Prof. Dr. Isuf Kalo shkruan..

[Brari]

shekulli

---

Tragjedi dashurore, shoqërore apo edhe mjekësore?


Prof. Dr. Isuf Kalo

Ngjarja tragjike e vetëflijimit njëri pas tjetrit të Altinit dhe Anxhelinës, dy të rinjve të dashuruar të Laknasit, bëri të ndalej si e ngrirë një çast zemra e cilitdo prej nesh kur e dëgjoi... Ndjenjat e lindura pas saj kanë qenë natyrisht të ndryshme në vartësi të interpretimit dhe këndvështrimit të secilit; dikush pa në të dashurinë e pazakontë, shtypi gabimisht i ngatërroi ata me personazhe të famshëm tragjikë-imagjinarë të Shekspirit, po më së shumti ndjen habi për keqkuptimin fatal dhe sidomos keqardhje për enigmën: pse vallë, pse duhet të ndodhte, a s’mund të evitohej? Sidoqoftë, të gjithë të pafuqishëm e të vonuar, tani nuk na mbetet veçse të bashkojmë zemrat solidare me familjarët në dhembjen e tyre të madhe për t’i ngushëlluar për humbjen e kobshme e të pazëvendësueshme të dy të rinjve aq të shtrenjtë të tyre...
Ngjyrat e forta emocionale- romantike me të cilën kjo ngjarje u mbështoll dhe deri diku u ekzaltua nga shtypi dhe media, megjithatë nuk pengojnë të dalin vetvetiu disa pikëpyetje dhe reflektime pertej kufijve të ngushtë të saj. Disa nga pyetjet që të lindin janë: A ishte kjo tragjedi pasojë e pritshme e një lidhjeje të pamundur, fatale të dy individëve të ”keqdashuruar ”, apo u mpleksën dhe ndikuan në të faktorë të tjerë madhorë, me implikime në fusha të tilla më të gjera si të kulturës, të mendësisë, të mënyrave të ndërtimit dhe funksionimit të marrëdhënieve brenda familjes, komunitetit dhe shoqërisë, pra të demokratizimit dhe emancipimit tonë në tërësi? Ishte një aksident i izoluar, apo ka gjasa që me motive të tjera të ngjashme, në këtë apo atë formë, ajo të përsëritet dhe të shndërrohet në fenomen shqetësues shoqëror? Numri i vetëvrasjeve me shkaqe të njohura apo të panjohura, i rritur me shpejtësi të frikshme kohët e fundit tek ne, madje edhe midis të rinjve dhe fëmijëve tanë, a nuk e përligj një shqetësim të tillë?
Dhe së fundi, a ka në këtë ngjarje ndonjë implikim, qoftë dhe indirekt, mjekësia jonë, në kuptimin e mënyrës si ajo funksionon, si reagon dhe bashkëpunon me të sëmurët në nevojë?
Mjekësia! E ç’hyn ajo në këtë rast, mund të pyesë dikush i habitur! Por, sipas mendimit tim, ajo hyn, madje jo pak dhe e them këtë me dhimbje! Jo pse e quaj atë kryesore ose me rol thelbësor në ngjarjen konkrete, por sepse besoj që nga ky rast tragjik edhe ne punonjësit e mjekesisë, mund të nxjerrim mësime të vlefshme për përmirësimin dhe frytshmërinë më të madhe të saj. Mjafton për këtë t’u hidhet një sy artikujve të shumtë që pasqyruan tragjedinë dhe në to do te vërehen qartë se përveç ”D” së madhe të dashurisë së dy të rinjve, përmenden shpesh edhe dy “D” të tjera, jo më pak të rëndësishme në këtë ngjarje: Diabeti dhe Depresioni. Dy sëmundje këto që përbëjnë dy probleme madhore mjekësore me implikime të rënda e të shtrenjta, sa individuale aq dhe shoqërore. Të quajtura e para “epidemia e shekullit“, kurse e dyta „bomba me sahat„ e shekullit.

Por le ta rindërtojmë retrospektivisht, përmbledhtas, ngjarjen tragjike bazuar në ato ç‘ka janë shkruar në shtyp: Djali thuhet se vuante nga Diabeti dhe nga një plagë në këmbë. Sëmundja e diabetit qe perceptuar çuditerisht prej tij si “e pasherueshme”, “jetë-shkurtuese”. Kjo u be shkak, sipas tyre, që në kundërshtim me çfarë i thoshte zemra, ai te ndahej vullnetarisht nga vajza, ndonëse e dashuronte aq shumë... Thuhet se të njëjtin gjykim me djalin patën edhe të dy familjet e te rinjve, padyshim të preokupuar për mirë për një të ardhme më të sigurtë bashkëshortore dhe jetësore të saj. Por duke parë diabetin, ”sëmundjen e pashërueshme” në mes, jeta, lumturia dhe e ardhmja e përbashkët e të dashuruarve u vlerësuan prej tyre si të paradënuara, pra të pamundura. Ky paragjykim ishte fatal dhe goditi verbazi lidhjen e të rinjve.
Pas kësaj, në fillim djali pastaj edhe vajza, të hutuar, të dëshpëruar, pa shpresë, ranë të dy në një tjetër humnerë të keqe, po aq të madhe: në depresion psiko-emocional të thellë... Secili prej tyre, pas ndarjes, i vetem, i mbyllur brenda guackës sterrë të zezë emocionale, nuk pa dritë dhe asnjë rrugëdalje. Depresioni i padiagnostikuar, i fshehtë, i neglizhuar, i pamjekuar, është sëmundje qe merr jetë. Ai nuk vonoi t’ua merrte edhe atyre shpejt njeri pas tjetrit. Më saktë i beri t’i dorëzoheshin vullnetarisht vdekjes si e vetmja alternativë ëndërrimtare për të qenë pas kësaj përgjithmonë bashkë…
Duke reflektuar si mjek, për më tepër specialist diabetolog, tragjedinë e dy të rinjve dhe sidomos rrethanat e evitueshme të saj, nuk mund ta mposht trishtimin. Madje më tepër se kaq. Si në pikturen e famshme të Eduart Munch me vjen të ulërij. Sepse ajo që është bërë shkak për tragjedinë është thjesht një paragjykim i gabuar, i bazuar në opinione dhe keqinterpretime, por jo në fakte shkencore. Nuk janë aspak të vërteta asnjë nga të zezat që jane thënë dhe mbi të cilat është mallkuar diabeti. Kjo semundje nuk eshtë “e pashërueshme” ne kuptimin si ajo gabimisht është intepretuar. Fjala është për pamundësinë e zhdukjes, çrrënjosjes përfundimtare të saj. Por nga ana tjeter, diabeti është një sëmundje plotësisht e kurueshme, mire e kontrollueshme deri në masën që mund të bëhet thuajse e padëmshme për të sëmurin. Mjetet dhe mënyrat mjekuese që kemi sot në dorë lejojnë jo vetem në botë, por edhe tek ne, që të semurët me diabet të vazhdojnë të jetojnë, të punojnë, të dashurohen, martohen, të lindin fëmijë, të gëzohen dhe të lumturohen si të gjithë njerëzit e tjerë. Janë një varg sëmundjesh të tjera që në fakt ende nuk e kanë e arritur këtë sukses dhe privilegj mjekues. Prandaj, me pezmatim, them që nuk ishte diabeti fatkeqesia e vërtetë e Altinit. Fataliteti ishte tek keqkuptimi i sëmundjes prej atij vetë dhe të tjerëve, prej mosinformimit të duhur, tek mbetja e tij vetëm gjatë dëshpërimit, pa mbështetjen psikologjike njerëzore dhe mjekësore pikerisht atëherë kur këto i duheshin më teper se ilaçet, në momentet e mëdyshjes e përpëlitjes shpirtërore tek përballej me opinionet e shtrembëruara ndaj saj. As diabeti, as depresioni nuk janë sëmundje që krijojnë në mënyrë të paevitushme drama mjekësore. Mjetet kryesore mjekuese dhe mënyrat kundër tyre ekzistojne dhe jane efikase. Mjafton që ato të përdoren mirë e siç duhet jo vetem nga mjekesia, por edhe nga të sëmurët vetë.

„Megjithëkëtë, siç e dëshmoi kjo ngjarje, ato vazhdojnë pafalshmërisht prej pasivitetit shoqëror dhe mjekësor të bëjnë viktima dhe dëme të evitueshme, të rënda. Diabeti dhe depresioni janë dy herë më të rrezikshëm kur shoqërohen bashkë. Sepse rëndojne njëri-tjetrin. Diabeti i pamjekuar mire favorizon shfaqjen e depresionit dhe depresioni i fshehte i padiagnostikuar ose i pamjekuar mire ndikon në keqësimin dhe çregullimin jo vetem të humorit dhe gjendjes së përgjithshme shpirtërore të të sëmurëve me diabet, por edhe në rëndimin e tij. Shoqerimi ”Diabet- Depresion “ është mjaft më i shpeshtë nga sa besohet dhe njihet, por çuditërisht në praktikën mjekësore vetëm rrallë arrihet që të zbulohet. Vetem gjysma e të sëmurëve me diabet në botë janë sot të diagnostifikuar. Gjysma tjetër e vuajnë heshturazi, pa e ditur këtë sëmundje. Thuajse e njëjta tablo është edhe për të sëmurët me depresion .Vetëvrasjet që na trondisin të personave në depresion nuk janë veçse maja e këtij ajsbergu qe është shumë me i madh dhe i frikshem në pjesën e fshehur nën ujë.
Çuditërisht edhe një instrument diagnostikues e depistues mjaft i thjeshtë, në formë pyetësori me pesë pika, i përpiluar nga OBSH-ja, që do të ndihmonte shumë mjekët e shërbimit mjekësor parësor në zbulimin e hershëm të depresionit, ndonëse i provuar shkencërisht si i sukseshëm, nuk dihet pse ende nuk ka gjetur atë përdorim të gjerë që pritej as tek ne, as në Europë.

Këtë tablo të zymtë e rëndon edhe me teper stigma ose fshehja nga turpi i semundjeve. Sëmundja e diabetit dhe depresioni, por edhe shumë sëmundje të tjera, mbahen të fshehta nga njerëzit e tjerë, nga fqinjët, shokët e punës, madje në ndonjë rast edhe nga partnerët bashkëshortorë. Ky fenomen që është tregues indirekt i nivelit të përgjithshëm kulturor të popullatave, haset tepër rallë në vendet veriore të Evropës me demokraci të zhvilluar, por shtohet progresivisht drejt jugut, duke arritur kulmin në vendet e Mesdheut dhe sidomos ato te Ballkanit. Stigma dhe fshehja që vërehet thuajse në rastin e të gjitha semundjeve kronike ( te cilat perbejne 80% te konsultave mjekësore të përgjithshme) është e lidhur me pargjykimet subjektive të përhapura për to, por edhe si reaksion vetëmbrojtes i të sëmurëve qe vuajnë ndaj opinionit negativ dhe marxhinalizimit flagrant profesional dhe shoqëror të tyre, të shprehura këto me pengesa artificiale joligjore të punësimit, në vështirësi në zhvillimin e karrierës apo hezitime dhe keqinterpretime konfliktuale në lidhjet martesore. Personat me diabet, me depresion, apo me semundje të tjera, i vuajnë këto “persekutime apo presione të heshtura“, veçanërisht ato për lidhjet martesore shpesh në vetmi, sidomos vajzat apo edhe në rastin e Altinit, pavarësisht nëse munden apo jo t‘i eksteriorizojne ose denoncojne ato.

E keqja tjeter eshte që jo vetëm shoqëria, por edhe vetë mjekesia, tempulli i vetëm ku ata shpresojnë të gjejnë mirekuptim, mbrojtje dhe mbeshtetje per keto vuajtje dhe perjetime të padrejta, është jo gjithmonë në gjendje (pamjaftueshmeri kohe, vështirësi komunikimi, paqartësi roli …) t‘i kuptojë , t‘i mirëpresë dhe t‘u bëhet krahë. Një nga arsyet është se sot për sot është profesionalisht e papërgatitur për to. Në tekstet e manualet e mjekesise dhe në procesin apo kurrikulumet e formimit profesional të punonjësve bluzëbardha, bota e brendshme e të semureve dhe realitetet relacionale të tyre me jeten thuajse nuk janë prezente.

Per t‘i ilustruar këto, ndoshta ia vlen të rrefej dy raste nga pervoja ime personale në diabetologji për të dëshmuar ankthet dhe barrierat e padukshme që përjetojnë të sëmurët e që rrallë janë të njohura prej nesh. Rasti i parë që më kujtohet është ai i një të semure me diabet e ardhur nga fshatrat e një rrethi të larget dhe mbetur në Tiranë pas martesës. Edhe pse kishte vite qe ajo mjekohej dhe e gjykonim tashmë të mirinformuar për sëmundjen, ajo, veçanërisht pas martesës paraqitej herë pas here në konsultë me faza keqësimi të papritura dhe luhatje paradoksale të nivelit të sheqerit në gjak, të cilat i pata vështirë t‘i shpjegoja .
E shtrova në spital për të rrëmuar më thellë në shkaqet e mundshme teorike të keqësimeve, por aty vërejta me habi se, ndonëse me të njëjtën skemë mjekimi dhe doza si ato të shtëpisë, gjendja e saj u përmirësua si me magji. Misteri u zbulua ditën që firmosa daljen e saj nga spitali me rekomandimet dhe recetën e mjekimit që ajo duhet të vazhdonte në shtepi. Infermieres, e cila i kishte ndenjur veçanërisht më pranë, ajo i ishte lutur ta mbanim në spital sa më gjatë dhe befas ishte shkrehur në lote mbi supin e saj. Më pas i kishte rrëfyer në intimitet arsyen e vërtetë pse keqësohej ashtu çuditshëm, pavarësisht nga mjekimi i saj. Arsyeja ishte që ajo e paska mbajtur të fshehtë sëmundjen e diabetit ndaj bashkëshortit të saj më tepër nga frika e vjehrrës autoritare dhe divorcit te mundshëm, aq më tepër që tashmë kishte edhe një fëmijë me të. Ajo tregoi se kishte muaj dhe vite që mjekohej kështu fshehurazi mundimshëm pa i thënë askujt duke qenë e detyruar ndonjë herë ta bënte injeksionin e insulinës fshetas në banjë ose natën vonë në errësirë me hamendje pa e parë dozën.

Pasojat merren me mend lehtë. Si mjek i saj dhe shef pavjoni u shokova dhe ndjeva se sa larg realiteteve jetësore të kësaj të sëmure, në mos edhe sa qesharakë ishim treguar me dyshimet dhe kërkimet tona akademike të kota nëpër analiza të panumërta të gjakut dhe sistemin imnunitar të saj.
Mësimin tjetër befasues e mora disa vite më parë nga një vajzë re me diabet dhe nëna e saj në Tiblisi të Gjeorgjisë.
Kisha shkuar aty si ekspert i OBSH për diabetin dhe u ftova prej tyre pas vizitës mjekësore në shtëpi që të shihja diçka të veçantë: Qe fjala për dhomën personale të vajzës ku ajo pati bërë zakon të tërhiqej e vetme herë pas here në fshehtësi e shtyrë nga një dëshirë e papërballueshme për të pikturuar ose skicuar diçka përpara se të bënte injeksionin e saj të përditshëm të insulinës.

Pikturat e saj, madje edhe ato që nuk i pëlqenin shumë, ajo i kishte varur të gjitha në mur dhe nënë e bijë, me dashamirësi më lejuan t‘i shihja dhe shijoja nëe nga një me nge. Ishin të bukura dhe sidomos mjaft origjinale. Ato zbulonin qartazi talentin dhe sensibilitetin e vajzës, por çuditërisht ishin tejet të ndryshme dhe kontrastonin të ndara në dy grupe të mëdha nga njëri- tjetri: për nga stili, tematika dhe sidomos nga ngjyrat e përdorura, të cilat ishin ose tepër të zymta, të dominuara nga bluja e thellë me imazhe të frikshme kafkash, silueta të vdekjes dhe horrore të tjera, ose e kundërta: të qeshura plot dritë, me diell dhe me ngjyra të ndezura, madje me zogj dhe lule. Unë nuk dita ta shpjegoj këtë parakoks. As mjeku i saj që më shoqëronte nuk kishte mundur. Ishte nëna e saj ajo që na çuditi të dyve. Ajo e kishte observuar të bijën me kujdes dhe kishte pikasur lidhjen e drejtperdrejtë midis nivelit të sheqerit në gjak të vajzës, humorit të saj dhe ngjyrave e subjekteve që ajo zgjidhte atë ditë të hidhte në tablo. Ditët kur sheqeri në gjakun e saj ishte tepër i lartë, vajza duket ndjehej si në një humnerë pa fund dhe shihte aty vdekjen. Në ditët kur niveli i sheqerit, përkundrazi, mbahej në shifrat optimale të dëshiruara, ajo në mënyrë të pavetëdijshme e ngjyroste penelin me ngjyra të ndezuara dhe pikturonte me to lulet, qiellin dhe diellin. Une mjeku “specialist“ i ardhur nga aq larg, mbeta para saj gjatë kohë gojëhapur. Ishte sa befasuese dhe emocionuese.Asnjëherë s‘më pati vajtur mendja për një lidhje të tillë të mistershme. I pashë të dyja nënë e bijë plot admirim dhe mirënjohje, por dhe pak çaste më pas do pikellohesha. Nëna duke më përcjellë me ndrojtje dhe me zërin që i dridhej më kërkoi një nder.Ajo më tha se vajza kishte talent dhe ishte e magjepsur pas pikturës, por ajo ishte atë vit maturante dhe nuk donte të vazhdonte kurrsesi studimet e larta në asnjë fushë tjetër, veç pikturës. Mirëpo në raportin mjekësor bashkangjitur dokumenteve të saj qe shënuar se kish dëmtime të diabetit në sy dhe mjeku që e kuronte kish qenë i pafuqishëm për ta mbrojtur në komisionin shtetëror të të drejtave të studimit, i cili “për arsye mjekësore“, e kish përjashtur kategorikisht nga konkurrimi. …!Kërkohej neëse unë mund të ndërhyja diku si ekspert ndërkombëtar për ta ndihmuar …!
Për një çast shtanga dhe nuk doja ta besoja se ishte pikërisht mjekësia, ndihmësja dhe shpëtimtarja e vajzës që po bëhej me burokracinë absurde të saj vrasëse e dëshirës, të ëndrrës më të madhe dhe të qëllimit kryesor që ajo e sëmurë i kishte vënë jetës.
Merren me mend ato që mund të bluajë me vete një mjek në një rast te tille. Isha i tronditur, ndjehesha i turpëruar, i zhgënjyer për kufizimet, teknokratizmin dhe skematizmin në profesionin tim.

Por fati desh që falë “qyrkut“ të OBSH të nesërmen të arrija ta bëja “mrekullinë” ; ta ndihmoja atë vajzë të shkollohej ashtu siç ia donte zemra për piktore. Nuk di më pas se çfarë ndodhi me të: u bë piktore e mirë, e famshme apo, përkundrazi, e dështuar. Por ajo që di dhe kuptoj mirë tani sidomos pas ngjarjes tragjike të dy të rinjve tanë, është se çfarë kobe mund të kish bërë ajo vajzë aq e ndjeshme po të mos ishte lejuar të bëhej piktore …

Eksperienca të tilla të ngjashme janë grumbulluar dhe po shtohen së shumti, falë një numri të madh mjekësh dhe specialistësh në botë që merren me mjekimin e diabetit dhe të sëmundjeve të tjera kronike. Në dritën e tyre mjekësia e sotme po rishikon veten. Ajo po demitizohet, po ç‘burakratizohet, po demokratizohet në kuptimin e vendosjes së komunikimit të drejtpërdrejtë, sy në sy me të sëmurët, të dëgjimit me durim, respektit dhe mirëkuptimit me ta, me famijarët, komunitetin dhe popullatën në përgjithësi, të cilët për pasojë të modernizmit teknologjik qenë gradualisht zbehur në mos humbur. Këto jo vetëm në aspektet klinike, por edhe në ato kulturore, ekonomike, edukative, shpirtërore dhe shoqërore që mpleksen me jetën e të sëmurëve. Mjekësia nga “kështjellë “e mbyllur po hapet, po braktis parzmoren e sekreteve dhe monopolit të dijes për sëmundjet, po del nga guacka e bluzës së bardhë dhe përtej mureve të spitaleve, për t‘iu afruar njerëzve, pacientëve dhe jetës së tyre. Zhvillimet demokratike në fundshekullin e kaluar imponuan rishikim të traditës së saj iluzore të përqëndrimit dhe monopolizimit të kujdesit mjekësor vetëm në duart e bluzave të bardha dhe të pushtetit “ autarkik “ medikal. Me to vërtet pat fituar jo pak famë, adhurim dhe mirënjohje. Por pat humbur bashkëpunimin e pacientëve. Pikërisht këtë bashkëpunim ajo sot po kërkon me të sëmurët, familjarët e tyre dhe komunitetit .Mungesa e tij është humbje për të gjithë: për të sëmurët është më pak vite jetë, për mjekësinë më pak efektivitet, ëer shoqërinë humbje të panevojshme resursesh.
Por ky bashkëpunim i neglizhuar e i harruar për gjatë kohës a mund të arrihet menjëherë dhe realisht me fletushka propagandistike ose thirrje të thata sloganesh: “Bëhu me mua, jo me sëmundjen “? Ngritja e këtij bashkëpunimi të domosdoshëm duhet të bëhet mbi një platformë politike shkencore: I strukturuar, institucionalizuar dhe financuar. Bash për këtë, një filozofi dhe iniciativë e re ka lindur dhe po merr hov në botë. Është ajo e ristrukturimit shkencor të edukimit terapeutik sistematik të pacientëve, veçanerisht atyre me semundje kronike, për t’i edukuar, aftësuar dhe dhënë atyre rol vendimmarrës si partnerë aktivë në proceset e përballimit dhe vetmenanxhimin e sëmundjeve. Embrionet e saj fatmirësisht jane iniciuar dhe funksionojne edhe tek ne.

Modernizimi i mjekësisë po progreson falë vizioneve dhe interesave të reja të saj, të cilat nuk ngushtohen si deri tani vetëm tek trupi i të sëmurit, tek simptomat klinike, analizat laboratorike, teknikat vizualizuese të organeve të brendshme dhe sidomos tek fetishizimi i mjekimit farmakologjik. Ajo po synon më gjerë: të zbulojë dhe të kuptojë bashkë me sëmundjet vetë pacientin si njeri në tërësi. Si e tillë ajo po kapërcen kufijtë e shkencës biomedikale duke u bërë me komplekse dhe marrë atribute suplementare të shkencave shoqërore.

Një evolucion i tillë është i pashmangshëm po të kihet parasysh se të sëmurët para se të jenë të tillë janë qenie njerëzore dhe shoqërore me identitet dhe integritet Brenda trupit ata fshehin një botë tjetër të stërmadhe, të panjohur e të paeksploruar mirë deri më sot prej mjekësiseë: psikologjinë individuale, mendësinë, vlerat dhe aspiratat kulturore dhe shpirtërore, që ata besojnë dhe preferojnë, të cilat jo vetëm ndikojnë, por janë më së tepërmi vendimtare për rezultatet që sistemi shëndetësor me anë të kujdesit mjekesor tenton të perfitojë.

Rasti tragjik i Altinit tregoi se ilaçet e skemat e mjekimit të diabetit, të cilat atij me siguri nuk i kanë munguar, nuk qenë të mjaftueshme për t’ia zgjidhur brengën as per t’i shpëtuar jetën. Atij i ishte dashur veç tyre, njohuri, ndihmë shoqërore dhe mbështetje psikoemocionale për të kapërcyer barrierat që e mundonin . Mjekësia tradicionalisht i pati quajtur ato si si sferë e tjetërkujt. Por iniciativa më e fundit ndërkombëtare DAËN( Diabetes Attitudes, Ëishes and Needs) e cila do të implementohet së shpejti edhe në Shqipëri, i sheh, përkundrazi, këto si prioritete, duke vënë theks të veçantë pikërisht në këto aspekte që nuk kanë të bëjnë aq me ilaçet apo fushën farmakologjike të mjekimit, sesa me ato ç’ka ndjejnë të sëmurët, ç’ka ata dëshirojnë, ç’ka besojnë, shpresojnë dhe kërkojnë, të cilat zakonisht në praktikën mjekësore të tanishme, vetëm pak, në mos aspak, njihen, degjohen, kuptohen, regjistrohen dhe zgjidhen nga personeli mjekesor ”gjithmonë teper i zënë e i nxituar“ . Dhe kjo, jo vetem tek ne, por edhe më gjerë.
Sidoqoftë, ata dhjetra-mijëra të sëmurë të tjerë që vuajnë sëmundjen e Altinit apo sëmundje të tjera te ngjashme kronike në Shqiperi, nuk kanë arsye te bien në analogjira abuzive, te bëhen prehë e anktheve të pajustifikuara apo të ndjehen të kërcenuar nga paragjykimet që viktimizuan atë.

Të sëmurët tanë duhet të dinë se në bote ekzistojnë tashmë të drejtat themelore të tyre. Ato janë të shkruara, e zezë mbi të bardhë, janë publikuar të përpiluara dhe miratura universalisht per t’iu shërbyer dhe për t’i mbrojtur ata nga çdo keqkuptim apo keqveprim lidhur me sëmundjet. Një prej të drejtave të të sëmurëve, ajo më kryesorja, është e drejta për dije, për informim të hollësishëm praktik dhe shkencor nga ana e personelit bluzëbardhë lidhur me sëmundjen e tyre dhe mënyrat e mjekimit. Në themel të saj është besimi i kolosit të diabetologjise E.Joslin se: ”I semuri që di, jeton më gjatë”.
Altini për fat të keq jetoi pak. Ai nuk arriti të përfitonte sa duhej nga të drejtat e tij, sepse ato ende nuk njihen sa duhet dhe as nuk zbatohen gjerësisht dhe detyrimisht tek ne. Por ato janë megjithatë të paevitueshme e do të bëhen patjeter element jetësor një ditë.
Këtë e dëshmon diçka e madhe e pa parë ndonjëherë në këto përmasa që po ndodh në botë. Vetë të sëmurët po organizohen me shpejtësi në shoqata të fuqishme, për të kërkuar të zbatohen dhe mbrojtur këto të drejta, për të patur zërin e tyre të pavarur dhe organet mediatike informuese të posatshme për ta. Një organizim i tillë në struktura jo qeveritare i të sëmurëve është filluar edhe tek ne por është ende në fazë embrionale, i pafuqishëm prandaj dhe kërkon mbështetje nga të gjithë. Askush më mirë se të sëmurët, që vuajnë, përjetojnë dhe përballojnë probleme të ngjashme nuk mund ta ndihmojn e dhe kuptojnë njeri- tjetrin.
Lëvizja që synon të fuqizojë të sëmurët dhe ti vendosë ata në qendër të sistemeve mjekësore është bërë tashmë ortek i pandalshem kudo, veçanërisht në Evropë. Fjala nuk është për përmbysje apo për rrëzim nga piedestali adhurues i punonjësve të mjekësisë dhe zëvendesimi i tyre me të sëmurët. Fjala është për vetë ndërgjegjësimin e mjekësisë, e cila si u tha më lart po lëviz vullentarisht prej podiumeve pasi ka ndier se është në interes të eficencës së sajë të zbresë pranë njerëzve, pranë të sëmurëve dhe të bëhet solide me këmbët në tokë.
Po sa kohë do të duhet që kjo lëvizje ende disi utopike të arrijë të implementohet tek ne? Si do të pritet ajo dhe sa të mundur do ta ketë të krijojë ndikime konceptuale thelbësore ndryshuese në mjekësine tonë? Dihet që rrruga drejt të ardhmes sa do e gjatë fillon sidoqoftë me hapat e para. Ato në fakt janë hedhur. Shqiptarët si individë në këto vite tranzicioni kanë habitur botën me energjitë dhe aftesitë e jashtëzakonshme aplikative të së resë Ata do të dinë me siguri të absorbojnë dhe zbatojnë me të njëjtën etje dhe zhdervjellësi edhe këtë lëvizje të domosdoshme ne interes të përbashkët të tyre në nivel kombëtar dhe shoqëror

Fundin tragjik të parakohshëm e tëpakorrigjueshëm të dy të rinjve tashmë secili le ta gjykojë sipas lidhjeve që ndien me të, brenda fushës së tij, me mënyrat dhe bindjet që i sheh më të drejta, më të mira, gjithmonë me qëllimin e përbashkët fisnik që tragjedi të tilla të evitueshme të mos përsëriten më.

Mësimi për mjekësine tonë ose që të paktën unë vetë si mjek nuk do ta harroj asnëherë se sa lehtë munden të thyhen dy jetë njerëzore, madje tek dy të rinj, me ndjenja të forta, jo të zakonta: njëri i zoti të kthente edhe hekurat me dorë dhe tjera me një dashuri prej diamanti në zemër sepse në çastin kur ata patën aq shumë nevojë, u mungoi diçka e thjeshtë, por me efekt të madh qeteëues dhe shërues. Që ne e kemi me bollëk dhe nuk do na kushtonte asgjë që bujarisht t‘iu jepnim .Por fatalisht të ndodhur të përgjumur nuk ua dhamë: mirëkuptimin, mbështetjen, besimin shpresëdhënës dhe fjalën e ngrohtë njerëzore … .




30/04/2005

[MisCongeniality]

Artikull i sakte dhe informativ. Megjithate mendoj se do kishte qene interesante nese profesori do kishte folur pak me shume mbi lidhjen midis diabetit dhe depresionit. Psh, a eshte depresioni tek keta te semure rezultat i gjendjes mjekesore ne te cilen ndodhen(dmth. depresohesh kur mendon se ne c'situate je, si do ndryshoje kualiteti i jetes, si te shikon shoqeria/familja) apo diabeti ndryshon nivelin molekular ne tru (i.e. ndryshon sasine e serotonin, NE etj), apo eshte nje kombinim i ketyre dy shkaqeve.