
Postuar mė parė nga
Kreksi
Skėnderbeu e dinte ku ishte Troja ?
Risitė e njė studimi: lisi (lezha), ėshtė Iliosi i Iliadės sė Homerit.
huazuar nga; Stop Injorances !
Vetėm nga njė shqyrtim kaq i shpejtė dhe i shkurtėr kuptojmė se:
- Ky person (Skėnderbeu) ka pasur njė informacion shumė tė saktė mbi lashtėsinė. Marrja parasysh e faktit tė mundėsisė sė njohjes prej tij tė literaturės pėrkatėse nė original na e shuan ēudinė pse vjen kaq i mirėinformuar nė dije. Kostandinopoja ėshtė ajo qė frymėzoi dhe furnizoi me literaturė tė gjithė fazat e rritjes sė Europės sė sotme (Oksidentit tė Ri).
- Mbajtja dhe pėrdorimi i simbolikės pellazgjike ka qenė e vetėdijshme nga ana e tij e pėr pasojė i qėllimshėm gjė qė na e bėjnė tė qartė edhe pas 300 vjetėsh rilindasit tanė me moton “Feja e shqiptarit ėshtė Shqiptaria”.
- Nė saj tė kėtij personi Etniteti ynė ėshtė i vetmi nė botė sot qė ka emėrtesė fetare, tė botėkuptimit pellazg.
Po ndėrkohė grishemi tė dijmė tjetėr ēfarė informacioni na ka lėnė ky dijetar me emrin Skėnderbeu.
Nė mars tė 2007 njė dashamirės dhe njeri me interesa kulturore A.M. na ēon nė Qytetin e Lezhės pėr tė na treguar njė dyshim tė tij mbi rrėnojat e Kishės ku u mbajt “Besėlidhja e Lezhės”. Ai dyshonte fort se kishte tė bėnte me portat e Trojės sė Lashtė:
Vini re fotot pėrkatėse: Themelet e kishės nuk ishin aspak themele me gurė bashkėkohor (shek. XV) as tė periudhės sė perandorisė Romake (si nė fig. 2) apo tė periudhės helene (shek.V para Krishit) por, tė periudhės pellazgjike (para 3 mijė vitesh) ku madhėsia e brinjėve tė gurėve tė gdhendur e kalojnė 1.2 metėr, ngjyra e tyre, zbukurimi dhe forma me bazė funksionale, fliste ballasi pėr njė prani tė njė periudhe zhvillimi ekonomik dhe kulturor brilant. Po kjo nė fakt nuk do tė thotė se ėshtė Troja. Qė kėshtu duhej vazhduar mė tej nė hulumtim.
Vini re ēfarė gjejmė me njė rishqyrtim tė shpejtė qė i bėjmė Iliadės:
a- Numrin e lumenjve, kodrat, malet, majat e tyre dhe grykat e maleve qė rrethojnė Ilionin-Ilios, largėsinė prej bregut, liqenet dhe qytetet e tjera po aq tė zhvilluara sa Ilioni-Ilios etj. na japin njė informacion befasues kur krahasojmė pamjet nga Googlearth (internet) tė zonės gjeografike tė asaj ēka ne kemi quajtur diku (lib. Antikiteti, E.Brinja) Zona e Ilirėvė tė mirfilltė dhe zonės gjeografike tė Trojės sė Turqisė ku sot realizohen vizitat turistike.
- Ndėrsa nė zonėn tonė tė Ilirve tė mirėfilltė (e gjithė ultėsira me qėndėr Shkodrėn e rreth saj) i gjejmė tė gjitha, lumenjtė, liqenin, kodrat, malet, arsyen pse Iliosin (Ilionin) e rrahin aq shumė erėrat (aq sa sot janė projektuar pėr tu ndėrtuar central prodhimi tė energjisė elektrike me erė), distancat nga fusha dhe nga bregu i detit etj.
- Nė Turqi, nė pikėn arkeologjike qė ėshtė quajtur nga Shlimani dhe pas tij nga e gjithė bota Troja, kemi njė fushė pa fund nga tė gjitha krahėt (veri-Jug-lindje-perėndim) pa male, pa kodra lumenj e liqene, pa erėra etj..
b- Interesante po nga fotot e internetit ėshtė fakti se ndėrsa nga fotot e Turqisė nuk dallohen nė asnjė prej tyre ekzistenca e gurėve pellazgjik nė atė tė Lezhės sonė edhe padashje gurėt pellazgjik bėjnė mu… nė foto faqeve tė malit e gjetkė.
c- Nė bazė tė pėrshkrimeve tė ngjarjeve qė realizohen brėnda njė dite (nga kėngė tė ndryshme tė Iliadės) bėmė skemat e lėvizjes, distancave dhe shtrirjeve nė terren sipas pėrshkrimit. Kur u ulėm nė terrenin pėrkatės hapėsirat gjeografike me pėrmbatjen e saj (kodra, lumenj, male, fusha, rėra e bregut dhe distancat midis tyre) puthiteshin gjithė skemat nė letėr me terrenin real, ku me lėvizjet e individit me kalė por edhe me kėmbė nuk ngelej skenė pa u realizuar. Nėse ngjitesh nė kala tė Lezhės me kėtė skemė nė dorė nuk ngelet asnjė element gjeografik i pasqyruar nė Iliadė pa u gjetur nė terren (fushė beteja, pozicionimet etj.) (Nuk dimė nė ėshtė bėrė ndonjėherė njė analizė e tillė pėr “Trojėn” e Turqisė?)
d- Vetėm nė mėnyrė tagenciale tė shqyrtimit tė emrit Ilios- tė vendosur nga Grekėt, shekuj mė vonė ndodhisė sė Trojės, nė gjuhėn e tyre tė njėsuar si emri qė pėrfaqson Diellin nė kujtim tė qytetit Trojan Ilios -Ilion (Ilion vjen shqiptimi nga Iliada e pėrkthyer dorė pas dore qė do tė thotė se mund tė ketė qenė pikėrisht Ilios ose Ilis ose I-lis-os), nė bazė tė rregullave tė linguistikės ku mjafton tė kemi tė njėjtat bashkėtingėllore dhe kemi tė bėjmė me tė njėjtėn fjalė i bie qė Ilios- i greqishtes sė re ėshtė Lisi i origjinalit qė ka mbetur po mes erėrave, po mes gurėve pellazgjik, po mes lumenjve qė kėrkon tė tregoj Iliada e fushave e maleve dhe e detit me ranė, etj.
e- Nė bazė tė rregullit tė ndėrtimit tė qyteteve pellazgjike sipas perėndive (dymbėdhjetė) dhe duke qėnė se edhe nė Iliadė ndeshim shpesh shprehjen “Troja e Shenjtė, qė ka edhe shumė qytete tė pasura” duhet tė jenė prezent pėrveē Ilionit-Ilios edhe njėmbėdhjet qėndra tė tjera qė kanė pėrbėrė qytetet qė u pėrfshinė nė kėtė luftė.
Po nga Barleti na vijnė dy informacione nė funksion tė konstatimit tė mėsipėrm. Ky, kur ka dashur tė japi pse-nė e zhvillimit prej Skėnderbeut tė Besėlidhjes nė Lis ėshtė i sinqertė kur pohon se “po pėrdor hamendėsinė e tij” duke thėnė “pėr tė shmangur egoizmat midis princėrve” dhe ndėrkoh na jep shkarazi edhe dy informacione shumė tė rėndėsishme pėr arsyetimin e sotėm:
1 -Ky vend (Lisi) kishte qenė i mbushur me statuja tė mrekullueshme mermeri tė tempujve tė shenjtė tė qyteteve tė lashta. (Vini re, pushtuesi otoman ka zhvilluar njė luftė tė madhe ndaj zbulimeve arkeologjike tek ne e pėr pasojė dhe shkatėruese tė atyre qė kanė qėnė mbi sipėrfaqe duke kuptuar kėshtu se vetėdijen e Skėnderbeut pėr identietin tonė ata kanė dashur ta shuajnė me ēdo kusht dhe kjo ka vazhduar pastėr tė realizohet deri nė ditėt e sotme).
2- Princi i Lisit apo i Lezhės, shumė pak i rėndėsishmėm nė atė periudhė, i qėndroi nė krah pėr tė gjithė kohėn Skėnderbeut si askush tjetėr. Pėr kėtė Barleti nuk jep dot shpjegim por nėse ēdo gjė mėsipėr qėndron nuk ka mė gjė tė pashpjegueshme. Vetdija e Skėnderbeut pėr beslidhje nė atė vend ku dhe u prish qytetėrimi europian “nė Lis tė Trojės duhet tė rikthehet Besa e thyer prej njė princi qė i mori gruan nė shtėpi mikut qė e bujti” pra, Besėlidja midis Ilirve tė Mirfilltė dhe Epirotasve ishte e vetmja forcė e ditės dhe tė sė ardhmes (Lidhja e Prizrenit).
Dhe vėrtet ndėrsa lufta e Skėnderbeut u krye tek Ilirėt e Mirfilltė dhe me ta, pėrkrenarja e tij dhe emėrtesa qė pėrdorte “epirote” i takonte trevės jugore tė ilirve, duke njėsuar kėshtu faktin (veriun) me moralin (jugun) pra duke realizuar Besė-Lidhjen nė atė qė do tė pėrcillet realisht me emėrtesėn e njėsuar “shqiptar” pa ndonjė vendim gjykate apo supremi por me vendim tė rregullave qė i disponon edhe sot Etno-psikika e kėtij populli “Shqiptari pėr njė nder rron”.
Pra nė kėtė shqyrtim tė shkurtėr faktet nxjerrin fakte tė reja, lidhje dhe ngjarje qė fillojnė tė flasin nė vazhdimėsi.
Megjithatė, Ne nuk bėjmė pjesė tek ai grupim qė edhe me kaq shumė argumente siē ėshtė ai gjeografik (nga mė kryesorėt) apo toponimia (edhe kjo shumė e rėndėsishme) tė nxjerrim menjėherė pėrfundimin se duhet tė kemi tė bėjmė me Trojėn e vėrtetė. Jo, dhe kjo pėr faktin se mund tė gjendet edhe njė vend tjetėr nė kėtė Mesdhe qė tė ketė karakteristikat gjeografike dhe toponimike qė plotėsojnė kėrkesat e tė qenurit Trojė.
Por, pėr arsyen se njė ndodhi (produkt- social) para se tė ndodhi nė njė terren gjeografik, me njė toponimi tė caktuar ka domosdoshmėri nevojėn e ekzistencėn sė arsyes psikike pse duhet tė ndodhi pra, ka nevojėn e ekzistencės sė subjektit, njeri-shoqėri qė mbart njė psikologji tė aftė pėr tė prodhuar njė ngjarje tė tillė, e bash pėr kėtė arsye ne mund tė themi me gojėn plot "Po".
-”Jemi tė gatshėm nė njė simpozium shkencor tė tregojmė se Troja ka qėnė Treva qė pėrfshin “Qėndra e Ilirėve tė Mirfilltė” dhe Ilioni ėshtė pikėrisht Lisi. Jemi tė gatshėm tė tregojmė se si ky etnitet:
Ėshtė i aftė tė prodhojė kėtė ngjarje, ta trajtojė nė zhvillim me njė psikikė tė njė botkuptimi krejtėsisht tė lashtė dhe krejtėsisht tė njėjtė me atė tė Iliadės dhe tė na tregojė edhe sot e gjithė ditėn me po ata rapsodė qė nė mijra vargje e tregojnė ngjarjen:
- me tė njėjtėn teknikė tė ndėrtimit tė vargut,
-me tė njėjtėn metodikė tė shikimit tė ngjarjes dhe tė personazheve dhe marrėdhėnjeve midis tyre,
- me tė njėjtėn psikikė tė arsyetimit tė vullneteve qė bėjnė fakt ngjarjen, gjė e cila ėshtė kaq e pranishme nė Iliadė.
Prandaj dhe njė prej dijetarėve mė tė mėdhenj tė huaj qė ka jetuar nė kėtė trevė dhe jo ka kaluar rastėsisht me kalė si tregėtar (si shumė emra tė huaj qė merren pėr bazė me superlative nė vleresim), Fabian Barkata (fillim shek. XX), duke dalė nga rrasa e franēeskanit dhe duke veshur atė tė shkencėtarit ka bėrė kėtė cilėsimin pėr kėtė trevė: - “popullsi e paprishur” duke shkuar mė tej nė profetizim: “kėtu do tė vij nė njė ditė dhe do tė ulen dijetarėt dhe fillozofėt e botės pėr tė nxėnė dhe pėr tė thėnė”.
U desh tė kalojnė edhe 100 vjet qė Petro Zheji me anė tė shkencave tė sakta tė tregojė pėrmbajtjen hyjnore tė fjalės nė gjuhėn shqipe (rrahja drejt qėndrės) dhe Niko Stillo me anė tė shqipes sė vjetėr tė zbėrthejė nė mėnyrė tė njėpasnjėshme tė gjitha shkrimet parahelene dhe para romake duke treguar se janė vetėm nė kėtė gjuhė tė parė qė tregon dhe Petro Zheji.
Dhe kėshtu bėhen tė pranishme dy fronte:
a- Frontin e parė vjen nga Informcioni i plotė shkencor mbi “Etnokulturėn, Arkeologjinė dhe Historiografinė e pathėnė” nga Studjues qė vijnė nga jashtė akademisė si Dhimitėr Pilika, Petro Zheji, Niko Stillo, etj. prej tė cilėve marim njė panorama tė plotė tė asaj qė quhet sot “shqiptar” me tė gjithė pėrgjigjet e pse-ve dhe si-ve qė ngrihen rreth tij duke mos lėnė jashtė shpjegimit asnjė linjė tė fenomenit social tė shprehur kjo nė histori, linguistikė, arkeologji, etnokulturė (veshje, kanune, kėnge, valle). Tė gjitha kėto nė njė harmoni tė pacėnueshme marrin kuptimin pėr tė cilat ekzistojnė.
b- Fronit i dytė pėrbėhet nga tre Akademi Shkencash:
1- Akademia e Shkencave e Shqipėrisė
2- Akademia e Beogradit (e varur nga Moska).
3- Akademia e Athinės (e varur nga Moska nėpėrmjet Patriarkanės, Ministria e Arsimit ka qenė sėbashku me atė tė Kishės Ortodokse, njė aplikim ky i po atij mėsimi qė ne Bizantinėt jua dhamė sllavėve duke bėrė njė shtetin me fenė).
Tė treja kėto Akademi kanė punuar pėr rreth 200 vjet nė njė linjė mendimi “zhdukjen e identitetit apo vetėdijes tė tė qėnurit shqiptar”.
Dhe ja se si ėshtė realizuar:
1- Akademia e Aleks Budės ka hedhur themelet e njė metodike tė tillė:
- Gjithė mendimi qė do tė quhet shkencor duhet tė vijė si rezultat i vjeljes sė informacionit tė ardhur nga shkollat e huaja qė pėr kohėn kur u formuan (shumė kohė pas Bizantit) dhe nė funksion tė etniteteve tė tyre nuk ka pas shans tė kishin njė informacion me vlerė pėr ne. Dhe kėshtu sot ndeshesh masivisht me shprehjen “a ka thėnė gjė bota pėr aksent “gjė”?, ska thėn gjė? atėhere nuk ekziston “gjėja” “– kjo ėshtė motoja e punės sė gjithė shtjellimeve tė Akademisė sė A. Budės duke mos u marrė asnjėherė me analizėn e fenomenit qė e ka krijuar “gjėnė”. Kush e ka bėrė kėtė ka pėsuar pak a shumė fatin e tė madhit Dhimitėr Pilika. Duke mos i lėnė kėshtu rrugė tė lirė asnjėherė mendimit shkecor qė sigurisht ka lindur gjatė gjithė kohės ndėrmjet studjuesve edhe tė instituteve tė Shqipėrisė. Ndėrsa pėr ata qė kanė hulumtuar bibliotekat e shkollave tė huaja (Gjermani, Francė) i dėgjon tė tė mburren se kanė lexuar pėr x- kohė y – libra, faqe pėr faqe, dhe ndėrkoh asnjėhere nuk tė thonė cili ėshtė mendimi i tyre konkretisht mbi ēfarė kanė lexuar dhe jo tė tė pėrsėrisin konkluzione tė tė tjerėve.
- Me orientimet e brezave tė historianėve apo arkeologėve e gjuhėtarėve tek intelektet mesatarė ose nėn mesatare (nuk ka qen kurrė kusht qė njė student i historisė duhet tė kishte matematikėn 10 e kundėrta po). Por nė historinė e njerėzimit tė gjith ata qė kanė dhėnė nė shkencat shoqėrore kanė ardhur nga shkencat e sakta.
- Mosmėsimi i gjuhėve tė vdekura nga kėta student (tė greqishtes sė lashtė, tė latinishtes, tė osmanllishtes apo tė njohjes sė kulturės sė lashtė nė pėrgjithsi, mitologjisė nė veēanti) ka qenė mjaft rezultativ. Dhe sot gjen rėndom arkeolog tė vjetėr apo tė rinj qė pispillosen sikur ēfarė dinė se kanė lexuar biblioteka tė tėra tė Gjermanisė apo Francės por qė nė fakt jo vetėm nuk dinė tė lexojnė shkrime tė lashta qė rėndomtė i gjen kėsaj treve por dhe mė tė thjeshtėn akoma nuk dinė as tė dallojnė gėrmat kur i gjejnė nėse janė latine apo greke parahelene. Pėr njohje tė toponimive mitologjike qė mbart kjo trevė pa fund, as qė ja kanė idenė nėse ekzistojnė. T’u kėrkosh tė bėjnė psikanalizėn e argumentit mbi objekte arkeologjike pėr tė gjetur nivelin ekonomiko- kulturor dhe politik qė ka prodhuar, as qė bėhet fjalė fare.
Kėta janė shkencėtarėt qė prodhoi shkolla e Aleks Budės.
- Po mbrapa nuk ngelet as gjuhėsia qė ka ngelur tek emri i Eqerem Ēabeit. Pėr kėtė tė fundit me numrin e madh tė librave qė ka prodhuar ėshtė ngritur njė mur (kaq i madh sa ai Kinez do t’ia kishte zilinė) pėr tė mos parė kurrė mė tutje apo pėr tė bėrė shkencė. E ka thėnė Ēabei dhe ėshtė vėnė vula, po sju referove Ēabeit ske bėrė gjė dhe kur hapim Ēabein ē’tė shikojmė?
Pėrsjatje pa fund pėr tė gjetur ngjashmėri tė fjalėve tė shqipes tek sllavet, gjermanet e me radhė, pa asnjė lloj analize shkak–pasoj nė drejtimin morfologjik e fonetik apo futje nė psikikėn e fenomenit qė transmetohet si prejardhje gjuhėsore. Ēfarė ėshtė kjo?
Sė pari shkencė ėshtė njė metodikė pune nė huluntim qė kur ne studjuesit i referohemi atij qė e ka zhvilluar mundemi ta aplikojmė dhe vetė me sukses.
Kėshtu mbasi pėrvetėsojmė aparatin shkencor tė Niko Stillos mundemi ta aplikojmė vet analizėn e njė pasqyre etruske pa ju referuar mė Stillos dhe tė marrim rezultatin qė pėrmbajtja e figurės tė pėrputhet me atė tė shkrimit.
Ose kur pėrvetėsojmė metodikėn e Petro Zhejit mundemi qė edhe vet ta aplikojmė tek rrėnjėt e fjalėve shqip duke zėvėndėsuar simbolikėn pėrkatėse nė funksion tė grupimit semantik dhe marrėdhėnjen matematikore nė pėrmbajtjen e simbolit sipas nocioneve tė fizikės moderne duke pėrftuar kėshtu vet rezultatet pėr tė cilat na ka treguar Petro Zheji.
E ndėrkoh rrugėn e prejardhjes indoeuropiane tė shqipes, e kėrkuar aq shumė nga Ēabej, shkencat e sakta aplikative siē ėshtė ajo e genetikės e ka hedhur poshtė duke treguar qė rrugėtimi i Njeriut e pėr pasojė edhe i Fjalės ka trajektoren Etiopi-Europ-Indi dhe jo Indi-Europ. Petro Zheji pa pasur nevoj fare pėr kėtė zbulim tė genetikės e ka zgjidhur pėrfundimisht duke shkuar mė tej si askush pėrgjatė 3000 mijė viteve histori tė mendimit shkencor njerėzor. Duke hyrė nė pėrmbatjen e formatuar matematikisht tė informacionit brėnda fjalės ai ka zgjidhur tė gjitha llojet e problemeve qė kanė tė bėjnė me tė gjitha lėmet e dijės (dhe jo mė tė linguistikės) por qė sigurisht i takojnė tė ardhmes sė mendimit shkencor botėror.
2- Akademia e Beogradit ka njė investim tė panumurt produktesh “shkencore” nė funksion tė humbjes sė gjithshkaje qė ka lidhje me identitetin shqiptar. Shikoni bibliografinė e Shmidit. (nuk vlen tė zgjatemi mė tej pasi ēdo gjė ėshtė e kuptueshme)
3- Akademia e Athinės, duke filluar nga fakti se sot qė nė shkollat 8-vjeēare, ora e lėndės sė mėsimit tė antikitetit e planifikuar, shmanget dhe zakonisht nuk bėhet, deri tek puna shumė-planėshe pėr krijimin e intelektit tė ri shkencor tė orjentuar drejt humbjes sė plotė tė gjuhės arvanitase dhe tė kulturės sė tyre si e vetmja pikė kontakti e Greqisė sė sotme me atė pėr tė cilėn e njeh bota si Greqia Antike. Sot produktet shkencore nė drejtim tė historisė sė Antikitetit ėshtė pothuaj nul nė njė kohė qė 100 vite pėrpara libri i Antikietit po nga Universiteti i Athinės (e pėrgatitur prej 17 profesorave tė kulturave tė ndryshme antike) ka vlerėn dhe nivelin pėr tu pėrdorur sukseshėm edhe sot pėr tė gjitha nivelet e shkollave tė botės. Pse kjo ecje kaq shumė mbrapa nė Athinė? Fakti i tė qėnurit nėn tė njėjtėn Ministri me Kishėn dhe ajo e Arsimit e shpjegon mė sė miri kėtė fenomen.
Kėshtu fillon dhe merr kuptim politika e asimilimit dhe ndryshimit tė emrave pėr njė vizė, tė dhėnjes sė pensioneve nė zonėn e veriut tė Epirit Klasik (tek brirėt e Dhia Amalteas), tė keqadministrimit ekonomik nga klasa politike shqiptare, tė shpėrdorimit tė pronės, tė prishjes tė sistemit tė drejtėsisė etj.
Fillojnė dhe marrin kuptim pse njė shqiptar i thjesht jashtė vėndit tė tij me punė tė rėndomtė bėhet i aftė ekonomikisht tė disponojė disa shtėpi nė pronėsi tė vet, njė nė Greqi, njė nė fshat nė Shqipėri, njė nė Tiranė e ndėrkohė del i paaftė kėtu nė Shqipėri.
Krijoni Kontakt