,atё qё s’ndikon nё ndjenjёn e imtё,po nё ndjenjёn e vёrtetё njerёzore…”

Anton Çehov

Meditimi për Dritëroin erdhi brenda meje nën pushtetin e atyre vlerave sa humane,sa estetike të përjetuara nga njohja sa reale, sa ireale e universit brilant agollian,si njё impresion brilant,apo si një kënaqësi e llojit të vet për një lexues të kualifikuar.

Njohja ime Dritëroin,veprën e tij, ka marrë jetë si lexues i kujdesshëm, sidomos i poezive të tij lirike, tepër të këndshme,gjithë patos patriotik,erotik, estetik dhe humanist,ku spikat dashuria e pafund e një shpirti të madh për njeriun,për natyrën, për jetën.

Në këtë kontekst do të kujtoja veçanarisht poezitë: “Malli i parë”,” Nëna ime”,”Qeni im i plakur”, “Vjersha e parë”,”Kënga e tokës”,”Pleqëria”,”Mundja e Lekë Dukagjinit”deri tek poemat si:”Baballarët”,“Poema e të pagjumëve”,”Baladë e ashpër”etj.kushtuar “baltës” në kuptimin e asaj krijimtarie e cila merr spunto nga psiqika e popullit, çka i shkojnë aq bukur një poeti “liriku i tokës,demoni i fjalës”.

Kujtoj, mes tjerash, botimin në vitin 1974 të poemës”Nënë Shqipëri” me rastin e 30-Vjetorit të Çlirimit të Atdheut, në kuadrin e të cilit poeti fitoi edhe Çmimin I Kombëtar në letërsi. Parë edhe pas kaq vitesh botimi, apo anatemimesh, poema në fjalë, me pak krasitje të asaj pjese që e kërkonte “formati”, i reziston kohës

Më vonë njohja me Dritëroin ka vijuar disi historike kur kujtoj se më 12 qershor 1991 ai do të ishte njëri ndër bashkëthemeluesit e PSSH*së. Krejt interesant, në këtë ditë, qe reagimi i Dritëroit në sensin e krijimit të një të majteje moderne,si alternativë, një ëndërrim i brishtë për komunistët çlirimistë si: H.Xhelo, LL.Fundo, K.Boshnjakun etj, në vitet “30*të përballë grupimit tjetër,bolshevikëve, brenda KONARE*së si: K.Tashko, A.Kelmendi,S.Malëshova etj. të hapur drejt stalinizmit,ndryshe shuarjes së identitetit shqiptar të vetë lëvizjes sonë komuniste .

Në vitet e pluralizmit kam patur rastin,si shkrimtar,të vizitoj shtëpinë e Dritëroit në qendër të Tiranës, po aq edhe atë në plazhin e Durrësit. Në se në te dy rastet përjetoje një pamje sa klasike, sa moderne,ku në gjithçka lexohej shije e hollë dhe kulturë,në të dytën të impresiononte ballkoni gjithë lule shumëngjyrshe nga shijohej deti Adriatik.

Dritëroi flet shtruar,ngadalë,duke të marrë me vehte.Sadija,shoqja e jetës,shkrimtare,e ndjek me një kujdes dhe respekt të llojit të vet.Ata edhe në heshtje komunikojnë… mrekullisht me njëri*tjetrin…Natyrisht në këto takime diskutonim rreth problemeve të ndryshme si: Ç’mendonte poeti rreth zhvillimeve tona demokratike ? .

A do të ekzistonte shteti shqiptar pa fitoren e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare si pjesë e kolalicionit botëror progresist? Ra komunizmi,por a mund të themi që ra edhe “Jalta”? Mund të pranohet se vërtet Enver Hoxha e ka shitur Kosovën?

Do ta dëshironte Dritëroi një Shqipëri Natyrore të Bashkuar?Cili është koncepti i tij mbi disidencën shqiptare,kur dihet që poeti drejtoi për 27 vite LSHA? Si shpjegohet fakti që në kulmin e lulëzimit të diktaturave kemi edhe lulëzim të krijimtarisë artistike?

Çfarë mendonte Dritëroi mbi dukuri të tilla si harresa e vlerave tona kulturore të traditës,injorimi i tyre? Ç’është dashuria për poetin?Si i vlerëson ai konsideratat e kritikës

evropiane për të si “Gogoli shqiptar” referuar romanit “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”? Po vlerësimet ndaj mjaft krijuesve shqiptarë si: Kadare,Kongoli,Zhiti,Mustafaj

etj.? Si i komenton poeti anatemime të tilla si: ”shqiptarët ende lexojnë Dritëroin dhe Kadarenë” të revistës”Ars”në Shkodër etj.etj,? Ajo që s’mund të harrohet dot gjatë këtyre

bisedave krejt njerëzore është thjeshtësia e tij emblematike,siç është pamja e tij deri në përfeksion poetike…Si kritik letrar dhe gazetar televiziv kam patur rast të takohem me jo pak personalitete në tërë atë hapësirë që thirret Shqipëri Natyrore në bashkëbiseda të lira, apo drejtpërdrejt me publikun e gjërë,por personalitet,madje akademik,që të jetë kaq i çiltër,aq vetvehtja si njeri i lirë,larg çdo kompleksi ,deri në madhështi si Dritëroi nuk kam takuar.Kur e pyet lidhur me vlerësime të tilla si:”Uitmani”,”Shekspiri ”,”Kafka” apo “Gogoli” shqiptar të kritikës perëndimore ndaj krijuesve shqiptarë,Dritëroi të përgjigjet:

”Krahasimet jo me Kafkën, Shekspirin, Homerin,Gogolin apo me Uitmanin etj.nuk janë tjetër vetëm zakone të kritikëve të huaj,të cilët,sipas meje, i bëjnë për t’u bërë qejfin shkrimtarëve të vendeve të vegjël si yni.Kadri. Këto i kam konsideruar gjithmonë si ana periferike e gjërave,pa mohuar aspak faktin se letërsia jonë e madhe,si e tillë, nuk është aspak më e vogël se ajo e huaj. Sikur, nga ana tjetër,sado të thuhet që Dritëroi ka qenë komunist,përsëri atje është hiri im,kurse e vërteta është libri im”

Dritëroi gjithnjë ka ushqyer humanizmin ,kurrë konfliktualitetin. Si një lirik i madh, krejt i ri shpirtërisht, edhe pse mosha ka bërë punën e vet,Dritëroi është një monument investimi për dashurinë. Pikërisht nga një“ballafaqim” brilant me të gjatë një interviste në mjedisin e detit Adriatik, në maj 2006, për TV*Koplikun më ka lindur impresioni estetik: ”Hapësira e poetit si hapësirë e shpirtit”,

ndryshe kthjelltësia e shpirtit si kështjellë identiteti.

Dritëroi nuk ka frikë nga vetvehtja,gjithësesi tek ai shpaloset njeriu i lirë,tejet skeptik ndaj euforisë,madje aspak entuziast as dje me dogmën komuniste,aq të propaganduar, “Njeriu i ri *vepra më e shkëlqyer e Partisë”:

Ka njerëz që pakëz pozitë të kenë,

E ngrysin ballin e fjalët shtrëngojnë në dhëmbë,

Dhe janë të lumtur kur shpirtin ta brejnë

Dhe janë të lumtur kur ndjenjat t’i shtypin me këmbë!

( “Nënë Shqipëri”,fq.83)

Me koshiencёn estetike se “jo vetёm shoqёria ndikon mbi shkrimtarin,qoftё edhe nё diktatura,nё gjirin e tё cilave pёr hir tё sё vёrtetёs,siç shprehen studiuesit e shquar tё letёrsisё krahasuese evropiane R.Uellek dhe O.Ueren.gjen vehten edhe letersia e madhe, po aq edhe shkrimtari ndikon mbi shoqёrinё duke mos mbetur kurrё thjesht pasqyrues i saj.(“Teoria e letёrsisё”,fq.91),por me fjalёn e tij si kushtrim i shpirtit,pasuron vetёdijen civile tё kombit tё vet.Si njё rast brilant pёr kritikёn tonё letrare ёshtё vepra e Dritёroit krijues,sureal,shkrimtar i madh, i cili,duke u ngritur mbi kufizimet ideologjike tё kohёs sё vet, pёrvojё e njohur tek gjenitё e letёrsisё botёrore,do tё sfidonte Dritёroin real duke na dhuruar vepra dinjitoze si vlera serioze tё njё letёrsie tё madhe.

Mjafton tё ndalemi,si njё lexim ndryshe,tek dy vepra aq tё njohura tё Dritёroit, siç janё:”Zhurmat e erёrave tё dikurshme”(mbi motivet e tё cilit, me skenar nga autori, kemi shijuar edhe filmin”Flutura nё kabinёn time”) si dhe “Shkёlqimi dhe rёmia e Shokut Zylo”pёr tё shijuar dhe ndjerё veprёn e Tij si njё parathёnie e dyzuar:
“Zhurmat e erёrave tё dikurshme”,si profili i njё antene me zhurmues pёr kohёn, me karaktere letrar bosht tek tё cilёt lexohet sa njeriu real,sa ai sureal, shumё mё tepёr se sa si sfidues i zhurmave tё erёrave tё dikurshme si “-izma”,vёllimi mbi tё gjitha vimte si pёrjetues i zhurmёs dihotemike brenda karaktereve letrare si “tё pangjashёm” me tё tjerёt: “njeriun e mirё,apo njeriun e ri”qё “formohej” nё gjirin e “kolektivit revolucionar” i cili,jo rrallёherё,aq abuzivisht mbante peng,skёterroste jetёn private tё tjetrit.

”Heroi” i Agollit, me dualitetin e tij shpirtёror aristetolian:sa reali,i zakonshmi,apo normali,po aq ireali,i jashtёzakonshmi,apo” i krisuri”, kёrkon pa pyetur ç’thonё tё tjerёt ta braktisё “kolektivitetin”,si njё lloj “ngjashmёrie”mbytёse, duke synuar t’i shpёtojё statusit tё “masёs njerёzore” tё asfisksuar brenda vehtes. “Toma” i skenarit tё Agollit,me portretin e tij, tё braktisur sё jashtmi,me indiferencёn ndaj moralizimeve nga “jashtё”,me braktisjen e raportit intim me dispeçen e parkut tё automjeteve,kur ky intimitet po mirrte “frymё kolektivi” dёshmonte dёshtimin e plotё me “njeriun e ri”qё synonte tё formonte apo tё kaliste partia nё gjirin e kolektivit socialist.

Personazhi kryesor i “zhurmave tё erёrave tё dikurshme” s’ёshtё tjetёr vetёm modeli i antiheroit, individualisti,i cili “suksesin kolektiv”e sheh vetёm si fillim tё jetёs me“sukses tё vetmuar”sipas motos individualiste:”Bota ekziston vetёm brenda meje…”

Pёrballё boshit tё frikshёm tё qenies,si njё anomali qё po e pengon tё gjejё vetvehten,ai ngulmon gjithёsesi nё vlerёsimin dhe pranimin e gjithçkaje nga kjo optikё.

Ai nuk shqetёsohet pёr derёn e prishur tё kamionit,si njё vёrejtje e shefit tё tij,faktikisht njёri nga shkaqet e aksidentimit tё Fluturёs(Margaritёs),sipas moralit tё njohur komunist kolektivist tё autokritikёs revolucionare,pёrkundrazi, kёtё shqetёsim brenda vehtes,personazhi kryesor i skenarit tё Dritёroit,e ndjen vetёm si mungesё dyshimi,si njё dozё e tepruar optimizmi, euforie apo entuziazmi idiot tek vetvehtja:

”Mos ia fut kot,ti nuk e di atё”i pёrgjigjet,me cinizёm,kur i fejuari i Fluturёs i shprehu mirёnjohjen pёr ndihmёn e dhёnё asaj duke e dёrguar nё spital.

Sa i vjen keq qё humbi rastin e njё udhёtimi brilant me njё femёr,ndaj sё cilёs pёrjetonte tёrheqjen seksuale sё jashtmi,si dashuri estetike,po aq i vjen keq qё nuk arriti tё gjejё

rrugёn drejt vetvehtes, si mungesё aftёsie e kapёrcimit tё saj.“Krenaria nuk ёshtё tjetёr vetёm njё budallallёk i njeriut me vetvehten”,- thoshte Konica.

Personazhet e veprёs sё Dritёroit,pёrgjithёsisht,dёshmojnё pёr tabanin demokratik, aspak si slogan i thjeshtёsisё komuniste,ndryshe si diçka e kёrkuar,por si gjetje artistike,vlerat e sё cilёs si letёrsi e madhe,do tё thoshte Bjelinski,vinё gjithnjё nё proporcion tё drejtё me thjeshtёsinё brilante tё komunikimit me lexuesin e vet. Ato kurrёsesi s’ vinё nga atelia e heroit pozitiv,si moduli i njeriut tё ri, qё orientohej nga lart. Si i tillё vetё vёllimi nё fjalё,pёrgjithёsisht, nuk vinte nё jetё si njё botim enkas,ndryshe si sugjerim nga jashtё. . Pёrkundrazi, brenda thelbit estetiko-filozofik tё dyzuar tё personazheve tё tyre mishёrohet antiheroi,individualisti,sipas njё moduli sui generis qё integron brenda vehtes realen,tё pёrditshmen,rutinёn, me irealen,tё mistershmen,fantazmagoriken.

Ndёrsa udhёton me mёsuesen e fshatit, “njё vajzё me gjunj aq tё bukur”,qё e mbёrthejnё shikimin e “heroit”tё Agollit,kur mund tё pritej njё bisedё e kёndshme,normale mes tyre si tё rinj-brenda njё kabine,”heroi” ofron tё paimagjinueshmen,absurden:

Ndalon mes dёborёs kamionin, ngarkuar me lёndё pylli, dhe pranё xhamit tё kabinёs ku po e priste disi e tronditur Flutura,shfaqet i tjetёrsuar ,me çjerrjet,grithjet me thonj dhe ulurimёn e egёrsirёs.Kur pritej fryma e bisedёs sё lirё me” konisaren e dritёs”,brenda moralit kolektiv tё shqetёsimit revolucionar,antiHeroi agollian sjellё pёrvojёn e njё fёmije problematik qё deshi tё jetё kurrё ai qё duhej…,por ai qё ishte… .

“Heroi” agollian, aspak modeli i heroit pozitiv tё Socrealizmit, na shpallet krejt ndryshe,disi konfuz,kokёkrisur,Rebel i llojit tё vet, thuajse nё tё gjitha tregimet e veta,Dritёroi vijon pёrvojёn e mё tё mirёve tё tregimit shqiptar tё viteve “30-tё. me Migjenin,Kutelin apo Koliqin,nё stilin e tregimeve tё Mopasanit,Çehovit e Gorkit tё ri,shkollёn e krijimit tё tё cilёve Agolli,si student i diplomuar shkёlqyeshёm,e njohu shumё mirё gjatё studimeve qё kreu pёr filologji nё ish-Bashkimin Sovjetik,pranё Universitetit Shtetёror”Zhdanov”tё Sant- Petёrburgut(Leningradit).

Jo rastёsisht,shkolla e artit e gjeniut rus tё tregimit,Anton Çehov, do tё jetё edhe modeli i frymёzimit krijues pёr poetin dhe prozatorin e madh shqiptar.

Kredoja artistike e tregimit”Zhurmat e erёrave tё dikurshme“apo objektiviteti,si standarti i njё letёrsie tё madhe,ndoshta ёshtё dёshmia mё e fuqishme e impresionit estetik apo e gjurmёs, prej tregimtarit gjeni, nё shkollёn e krijimit artistik tё Dritёroit tё ri,djaloshit 26 vjeçar,ndryshe shkrimtarit tё madh shqiptar nё tё ardhmen, gjeniu rus,Anton Çehov,aq i admiruar botёrisht,me kredon e tij artistike:

“O,ti i fuqishёm,i kulturuar,i ngritur,nёnvizoje atё qё ёshtё jetёsore,qё ёshtё e pёrjetshme,atё qё nuk ndikon nё ndjenjёn e imtё,po nё ndjenjёn e vёrtetё njerёzore”- , . Tё njёjtin profil personazhesh e takojmё edhe tek vёllimi tjetёr,nga mё tё bukurit e penёs sё Agollit,me titullin absurd ”Njerёz tё krisur”.Pёr cilindo qё njeh veprёn e Dritёroit

karaktere tё tilla “tё krisura”,jashtё “standartit”socrealist, janё jo tё pakta nё “zejen” e tij prej poeti dhe prozatori krejt popullor.Si tё thuash ato pёrbёjnё stilin e tij, tё njё krijuesi

rreptёsisht origjinal, ku harmonizohen mrekullisht realja me irealen,sikur koha universale me tё sotmen,aktualen.Dritёroi si profil ёshtё i papёrsёritshёm nё letёrsinё shqipe dhe saktёsisht vetvehtja nё pikёpamjen estetiko-filozofike tё pёrjetimit artistik.

Edhe romani i tij ”Shkёlqimi dhe rёnia e shokut Zylo”njё vepёr madhore, me karakterin e saj kunderian,jo thjesht s’i lё gjё mangut substancёs estetiko-filozofiko tё

romanit “Shakaja”,por me sensin tipik origjinal tё trajtimit sa realist,sa fantazmagorik,me njё vokal polifonik dhe plastikё qёndrimesh disarrafshesh duke infiltruar nё misterin e

qenies,nё botёn e ndjesive tё jashtёzakonshme,si rifunksionalizim letrar i njё prototipi real,do tё ndizte, me shumё dinjitet, xhelozinё e autorit tё “Shakasё”.

Shoku Zylo nuk ёshtё thjesht “mjerani-burokrat”i zyrave tona,dje,sot,pambarimisht…,por viktima mё tragjikomike qё krijoi vetё njerёzimi,si civilizim, me tejkalimin e masёs nё eksperimentimin e njё modeli tragjikomik si komunizmi. me prototipin e njeriut asket, si shakaja depersonalizuese,mё e dhimbshme,si viktima me konsekuenca tё pallogaritshme ekzistenciale,falё nxitjes artificiale tё pёrplasjes dihotimike brenda qenies..

Duke ligjёruar njё viktimё-mekanizёm tё tillё,si Sistemi i Zylove,njerёzimi pёr ironi, kreu aventurёn mё tё madhe me vetvehten,do tё nёntekstonte Dritёroi.

Zyloja i Dritёroit ofron mjeshtёrisht monumentin e tharjes “institucionale” tё vetё qenies,si sindroma me njё imunitet tё frymёzuar ekzistencial,ndryshe si dilema mё tragjikomike mes qenies dhe mosqenies,qё rrezikon tharjen tashmё pёrfundimtare tё vet njeriut modern nёn ethet e kultpragmatizmit dhe tё individualizmit ekstrem…

Kёshtu Zylo,si karakter letrar, mishёron nё thelb karakterin letrar tё “antiHeroit ”me profilin e tij prej asketi tragjikomik,si ironi therёse e qenies me vetvehten.

A nuk janё tё pushtuara nga Zylotё,Shemshedinёt, apo Q-ёt …si militantё klanesh, apo “ekpertёsh” konicianё partiakё aktualisht institucionet tona moderne?!?!

Ështё pikёrisht kjo rezultante estetiko-filozofike qё dёshmon pёrmasat universale tё veprёs,aq e mirёpritur asokohe nga kritika letrare perёndimore.Zylo si shkurtim i emrit Zylfi, me o fundore,si afinitet, nё pёrdorimin real, kёsaj radhe, si qasje tragjikomike, nё binomin sintaksor shoku Zylo pёrjetohet si pёrmasё krejt e re ,polifonike, Si e tillё kalon hapёsirёn mjedisore,apo kombёtare duke rrokur atё universale.

Njёra ndёr sarkazmat e goditura agolliane, me amё modelin popullor,pёrftohet tё rifunksionojё letrarisht, kurrёsesi si epigon nga vulgu,apo,thjesht,si kontravers i Zylos sё pёrditshёm,rutinё,por si Shoku Zylo,si Shoku Shemshedin,apo si Shoku Q,tё cilёt, me inflacionin e tyre sa etik,sa ekzistencial,prej burokratёsh-lolo,diskreditojnё llahtarshёm konsekuencat e pallogaritshme tё mediokritetit postmodern institucional.

Ja,sa mjeshtёrisht, jepet me fjalёt e gruas sё Zylos,kjo sjellje depersonalizuese,mjerisht po kaq prezente si model imitues edhe sot nё institucionet tona demokratike:

“Sa punё tё vёshtirё ka Zylua.Atё pasdite qё mbaroi raportin, ne bёmё festё.U shkarkua nga njё barrё e rёndё.U shkarkua e gjithё shtёpia.Ka ca njerёz qё e kanё inat,Ke

parё ti?Mё tha se donte t’ia pёrlante raportin shoku Shemshedin.Zylua e bёri, shoku Shemshedin donte ta mbante pёr t’u mburrur…Ke parё ti!”(Vep.cit.fq.46).

Jo rastёsisht duket,kur vepra erdhi nё jetё,kaq i dyshimtё dhe kompromentues pёr ёndrrёn socrealiste dhe realrealiste u lexua nga kritika letrare shqiptare e viteve “70-tё mesazhi estetiko-filozofik,intertekstualiteti i kёtij romani gogolian,sa qё nё Historinё e Realizmit Socialist tё Shqipёrisё prej 423 faqesh,botim i vitit 1978 nga Akademia jonё e Shkencave,librit ”Shkёlqimi dhe rёnia e Shokut Zylo,i janё kushtuar vetёm 8(tetё) rrjeshta,ndryshe po aq sa romaneve mё rutinё tё asaj kohe…

Në këtë kontekst,nevoja e njё rileximi profesional, nga kritika jonё letrare vjen si domethёnia e konfirmimit nё adekuat tё trashёgimisё sonё mё tё mirё.Ndryshe si njёri ndёr hapat mё civil tё rikonfirmimit tё vlerave tona reale si komb, nё epokёn e postfronteve dhe postideologjive,kur vepra e Dritёroit tё madh, nё klimёn e “Shkёlqimit dhe rёnies sё shokёve Zylo” vjen mes nesh si apeli mё fisnik kundёr vizionit idiot tё antikomunizmit si kompleks: sa politik,sa filozofik,sa estetik.

. Jo rastёsisht,kur erdhi nё jetё,kaq diskredituese pёr ёndrrёn socrealiste apo realrealiste u lexua mesazhi estetiko-filozofik,intertekstualiteti i kёtij romani gogolian, nga kritika letrare shqiptare e viteve “70-tё,sa qё nё Historinё e Realizmit Socialist tё

Shqipёrisё(1978) prej 423 faqesh”Shkёlqimit dhe rёnies sё Shokut Zylo”i janё kushtuar vetёm 8(tetё) rrjeshta,ndryshe po aq sa romaneve mё rutinё tё asaj kohe…

Të flasësh për “Dritëroin” është vërtet një privilegj total: Sa profesional, sa moral,sa estetik. Sikur të fisnikërohet jo vetëm fytyra, por gjithçka brenda teje.Sikur ke pronësuar virtualisht ekskluzivitetin agollian t’u takosh të gjithëve me komentin e fjalës së tij si vlerë universale.Vlera si kjo mund të plazmohen vetëm nga ama e një shpirti të madh si ai i Dritëroit me një hapësirë njohjeje dhe kualitet vizioni jo të zakonshëm .

Si i tillë dekodifikimi,leximi intertekstual,i veprës së Dritëroit,jo vetёm mua,por çdo interpretuesi,apo studiuesi të apasionuar do t’i dhuronin vetëm çaste lumturie.

. Siç e thotë studiuesi i njohur i letrave shqipe,Dr.Moikom Zeqo,tek libri i tij”Liriku i tokës,demoni i fjalës”,një libër intim kushtuar poetit të madh:

“Dritëro Agolli është një nga shkrimtarët më të shquar shqiptarë.

Ai ka krijuar profilin e tij si një shkrimtar i traditës,por jo thjesht tradicional, i cili ka një shpirtëzim të botës shqiptare si një aspekt të jetës e të motiveve letrare përmes të

cilave të kujton personalitete lirike shqiptare të kohërave nga Naim Frashëri deri tek Lazgush Poradeci”.(M.Zeqo”Liriku i tokës,demoni i fjalës”fq.54)

Dritëroi gjithnjë është treguar i ndjeshëm ndaj dashurisë si ama e jetës sonë,po aq ndaj dinjitetit të jetës së grave dhe vajzave, ndryshe ndaj seksit të bukur. siç e vlerësonte Migjeni,poeti ynë i madh, duke iu referuar kritikut të madh rus, Bjelinskit.

. Për Dritëroin dashuria nuk plaket kurrë,po aq nuk njeh moshë,kurse gruaja,në përgjithësi,është si ajri që thithim,është oksigjeni i jetës…

Kjo ka sjellur që poeti ta përjetojë plot indinjatë rolin e shëmtuar të shkuesve, apo të mblesve, siç i quan Dritëroi në poezinë”Mundja e Lekë Dukagjinit”. Dritëroi mjeshtërisht e përjeton shkuesinë si njëra ndër urat që na lidh me skllavërinë brenda vehtes,pavarësisht metamorfozave, të cilat duhen denigruar në të gjitha format e shfaqjes së tyre.

Ne sillemi më mesjetarë se vetë Lekë Dukagjini,edhe pse në vend të qelesheve,mund të kemi vënë kravata ,nënkupton poeti,nëqoftëse nuk luftojmë me të gjithë forcën tonë për shkatërrimin rrënjësor të këtij pushteti poshtërues në ditët tona,çka mund të arrihet duke i shpëtuar së pari sjelljes mesjetare të secilit prej nesh brenda vehtes.

Në këtë vështrim anatemimi nga Agolli i kësaj dukurie sa tradicionale,sa moderne mes nesh vjen krejt aktual: Shkuesit ende veprojnë, paçka se kanë ndrruar maskat,ngjyrat,format e komunikimit,por jo thelbin, kur shohim që vajza 15* 16 vjeçe të martohen me meshkuj me diferenca të jashtëzakonshme moshe .Çka bën që në fakt çifti në atë që thirret jetë intime, dashuri normale, të mos plotësohet kurrë,ndryshe të mbetet pre e hijes së një opinioni anadollak, maskilist me shkëlqim të rremë…

Në këtë kontekst poeti ynë i madh vjen sa aktual,sa universal me mesazhet e veprës së vet, përballë skllavërimit postmodern, me të gjitha larmitë e shfaqjes së tij,

sa të dukshme,sa të padukshme,shprehje e ndotjes patriarkale,mesjetare , në një shoqëri,si kjo jona, që rreket të jetë e njerëzve të lirë, edhe pse, për hir të së vërtetës, vazhdon po aq të mbetet peng i “zhurmave të erërave të totalitare” sa kohë që vetë fati ynë si komb do

të mbahet peng i një sjelljeje për t’u qarë e për t’u qeshur,si filozofi qolesh,apo“Zylosh dhe Shemshedinёsh”që vazhdojnё tё “rekrutohen”partitisht nё zyrat tona.

…Sjellje politike të cilën me aq dinjitet sa artistik,sa jetik,sa ireal,sa real Dritëroi do ta thërriste vënçe:Shkërllatokraci,pre e burrërisë së sëmurë shqiptare, nën trysninë e një mentaliteti,madje aspak komunist,por thjesht feudal,si në kohën e kapedanëve dhe të bajraktarëve: ”Unë kam një gjel dhe gjeli im duhet t’i mundë të gjithë gjelat e tjerë” do të nënvizonte gjithë indinjatë poeti ynë i mirënjohur. Ja domethёnia që buron nga vepra dhe

jeta e Dritëroit në një Shqipëri që akoma nuk po guxon të heqё bragashat, do të thoshte Migjeni,poeti tjetër i madh shqiptar,me të cilin Dritëroin e bashkon jo vetëm ditëlindja,13

Tetori,por universaliteti i veprës së tyre, si bij të kësaj Shqipërie që ëndërron të jetë nesër, realisht, një shoqëri e hapur, progresiste,dinjitoze nё gjirin Evropёs sё Re…

Ja mesazhi që sjell në vazhdimёsi vepra e Dritёroit për cilindo nesh si njё kumt qё dritëron nё rrugëtiminn tonë si komb drejt sfidës serioze të gjetjes së vetvehtes sonё

me sa mё shumё dinjitet dhe jo si skllevër të një realiteti postmodern,posthistorik, nё tё cilin depersonalizimi,si formati më i ligësht i qenies,i sjelljes së njeriut me vetvehten,pёr hir tё sё vёrtetёs mjerane njerёzore, po kthehet në njё mjet jetese…

Vjen natyrshëm ky kumt brenda cilitdo që pёrjeton thelbin estetiko-filozofik të veprës së shkrimtarit tonë të madh,Dritëro Agolli,”Nderi i Kombit”,në 79-Vjetorin e tij të lindjes,si kumti estetik që merr jetë, ndryshe si një obligim krejt fisnik ndaj Dritëroit:

Njëri nga poetët më njerëzorë të kësaj toke…

[peshkaqeni33]

Po!
Ne kemi edhe nje fytyre te till!
Ne fud te fundit kjo eshte fytyra qe duhet ti tregojme Botes!

[Linda-uk]

cili eshte libri i fundit qe ka nxjerr Dritero Agolli ?

[Brari]

Dritëroi: Përplasja me Mehmet Shehun për “Zylon”, pse u ftohëm me Kadarenë
Argumente Enjte, Tetor 13th, 2011


Dritero Agolli me bashkeshorten e tij, Sadijen, dje duke folur per “Panorama”

Rrëfimi i Dritëroit për 80-vjetorin: Pengjet e jetës sime

“S’po shkruaj dot librin e jetës, do doja një apartament më të madh për bibliotekën”
Dritëro Agolli sot mbush 80 vjeç. I lindur në fshatin Menkulas të rrethit të Devollit më 13 tetor 1931, ai sot feston me fëmijët e tij, nipërit dhe mbesat, por dhe qindra e mijëra admirues në të gjitha trevat shqiptare.

Ndërsa “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” e ka bërë atë me shumë miq në Francë e vende të tjera të Europës, në këtë jubile të ditëlindjes së tij, shkrimtari i madh i letrave shqipe pranon të hapë për ne derën dhe të flasim kësaj radhe për jetën, pengjet e tij, krijimtarinë, marrëdhëniet njerëzore, por, mbi të gjitha, “Shkëlqimin dhe rënien e shokut Zylo”. Duket se ky libër tronditi shtetin e asaj kohe. Ishte viti 1974 kur Dritëroi, një shkrimtar tashmë i afirmuar, ishte bërë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, me një imunitet të plotë, bazuar në popullaritetin dhe karizmin e tij, të mjaftueshëm që mbi të mos të binin shigjetat armikut të popullit. Vetë Kryeministri i asaj kohe, Mehmet Shehu, i cili ndodhej në Francë për një operim, interesohej me telefon prej andej se kur do të përfundonte botimi i tij në revistën “Hosteni” të asaj kohe, duke shprehur bezdi dhe siklet nga tema që libri trajtonte. Në rrëfimin e tij të gjatë, si gjithnjë, shoqja e jetës, zonja Sadije, e cila është pjesë e çdo vargu, e çdo rreshti në prozë, por dhe dëshmitare okulare, por dhe memorizuese e shumë episodeve pikante nga jeta e tij. Duke folur për bashkudhëtarin e tij letrar, Ismail Kadarenë, Dritëroi jo pa shqetësim dhe rezervë shprehet se marrëdhëniet e tyre u ftohën në kohën kur Agolli u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë. Por, për të, “marrëdhënia me Ismailin mbetet normale”.
Nuk është hera e parë që e intervistoj në shtëpinë e tij shkrimtarin e madh dhe sa herë shkoj, gjej tek ai libra të shpërndarë gjithandej. Më ka treguar dhe dhomën ku ka vendosur bibliotekën, ku librat janë vendosur në mënyrë të çrregullt. Libra sheh kudo në kuti, poshtë tavolinave dhe deri poshtë krevateve. Një peng i madh i jetës së shkrimtarit të madh është pamundësia për të sistemuar këtë bibliotekë të madhe që ka në shtëpinë e tij. “Peng më ka mbetur që nuk kam një apartament më të madh, që të kisha mundësi të sistemoja të gjitha librat dhe dorëshkrimet që kam”, shprehet Dritëroi dhe sytë i mbushen me lot. Është një jetë që e ka kaluar mbi letra, dorëshkrime, shkarravina, shënime dhe një mori librash, poezi, tregime dhe romane. Nga politika kërkon që ajo të gjejë një pikë takimi, një kompromis që të shohin me kujdes hallet dhe problemet e popullit. Por Dritëroi ka dhe një peng të madh, nuk përfundoi dot librin e jetës, i shtyrë në kohë, herë me humor e herë i sëmurë, ai e sheh të pamundur ta përfundojë këtë libër. Dikur më thoshte se që ta përfundonte këtë libër duhet të ishte në gjendje të mirë shpirtërore, përveçse shëndetësore. “Më dridhen duart dhe nuk mund të shkruaj, ndërsa Sadija nuk më ndjek dot me ritmin e dikurshëm hedhjen e tyre në letër. Mendimet më ikin dhe pastaj fillojmë e zihemi”, shprehet Dritëroi, ndërsa Sadija vijon e tregon episode kur shkrimtari kërkon që ajo të shkruajë shpejt apo në atë moment që i vijnë mendimet.
Në këto 80 vjet, cilat janë momentet më kulmore që kanë lënë gjurmë dhe të kanë lënë pa gjumë?
Në këto vite unë do të kujtoja gazetën “Zëri i Popullit”, ku kam punuar 15 vjet, dhe unë duhet të kisha gjetur momentin që ta ndërprisja shumë më shpejt. Kujtoj gazetarët e “Zërit të Popullit”, një pjesë e madhe e tyre kanë vdekur dhe ndonjëherë lajmin e kobshëm të ikjes së tyre nga kjo jetë e kam marrë vesh vonë, si Vangjush Gambeta, Niko Nikolla, Jusuf Alibali dhe të tjerë.
Pse thua se duhet të ishe shkëputur më shpejt nga gazeta?
Unë duhet të qëndroja aty jo më shumë se 5 vjet dhe të dilja në profesion të lirë. Por edhe kur dola në profesion të lirë, unë prapë shkoja në redaksinë e “ZP”. Megjithatë, vitet e gazetarisë më kanë pasuruar aq shumë, sa asnjë profesion tjetër besoj. Ku në këmbë, ku në mushkë, ku me ndonjë kamion, kam bredhur të gjithë vendin, kam njohur vende dhe karaktere. Nuk është shprehja ime ajo që thuhet që çdo shkrimtar duhet të kalojë më parë nga gazetaria, por duhet të ndiejë kur të largohet. “Pas pesë vitesh punë në gazetë duhet të largohesh”, ka thënë Heminguej, i cili ka punuar në gazeta 5-6 vjet. Por për shkrimtarët është e domosdoshme puna në gazetë. Edhe të tjerë u larguan nga “Zëri i Popullit” dhe mirë bënë, u morën me letërsi, si Xhevahir Spahiu, apo një studentja ime, Ludmilla Xhapija dhe të tjerë.
Ju duket se gazetaria sot ka humbur forcën dhe peshën e fjalës, duke mos pasur atë efekt publik si dikur, që pas çdo shkrimi kritik si në “ZP” apo në gazetën “Bashkimi” vihej në lëvizje gjithë struktura shtetërore, jo kundër gazetarit, por kundër fenomenit që kritikohej apo satirizohej?
Po, e ka humbur! Sot, rrallë ndodh që të bëhet ndonjë polemikë për fenomenet e ndryshme që sillen në lajme. Kjo ka ardhur dhe për shkak të burimeve të shumta të informacioneve apo televizioneve. Pesha e pendës është zbehur, duke ia lënë figurës të flasë më shumë përmes televizioneve. Sot është shpërdoruar fjala.
Cilat janë momentet më të vështira të jetës tuaj që ju kanë lënë pa gjumë?
Si plak 80-vjeçar kujtoj krijimtarinë time që më ka lënë pa gjumë, si librat, ashtu dhe shkrimet në gazetë. Unë zakonisht shkruaja natën, ndërsa shqetësimi për temat që trajtoja, apo libra të veçantë, nuk më linte të mbyllja sy. Kulmet e shqetësimeve dhe të pagjumësisë kanë arritur me “Zylon…” dhe “Arka e djallit”, që më kanë marrë më shumë kohë dhe vuajtje për t’i krijuar, por dhe përjetuar.
“Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” kam përshtypjen se ka qenë më i sikletshëm për t’u shkruar, por dhe pas shkrimit për kritikën që përcillte?
“Zylo” ka qenë më i sikletshmi, siç e the, sepse merrte përsipër diçka shumë të vështirë, sepse përmes Zylos unë godisja burokratët e aparatit shtetëror. “Shkëlqimin dhe rënien e shokut Zylo” nisa ta botoj te “Hosteni” dhe kjo u bë mirë, sepse në atë kohë nuk besoja se do të botohej i tëri për vetë kritikën që nisi të merrte. Niko Nikolla, që drejtonte revistën satirike “Hosteni” në fillim të viteve ’70, nisi ta botonte kapitull pas kapitulli të gjithë librin që unë e kisha në dorëshkrim. Kur botohej ky roman te “Hosteni”, Mehmet Shehu ishte në Paris për të bërë një operacion. Që nga Parisi ai mori Niko Nikollën dhe i tha: “Kur do të mbarojë ky Zyloja?”, duke treguar një lloj sikleti dhe bezdie që i kishte krijuar libri. Nikoja i mblodhi kapitujt e mbetur në një broshurë dhe e botoi në një vëllim, sepse ndryshe mund edhe të bllokohej. Nëse nuk do ta kisha botuar te “Hosteni”, jam shumë i bindur se “Zyloja” do të ishte bllokuar si botim.
Nga “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” patët probleme nga sistemi i atëhershëm, pasi në atë kohë u duk si një frymë kritike ndaj fenomeneve të dëmshme në Shqipëri…
Mehmet Shehu e ka kritikuar këtë roman dhe për një periudhë ai mbeti në heshtje. Askush nuk u mor me të, as kritika. Munguan dhe vlerësimet letrare. Mehmet Shehu është shprehur në atë kohë se “’Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo’ e bën përshesh administratën tonë”.
“Zylo” mund të konsiderohet për atë kohë një lloj disidence fine, e hollë, apo e kujdesshme?
Po, luajti një rol të tillë, sepse edhe Mehmet Shehu, në një mbledhje të Këshillit të Ministrave, duke iu drejtuar ministrave, u tha: “Ç’më dini ju mua, Zylo?!”. Pra, libri dhe personazhi e kishte lënë një gjurmë. Bile u propozua atëherë, në’72-shin, që “Zylo” të botohej në Francë dhe u ndalua. Unë, në fakt, në atë kohë, më 1974-n, isha bërë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe si i tillë nuk ma ndaluan fare nga qarkullimi, por nuk i bënë komente dhe publicitet të madh, ndërsa u bllokua botimi i tij në Francë.
Ishte kjo letërsi e kësaj periudhe e ndikuar nga një frymë liberale që kishte përfshirë dhe Europën Perëndimore?
Po, në prozë dhe në poezi ishim ne një grup shkrimtarësh të rinj që donim të hapnin një rrugë të re. Por kohërat e atëhershme ishin të vështira, sepse quhej si letërsi kundër regjimit, një disidencë e brendshme. Për shumë vite nuk u lejua Gyt, një përkthyes francez, që të përkthente dhe të botonte në Francë në atë kohë “Zylon”, pasi letërsia jonë duhet të kishte në themel heroin pozitiv, dhe jo burokratin.
Këto botime ishin spontane, apo kishte një vetëdije të brendshme se kishte ardhur momenti që vendi të hapej në letërsi dhe art. Patën ndikim lëvizjet studentore në Europën Perëndimore?
Për mua kishte ardhur një moment për të kuptuar apo shpresuar se disa gjëra do të bëhen më mirë. Atë që mendojmë dhe shpresojmë edhe sot, se vendi do të hyjë në rrugën europiane. Ne në atë kohë mendonim se gjërat po brenda atij sistemi do të bëheshin më mirë, duke i korrigjuar po nga brenda sistemit.
Si e shpjegoni faktin që si ju, edhe Ismail Kadare, nuk patët probleme nga botime të tilla, si “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” apo “Kronikë në gur”, nuk u dënuat nga ai regjim?
Kam përshtypjen se kjo vinte për vetë emrin që kishim krijuar dhe reputacioni jo i vogël. Një shkrimtar tjetër, jo i njohur, do të ndalohej që në shtypshkronjë për botim, madje do të shkarkohej. Kurse mua më ra fati që u bëra kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe nuk kishin se ç’më bënin, pasi edhe u duhesha. Edhe duhej ai sistem të na mbante, sepse kishte dënuar gjysmën e shkrimtarëve dhe artistëve. Edhe Ismailin e përkthyen për të njohur Shqipërinë ndryshe dhe për të mbyllur zërat se këtu ka censurë të fortë. Megjithatë, luajtën një rol këto vepra për të futur një frymë ndryshe. Por unë pata një fat edhe më të keq, në prozë kryesisht. Çuditërisht, gjithë prozën time e kanë ndaluar, pasi ishte botuar më parë sepse po të merrej vesh në shtypshkronjë se cila ishte përmbajtja, do të bllokohej që atje, por unë e kisha botuar më parë në organet e shtypit dhe ato letrare. Në atë shoqëri kjo ishte interesante, librat ndaloheshin pasi ishin botuar. Që më 19610shin, kur nisi polemika për këtë letërsi, e ndaluan për t’u botuar në Francë, por u botua në fund të 1989-s.
Si kanë qenë marrëdhëniet tuaja me Ismail Kadarenë në ato kohë kur letërsia shqipe ndahej mes jush si peshë krijimtarie?
Edhe në shkollën e mesme të Gjirokastrës, por edhe këtu ,derisa unë u bëra kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, ne kishim miqësi të vjetër dhe të mirë. Na lidhte krijimtaria. Kemi pasur marrëdhënie të mira, edhe kur kemi pasur ndonjë diskutim apo problematikë, Ismaili vinte tek ne lart, se banonte poshtë nesh, dhe diskutonim. Asnjëherë nuk ka pasur zili mes nesh dhe kemi qenë me fat se të dy kemi pasur drejtime të ndryshme në letërsi.
Kishit kontradikta apo pika ku nuk përputheshit për çështje të letërsisë apo artit në përgjithësi?
Ne kishim miqësi dhe flisnim me njëri-tjetrin dhe për gjëra që s’duhet t’i dëgjonin të tjerët, sepse njeriu është qenie e çuditshme. Ka aftësi edhe të dyzohet. Ne na bënin kritikë në plenumet e Komitetit Qendror, siç ishte libri im “Zhurma e erërave të dikurshme”, por nuk pati kritika të ashpra që ne të dënoheshim.
A kishit ju qëndrime të ndryshme për figurën e Enver Hoxhës?
Ne, në bisedat tona, nuk e zinim fare në gojë direkt Enver Hoxhën, por tërthorazi, dhe nga kjo anë nuk kemi pasur ndonjë kontradiktë. Kur unë u bëra kryetar i Lidhjes, Ismaili pati një ftohje ndaj meje, sepse duhej që për shumë gjëra unë të kisha mendimet e mia.
Si u prit në rang shkrimtarësh apo dhe në Lidhje arratisja e Ismail Kadaresë?
U bë një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve, sepse e kërkuan nga lart. Ai ishte edhe kryetar i Kryesisë së Lidhjes. Në mbledhje u fol se çfarë qëndrimi do të mbajë Lidhja pas “Zërit të Popullit”, i cili kishte shkruar se ai ishte tradhtar. Unë në mbledhje thashë se Ismaili nuk është tradhtar, por ai u zhgënjye se po zgjatej koha për hyrjen në demokraci. Ai mbetet shkrimtar i madh për ne dhe vepra e tij nuk do të ndalohet. Ramiz Alia më tha: “Pse je shprehur që të mos ndalohen veprat e Ismailit dhe e ke quajtur shkrimtar të madh?”.
Si janë marrëdhëniet tuaja pas vitit 1990?
Normale. Edhe para një muaji jam takuar me Ismailin dhe mbajmë marrëdhënie normale.
Ka pasur mes jush dhe Ismail Kadaresë një lloj hendeku, pasi ju konsideroheshit si shkrimtar i popullit, ndërsa Kadare një shkrimtar elitar? E keni ndjerë këtë në marrëdhëniet tuaja?
Jo, sepse ne kishim drejtime të ndryshme në letërsi dhe secili nga ne kishte admirues të veçantë, që nuk konfondoheshin me njëri-tjetrin.
Pas viteve ’90 letërsia shqiptare nuk po nxjerr shkrimtarë të nivelit tuaj apo të Ismail Kadaresë. Përse kjo varfëri kur liria e shprehjes është e pakufi, ndërsa ju keni krijuar në një kohë që liria mungonte?
Tani lejohet çdo gjë, secili mund të botojë çdo libër. Por unë do të thosha se është kohë e shkurtër për të nxjerrë shkrimtarë të mëdhenj, 20 vjet për letërsinë nuk janë të mjaftueshme për të rritur një brez shkrimtarësh të spikatur. Shkrimtarët e tanishëm nga forma shohim të shkruajnë pa shumë rregulla dhe janë më të lirë. Mbase është pengesë që një pjesë e tyre mundohen të imitojnë rryma të paprekura për letërsinë tonë, pasi jemi mësuar me disa rryma standarde. Meqë rrymat moderniste ne nuk i kemi provuar, na duken si të panjohura dhe jo me cilësinë që ne jemi mësuar. Mbi bazën e këtyre eksperimenteve duket se nuk kemi shpërthime dhe shkrimtarë të spikatur. Por, nuk thellohen në problemet sociale që ka vendi, veçanërisht për prozën e kam fjalën. Ka disa të rinj që shpresojnë, siç është Agron Tufa, një njeri me talent. Ka botuar disa libra me poezi dhe ka talent, mund të bëhet me emër duke krijuar individualitetin e tij, por është politizuar pak. Për mua shkrimtari duhet të ketë karakter të fortë e mbi bazën e karakterit ndërtohet dhe krijimtaria e bashkuar me talentin. Unë kam shumë shpresë që do të dalin dhe formohen shkrimtarë të mirë.
Cili është pengu juaj në politikë, në krijimtari dhe në jetë tuaj private?
Personalisht më shqetëson klima politike në vend. Partitë politike e drejtojnë vendin me një mentalitet të vjetër, duke mos gjetur asnjë pikë takimi mes tyre. Pa një kompromis nuk mund të ecë shoqëria jonë. Kompromisi është ajo që na mungon gjithë këto vite. Edhe kur diskutojnë në Kuvend, nuk ka një pikë takimi si do shkojë e ardhmja, si do e përballojmë varfërinë, sepse nuk jetojnë të gjithë njerëzit si në televizor. Ka varfëri të madhe. Kjo shoqëri është e ndërlikuar dhe kërkon vëmendje të madhe nga politika shqiptare. Të mos mbizotërojë klima e tensionit dhe e konfliktit. Unë i bëra një urim Lulzim Bashës si kryetari i ri i Bashkisë së Tiranës dhe pati një reaksion të madh. Por unë jam mësuar me reaksionet, por marr dhe përgjegjësi. Njerëzit, sidomos rinia, duhet të jetë më tolerante dhe më e kulturuar që të kuptojmë tjetrin përballë dhe jo ta fyejmë.
Pengu juaj në krijimtari?
Peng në krijimtari më mbetet fakti se më dridhet dora dhe nuk shkruaj dot. I kam mendimet dhe nuk arrij dot të shkruaj, ndërsa Sadija nuk më ndjek dot e t’i hedhë shpejt mendimet në letër, si dikur. Mendimet më ikin dhe nisim e zihemi. Ky është ngërçi im në letërsi. Peng më ka mbetur dhe libri im i jetës, i cili më mbeti pa shkruar, do ta shkruaj tani, do ta shkruaj më vonë dhe ngeli pa u shkruar. Kam dhe dorëshkrime të tjera, një libër me poezi, “Prit edhe pak”, është faqosur, është redaktuar dhe do ta botoj pas pak… “Prit dhe pak unë i them vdekjes”, është një varg i marrë nga Balzaku, si mendim i së kaluarës dhe që nuk e kemi shfrytëzuar si duhet kohën. Ia kushtoj Sadijes.
Po pengu i jetës suaj, cili është?
(Mbështet kokën në kolltuk, fiksohet në një pikë në mur, ku qëndron një portret i tij në vaj dhe flet me gjysmë zëri). Do të doja, nëse do të kisha pasur mundësi, të kisha një apartament më të madh që të mundesha të sistemoja bibliotekën time. Për të gjetur një libër duhet të vuaj shumë. Shtëpia ime është mbushur me librat e mi, dorëshkrimet e mia dhe me librat e shkrimtarëve të tjerë, të cilët sa herë botojnë, më sjellin një kopje të librit të tyre si dhuratë. Unë s’mund t’i hidhja, i kam të gjithë librat që më kanë dhënë shkrimtarët e rinj dhe të vjetër, sepse e di shumë mirë se sa mund, sa orë pa gjumë dhe mendim është dashur për ta shkruar atë. Por në këtë rrëmujë që është krijuar këtu, nuk gjej dot më shënimet, dorëshkrimet dhe librat e mi.

Festa sot në Akademinë e Shkencave
Akademia e Shkencave organizon sot në orën 9:00 një takim kushtuar 80-vjetorit të shkrimtarit të njohur Dritëro Agolli. Ashtu si në 75-vjetorin e tij, Akademia do të organizojë një takim ku shkrimtarë dhe akademikë do të mbajnë kumtesa lidhur me jetën, aktivitetin dhe krijimtarinë e Agollit. Pritet që gjatë këtij aktiviteti të lexohen pjesë të zgjedhura nga krijimtaria e tij si në prozë, ashtu dhe në poezi.

Ceremoni edhe në selinë rozë
Partia Socialiste do të organizojë një koktej ditën e premte, në orën 10:00, me rastin e jubileut të ditëlindjes së shkrimtarit, apo siç njihet ndryshe, patriarku i socialistëve. Janë ftuar në këtë aktivitet shumë personalitete të kësaj partie, të cilët kanë qenë bashkë me Agollin që në krijimin e kësaj partie. Dritëro Agolli mbahet mend në Partinë Socialiste ditën e krijimit të saj, pasi fjalimi i tij ishte ai që bëri kthesën e shkëputjes nga Partia e Punës në Kongresin e 10 qershorit 1991.

Përmbledhja e botimeve në UET
Për imazhin e Universitetin Europian të Tiranës, Dritëro Agolli, i cili është fiksuar tek të gjithë për mesazhet e dijes, do të ketë sot pasdite një mbrëmje të veçantë. Libraria e UET-së ka organizuar një botim special me intervista, ese, poezi të tij në një volum të posaçëm, ndërsa do të ketë lexime të seleksionuara të tyre para të pranishmëve. Pak muaj më parë, ky universitet i dha Agollit titullin e lartë “Honoris Causa” para stafit pedagogjik të tij.

Urime edhe nga Kosova
Dritëro Agolli, dy ditët e fundit ka marrë urime nga shqiptarë kudo që ndodhen. Duket se ai nuk i përket vetëm familjes së tij, por “perandoria” shtrihet kudo ku jetojnë shqiptarët. Një grup miqsh nga Bilishti ishin në shtëpinë e tij, ku nuk kishin harruar të merrnin me vete dhe një grup artistik me këngëtarë dhe instrumentistë duke e rikthyer në vendlindjen e tij. Por, një lajmërim disi i veçantë i ka ardhur përmes telefonit. Një grup me nxënës nga Bujanovci do të mbërrijnë të premten, pesë nxënës bashkë me mësuesin e tyre, një gazetar dhe një operator do të vijnë nga Kosova për t’i uruar 80-vjetorin dhe të marrin prej tij kujtimin më të bukur të jetës. Ndërsa e zonja e shtëpisë nuk përton të ngrejë vazhdimisht telefonin nga i cili merr çdo 2 minuta urime nga shumë dashamirës.

ARISTIR LUMEZI

panorama

.

[neptun]

Lavdi per Driteroin e madh dhe jete te gjate sa malet!