Kriza e botës bashkëkohore

**ORIONI** · 30-04-2005, 08:53

Kreu i gjashtë

KAOSI SHOQËROR

Në studimin e tashëm ne nuk propozojmë t’i kushtohet vëmendje e posaçme pikëpamjes shoqërore, e cila shtrohet vetëm në mënyrë të tërthortë, duke paraqitur zbatimin krahasimisht të largët të periudhave themelore, dhe për shkak se përveç kësaj nuk do të mund të fillonte shërimi i botës bashkëkohore në këtë sferë, në kuptimin e gjerë të fjalës. Vërtet, po të mund të ravijëzohej një shërim i tillë në rendin e kundërt, domethënë të fillonte prej pasojave në vend se prej parimeve, patjetër do t’i mungonte baza e vërtetë dhe do të ishte tërësisht dështues; asgjë stabile nuk do të mund të dilte ndonjëherë nga ajo, kurse e gjithë puna do të kërkonte që vazhdimisht të nisej që nga fillimi si pasojë e pamundësisë për të arritur në radhë të parë në mirëkuptim duke mbajtur parasysh të vërtetën thelbësore. Prandaj, për këtë arsye nuk jemi në gjendje t’u mveshim të paparashikuarave politike, duke marrë këtë shprehje madje në kuptimin më të gjerë, çfarëdo rëndësie tjetër pos asaj të shenjave thjesht të jashtme të mentalitetit të një periudhe; por, duke i shikuar në atë dritë, nuk mund as të mbetemi plotësisht të heshtur mbi temën e shfaqjeve të ashtuquajtura me të drejtë të çrregullimeve bashkëkohore në sferën shoqërore. Siç tashmë është vënë në dukje më lart, në kushtet e mbisundimit të tashëm, askush më nuk e gjen veten në pozitën që atij normalisht i përgjigjet të zërë sipas asaj që i takon nga natyra e vet: pikërisht kjo mendohet me pohimin “nuk ekzistojnë më kasta”,, sepse kasta, e kuptuar sipas domethënies së të vërtetës tradicionale, nuk është gjë tjetër pos vetë natyra individuale, së bashku me gjithë përfshirjen e aftësive të posaçme të përmbledhura në vete dhe të cilat i parapëlqen çdo njeri për përmbushjen e këtij apo të atij funksioni të veçantë. Kur njëherë qasja një funksioni të dhënë të mos jetë më temë e çfarëdo rregulle legjitime, del si rezultat i pashmangshëm fakti që njerëzit të ndjehen të obliguar për të ndërmarrë çkado qoftë dhe shpesh vetëm atë gjë për të cilën janë më së paku të kualifikuar; roli të cilin e luan personi në shoqëri do të caktohet, pra, nuk e themi rastësisht, sepse ai vërtet nuk ekziston, vetëm nga ajo që mund të duket se është i tillë, do të thotë me bashkëveprim gjithfarë llojesh të rrethanave të pavend; ajo që duket se ushtron vëllimin më të vogël të ndikimit është pikërisht një faktor i cili duhet të merret parasysh më së shumti në rast të tillë, gjegjësisht, dallimet e natyrës që ekzistojnë midis një njeriu dhe tjetrit. Shkak i gjithë kësaj hutie është pikërisht mohimi i këtyre dallimeve, gjë që nënkupton hedhjen poshtë të mbarë hierarkisë shoqërore; ndërsa ky mohim, i cili në fillim ndoshta nuk ishte i vetëdijshëm dhe më shumë aktual sesa teorik, meqenëse konfuzioni i kastave i parapriu trysnisë së plotë, ose me fjalë të tjera, meqenëse keqkuptimi i natyrës së popujve që u krijua me dallimet midis tyre, u injorua tërësisht - ky mohim, themi, që nga atëherë është paraqitur në parim të rrejshëm me emrin “barazi”. Do të ishte shumë lehtë të tregohej se barazia nuk ekziston askund fare për arsyen e thjeshtë sepse nuk mund të ketë dy qenie të cilat janë vërtet të ndryshme dhe njëkohësisht edhe të ngjashme në çdo aspekt; kurse nuk do të ishte aspak më lehtë të theksohen pasojat groteske të cilat vijojnë nga kjo ide e çuditshme, në emër të së cilës pretendohet të imponohet njëtrajtshmëri në çdo sferë, për shembull, duke për-hapur arsimim identik te çdokush, sikur të gjithë të ishin të gatshëm të kuptonin të njëjtat gjëra dhe sikur të njëjtat metoda për t’i bërë të kuptueshme ato çështje do të mund të zbatoheshin te çdokush pa dallim. Për më tepër, mund të shtrohet pyetja nëse ajo nuk është më shumë çështje e “të mësuarit” sesa e “të kuptuarit”, në kuptimin e vërtetë të fjalës, nëse memorja, do të thotë, nuk është zëvendësuar me inteligjencën në konceptin e tërësishëm verbal dhe “libror” të arsimit të sotëm, ku qëllimi është bërë i kufizuar në akumulimin e nocioneve rudimentare dhe heterogjene, dhe ku cilësia sakrifikohet plotësisht për sasi, siç paraqitet çdokund nëpër botën bashkëkohore, për arsyet e të cilave do të flasim më vonë në mënyrë më të plotë: këtu, edhe një herë, shihet shpërndarja në shumësi. Shumë më tepër mund të thuhet përkitazi me të këqijat e “arsimimit të obliguar”; por ky nuk është vend ku mund të hyhet në këtë çështje dhe që të mos kapërcehen kufijtë e studimit të tashëm, duhet të kënaqemi me një referencë kalimtare në këtë pasojë të posaçme të teorisë së “barazimit”, si diçka që është vetëm një tjetër nga ato elementet e shthurjes të cilat janë të shumëfishta sot për secilin që bën përpjekje madje t’i numërojë pa i munguar asnjë.

Natyrisht, kur të ballafaqohemi me një ide si “barazi” ose “përparim”, ose çfarëdo tjetër të “dogmave laike” që hasim në pranim të verbër praktikisht te të gjithë bashkëkohorët tanë, dhe nga të cilët numri më i madh filluan të formulo-heshin qartë gjatë shekullit XVIII, nuk ka mundësi të pranohet se idetë e tilla mund të paraqiten fare spontanisht. Këto janë vërtet “sugjerime”, në kuptimin më të ngushtë të fjalës, të cilat, për më tepër, do të mund të jepnin efektin e tyre në një rrethanë e cila tashmë ishte e pjekur për t’i pranuar, ato nuk krijuan gjendjen bashkëkohore të mendimit në tërësi, por kanë dhënë kontribut të konsiderueshëm për ta ruajtur dhe për ta zhvilluar deri në lartësi, që pa dyshim kurrë nuk do të arrihej pa ndihmën e tyre. Po qe se këto “sugjerime” duhet të zhduken, mentaliteti i zakonshëm do të jetë vërtet afër për ta ndryshuar mendimin e tij; pikërisht për këtë arsye ata nxiten ngulmueshëm nga të gjithë ata që kanë interes për ta ruajtur çrregullimin, nëse jo për ta keqësuar edhe më tutje, dhe kjo po ashtu shpjegon pse në një çast kur çdo gjë supozohet të jetë e hapur për bisedë, këto janë çështjet e vetme për të cilat nuk lejohet të bisedohet në kurrfarë rrethanash. Pos kësaj, është vështirë të caktohet shkalla e sinqeritetit që kanë ata të cilët bëhen propagandues të ideve të tilla, ose të vlerësohet shkalla deri në të cilën disa individë bëhen pre e vetë hilesë së tyre dhe mashtrojnë veten edhe kur i mashtrojnë të tjerët; dhe vërtet, në propagandën e këtij lloji, ata që luajnë rolin e leshkove shpesh bëhen instrumentet më efektive, sepse ata sjellin si detyrim një bindje të cilën të tjerët do ta kishin vështirë ta simulonin dhe e cila është gati infektuese; por prapa gjithë kësaj, së paku në fazat e hershme, kërkohet një lloj më i vetëdijshëm i veprimit, një iniciativë e cila mund të vijë vetëm prej njerëzve që janë plotësisht të vetëdijshëm për natyrën e ideve që po i vënë në qarkullim. Ne themi “ide”, por kjo fjalë përdoret vetëm në kuptim shumë të ngushtë, sepse është e qartë se këtu nuk është fjala fare për ide të pastra, madje as për asgjë që i përket as prej së largu shtresës intelektuale; ato mbase duhet të përshkruhen si ide të rrejshme, por do të ishte edhe më mirë të quheshin “pseudo-ide”, me qëllim që në radhë të parë të provokohen reagimet sentimentale, gjë që, në të vërtetë, është mënyra më e thjeshtë dhe efikase për të ndikuar në masat. Në rrethana të tilla, për më tepër, fjala ka rëndësi më të madhe se nocioni të cilin supozohet ta paraqesë, dhe vërtet shumica e “ideve” moderne nuk arrijnë më shumë se në fjalë, sepse këtu kundërshtohen me atë dukuri të dukshme të njohur si “verbalizëm”, përmes të cilit vetë kumbimi i fjalëve shërben për të dhënë një mashtrim mendimi; ndikimi që ushtrojnë oratorët mbi turmën është posaçërisht karakteristik në këtë aspekt, dhe nuk ka nevojë të studiohet shumë hollësisht për t’u bindur se ky proces është një sugjerim në çdo mënyrë i krahasueshëm me atë të cilit i drejtohen hipnotizerët. Mirëpo, pa i zhvilluar këto refleksione më tej, t’u kthehemi pasojave që rrjedhin nga mohimi i gjithë hierarkisë së vërtetë; do të vëhet në dukje se, në gjen-djen e tashme të gjërave, jo vetëm që njeriu e përmbush funksionin e vet në rastet e jashtëzakonshme dhe pak a shumë rastësisht, ndërsa do të ishte normalisht për-jashtim po të mos vepronte ashtu, por ndodh që i njëjti njeri mund të thirret të ushtrojë funksione të ndryshme njërin pas tjetrit, sikur ai të ishte i aftë të ndërronte prirjet e veta sipas dëshirës. Kjo mund të duket paradoksale në një periudhë të “specializimit” të jashtëzakonshëm, megjithatë, në të vërtetë, kjo ndodh sidomos në sferën politike; nëse kompetenca e “specialistëve” është shpesh fare iluzore dhe në çdo rast e kufizuar në një fushë shumë të ngushtë, besimi në atë kompetencë, megjithatë, është i vërtetë dhe mund fare mirë të shtrohet pyetja pse ai besim nuk hyn më në lojë në rast të karrierës politike, ku jokompetenca më e madhe rrallë shikohet si diskualifikim.

Një shqyrtim i vogël, megjithatë, do të tregojë se nuk ka asgjë befasuese në këtë çështje dhe se, në të vërtetë, është prodhim i përsosur natyror i konceptit “demokratik”, sipas të cilit fuqia vjen nga jashtë dhe mbështetet në thelb mbi shumicën, një besim që kërkon si gjë të kuptueshme përjashtimin e gjithë kompetencës së vërtetë, meqenëse kompetenca gjithmonë do të nënkuptojë së paku një epërsi relative, prandaj duhet doemos t’i përkasë një pakice. Në këtë çast disa shpjegime mund të mos ishin të pavend, nga një anë, për të treguar sofistikën e fshehur nën idenë “demokratike”, kurse nga ana tjetër, për të vënë në dukje tiparet që lidhin atë ide me botëkuptimin bashkëkohor në tërësi; aq më tepër, është gati e tepërt të zihen ngoje, me pikëpamjen që kemi përvetësuar, se këto vështrime do të shprehen pa marrë parasysh asnjë çështje të dallimit praktik ose politik. Këto çështje i shikojmë në dritë plotësisht të painteresuar, siç mund të shikojmë çdo lëndë tjetër studimi, thjesht duke dëshiruar të informohemi sa më saktësisht që ka mundësi për atë që qëndron prapa tyre, kjo duke qenë, aq më tepër, kusht i domosdoshëm dhe i mjaftueshëm për t’i larguar të gjitha iluzionet që ushqejnë bashkëkohësit tanë mbi këtë temë. Edhe këtu vërtet kemi të bëjmë me çështjen e “sugjestionit”, siç kemi vërejtur më herët në lidhje me idetë disi tjera por megjithatë të lidhura me këto; dhe kur njëherë dihet se diçka është vetëm sugjerim dhe njeriu bëhet i vetëdijshëm si vepron ajo, ajo nuk është më në gjendje të ushtrojë çfarëdo ndikimi të mëtejmë në mendjen e njeriut; në çështjet luftarake të këtij lloji, një vështrim i arsyeshëm, i plotë dhe objektiv është shumë më efektiv sesa të gjitha deklarimet sentimentale dhe polemikat partiake, të cilat nuk vërtetojnë asgjë në vete dhe nuk arrijnë më shumë se parapëlqim individual. Argumenti më vendimtar kundër demokracisë mund të përmblidhet në pak fjalë; superiorja nuk mund të rrjedhë nga inferiorja për arsye të thjeshtë se më e madhja nuk mund të dalë nga më e vogla; ky pohim është një e vërtetë absolute matematikore të cilën asgjë nuk mund ta mohojë. Duhet të theksohet se pikërisht i njëjti argument zbulohet në rrafshin tjetër të gjërave, i cili gjithashtu vlen kundër “materializmit”; nuk ka asgjë të rastit në këtë koincidencë, kurse këto dy gjëra lidhen shumë më ngusht se që mund të duket në shikim të parë. Është e qartë se njerëzit nuk mund të japin fuqi të cilën nuk e kanë vetë; fuqia e vërtetë mund të vijë vetëm nga lart dhe kjo është arsyeja pse, le të thuhet në kalim e sipër, ajo mund të përligjet vetëm përmes masës nga diçka sipërore ndaj rendit shoqëror, do të thotë, nga autoriteti shpirtëror; aty ku gjërat qëndrojnë ndryshe, njeriut nuk i mbetet asgjë tjetër pos të falsifikojë fuqinë, duke ekzistuar në të vërtetë vetëm e paarsyeshmja përmes mungesës së parimit, një gjendje nga e cila nuk mund të dalë tjetër pos çrregullim dhe huti. Ky ndryshim i rendit hierarkik paraqitet posa pushteti i përkohshëm provon të bëhet i pavarur nga autoriteti shpirtëror dhe pastaj t’ia nënshtrojë vetes ndërsa deklaron se bën ashtu për t’u shërbyer qëllimeve politike; ky është uzurpimi fillestar i cili ua hap rrugën gjithë të tjerëve dhe do të mund të tregohej kështu, për shembull, se monarkia franceze, nga shekulli XIV e tutje, vetë punonte në mënyrë të pavetëdijshme për të përgatitur rrugën për revolucionin i cili duhej ta rrëzonte; mbase ndonjëherë në të ardhmen do të kemi rast të zhvillojmë këtë pikëpamje në mënyrë adekuate, por tash për tash nuk mund të bëjmë më shumë se ta zëmë ngoje në kalim e sipër. Nëse demokracia përcaktohet si qeverisje e njerëzve nga vetë ata, atëherë ajo arrin në pamundësi të qartë, në diçka që nuk mund të ketë as ekzistimin e thjeshtë të faktit, asgjë më shumë në kohën e sotme sesa në ndonjë kohë tjetër; nuk duhet të lejohet që fjalët të na mashtrojnë dhe është kundërthënëse të thuhet se të njëjtit persona mund të jenë të në njëjtën kohë edhe sundues edhe të sunduar, sepse sipas “frazeologjisë aristoteliane” e njëjta qenie nuk mund të jetë “në veprim” dhe “në fuqi” njëkohësisht dhe sa u përket faktorëve të njëjtë. Këtu përfshihet një raport i cili doemos parasupozon praninë e të dy termave; nuk mund të ketë të sunduar po qe se nuk ka edhe sundues, qoftë të jenë këta edhe të paligj-shëm dhe pa kurrfarë autorizimi për pushtet përtej asaj që ia përshkrujanë vetvetes; por finokëria e posaçme e atyre që kontrollojnë botën bashkëkohore qëndron në detyrimin e njerëzve të besojnë se ata janë vetëqeverisës; kurse njerëzit gjithnjë e më shumë i lejojnë vetes të binden për këtë sepse ndjehen të lajkatuar dhe, për më tepër, të paaftë të pasqyrojnë sa duhet për të parë se një gjë e tillë është e pamundshme. Pikërisht me qëllim të krijimit të këtij izolimi u zbulua “votimi universal”: mendimi i shumicës supozohet të përcaktojë ligjin; por ajo që nuk vërehet është fakti se mendimi është diçka që shumë lehtë mund të ndryshohet dhe të shtrembërohet; gjithmonë ka mundësi, me ndihmën e sugjerimeve të përshtatshme, të ngrihen rryma që lëvizin në këtë apo në atë drejtim të paracaktuar; nuk na kujtohet kush ishte ai që i pari foli për “mendimin e prodhuar”, por kjo shprehje është shumë me vend, ndonëse është e domosdoshme të shtohet se ata që duket se sundojnë nuk i kanë gjithmonë mjetet e nevojshme në dispozicion për të arritur rezultat të tillë. Kjo vërejtja e fundit pa dyshim shpjegon pse mungesa e kompetencës e politikanëve që janë më së shumti “me të parët” duket se bën dallim shumë të vogël; por meqenëse nuk kemi të bëjmë këtu me demonstrimin e punëve të cilat do të mund të quheshin “makinë qeveritare”, do të vëmë thjesht në dukje se pikërisht kjo dëshirë për vetë kompetencën ka përparësi të ushtrojë iluzionin të cilit iu referuam: në të vërtetë, vetëm në këto kushte politikanët në fjalë janë në gjendje të paraqiten si burim i shumicës, duke qenë kështu, si të thuash, ideali i saj, sepse shumica, për të shprehur mendimin për çfarëdo teme që të kërkohet, përbëhet gjithmonë nga jokompetentët numri i të cilëve e kapërcen shumë numrin e atyre që janë të aftë për të shqiptuar gjykimin në të cilin arrihet me vetëdije të plotë të çështjes. Kjo shpie drejtpërsëdrejti në shpjegimin pse mendimi që shumica duhet të përcaktojë ligjin është në thelb i gabueshëm, meqenëse edhe nëse, nga detyrimet e rrethanave, një mendim i tillë mbetet shumë teorik dhe nuk ia del të përkojë me realitetin efektiv, megjithatë kërkohet një shpjegim se si u bë që ai rrënjoset vetë në mentalitetin bashkëkohor dhe cilat janë tendencat të cilave u përgjigjet dhe të cilat i kënaq së paku në pamje.

E meta e saj e dukshme është pikërisht ajo që posa e thamë: mendimi i shumicës nuk mund të jetë gjë tjetër pos një shprehje e rëndësishme, qoftë kjo për shkak të mungesës së inteligjencës ose për shkak të padijes së pastër dhe të thjeshtë; lidhur me këtë mund të paraqiten disa vështrime mbi temën e “psikologjisë kolektive”, duke përkujtuar të dhënën e pranuar në përgjithësi se bashkimi i reagimeve mendore të ngritura ndër individët kompetentë të një turme jep si rezultat formimin e rezultantës së përbashkët të një rrafshi, madje jo as mesatar, por në të vërtetë, të elementeve më të ulta të pranishme. Përveç kësaj, duhet të vërehet se disa filozofë bashkëkohorë janë përpjekur të fusin madje edhe në shtresën intelektuale teorinë “demokratike”, në të cilën duhet të mbisundojë shumica, duke bërë një “kriter të së vërtetës” nga ajo që ata e quajnë “miratim universal”: madje edhe duke marrë si të zakonshëm faktin se mund të ekzistonte një çështje mbi të cilën të gjithë njerëzit ngjan të pajtohen, ai pajtim në vete nuk do të vërtetonte asgjë; pastaj, po të ekzistonte vërtet unanimitet i tillë - gjë e cila gjithnjë e më shumë duket e pamundshme nga fakti se gjithmonë ka shumë njerëz që nuk kanë kurrfarë mendimi për disa çështje dhe të cilët mbase as që kanë menduar ndonjëherë për to - do të ishte vështirë të demonstrohej ai unanimitet në të vërtetë, kështu që ajo që thuhet për të mbështetur një mendim si shenjë e së vërtetës së tij del se ajo nuk është gjë më shumë se pajtim i numrit më të madh, kjo informatë duke qenë e kufizuar, aq më tepër, në një fushë doemos të kufizuar sa i përket kohës dhe vendit. Në këtë sferë mund të shihet gjithnjë e më qartë sa e mangët është kjo teori në themel, për arsye se këtu është më lehtë të lirohet njeriu nga ndikimi i ndjenjës, e cila thuaja njësoj vëhet në lojë në fushën politike; dhe pikërisht ky ndikim krijon një ndër pengesat kryesore për të kuptuar disa gjëra, madje edhe në rastin e atyre kapaciteti intelektual i të cilëve do të ishte përndryshe i bollshëm për të arritur një të kuptuar të tillë pa vështirësi; impulset emocionale pengojnë refleksionin, kurse kthimi i kësaj papërshtatshmërie në llogari është një ndër marifetet më të lira që shfrytëzohen në politikë. Por të vemi në rrënjë të kësaj çështjeje: çka janë saktësisht këto ligje të numrit më të madh (të njerëzve) të nxjerra nga qeveritë bashkëkohore dhe nga të cilët ata pretendojnë të nxjerrin arsyetimin e tyre të vetëm? Ato janë thjesht ligje të materies dhe të forcës shtazarake, njësoj si ligji sipas të cilit masa e tërhequr teposhtë nga vetë pesha e vet ndrydh çdo gjë që i qëndron në rrugë; pikërisht këtu gjejmë pikën e lidhjes midis konceptit “demokratik” dhe “materializmit” dhe po kjo arsye e njëjtë shpjegon dhe bëhet që koncepti demokratik të jetë aq ngusht i lidhur me mentalitetin e sotëm. Ai shënon ndërrimin e plotë të rendit normal, meqenëse arrin deri në proklamimin e epërsisë së shumësisë si të tillë, një epërsi e cila vërtet ekziston vetëm në botën materiale: nga ana tjetër, në botën shpirtërore, po edhe më shumë në botën universale, është bashkimi ai që drejton në majen e hierarkisë, sepse bashkimi është ai parim nga i cili del e gjithë shumësia; por kur njëherë të mohohet ose të humbet nga sytë ky parim, asgjë nuk mbetet pos shumësisë së pastër dhe të thjeshtë, e cila është identike me vet natyrën. Pos kësaj, referenca që posa ia bëmë peshës nënkupton diçka më shumë se krahasim të thjeshtë, meqenëse pesha vërtet në fushën e forcave fizike të marrë në kuptimin më të rëndomtë të fjalës, paraqet tendencën e teposhtes dhe ndrydhëse, e cila kërkon kufizim gjithnjë e më të ngushtë të qenies dhe njëherit vazhdon në drejtim të shumësisë, duke u paraqitur në këtë rast nga denduria në shtim e sipër; ndërsa kjo është pikërisht tendenca e cila shënon drejtimin në të cilin është zhvilluar veprimtaria njerëzore që nga fillimi i kohës moderne. Pos kësaj, duhet të vrojtohet se materia, në saje të fuqisë së saj të nëndarjes dhe të kufizimit në të njëjtën kohë, paraqet atë që doktrina skolastike e shënon si “parim të individualizimit”, kurse kjo i lidh vërejtjet tona të tashme me atë që thamë në kreun paraprak për indi-vidualizmin: tendenca e posaçme së cilës posa iu referuam do të mund vërtet fare mirë të quhej “tendencë individualizmi”, ajo që ishte institucionale në sjelljen e saj që përshkruan tradita judeo-krishtere si “rënie” e atyre qenieve të cilat u shkëputën nga bashkimi fillestar. Shumësia e shikuar e veçuar nga parimi i saj dhe kështu e bërë e pamundshme për t’u reduktuar në bashkim përkon, në shtresën shoqërore, me komunitetin e kuptuar thjesht si shumë aritmetike e individëve që e përbëjnë, dhe vërtet komuniteti nuk nënkupton më shumë se këtë, kur njëherë pushon t’i referohet parimit sipëror ndaj individëve të përfshirë në të; në rrethana të tilla ligji i komunitetit do të jetë me siguri ai ligj i numrit më të madh mbi të cilin pushon mendimi “demokratik”. Në këtë pikë duhet të pushojmë një çast për të larguar moskuptimet e mundshme: kur folëm për individualizmin modern, e përqëndruam vëmendjen gati vetëm për të shqyrtuar shfaqjet e tij në rrafshin intelektual; do të mund të supozohej se, për sa i përket shtresës shoqërore, gjërat do të shkonin ndryshe.

Në të vërtetë, po të merrej fjala “individualizëm” në kuptimin më të kufizuar, do të mund të provohej të konsiderohej komuniteti si kundërthënës ndaj individuales dhe ashtu të merrej me mend se faktet si shkelje në shtim e sipër të shtetit dhe rritja e ndërliqësisë së institucioneve shoqërore tregojnë tendencë të ecurisë në të kundërt të individualizmit. Në të vërtetë, ky as për së largu nuk është ai rast, sepse kolektivitetit shoqëror, meqenëse nuk është asgjë tjetër pos shumë e individëve përbërës, nuk mund t’i kundërshtohet më shumë se vetë shtetit, nëse merret, domethënë, në kuptimin modern, gjegjësisht si përfaqësim i thjeshtë i masës dhe i cili nuk pasqyron asnjë parim më të lartë; dhe nuk duhet të harrohet se individualizmi, siç e kemi përcaktuar, qëndron saktësisht në mohimin e parimit mbi-individual. Kështu, nëse shkaktohen konflikte në sferën shoqërore midis tendencave të ndryshme, duke pasur të gjitha të bëjnë njësoj me frymën bashkëkohore, konflikte të tilla nuk ndodhin midis individualizmit dhe diçkasë që dallon nga ai, por thjesht midis formave të nduarnduarshme të cilat vet individualizmi është në gjendje t’i marrë mbi vete; dhe lehtë mund të shihet se në mungesë të çdo parimi të aftë për të sjellë bashkimin efektiv të shumësisë, këto konflikte detyrohen të bëhen më të shpeshta dhe më të ashpra në kohën tonë sesa kurdo qoftë më parë, për shkak se individualizmi doemos nënkupton ndarjen; ndërsa ky individualizëm që shkakton gjendjen kaotike të gjërave është rezultat i pashmangshëm i qytetërimit të gjithmbarshëm material, për arsye se vet materia është vërtet burim i ndarjes dhe i shumësisë. Pasi thamë këtë, duhet të përfundojmë duke tërhequr vëmendjen për pasojën e drejtpërdrejtë të idesë “demokratike”, gjegjësisht për mohimin e elitës, duke marrë shprehjen vetëm sipas kuptimit legjitim; nuk ndodh që për asgjësend “demokracia” t’i kundërvihet “aristokracisë”, kjo fjala e fundit, së paku kur të merret në kuptimin e saj etimologjik, shënon saktësisht pushtetin e elitës. Sipas definicionit, elita, si të thuash, mund të jetë vetëm e pakët, kurse pushteti i saj, apo më mirë autoriteti i saj, i cili del nga vet epërsia e saj intelektuale, nuk ka asgjë të përbashkët me atë fuqinë numerike e cila formon bazën e demokracisë dhe natyra e brendshme e së cilës është të sakrifikojë pakicën për shumicën dhe gjithashtu, pikërisht për këtë arsye, të sakrifikojë cilësinë për sasinë, prandaj edhe elitën për masën. Prandaj funksioni i udhëheqjes së vërtetë ndaj elitës së vërtetë madje edhe ndaj vet ekzistencës së saj - meqë ajo nuk mund të bëjë tjetër pos të ushtrojë funksionin e vet kur ekziston - janë rrënjësisht të pakrahasueshme me demokracinë e cila lidhet në fund të fundit me konceptin e “barazisë”, domethënë, me mohimin e gjithë hierarkisë; është shumë qenësore për mendimin “demokratik” që çdo individ duhet të llogaritet njësoj si çdokush tjetër, thjesht për shkak se numerikisht janë të barabartë edhe përkundër faktit se ata kurrë nuk mund të jenë të barabartë përveç numerikisht. Elita e vërtetë, siç kemi vënë në dukje tashmë, nuk mund të jetë asgjë tjetër pos asaj intelektuale; kjo shpjegon pse “demokracia” ka mundësi të vendoset vetëm aty ku ka pushuar të ekzistojë intelektualiteti, siç është rasti në botën bashkëkohore.

Megjithatë, meqenëse barazia është, e pamundshme dhe meqenëse të gjitha dallimet midis njerëzve nuk mund të hiqen në praktikë, përkundër çfarëdo përpjekjeje për t’i zvogëluar gjërat deri në nivel të njëjtë, njerëzit e gjejnë fundin mjaft palogjikshëm, duke shpikur elita të rrejshme, për më tepër të disa llojeve, të cilat pretendojnë të zënë vendin e elitës së vërtetë; ndërsa këto elita të rrejshme mbështeten në konsiderata të disa çështjeve të epërsisë që përpara të shquara si relative dhe të rastit, gjithmonë sipas një rendi ekskluzivisht material. Kjo mund të vërtetohet lehtë duke vështruar që dallimi më i rëndësishëm shoqëror në gjendjen e tashme të gjërave është ai që varet nga pasuria, do të thotë, nga lloji thjesht i jashtëm i epërsisë i kufizuar me rendin sasior, i vetmi që, në të vërtetë, është konsistent me demokracinë, me-qenëse vazhdon nga i njëjti botëkuptim. Mund të shtohet po ashtu se madje edhe ata që paracaktohen sot si kundërshtarë të kësaj gjendjeje të gjërave, derisa nuk ia dalin t’i drejtohen çfarëdo parimi që i përket një rendi më të lartë, nuk janë të aftë të japin kontribut për çfarëdo shërimi efektiv të kësaj shthurjeje, duke marrë me mend gjithmonë se ata vërtet nuk janë përgjegjës për keqësimin e saj i cili vijon edhe më tutje në atë drejtim; lufta qëndron vetëm midis llojeve të “demokracisë”, duke dalluar sa i përket theksit më të vogël ose më të madh që vëihet mbi ten-dencat e “barabarësisë”, pikërisht ashtu si qëndron, siç kemi vënë në dukje, midis llojllojshmërisë së individualizmit, gjë e cila për më tepër është saktësisht e njëjta gjë. Këto pak refleksione duken të mjaftueshme për një përshkrim të përgjithshëm të gjendjes shoqërore të botës bashkëkohore dhe njëherit tregojnë se në këtë sferë si edhe në të tjerat, ekziston vetëm një mjet për t’i ikur kaosit; përtëritja e intelektualitetit dhe si pasojë, rindërtimi i një elite, gjë që tani duhet konsideruar se nuk ekziston në Perëndim, meqenëse ai emër nuk mund të përdoret për disa elemente të izoluara që nuk kanë kohezion dhe që paraqesin vetëm atë që mund të quhet mundësi e pazhvilluar. Thënë në përgjithësi, këto elemente shprehin diç pak më shumë se tendenca dhe aspirata, me të cilat pa dyshim udhëhiqen në reagimin kundër botëkuptimit bashkëkohor, por pa qenë në gjendje të ushtrojnë ndikimin e tyre efektivisht; ajo që u mungon atyre është dija e vërtetë dhe të dhënat tradicionale, gjëra që nuk ka mundësi të improvizohen dhe të cilat një inteligjencie e lënë burimeve të veta, sidomos në rrethana të tilla jashtëzakonisht të pafavorshme, mund vetëm t’i plotësojë në mënyrë të papërsosur dhe deri në një shkallë shumë të kufizuar. Kështu, ajo që shihet nuk është më shumë se një përpjekje e herëpashershme me reagime, të cilat, aq më tepër, shpesh dështojnë në kërkesën e parimeve dhe të drejtimit doktrinar; do të mund të thuhej se bota bashkëkohore mbrohet me anë të shpërbërjes së brendshme, nga e cila madje as të ashtuquajturit kundërshtarë nuk ia dalin të lirohen. Kjo do të vijojë të jetë kështu përderisa njerëzit e tillë të insistojnë të marrin qëndrime në baza profane, ku mentaliteti bashkëkohor qartas ka përparësinë mbi to, sepse ajo është trevë ekskluzive; për më tepër, fakti se ata ngulin këmbë për të marrë atë këndvështrim tregon se mentaliteti në fjalë, përkundër asaj që duket se është e kundërta, ende mbisundon fuqishëm mbi to. Pikërisht për këtë arsye aq shumë njerëz, ndonëse të mbajtur gjallë me qëllime pa dyshim të mira, megjithatë nuk janë në gjendje të shohin domosdonë për të filluar nga parimet, por kështu vazhdojnë të shpenzojnë energjinë në disa sfera relative, shoqërore ose tjetërfare, në të cilat, në këto rrethana, nuk mund të përmbushet asgjë reale ose jetëgjatë. Elita e vërtetë, nga ana tjetër, nuk do të kishte kurrfarë nevoje të ndërhynte drejtpërsëdrejti në këto sfera, as të lejonte veten të përzihej në veprimin e jashtëm; do të drejtonte çdo gjë me anë të ndikimit që do të ishte i pahetueshëm për shumicën e njerëzve dhe me rezultate gjithnjë e më të mëdha sepse nuk hetohen lehtë.

Nëse marrim parasysh fuqinë e “sugjerimeve” që zumë ngoje më herët, e cila fundja nuk nënkupton asnjë intelektualitet të vërtetë, mund të merret me mend cila do të ishte fuqia e një ndikimi të tillë si ky, duke punuar edhe më padukshëm në saje të vet natyrës së saj, dhe duke pasur burimin në intelektualitetin e pastër, një fuqi, për më tepër, e cila në vend se të zvogëlohet me ndarjen e natyrës së shumësisë dhe me dobësinë që e shoqëron çdo formë mashtrimi, përkundrazi do të intensifikohej duke u përqëndruar në bashkimin kryesor dhe do të ishte me fuqinë e vetë së vërtetës.

**ORIONI** · 30-04-2005, 09:08

Kreu i shtatë

QYTETËRIMI MATERIALIST

Nga e gjithë ajo që u tha deri tani tashmë duket se del qartë që ata lindorë që qortojnë qytetërimin bashkëkohor të Perëndimit se është thjesht materialist kanë arsye të plotë; me siguri, ekskluzivisht në këtë drejtim është bërë zhvillimi i tij, dhe nga çfarëdo pikëpamje ta shtrojë njeriu, ai gjithmonë ballafaqohet me pasoja pak a shumë të drejtpërdrejta të këtij materializmi. Megjithatë, ende mbetet diçka t’i shtohet asaj që kemi thënë për këtë temë dhe në radhë të parë është e domosdoshme të shpjegohen mënyrat e ndryshme me të cilat mund të kuptohet një fjalë si “materializëm”: nëse e përdorim për të përshkruar botën bashkëkohore, njerëz të ndryshëm, të cilët nuk besojnë se vetë janë fare materialistë, ndërsa në të njëjtën kohë pretendojnë të jenë modernë në botëkuptimin e tyre, do të arrijnë të protestojnë duke besuar se kjo është shpifje; kërkohet, pra, një shpjegim më i thellë për t’i paraprirë çfarëdo ambiguiteti që do të mund të paraqitej në këtë temë. Është një e dhënë e rëndësishme se vet fjala “materializëm” doli në përdorim vetëm në shekullin XVIII; ajo u shpik nga filozofi Berkli, i cili e përdorte për të shënuar çfarëdo teorie që pranonte ekzistimin e vërtetë të materies; rështirë se mund të thuhet se është pikërisht ky përdorim i fjalës i cili na intereson këtu e të mos thuhet diç për çështjen e ekzistimit të materies. Shpejt pas kësaj, po kjo fjalë mori një kuptim të kufizuar, të cilin e ka ruajtur që nga atëherë: ajo erdhi dhe shënoi një koncept sipas të cilit nuk ekziston asgjë tjetër përveç materies dhe prejardhjes së saj; ndërsa ka rëndësi të theksohet risia e një koncepti të tillë dhe fakti se ai është në thelb prodhim i pikëvështrimit bashkëkohor, që përkon kështu së paku me një pjesë të tendencave të tij të natyrshme. Por mbi të gjitha, në një kuptim tjetër dhe shumë më të gjerë, propozojmë të flitet për “materializmin” në këtë kaptinë; kjo fjalë këtu merret sikur i referohet një pikëvështrimi krejtësisht mendor, nga i cili koncepti të cilin posa e përshkruam nuk është gjë tjetër përveçse një shfaqje midis shumë tjerash, duke qenë vet i pavarur nga çdo teori filozofike. Ky pikëvështrim mendor është ai që qëndron në epërsi e cila u jepet pak a shumë në mënyrë të vetëdijshme gjërave që i përkasin rrafshit material dhe preokupimeve që lidhen me to, qoftë ato preokupime të ruajnë njëfarë pamje spekulative ose të mbeten thjesht praktike; ndërsa nuk mund të mohohet seriozisht se ky, në të vërtetë, është qëndrim mendor i shumicës dërrmuese të bash-këkohësve tanë. E gjithë shkenca “profane” që është zhvilluar gjatë rrjedhës së shekujve të fundit kufizohet në studimin e botës ndijimore: horizonti i saj lidhet vetëm me atë botë dhe metodat e saj zbatohen vetëm në atë sferë; por ato metoda janë shpallur “shkencore” me përjashtimin e gjithë të tjerave, një qëndrim që shkon në mohim të ekzistimit të çfarëdo shkence që nuk merret me gjërat materiale. Midis atyre që mendojnë kështu, madje edhe midis atyre që ua kanë kushtuar jetën sidomos shkencave në fjalë, ka megjithatë shumë asish që do të refuzonin të quanin veten “materialistë” ose ta pranonin teorinë filozofike që ka atë emër; janë madje disa të cilët me gatishmëri të madhe shprehin haptas një besim religjioz, për sinqeritetin e të cilëve nuk mund të bëhet fjalë; megjithatë, pikëvështrimi i tyre shkencor nuk dallon shumë nga ai i materializmit të pohuar haptas.

Nga pikëpamja religjioze shpesh është debatuar nëse shkenca moderne duhet të shpallet si ateiste ose si materialiste, por kjo çështje shumë shpesh është formuluar gabimisht; është fare e qartë se një shkencë e tillë nuk shpall me qëllim ateizmin ose materializmin dhe se mjafton të mospërfillen disa gjëra që dalin si pasojë e paramendimeve, ndonëse pa i mohuar formalisht, siç mund të bëjë një filozof apo një tjetër; lidhur me shkencën bashkëkohore, pra, mund të flitet vetëm për materializmin de facto ose për atë që do ta quanim me dëshirë materializëm praktik; por e keqja është mbase kur ai gjithnjë e më seriozisht depërton në të më thellë dhe përhapet më gjerësisht. Qëndrimi filozofik mund të jetë diç krejt sipërfaqësor, madje edhe ndër filozofët “profesionalistë”; përveç kësaj, janë disa mentalitete që rrudhin një mohim të vërtetë, por të cilat mund të pajtohen me një qëndrim plotësisht indiferent; kurse ky është qëndrimi më i rrezikshëm nga të gjithë, sepse për të mohuar diçka, megjithatë, nevojitet të mendohet për të deri në një shkallë, sadoqoftë pak, ndërsa qëndrimi i indiferencës bën të mundur shmangien e dhënies së çfarëdo mendimi qoftë. Kur një shkencë ekskluzivisht materialiste vendoset si e vetmja shkencë e mundshme dhe kur njerëzit janë mësuar ta vërtetojnë si një të vërtetë për të cilën nuk bëhet pyetje, një doktrinë për të cilën nuk ekziston kurrfarë njohurie përveç saj, dhe kur i gjithë arsimimi i cili u është dhënë njerëzve tenton t’u fusë në kokë “besëtytninë” e shkencës (ose “shkencërinë”, siç duhet pra të quhet), si do të mundnin njerëzit e tillë të ishin gjë tjetër pos materialistë në praktikë, ose me fjalë të tjera, si do të mund të mos ia dalin t’i kthenin preokupimet e tyre në drejtim të materies? Duket se asgjë nuk ekziston për njeriun bashkëkohor pos asaj që mund të shihet dhe të preket; ose së paku, edhe pse pranojnë teorikisht se mund të ekzistojë diçka tjetër për të cilën ata nguten të deklarojnë se është jo vetëm thjesht e panjohur por edhe e “panjohshme”, gjë që e shkarkon detyrimi i tyre për të menduar më shumë për to. Po qe se, megjithatë, ende mund të gjenden njerëz të cilët provojnë të formojnë një lloj ideje mbi “botën tjetër”, duke mos u mbështetur, siç zakonisht bëjnë, në asgjë tjetër pos imagjinatës së tyre, atë e pikturojnë në ngjashmëri me këtë botë tokësore dhe ia mveshin të gjitha kushtet që i përkasin kësaj bote, duke përfshirë vendin dhe kohën madje edhe një lloj “trupi fizik”; kur kemi folur gjetiu për koncepte shpirtërore, kemi dhënë disa shembuj shumë të dukshëm të këtij lloji të përfaqësimit mjaft të materializuar; por nëse besimet e zëna ngoje atje paraqitnin një rast të jashtëzakonshëm në të cilin zmadhohet ky tipar i posaçëm deri në shkallë karikature, do të ishte gabim të supozohej se sipritualizmi dhe sektet pak a shumë të afërta me të ruajnë monopolin e gjërave të tilla. Vërtet, në mënyrë më të zakonshme, futja e imagji-natës në sferën ku nuk mund të japë kurrfarë rezultatesh të dobishme, dhe të cilat normalisht duhet të mbeten të mbyllura në të, është një fakt i cili tregon në vete shumë qartë sa të paaftë janë bërë perëndimorët bashkëkohorë për t’u ngrehur mbi rrafshin e kuptimeve; ka shumë që nuk dinë të bëjnë dallimin midis “përfytyrimit” dhe “imagjinimit”, kurse filozofët, si Kanti, shkojnë aq larg sa të deklarojnë “të papërfytyrueshme” dhe “të pa marrë me mend” çdo gjë që nuk ka mundësi të përfaqësohet. Po në këtë mënyrë, çdo gjë që shkon me emrin e “spiritualizmit” ose të “idealizmit” zakonisht nuk është gjë tjetër pos një lloj materializmi i anasjelltë.; kjo vlen jo vetëm për atë që kemi përshkruar si “neospiritualizëm”, por edhe për spiritualizmin filozofik, ndonëse ky i fundit e konsideron veten të jetë krejt i kundërt me materializmin. E vërteta është se spiritualizmi dhe materializmi, në kuptimin filozofik të këtyre shprehjeve, nuk kanë kurrfarë rëndësie tjetër, përveç asaj që kanë njëri për tjetrin: ata janë thjesht dy gjysma të dytësorit kartezian, ndarja rrënjësore e të cilave është shndërruar në një lloj antagonizmi; ndërsa, që atëherë, e tërë filozofia është luhatur midis këtyre dy termave pa qenë në gjendje të kalojë përtej tyre.

Spiritualizmi, përkundër emrit të vet, nuk ka asgjë të bëjë me spiritualizmin; konflikti i tij me materializmin mund të jetë pa kurrfarë interesi për ata që e vënë veten në pozitë më të lartë dhe të cilët shohin se këta kundërshtarë janë në themel shumë afër që të jenë ekuivalentë, kundërshtimi i tyre i supozuar duke u zvogëluar në shumë pika në mospajtim thjesht verbal. Modernistët, thënë në përgjithësi, nuk mund të përfytyrojnë asnjë shkencë tjetër përveç asaj që merret me gjërat që mund të maten, të numërohen dhe të peshohen, si të thuash, me gjërat materiale, sepse pikëpamja sasiore mund të zbatohet vetëm në ato; kurse pretendimi që cilësia të reduktohet në sasi është gjëja më karakteristike në shkencën bashkëkohore. Në këtë drejtim është arritur një shkallë madje e supozimit se nuk mund të ketë fare shkencë, në kuptimin e vërtetë të fjalës, pos aty ku ka mundësi të zbatohet matja dhe se nuk mund të ketë ligje shkencore përveç atyre që shprehin raporte sasiore; “mekanizmi” i Dekartit shënoi lindjen e kësaj tendence, e cila është shqiptuar gjithnjë e më shumë që atëherë, megjithë refuzimin e fizikës karteziane, meqenëse nuk është tendencë e lidhur me asnjë teori të veçantë pos me një koncept të tërësishëm të njohjes shkencore. Tani njerëzit përpiqen të zbatojnë matjen edhe në fushën e psikologjisë, e cila qëndron përtej kufijve të matjes nga vetë natyra e saj; ata përfundojnë duke mos kuptuar se mundësia e matjes qëndron vetëm mbi një cilësi të brendshme të materies, gje-gjësisht në ndashmërinë e saj të pafund, përveç nëse nuk merret me mend se e njëjta cilësi mund të gjendet në çdo gjë që ekziston, gjë që shpie në materializim të çdo gjëje. Siç kemi vënë në dukje tashmë, është materia ajo e cila është parimi i ndarjes dhe i shumësisë së vërtetë; mbizotërimi që i mvishet pikëpamjes sasiore dhe që zgjerohet, siç kemi treguar tashmë, deri në sferën shoqërore, pra vërtet përbën materializmin në kuptimin e zënë ngoje më lart, ndonëse nuk ka nevojë patjetër të lidhet me materializmin filozofik, i cili, në të vërtetë, i paraprin historikisht gjatë zhvillimit të tendencave të brendshme në vështrimin bash-këkohor. Nuk do të flasim për gabimin që bëhet kur kërkohet cilësia të reduktohet në sasi ose për pamjaftueshmërinë e të gjitha këtyre përpjekjeve për shpjegime që përputhen pak a shumë me tipin mekanik; ai nuk është qëllimi ynë i tashëm dhe ne vetëm do të vërejmë lidhur me këtë se madje edhe në rrafshin ndijimor një shkencë e këtij lloji ka vetëm pak lidhje me realitetin, nga i cili pjesa më e madhe duhet doemos të qëndrojë jashtë sferës së veprimit të saj. Derisa flitet për “realitetin”, nuk duhet të harrohet një e dhënë tjetër e cila do të mund të mbetej lehtë pa rënë në sy, por e cila është shumë e rëndësishme si shenjë mentaliteti që po e përshkruajmë: e kemi fjalën për shprehinë e përdorimit të fjalës “realitet” ekskluzivisht për të shënuar realitetin që i përket rrafshit ndijimor. Meqenëse gjuha është shprehje e mentalitetit të një populli ose të një periudhe, duhet të përfundohet nga kjo se për ata që flasin në këtë mënyrë çdo gjë që nuk mund të kapet nga shqisat është iluzore madje tërësisht joekzistuese; ka mundësi që ata të mos jenë plotësisht të vetëdijshëm për këtë të dhënë, por kjo bindje negative është, megjithatë, ajo që nënkuptohet, ndërsa nëse pohojmë të kundërtën mund të jetë e sigurt se ai pohim është vetëm shprehje e ndonjë elementi shumë më sipërfaqësor i mentalitetit të tyre, ndonëse ata mund të mos jenë të vetëdijshëm për këtë të dhënë, kurse protesta e tyre mund të jetë madje vetëm verbale. Po qe se ky duhet të jetë një ekzagjerim që duhet vetëm të provohet dhe të sigurohet, për shembull, ku arrijnë bindjet fetare të supozuara të shumicës dërrmuese të njerëzve; disa nocione të mësuara përmendësh në mënyrë thjesht akademike dhe mekanike pa ndonjë përvetësim të vërtetë, nocione të cilave nuk u kanë dhënë asnjëherë ndonjë rëndësi serioze, por të cilat i ruajnë në memorje dhe i përsërisin në ndonjë rast sepse formojnë pjesë të ndonjë qëndrimi formal dhe konvencional, kjo është e gjithë ajo që ata janë në gjendje të kuptojnë me fjalën religjion. Gjithmonë iu kemi referuar këtij “minimizimi” të religjionit, nga i cili “verbalizmi” që e zumë ngoje paraqet një nga fazat e fundit: pikërisht kjo shpjegon pse shumë të ashtuquajtur “besimtarë” duke mos qenë të mençur mbeten “pabesimtarë” në çështjen e materializmit praktik; kësaj çështjeje do t’i kthehemi më vonë, por së pari duhet të përfundojmë hulumtimin tonë të natyrës materialiste të shkencës bashkëkohore, meqenëse kjo është temë që kërkon të trajtohet nga këndet e ndryshme.

Duhet edhe një herë të tërhiqet vëmendja në çështjen që është zënë ngoje më herët; shkencat bashkëkohore nuk kanë karakter të njohurisë për të cilën nuk ka interesim, as që kanë vlera spekulative, prapa të cilave qëndrojnë të fshehura konsiderata thjesht praktike, ato që, megjithatë, e bëjnë të mundshme të ruhet iluzioni i intelektualitetit të rrejshëm. Vetë Dekarti, duke përpunuar fizikën e tij, ishte thuaja në radhë të parë i dhënë për të veçuar prej saj një sistem të mekanikës, të mjekësisë dhe të moralitetit, kurse ndryshimi edhe më i madh erdhi me përhapjen e empirizmit anglo-sakson; për më tepër, prestigji i shkencës në sytë e publikut të zakonshëm qëndron vetëm në rezultate praktike që i bën të arritshme për shkak se këtu përsëri mund të shihet dhe të preket çështja e gjërave. Kemi thënë se pragmatizmi paraqet rezultatin e fundit të gjithë filozofisë bashkëkohore dhe shënon etapën më të ulët në rënien e saj; por jashtë fushës filozofike ekziston gjithashtu, dhe ka ekzistuar tashmë një kohë të gjatë, një pragmatizëm i përzier dhe i pasistematizuar i cili nuk është kurrfarë materializmi filozofik dhe i cili shkrihet në atë që njerëzit zakonisht e quajnë “arsye e shëndoshë” apo komënsens (common sense, v.p.). Ky utilitarizëm, thuaja instinktiv, është i pandashëm, pra, nga tendenca materialiste: arsyeja e shëndoshë qëndron në atë që mos të rrezikohet duke shkuar përtej horizontit tokësor, si dhe të mos i kushtohet vëmendje asgjëje pa një interes të drejtpërdrejtë praktik; komënsensi, mbi të gjitha, shikon botën e shqisave vetëm si diç reale dhe nuk pranon kurrfare njohurie jashtë asaj që del nga shqisat; madje edhe kjo shkallë e kufizuar e dijes ka vlerë në sytë e saj vetëm po qe se ajo lejon të kënaqen nevojat materiale dhe nganjëherë edhe për arsye se ajo ushqen njëfarë lloj sentimentalizmi, meqenëse ndjenjat, siç duhet të pranohet haptas, janë në rrezik të “moralizimit” të tmerr-shëm bashkëkohor, në të vërtetë, ato lidhen shumë ngusht me materien. Nuk ka mbetur fare vend në gjithë këtë për inteligjencën, pos nëse ajo mund të pajtohet të vëhet në shërbim të qëllimeve praktike, duke vepruar si instrument i thjeshtë i nënshtruar kërkesave të pjesës më të ulët ose atyre trupore të individit njerëzor, “një vegël për të bërë vegla”, të zëmë ngoje një shprehje të rëndësishme të Bergsonit: “pragmatizmi” në të gjitha format e veta arrin në indiferencë të plotë të së vërtetës. Në këto kushte industria nuk mund të konsiderohet më thjesht si zbatim i shkencës, një nga i cili vetë shkenca duhet të mbetet plotësisht e pavarur; bëhet pikërisht objekt dhe arsyetim i shkencës, kështu që në këtë sferë kuptojmë po ashtu se raportet normale janë kthyer mbrapsht. As shkaktimi i kësaj të cilit bota moderne i ka kushtuar energjinë e plotë edhe kur ka pretenduar të vijojë shkencën në mënyrën e vet, nuk është vërtet asgjë tjetër pos zhvillimi i industrisë dhe i makinerisë; dhe kështu duke kërkuar për të mbizotëruar mbi materien dhe për t’i dhënë formën sipas qëllimeve të tyre, njerëzit vetëm kanë arritur, siç thamë në fillim, të shndërrohen në skllevër të saj; sepse jo vetëm që ata kanë kufizuar ambiciet e tyre intelektuale - nëse lejohet të përdoret një shprehje e tillë për këtë rast - në shpikje dhe në ndërtime makinash, por kanë përfunduar duke u shndërruar vetë në makina. Në të vërtetë, “specializimi” i mbrojtur në mënyrë aq entuziaste nga disa sociologë me emrin “ndarja e punës”, ka imponuar veten jo vetëm te shkollarët po edhe te teknikët, madje edhe te punëtorët e rëndomtë, kurse për këta të fundit e gjithë puna intelektuale me anë të kësaj është bërë e pa mundshme; me dallim shumë të madh nga zejtarët e kohëve të mëhershme, të mos jenë asgjë më shumë se shërbëtorë të makinës, duke formuar, si të thuash, një njësi të vetme me to; në mënyrë thjesht mekanike ata obligohen të përsërisin vazhdimisht disa lëvizje të përshkruara, të cilat kurrë nuk ndryshojnë dhe gjithmonë shfaqen në të njëjtën mënyrë, për të mënjanuar edhe humbjen më të vogël të kohës; së paku të tilla janë kërkesat e atyre metodave amerikane të cilat konsiderohen që paraqesin fazën më të avancuar të “përparimit”. E vërteta është se ajo është vetëm çështje e prodhimit të sasisë sa më të madhe të mundshme; cilësia tërheq vëmendje të vogël, ndërsa vetëm sasia merret parasysh; edhe një herë kthehemi prapa në të njëjtin përfundim në të cilin tashmë kemi arritur në fushat e tjera: qytetërimi bashkëkohor mund të përshkruhet drejt si qytetërim sasior, i cili është vetëm një mënyrë tjetër për të thënë se është një qytetërim materialist. Për ta bindur veten më plotësisht për të vërtetën e këtij pohimi duhet vetëm të shënohet ndikimi i jashtëzakonshëm i ushtruar sot nga faktorët eko-nomikë njësoj mbi jetën e njerëzve dhe të individëve; industria, tregtia, financat, duket se këto janë të vetmet gjëra që merren parasysh; ndërsa kjo pajtohet me atë që kemi vënë në dukje gjetiu mbi dallimet e vetme shoqërore të mbetura gjallë që mbështeten mbi pasurinë materiale. Në politikë duket se tërësisht mbizotëron ekonomia, ndërsa konkurrenca tregtare ushtron ndikim mbizotërues në raportet midis popujve; mund të jetë që kjo vetëm duket ashtu kurse këta faktorë nuk janë aq shumë shkaqe as mjete të veprimit; por zgjedhja e mjeteve të tilla tregon qartë natyrën e kohës e cila i konsideron të volitshëm. Për më tepër, bashkëkohësit tanë janë të bindur se pikërisht kushtet ekonomike diktojnë ngjarjet historike gati pa përjashtim, madje ata marrin me mend se kjo gjithmonë ka qenë kështu; madje është shpikur një teori sipas së cilës çdo gjë është e shpjegueshme vetëm përmes faktorëve ekonomikë, dhe kjo mban një emër të rëndësishëm të “materializmit historik”. Këtu mund të shihet edhe efekti i njërit nga ato procese të sugjerimit të cilëve tashmë u jemi referuar, fuqia e të cilëve është gjithnjë e më e madhe për arsye se përkojnë me tendencat e mentalitetit të përgjithshëm; kurse në këtë rast si rezultat del se faktori ekonomik, në të vërtetë, vendos gati për çdo gjë që paraqitet në sferën shoqërore. Është pa dyshim e vërtetë që masat gjithmonë janë drejtuar në një rrugë apo në një tjetër, dhe do të mund të thuhej se roli i tyre në histori qëndron, në radhë të parë për t’i lejuar vetes për t’u udhëhequr, meqë at paraqesin një element mbizotërueshëm pasiv, një materia në kuptimin e fjalës sipas Aristotelit; por për t’i udhëhequr ato masa sot mjafton të ketë njeriu mjete thjesht materiale, duke marrë fjalën materie kësaj radhe në kuptimin e saj të rëndomtë, ndërsa kjo tregon qartë deri në çfarë thellësish është zhytur koha e sotme; dhe njëherit po këto masa njerëzish detyrohen të besojnë se nuk udhëhiqen, por që ata veprojnë spontanisht dhe qeverisin vetveten, kurse fakti se ata besojnë se kjo është e vërtetë u jep atyre një ide të shkallës së mungesës së inteligjencës së tyre. Meqenëse u zunë ngoje faktorët ekonomikë, do të shfrytëzojmë rastin të tërheqim vëmendjen në një iluzion shumë të rëndomtë mbi këtë temë, i cili qën dron në të marrit me mend se raportet e vendosura në këtë fushë sjellin një mirëkuptim midis tyre, ndërsa, në të vërtetë, efekti është pikërisht i kundërt. Materia, siç kemi theksuar shpesh, merr pjesë qenësisht në natyrën e shumësisë dhe të ndarjes, prandaj është burim luftërash dhe konfliktesh; ngjashëm me këtë, qoftë të jetë rast i popujve ose i individëve, është pikërisht sfera ekonomike dhe nuk mund të mos mbështetet si njëra nga rivalët e interesit.

Posaçërisht Perëdimi nuk mund të llogarisë në industri më shumë se në shkencën moderne e cila është e pandashme nga ajo, që të sigurojë bazë për mirëkuptim me Lindjen; nëse lindorët arrijnë që të pranojnë këtë industri si domosdo të mërzitshme, ndonës kalimtare, kurse për ta ajo zor se bëhet më shumë se aq - ajo do të jetë armë që u mundëson t’i rezistojnë Perëndimit dhe të ruajnë ekzistencën e vet. Ka rëndësi të kuptohet se gjërat nuk mund të jenë fare ndryshe; ata lindorë të cilët vetë heqin dorë nga prospekti i konkurrencës ekonomike me Perëndimin, përkundër neveritjes që ndjejnë për këtë lloj veprimtarie, mund të bëjnë ashtu vetëm me një qëllim në mendje, gjegjësisht t’i shporen mbizotërimit të huaj të mbështetur në forcën brutale, në fuqinë materiale, do të thotë, në atë që industria e vë në dispozicion; dhuna kërkon dhunën, por duhet të pranohet se nuk janë lindorët ata që kanë kërkuar konflikt në këtë fushë. Përveç kësaj, pos çështjes së raporteve midis Lindjes dhe Perëndimit, është lehtë të shihet se një ndër rezultatet e spikatura të zhvillimit industrial është përsosja e vazhdueshme e makinave të luftës dhe shtimi i tmerrshëm i fuqive të tyre shkatërruese. Vetëm kjo do të mjaftonte për të prishur ëndrrat paqeruese të disa adhuruesve të “përparimit” bashkëkohor; por këta ëndërrues dhe “idealistë” janë të papërmirësueshëm ndërsa të besuarit lehtë të tij duket se nuk njeh kurrfarë kufijsh. Vërtet “humanitarizmi” që sot është aq shumë në modë nuk meriton të merret shumë seriozisht; por është çudi që njerëzit flasin aq shumë për t’i dhënë fund luftës në kohën kur rrënimet që i shkakton ajo janë më të mëdha se që kanë qenë ndonjëherë më parë, jo vetëm pse mjetet e shkatërrimit janë shumëfishuar, por edhe pse, në kushtet kur ato nuk zhvillohen më ndërmjet armatave krahasimisht të vogla të përbëra tërësisht prej ushtrive profesionale, të gjithë individët në të dyja anët turren kundër njëri-tjetrit pa dallim, duke i përfshirë ata që janë më së paku të kualifikuar për të kryer këtë lloj funksioni. Edhe këtu është një shembull tipik i hutisë së sotme dhe vërtet është çudi për secilin që do të mendojë për atë që “thirrja masive” ose “mobilizimi i përgjithshëm” do të duhej të konsideroheshin si gjëra fare të natyrshme dhe, me shumë pak përjashtime, mendja e të gjithëve do të duhej të pranonte idenë e një “kombi të armatosur”. Edhe në këtë njeriu mund të shohë rezultatin e besimit vetëm në fuqinë e numrave: duke u mbajtur me karakterin shoqëror të qytetërimit modern vëhen në lëvizje masat e jashtëzakonshme të luftëtarëve: dhe njëherit në këtë mënyre kërkesat e “barabarësisë” përmbushen edhe me anë të institucioneve të tilla si të “arsimimit të obliguar”. Le të shtohet se këto luftëra të përgjithësuara janë bërë të mundshme vetëm me ngritjen e një dukurie tjetër specifike bashkëkohore, domethënë me formimin e “kombeve”, një pasojë kjo, nga një anë, e shthurjes së sistemit feudal dhe, nga ana tjetër, e përçarjes së njëkohshme të unitetit të lartë të Krishterimit mesjetar; ndërsa, pa pushuar të konsiderohet si temë që do të na shpiente shumë larg, të theksojmë se çështjet kishin vajtur edhe më keq, duke refuzuar të njihet çdo autoritet shpirtëror, i cili në kushte normale do të ishte arbitër efektiv duke zënë një pozitë, ashtu siç i takon nga vetë natyra, mbi të gjitha konfliktet që kanë të bëjnë me rrafshin politik. Mohimi i autoritetit shpirtëror është po ashtu një shembull i materializmit praktik; madje edhe ata që teoretikisht pretendojnë të njohin një autoritet të tillë, në praktikë refuzojnë t’i lejojnë ndonjë ndikim të vërtetë ose ndonjë fuqi për intervenim në sferën shoqërore, pikërisht në të njëjtën mënyrë që mënjanojnë religjionin nga konsideratat e ekzistencës së përditshme; qoftë në jetën publike ose private, mbisundon i njëjti qëndrim mental.

Edhe duke pranuar se zhvillimi material ofron disa përparësi, ndonëse vetëm nga një pikëvështrim shumë relativ, mund të shtrohet fare mirë pyetja nëse në vështrim të pasojave të tilla, si i përshkruam pak më parë, ato përparësi nuk kanë peshë shumë më të madhe sesa të metodave të tjera. Nuk po mendojmë për shumë gjëra me vlerë pakrahasueshëm më të madhe sesa jemi sakrifikuar për hir të këtij lloji të zhvillimit, të formave të larta të dijes që janë harruar, të intelektualitetit që është shkatërruar dhe të spiritualitetit që është zhdukur; thjesht duke marrë qytetërimin modern ashtu siç është ai në vete mund të pohohet mirë se, po të krahasoheshin përparësitë dhe të metat që janë sjellë, rezultati edhe ashtu i ekuilibruar mund të tregohet se është negativ. Shpikjet, të cilat tash shkojnë e shumohen me një vrull në rritje e sipër, janë gjithnjë e më të rrezikshme sepse ato fusin në lojë forca natyra e të cilave është plotësisht e panjohur për vetë njerëzit që i shfrytëzojnë; ndërsa kjo demonstron përfundimisht pavlershmërinë e shkencës bashkëkohore nga pikëpamja shpjeguese, si dije, do të thotë, edhe kur kufizohet në sferën fizike: njëherit fakti se këto konsiderata kurrsesi nuk shkaktojnë që të kontrollohen zbatimet politike vërteton se kjo shkencë është larg asaj që të jetë e painteresuar dhe se pikërisht industria është objekti i vërtetë i studimit të saj. Meqenëse rreziku i këtyre shpikjeve - madje edhe i atyre jo me qëllim të caktuar për të luajtur rolin fatal ku ka të bëjë me njerëzimin dhe i cili, megjithatë, shkakton aq shumë katastrofa, të mos përmendim trazimet e papritura të rrethit tokësor - meqenëse ky rrezik, themi, pa dyshim do të vazhdojë të rritet deri në një shkallë që është vështirë të parashihet, është e lejueshme të supozohet me shumë gjasa se mbase me këtë do të thotë se bota bashkëkohore do t’ia dalë të shkaktojë shthurjen e vet, përveç nëse mund të kontrollojë rrjedhën marramendëse të tashme derisa ende ka kohë. Sa u përket shpikjeve bashkëkohore, megjithatë, nuk mjafton të kritikohen për shkak se janë të rrezikshme, por duhet të shkojmë përtej kësaj; njerëzit flasin për “përfitimet” të cila janë mësuar t’i quajnë “përparim” dhe të cilat mund të pajtohemi t’i përshkruajmë ashtu nëse u kushtohet vëmendje që të theksohet qartë se përparimi është i një lloji thjesht material; por a nuk janë këto përfitime të çmuara aq lart një mashtrim i madh? Sot njerëzit pretendojnë të shtojnë “pasurinë” e tyre në këtë mënyrë; sipas mendjes sonë, ky qëllim të cilin ata synojnë, ndonëse ai do të duhej vërtet të arrihej, nuk e vlen shpenzimin e përpjekjes aq të madhe, por, njëherit, duket jashtëzakonisht e diskutueshme nëse ai mund arrihet. Në radhë të parë, duhet të merret parasysh fakti se të gjithë njerëzit nuk kanë shije të njëjtë ose nevoja të njëjta dhe se ka ende disa që, përkundër së gjithash, do të dëshironin t’i shmangeshin punës së palodhshme dhe manisë për shpejtësi, por të cilët nuk janë në gjendje më të veprojnë ashtu; a mundet dikush të marrë me mend të pohojë se është “mirë” t’u imponohet këtyre njerëzve ajo që është tërësisht e kundërt me natyrën e tyre vetjake? Do të jepet përgjigje se njerëz të tillë sot ka pak, prandaj ekziston çdo arsyetim për t’i konsideruar si pakicë e papërfillshme, posi edhe në fushën politike që shumica ia mvesh vetes të drejtën t’i shtypë pakicat të cilat në sytë e saj haptazi nuk kanë të drejtë të ekzistojnë, meqenëse vetë ekzistenca e tyre shkon kundër pasionit të “barabarësisë” për uniformitet. Por nëse dikush e merr njerëzimin në tërësinë e tij, në vend se ta kufizojë pikëpamjen ndaj banorëve të botës perëndimore, kjo çështje merr aspekt tjetër; a nuk është bërë shumica e para një kohe pakicë tani? Por nuk ekziston më i njëjti argument i cili duhej të shërbente në këtë rast dhe me kundërthënie të çuditshme, pikërisht në emër të “epërsisë” të “barabartit” kërkojnë t’ia imponojnë qytetërimin e tyre pjesës tjetër të botës dhe të shkaktojnë trazira ndërmjet njerëzve të cilët kurrë nuk kanë kërkuar asgjë; ndërsa meqenëse kjo “epërsi” ekziston vetëm në kuptimin material, është e natyrshme që ajo duhet të imponohet me mjetet më të ashpra. Të mos ketë asnjë gabim për këtë: nëse publiku i zakonshëm pranon pretekstin e “qytetërimit” me gjithë besim, janë disa për të cilët kjo nuk është tjetër gjë përveç hipokrizi moraliste, petk për projektet e tyre të pushtimit dhe të ambicies ekonomike; por çfarë kohësh të çuditshme vërtet, kur aq shumë njerëz lejojnë të binden se ata po e bëjnë një popull të lumtur duke i reduktuar në të nënshtruar, duke ua grabitur atë që është më e çmueshmja në sytë e tyre, gjegjësisht qytetërimin e tyre, duke i detyruar të përvetësojnë zakonet dhe institucionet të cilat, në të vërtetë, ishin për një racë tjetër, dhe duke i shtrënguar të pranojnë pushtimin më të pashije, në mënyrë që me detyrim t’i nxënë gjërat prej të cilave nuk kanë as dobinë më të vogël!

Mirëpo, kështu është gjendja sot: Perëndimi bashkëkohor nuk mund të tolerojë idenë që njerëzit duhet të parapëlqejnë të punojnë më pak dhe të jenë të kënaqur duke jetuar me pak; sa i përket vetë sasisë, dhe sa i përket asaj që çdo gjë që i ikën mbërthimit të kuptimeve konsiderohet si joekzistuese, merret si gjë e zakonshme se çdokush që nuk prodhon gjëra materiale duhet të jetë “përtac”; madje edhe pa marrë parasysh kritikën zakonisht të nivelizuar të lindorëve mbi këtë çështje, njeriu duhet vetëm të vështrojë sjelljen e përvetësuar nga evropianët ndaj rendeve të tyre medituese, madje edhe në qarqet e supozuara fetare. Në një botë të tillë nuk ka më vend për intelektualitet ose për atë që është thjesht e natyrës së brendshme, sepse ato janë gjëra që as nuk mund të shihen as të preken, as të peshohen as të numërohen; ka vend vetëm për veprim të jashtëm në të gjitha format, duke përfshirë më së shumti ato të shkëputurat nga kuptimi. Përveç kësaj, nuk është për t’u befasuar që pasioni anglo-sakson për “sport” përhapet çdo ditë gjithnjë e më shumë; ideali i botës moderne është “shtaza njerëzore” e cila ka zhvilluar më së shumti fuqinë e vet muskulore; heronjtë e saj janë atletët, qoftë edhe të jenë brutalë, pikërisht ata e ngrenë entuziazmin e popullarizuar dhe bëmet e tyre që komandojnë interesimin e pasionuar të turmës; një botë në të cilën gjërat e tilla janë të mundshme është zhytur vërtet poshtë dhe duket se po i afrohet fundit të vet. Mirëpo, ta vëmë veten për një çast në pozitën e atyre që i varin shpresat në idealin e begatisë materiale dhe të cilët prandaj gëzohen me përmirësimin e jetës së pajisur me “përparimin” modern; a janë ata krejt të sigurt se nuk po bëhen leshko? A është e vërtetë se njerëzit sot janë më të lumtur se që kanë qenë vetëm pse ata kanë në dorë mjete të transportit më të shpejta dhe gjëra të tjera të këtij lloji, ose për shkak të modës së jetës më të shqetësuar dhe më të ndërlikuar? E vërteta duket se do të jetë pikërisht e kundërta; çekuilibrimi nuk mund të jetë kusht për çfarëdo lumturie të vërtetë; për më tepër, sa më shumë që t’i nevojitet njeriut aq më e madhe është gjasa që atij t’i mungoje diçka, dhe rrjedhimisht që të jetë i palumtur; qytetërimi bashkëkohor ka qëllimin të krijojë nevoja artificiale gjithnjë e më të mëdha dhe, siç kemi vënë në dukje tashmë, ai do të krijojë gjith-monë nevoja më të mëdha sesa që mund t’i plotësojë për shkak se kur njëherë të futet në rrjedhë të tillë, bëhet jashtëzakonisht vështirë për t’u tërhequr dhe vërtet nuk ka arsye për t’u tërhequr në një fazë më shumë se në një tjetër. Nuk kishte kurrfarë mendimi që njerëzit t’ia dilnin pa gjërat që nuk ekzistonin dhe të cilat ata kurrë nuk do t’i kishin ëndërruar; tani, përkundrazi, ata janë të detyruar të vuajnë kur privohen nga ato gjëra, meqenëse janë mësuar t’i shikojnë si gjëra të domosdoshme, duke dalur si pasojë që ato vërtet të bëhen të domosdoshme për ta. Rrjedhimisht, me gjithë pushtetin në dispozicion, ata luftojnë të nxënë çkado që të munden për të siguruar kënaqësi materiale, të vetmën gjë që ata janë në gjendje të çmojnë; ata janë zhytur në “fitimin e të hollave”, sepse janë pikërisht të hollat ato që u mundësojnë t’i kenë këto gjëra dhe sa më shumë që posedojnë aq më shumë dëshirojnë sepse vazhdimisht zbulojnë nevoja të reja, derisa kjo ndjekje të bëhet qëllimi i tyre i vetmi i jetës. Prej këtej del ajo konkurrencë e egër të cilën e kanë ngrehur disa “evolucionistë” deri në dinjitetin e ligjit shkencor me emrin “luftë për ekzistencë”, rezultati logjik i së cilës është se vetëm më të fortit, në kuptimin më të ngushtë të fjalës, kanë të drejtë të ekzistojnë. Prej këtej del edhe lakmia madje edhe urrejtja ndaj atyre që konsiderohet se kanë pasuri të tillë; si munden njerëzit të cilëve u janë predikuar teori barabarësie të mos reagojnë kur rreth e përqark tyre shohin pabarazi në shumicën e rasteve të rrafshit material të gjërave, në rrafshin ndaj të cilit detyrohen të jenë më të ndjeshmit? Po qe se qytetërimi bashkëkohor ka fatin të rrënohet një ditë nën trysninë e apetiteve të shthurura që është krijuar në masa, duhet të jetë i verbër njeriu që të mos kuptojë dënimin e drejtë të vesit të tij themelor, ose, të shprehemi pa përdorur frazeologji morale, të pasojave të vetë veprimit të tij po në atë sferë në të cilën është ushtruar. Në Ungjill shkruan: “Të gjithë ata që rrokin shpatën do të mbarojnë nga shpata”; ata që lirojnë forcat e ashpra të materies do të zhduken, të shtypur nga po ato forca, të cilat nuk i kanë më në dorë kur me nxitim i vënë në lëvizje, dhe të cilat nuk pretendojnë t’i kthejnë prapa përfundimisht pasi të jenë lëshuar njëherë në rrjedhën fatale; fuqitë natyrore ose fuqitë e njeriut të masës, ose të dyjat së bashku, nuk kanë dallim të madh, sepse në secilin nga këto raste janë ligjet e natyrës ato që vehen në lojë dhe të cilat do t’i shkatërrojnë pamëshirshëm të gjithë ata që e besojnë të mundshëm manipulimin me to pa u ngrehur vetë mbi materien. Ungjilli gjithashtu thotë: “Nëse shtëpia përçahet ndërmjet vete, ajo shtëpi nuk mund të qëndrojë”; edhe kjo thënie është e zbatueshme drejtpërsëdrejti në botën bashkëkohore me qytetërimin e saj materialist, i cili nga vetë natyra e tij nuk mund t’ia dalë të mos provokojë grindje dhe përçarje në të gjitha drejtimet. Është shumë lehtë të nxirret ky përfundim kurse nuk ka nevojë të përpunohen konsiderata të mëtejme për t’i ndihmuar dikujt, pa u frikësuar se mashtrohet, të parashikojë fundin tragjik të botës së sotme, përveç nëse bëhet një ndryshim rrënjësor që do të mund të kthente krejt prapa drejtimin brenda një kohe shumë të shkurtër. Jemi fare të vetëdijshëm që disa njerëz do të na fajësojnë pse kemi pranuar, derisa kemi përshkruar qytetërimin bashkëkohor dhe materializmin e tij, të zëmë ngoje disa elemente të cilat së paku duket se e zbatonin deri diku; kurse vërtet, nëse nuk ekzistonte asnjë i tillë ka shumë gjasa që ky qytetërim të ishte prishur në mënyrë të mjeruar që me kohë. Ne nuk mohojmë, pra, në asnjë mënyrë ekzistimin e elementeve të tilla, por njëherit duhet të mos lejojmë veten të biem në iluzione; nga një anë, do të ishte e padrejtë të përfshiheshin në këtë kaptinë lëvizjet e ndryshme filozofike që bartin etiketa të tilla si “spiritualizëm” ose “idealizëm”, ose çkado qoftë ndër tendencat bashkëkohore që marrin formën e “moralizmit” ose të “sentimentalizmit”; tashmë kemi folur mjaft për këto çështje dhe thjesht do të përkujtojmë faktin që, nga pikëpamja jonë, këto qëndrime të mendjes nuk janë më pak profane sesa materializmi teorik ose praktik dhe, në të vërtetë, janë shumë më pak të larguar nga ajo sesa do të mund të dukej në pamjen e parë; nga ana tjetër, nëse disa mbeturina të spiritualizmit të vërtetë janë ruajtur, kjo mund të ndodhë vetëm përkundër pikëvështrimit bashkëkohor dhe në kundërshtim me të. Sa u përket saktësisht elementeve perëndimore, pikërisht vetëm në sferën e religjionit munden ende të gjenden këto mbeturina të spiritualitetit; por ne tashmë kemi theksuar sa është rrudhur koncepti i religjionit në kohën e sotme dhe çfarë ideje të cekët dhe mediokër edhe vetë besimtarët kanë formuar prej saj dhe deri në çfarë shkalle është zbatuar ajo nga intelektualiteti, i cili nuk është tjetër pos e njëjta gjë si spiritualiteti i vërtetë; në këto kushte, nëse ende mbeten disa mundësi, ato zor se mbeten ashtu pos në mënyrë latente, kurse ndikimi i tyre efektiv tani arrin shumë pak.

Megjithatë, duhet të admirohet fuqia e një tradite religjioni kur, ndonëse e tërhequr në një lloj njëmendësie, ajo mbetet gjallë përkundër të gjitha përpjekjeve të bëra gjatë disa shekujve për t’ia zënë frymën dhe për ta asgjësuar; ndërsa nëse njeriu pushon të mendojë për të, do të jetë e qartë se ka diçka mbi rezistencën e këtij lloji që nënkupton praninë e më shumë se një fuqie njerëzore; por edhe një herë le të përsëritet, tradita në fjalë nuk i përket botës bashkëkohore, as që formon ajo një nga elementet përbërëse të saj, por është saktësisht e kundërt me të gjitha tendencat dhe aspiratat e saj. Është e domosdoshme të thuhet kjo haptas dhe të mos kërkohet pajtim i rrejshëm; midis pikëpamjes religjioze, në kuptimin e vërtetë të fjalës, dhe qëndrimit bashkëkohor të mendjes nuk mund të ketë gjë tjetër pos antagonizmit; çdo kompromis mund vetëm të shërbejë për ta dobësuar të parën dhe për ta forcuar këtë të fundit, as që armiqësia e mentalitetit modern do të pakësohet në atë shkallë, sepse nuk ndihmon të dëshiruarit e shthurjes së gjithmbarshme të çdo gjëje të njerëzimit që pasqyron një realitet sipëror ndaj njerëzores. Thuhet se Perëndimi bashkëkohor është i krishterë, por kjo është gabim: botëkuptimi bashkëkohor është i kundërkrishterë sepse në thelb ai është kun-dërfetar; ndërsa është kundërfetar për arsye se në një kuptim edhe më të gjerë, ai është kundërtradicional; pikërisht kjo i jep karakter të veçantë dhe e bën të jetë ai që është. Me siguri, diçka nga Krishterimi ka kaluar madje në qytetërim kundër Krishterimit të kohës sonë, duke dhënë si pasojë që përfaqësuesit e saj më të “avancuar” (siç e quajnë veten në gjuhën e tyre të posaçme) të mos mund të jenë nënshtruar dhe të mos vazhdojnë t’i nënshtrohen, pa dëshirë dhe mbase pavetëdijshëm, njëfarë ndikimi të krishterë, qoftë edhe të tërthortë; kjo është kështu për shkak se shkëputja me të kaluarën, sado rrënjësore, kurrë nuk mund të jetë krejt e plotë dhe e tillë që të përfshijë gjithë vazhdimësinë. Do të shkojmë më tutje dhe të themi se çdo gjë me çfarëdo vlere që ende gjendet në botën bashkëkohore erdhi aty nga Krishterimi, ose në çfarëdo përmase përmes Krishterimit, i cili solli me vete gjithë trashëgiminë e traditave të mëhershme dhe ka mbajtur atë trashëgimi të gjallë, për aq sa kanë lejuar kushtet e Perëndimit, dhe ende i ka mundësitë latente brenda vetes; por a është dikush në kohën e sotme edhe ndër ata që e quajnë veten të krishterë i cili ruan vetëdije të plotë për këto mundësi? Ku duhet edhe në Katolicizëm të gjenden njerëz që kuptojnë domethënien më të thellë të doktrinës që ata e shprehin hapur nga jashtë dhe të cilët thjesht nuk janë të kënaqur me “besimin” në mënyrë pak a shumë sipër-faqësor, më shumë në mënyrë sentimentale sesa përmes inteligjencës, por të cilët vërtet “dinë” të vërtetën e traditës së religjionit të cilën e pretendojnë për të tyren? Do të ishte e mirëseardhur evidenca e ekzistimit së paku të pak njerëzve të tillë, meqë kjo do të ishte shpresa më e madhe dhe mbase e vetmja e shpëtimit të Perëndimit; por duhet të pranohet se deri në ditën e sotme askush prej tyre nuk e bëri veten të njohur; a mund të supozohet se, sikur në disa etapa të Lindjes, ata jetojnë të veçuar në ndonjë tërheqje të paqasshme, apo më në fund duhet të braktiset kjo shpresë e fundit?

Perëndimi ishte i krishterë në Mesjetë, por nuk është i tillë më; po të thuhet se do të mund të bëhej përsëri i tillë, nuk gjendet kush që dëshiron këtë më me afsh se ne, dhe u bëftë që në një kohë më të shkurtër se e gjithë ajo që mund të shihet rreth nesh, të shkojmë drejt asaj që marrim me mend; por të mos mashtrohet askush për këtë çështje; nëse kjo duhet të ndodhë bota bashkëkohore do ta shohë ditën e vet.

**ORIONI** · 30-04-2005, 09:17

Kreu i tetë

CENIMI I PERËNDIMIT

Shthurja bashkëkohore kishte zanafillën e saj në Perëndim, ashtu siç kemi vërejtur tashmë, dhe deri në kohë të vonshme ajo ngeli atje si diç krejt lokale; por sot po paraqitet një ndryshim graviteti i të cilit nuk guxon të nënçmohet: kjo shthurje po përhapet në të gjitha drejtimet madje duket se edhe Lindja po i dorëzohet. Është e vërtetë se cenimi i Perëndimit nuk është i tëri i kohës së fundit, por deri më sot ai është kufizuar në mbizotërim pak a shumë të ashpër mbi popujt e tjerë, ndërsa efektet e tij u kufizuan në fushat politike dhe ekonomike; përkundër të gjitha përpjekjeve për propagandë që dinte si të vishej në shumë stile të ndryshme, fryma orientale nuk iu nënshtrua asnjërës nga këto shmangie dhe qytetërimi i lashtë tradicional mbeti gjallë dhe i paprekur. Sot, nga ana tjetër, lindorët janë ata që janë duke u uesternizuar vetë pak a shumë tërësisht, duke braktisur traditën e tyre dhe kanë përvetësuar shkarjet e bashkëpunimit bashkëko-hor, ndërsa elementet e shtrembëruara nga mësimet e universiteteve evropiane dhe amerikane janë bërë shkak i telasheve dhe shqetësimeve në vetë vendet e tyre. Rëndësia e tyre nuk duket, megjithatë, të zmadhohet, së paku jo tash për tash; në Perëndim njerëzit janë të prirur të marrin me mend që këta individë zhurmëmëdhenj, por jo në numër të madh, paraqesin Lindjen e vërtetë, ndërsa ndikimi i tyre vërtet nuk është aq i përhapur as aq i thellë sa mund të duket: kjo përshtypje e rrejshme shpjegohet lehtë nga fakti se Perëndimi nuk i njeh lindorët e vërtetë të cilët, për më tepër, nuk dalin nga rruga e tyre për t’u bërë të njohur, ndërsa vetëm modernistët, nëse kështu mund të quhen, të cilët tërheqin vëmendjen ndaj vetes, bisedojnë, shkruajnë dhe angazhohen në të gjitha mënyrat e agjitacionit. Është megjithatë e vërtetë se kjo lëvizje kundërtradicionale është në gjendje të gjejë mbështetje, dhe çdo rast i mëvonshëm, qoftë edhe më i pafavorshmi, duhet të kihet parasysh; fryma tradicionale tashmë po përpiqet, si të thuash, të tërhiqet në vete, duke u mbyllur gjithnjë e më shumë në qendrat ku ajo është ruajtur e paprishur dhe duke u bërë i vështirë depërtimi në to: kurse kjo përhapje e përgjithshme e shthurjes përkon saktësisht me atë që duket në etapat e fundit të Kali-Jugas. Le të thuhet fare haptas: meqenëse ky pikëvështrim është diçka krejtësisht perëndimore, ata që ndikohen nga ai, qoftë edhe të jenë lindorë nga të lindurit, duhet të klasifikohen për nga mendimi si perëndimorë, sepse atyre u janë bërë plotësisht të huaja të gjitha mendimet lindore; mospërfillja e tyre ndaj doktrinave tradicionale është e vetmja arsye për sjelljen e tyre armiqësore ndaj tyre. Ajo që mund të duket bukur interesante, madje edhe kundërthënëse, është fakti se po këta njerëz të njëjtë të cilët intelektualisht konvertohen në aleatë të Perëndimit, ose thënë më saktësisht, në armiq të gjithë intelektualitetit të vërtetë, ndonjëherë ndodh të bëhen politikisht kundërshtarë të Perëndimit. Kjo megjithatë nuk duhet vërtet të shtrohet si pyetje, meqenëse pikërisht ata po përpiqen të fusin idenë e “kombeve” në Lindje, ndërsa të gjitha format e “nacionalizmit” kundërshtohen sipas rregullës nga botëkuptimi tradicional; kur dëshirojnë t’i rezistojnë mbizotërimit të huaj ata u drejtohen të njëjtave metoda të cilat i përdorin njerëzit e Perëndimit në kundërshtimet ndërmjet vete; dhe mbase ky është arsyetimi i vërtetë për ekzistimin e tyre. Njëmend, nëse gjendja është bërë e tillë që këto metoda të jenë gati sigurisht ato të përvetësuarat, ato kanë vetëm gjasa të jenë futur në lëvizje nga elementet në një komunitet që është shkëputur nga tradita; ka mundësi, pra, që këto elemente të përdoren përkohësisht për këtë qëllim dhe prandaj të mënjanohen, si vetë perëndimorët. Për më tepër, ekziston vetëm logjika se mendimet që i kanë përhapur perëndimorët duhet të kthehen në drejtimin e tyre, meqenëse mendimet e tilla kurrë nuk mund të jenë gjë tjetër pos shkaktarë të përçarjeve dhe të rrënimeve; pikërisht si pasojë e këtyre mendimeve, qytetërimi perëndimor do të prishet në një mënyrë a në një tjetër; nuk ndryshon shumë puna nëse fundi vjen si rezultat i kundërshtimeve midis vetë popujve të Perëndimit, qoftë midis kombeve ose midis klasave, ose, siç besojnë disa të jetë e mundur, përmes një pushtimi të lindorëve të “uesternizuar” ose me anë të ndonjë kataklizme që vijon pas “procesit të shkencës”; sido që të jetë, rreziqet që i kërcënohen botës perëndimore do të jenë ndjellur për të ekzistuar përmes gabimeve të veta dhe janë vetë prodhim i saj.

Bërthama e kësaj çështjeje është kjo: a do të detyrohet Lindja thjesht si rezultat i ndikimeve moderne të pësojë krizën e përkohshme dhe sipërfaqësore, apo është Perëndimi i destinuar të përmbledhë gjithë njerëzimin në shkatërrimin e vet? Do të ishte vështirë në këtë çast t’i jepej përgjigje kësaj pyetjeje në mbështetje të ndonjë evidence të sigurt; që të dyja qëndrimet e kontrastuara të mendjes ekzistojnë sot pranë njëri-tjetrit në Lindje, ndërsa gjithmonë ka mundësi që fuqia shpirtërore e pranishme në traditë, ndonëse kundërshtarët e saj nuk e njohin, do të triumfojë mbi fuqinë mendore, kur kjo e fundit do ta ketë luajtur rolin e vet, duke shkaktuar të shpërbëhet si errësira që shpërbëhet nga drita; mund madje të thuhet se ajo do të triumfojë më herët apo më vonë, por njëkohësisht kuptohet se para kësaj mund të ndërhyjë një periudhë e errësirës së përgjithshme. Fryma tradicionale nuk mund të shuhet, meqenëse është në thelb mbi vdekjen dhe ndryshimin; por mund të tërhiqet plotësisht nga bota e jashtme dhe në rast të tillë vërtet do të ishte “fundi i botës”. Nga e gjithë ajo që u tha mund të perfundohet se ndonjë farë rasti i tillë kurrsesi nuk ka gjasa të ndodhë në të ardhmen jo të largët; në konfuzionin e tashëm, i cili u rrit së pari në Perëndim dhe tani me të shpejt po e vërshon Lindjen, është e mundshme të dallohet “fillimi i fundit”, shenjat që i paraprijnë çastit kur, sipas një shprehjeje të traditës hinduse, doktrina e shenjtë ka fatin të mbyllet në guaskë kërmilli, nga e cila ajo do të dalë edhe një herë e paprekur në agimin e botës së re. Por t’i lëmë parashikimet dhe t’u kthehemi ngjarjeve të tashme: mbetet fakt i pamohueshëm se Perëndimi po cenon gjithkund; ndikimi i tij bëri që ai cenim të ndjehej në sferën materiale, ku pati mundësi të depërtonte lehtë, duke vepruar me pushtim me dhunë ose përmes tregtisë, si dhe duke siguruar kontroll të pasurive natyrore të vendeve të tjera; por tani procesi po zhvillohet edhe më tutje. Perëndimorët, gjithmonë të nxitur nga ajo nevojë për t’u konvertuar, gjë që është karakteristikë e rrënjosur e tyre, kanë arritur deri diku t’ua paraqesin popujve të tjerë pikëvështrimin e tyre kundërtradicional dhe materialist; dhe derisa forma e parë e pushtimit fundja ndikonte vetëm në trupin e njerëzve, kjo e fundit helmon mendjen dhe ua vret spiritualitetin. Njëri lloj i depërtimit, aq më tepër, ka përgatitur rrugën për tjetrin dhe e bëri të mundshëm zhvillimin, kështu që më në fund pikërisht me forcë brutale Perëndimi do të ketë arritur të mbrojë ndikimin e vet gjithkund, ashtu si edhe vërtet është pritur, meqenëse e vetmja epërsi e vërtetë e qytetërimit të tij, aq inferior nga të gjitha pikëpamjet e tjera, i përket vetëm kësaj sfere. Cenimi perëndimor është cenim i materializmit në të gjitha format e tij, dhe nuk mund të bëhet diçka tjetër; asnjë nga maskat pak a shumë hipokritike, asnjë nga pretekstet moraliste, asnjë nga deklaratat humanitare, asnjë nga dinakëritë e propagandës që di si të futet tërësisht për t’i futur më mirë në rreth qëllimet e saj shkatërruese, asnjë nga këto gjëra nuk është në gjendje të kundërshtojë këtë fakt, i cili mund të mohohet vetëm nga njerëzit mendjelehtë ose nga ata që kanë ndonjë lloj interesi të rrezikuar i cili është vërtet “satanik” në kuptimin më të saktë të fjalës. Për çudi të madhe, në këtë çast të pikërishëm kur ndikimi perëndimor po gjen mbështetje gjithkund, disa njerëz e gjejnë të përshtatshme të ngrehin zërin për një përshkim të imagjinuar të ideve të Lindjes në Perëndim, duke shpallur si rrezik i cili na kall tmerrin; çfarë shkarje e re mund të jetë kjo? Perkundër dëshirës për t’u kufizuar në konsiderata të një rrafshi të përgjithshëm, nuk mund të mos zëmë ngoje, së paku shkurtas, një libër të titulluar “Défense de l’Occident” (Mbrojtja e Perëndimit), i botuar rishtas(1) nga M. Henri Massis, i cili siguron një shembull tipik të kësaj forme të mendimit. Libri është konfuz dhe herë-herë kundërthënës dhe tregon më tutje të dhënën se shumica e atyre që kanë mendjen të reagojnë kundër shthurjes bashkëkohore janë të paaftë të bëjnë këtë në mënyrë vërtet efektive, sepse ata nuk e kanë as shumë të qartë kundër kujt janë duke luftuar. Autori herë pas here mohon çfarëdo qëllimi për të sulmuar Lindjen e vërtetë; dhe po të ishte kufizuar vërtet në të kritikuarit e ndonjë fantazie pseudo-orientale në rrjedhë e sipër, do të thotë po të ishte thjesht një ndër teoritë perëndimore të përhapura me etiketa mashtruese dhe vetëm edhe një nga shumë prodhimet e paqëndrueshmërisë së tashme, njeriu nuk do të mund të bënte tjetër pos të pritte me mirëseardhje këtë të dhënë, sidomos, siç kemi tërhequr vërejtjen tashmë, për rrezikun shumë të vërtetë nga kjo gjë si dhe për vlefshmërinë e saj nga pikëpamja intelektuale. Për fat të keq, megjithatë, ai e sheh të domosdoshme njëkohësisht t’i mveshë koncepte Lindjes të cilat janë thuaja fiktive; për këtë qëllim ai mbështetet në citate të huazuara nga vepra të nduarnduarshme pak a shumë “zyrtare” të orientalizmit, në të cilat doktrinat lindore, siç ndodh aq shpesh, shtrembërohen deri në shkallë karikature; çka do të thoshte ai sikur dikush të përvetësonte të njëjtin proces sa i përket Krishterimit dhe të pretendonte të gjykonte në bazë të forcës së prodhimeve të “hiperkritikave” të veta akademike? Ai ka bërë pikërisht këtë me doktrinën e Indisë dhe të Kinës, me kundërshtim të shtuar që shkrimtarët perëndimorë në dëshminë e të cilëve ai thirret nuk kanë as njohurinë e drejtpërdrejtë më të vogël të këtyre doktrinave, ndërsa kolegët-kritikë të tyre, të cilët vetëm merren me Krishterimin, duhet së paku të njohin atë deri në një shkallë, ndonëse armiqësia e tyre ndaj çdo gjëje që ka të bëjë me religjionin u pengon të kuptojnë formën e drejtë.

Mund të shtohet në lidhje me këtë se ndonjëherë kemi hasur në vështirësi të konsiderueshme duke i bindur lindorët se shpjegimet e këtij apo atij orientalisti ishin krejtësisht dhe thjesht rezultat i mungesës së të kuptuarit dhe jo i anësisë së vetëdijshme dhe të qëllimtë; aq të ngopura janë shkrimet e tyre me atë atmosferën e armiqësisë së natyrshme në pikëvështrimin kundërtradicional; ndërsa M. Massisit mund t’i bëhet pyetje nëse ai vërtet konsideron me “përparësi” të sulmojë traditën çdokund tjetër ndërsa në të njëjtën kohë të provojë ta rikthejë atë. Ne përdorim shprehjen “përparësi” si të preferueshme për arsye se për autorin në fjalë e gjithë biseda përcillet në fushën politike; duke përvetësuar, siç bëjmë ne, një qëndrim tjetër në shkrimet tona, gjegjësisht atë të intelektualitetit të pastër, e vetmja çështje që mund të shtrohet është ajo e së vërtetës; por një pikëpamje e tillë mund të duket tepër e pavarur për të kënaqur ata me mendje polemikash dhe është madje e dyshimtë nëse me funksionin e tyre si kundërshtues ka mundësi që konsiderata për të vërtetën integrale të zërë një vend shumë të shquar në preokupimet e tyre. M. Massis shtiret se zemërohet me veprimtaritë e atyre që ai i quan “propagandistë lindorë”, një shprehje që në vetvete është kundërthënëse meqë fryma propagandiste, siç kemi vërejtur shpesh, është diçka tërësisht perëndimore, kështu që kjo tendencë tashmë zbulon njëfarë shkalle të moskuptimit nga ana e tij. Në të vërtetë, ndër propagandistët të cilët i ka në mend ai dallohen dy grupe, i pari nga ato përbëhet tërësisht nga perëndimorët; po të mos ishte shenja e padijes më të mjerueshme që ka të bëjë me çështjet lindore, do të ishte qesharake të shihen gjermanët dhe rusët të radhitur ndër përfaqësuesit e mentalitetit lindor; autori bën disa vështrime që kanë të bëjnë me ta, të cilat janë fare me vend, por pse nuk tregon haptas për çka janë ato? Në këtë grupin e parë duhet të përfshihen edhe sekte të tjera të ngjashme, terminologjia orientale e të cilëve thjesht u shërben si petk për t’u imponuar mendjelehtëve dhe të çinformuarve, duke fshehur natyrën e vërtetë të ideve të cilat janë aq tërësisht të huaja për Lindjen sa janë edhe të afërta në zemrën e Perëndimit modern; njerëzit e këtij lloji janë më të rrezikshëm sesa vetë filozofët, për arsye të qëllimeve të tyre për “ezoterizëm”, të cilin ata, në të vërtetë, nuk e kanë më shumë se filozofët, por për të cilin ata shtiren me qëllim që të tërheqin ndaj vetes njerëz që kërkojnë diçka më të mirë se spekulim “profan” dhe të cilët në mesin e kaosit të tashëm nuk dinë kah të shkojnë; është për t’u befasuar që M. Massis rrallë zë ngoje këtë grup njerëzish. Sa i përket grupit të dytë, do të merret vesh se ai përmban një numër orientalësh të uesternizuar të tipit që tashmë e kemi zënë ngoje; duke njohur aq pak idetë e vërteta të Lindjes sa dhe njerëzit që kemi vendosur në grupin e parë, ata do të jenë fare të paaftë të përhapin idetë e tilla në Perëndim, madje duke marrë me mend se ishte qëllimi i tyre të bënin ashtu; qëllimi i tyre i vërtetë, megjithatë, është pikërisht i kundërt, meqenëse ata dëshirojnë t’i shkulin pikërisht këto ide nga vetë Lindja dhe njëherit t’ia ekspozojnë Perëndimit Lindjen e tyre të modernizuar pasi të kenë shkaktuar të përputhet me teoritë që janë futur në ta në Evropë dhe në Amerikë; si agjentët haptas më vdekjeprurësit e të gjitha formave të propagandës perëndimore, duke ndikuar, si të thuash, drejtpërsëdrejti në inteligjencien, këta njerëz janë rrezik pikërisht për Lindjen dhe jo për Perëndimin imitues të vërtetë të të cilit janë. Sa u përket lindorëve të vërtetë, M. Massis nuk i ka zënë fare ngoje, prandaj mund të merret me mend se ai nuk e njeh asnjërin nga ata; pamundësia e tij e plotë për të zënë ngoje emrin e një lindori të pauesternizuar mund të mos i ketë dhënë atij mbështetje për të menduar dhe të mos ta ketë shpënë të shohë se, në të vërtetë, nuk ekziston një gjë e tillë si “propagandist lindor”. Përveç kësaj, ndonëse kjo na obligon të paraqesim një referencë personale, e cila nuk është në përputhje me shprehitë tona të zakonshme, është e domosdoshme të pohohet se deri këtu, për aq sa jemi të vetëdijshëm, askush tjetër pos nesh nuk ka parashtruar në Perëndim në mënyrë të qëndrueshme idetë e mirëfillta lindore;(2) ndërsa ne gjithmonë kemi vepruar ashtu saktësisht në të njëjtën mënyrë siç do të kishte bërë çdo lindor i shtytur nga rrethana të ngjashme, do të thotë, pa dëshirën as më të vogël për të propaganduar ose popullarizuar, dhe ekskluzivisht në dobi të atyre që janë në gjendje të kuptojnë doktrinat pikërisht siç janë, dhe jo pasi të jenë çnatyrëzuar duke u shfajësuar se po i bëjnë më të pranueshme; kurse mund të shtohet se, përkundër rënies së intelektualitetit të Perëndimit, ata që tregojnë kuptim nuk janë aq të pakët sa mund të supozohet, ndonëse sipas çdo paraqitjeje ata mbeten një pakicë e vogël. Një ndërmarrje e këtij lloji i përket një kategorie shumë tjetërfare nga ato ndërmarrjet propagandiste që ekzistojnë bollshëm në imagjinatën e M. Massisit, ku duket se ato janë lindur nga dëshira për kauzën e tij, siç mund të thotë dikush, që del nga toni politik i librit të tij; për të dhënë një pamje sa më të favorshme që ka mundësi mbi këtë rast, njeriu duhet të supozojë se i ka marrë me mend këto gjëra për shkak se mendja i është fanitur nga një parandjenjë e një katastrofe pak a shumë të shpejtë që i kërcënohet qytetërimit perëndimor: por në atë rast është për të ardhur keq që ai nuk ka qenë në gjendje të shohë qartë ku qëndrojnë vërtet shkaqet që mund të sjellin këtë katastrofë, ndonëse herë pas here ka dhënë prova për një ashpërsi të arsyeshme ndaj disa aspekteve të botës bashkëkohore. Shpjegimi i luhatjes së vazhdueshme të argumentit të tij qëndron këtu: nga një anë, ai nuk është fare i sigurt kush janë kundërshtarët të cilët duhet t’i sulmojë, kurse nga ana tjetër, “tradicionalizmi” i tij e lë atë fare të painformuar sa i përket çdo gjëje që përbën thelbin e vërtetë të traditës, të cilën ai haptas e përzien me një lloj konservativizmi politiko-fetar të llojit më të skajshëm. Se M. Massis trazohet nga frika është mbase e dukshme më së miri nga qëndrimi mendor i jashtëzakonshëm madje edhe fare i pakuptueshëm që ai ua mvesh të të ashtuquajturve “propagandistë lindorë”: ai do të donte të besonim se ata janë frymëzuar nga një urrejtje e fuqishme e Perëndimit dhe se është jashtë dëshirës që të ofendohen dhe të ndjehen të nxitur t’i japin doktrinat e veta, do të thotë, të japin begatinë e tyre më të çmueshme, atë që përbën, si të thuash, pikërisht thelbin e frymës së tyre. Kundërthënia e qartë e hipotezës së tillë mjafton të lërë njeriun në gjendje të shushatjes së plotë; argumenti i ngritur në mënyrë të vështirë bie për toke, megjithatë, do të dukej se autori as që ka dyshuar në këtë të dhënë, sepse rështirë se është e mundshme të ketë qenë i vetëdijshëm se një teori e tillë nuk ka fare gjasa, dhe ai thjesht ka llogaritur në mungesën e mendjemprehtësisë së lexuesit në mënyrë që t’i bëjnë ata të pranojnë atë. Nuk nevojitet fare përpjekje shumë e madhe e imagjinatës për të kuptuar se gjëja e parë që duhet bërë, nëse dikush do të ndjente një mospëlqim aq të madh ndaj Perëndimit, do të ishte të ruheshin me xhelozi doktrinat e veta për përdorim të vet, ndërsa të bëhej çdo përpjekje për të mohuar qasjen e perëndimorëve në to; në të vërtetë, ky është një qortim që herë pas here është drejtuar kundër lindorëve, me më shumë ngjashmëri të arsyetimit. E vërteta e kësaj çështjeje, megjithatë, është bukur ndryshe; për-faqësuesit e mirëfilltë të doktrinave tradicionale nuk shfaqin kurrfarë urrejtjeje kundër askujt, ndërsa rezerva e tyre ka vetëm një motiv; ata e quajnë të padobishme t’u shpjegojnë disa të vërteta njerëzve të cilët nuk janë vërtet në gjendje t’i kuptojnë, por kurrë nuk kanë refuzuar t’ia japin ato kujtdo që ka “kualifikimet” e domosdoshme, pa marrë parasysh prej nga është vendi i prejardhjes së atij personi; dhe a janë ata në ndonjë kuptim që duhet të fajësohen, nëse në të vërtetë nuk mund të numërohen më shumë se disa perëndimorë ndër ata persona? Për më tepër, nga një pikëpamje tjetër, nëse masa e zakonshme e njerëzve të Lindjes është bërë në fund definitivisht armiqësore ndaj perëndi-morëve, pasi të shoshitet një kohë të gjatë pa paragjykime, kush duhet fajësuar për këtë? A duhet të akuzohet elita intelektuale e cila, e pushtuar në meditim, e mban veten zakonisht të përmbajtur nga marrëzia e jashtme, ose a nuk është më tepër gabim i vetë perëndimorëve për arsye se kanë bërë aq shumë për ta bërë praninë e tyre të padukshme? Mjafton të shtrohet çështja si duhet në këtë mënyrë që përgjigjja secilit t’i bëhet e qartë; duke pranuar se lindorët, të cilët deri këtu kanë dhënë evidencë për mahnitjen e vuajtjes së gjatë, së paku po tregojnë dëshirë të bëhen të zotët e vetë shtëpisë së tyre, a ka njeri i cili mund në mënyrë të ndershme t’i kritikojë për këtë? Është e vërtetë që kur disa epshe vëhen në lojë gjërat që janë identike në vete mund të shpjegohen në mënyra shumë të ndryshme madje edhe kundërthënëse sipas rrethanave: për shembull, kur një popull i Perëndimit i reziston një pushtimi të huaj, kjo quhet “patriotizëm” dhe meriton më të lartin shpërblim, por kur një popull i Lindjes bën të njëjtën gjë, ajo quhet “fanatizëm” ose “ksenofobi” dhe nuk meriton tjetër pos urrejtje dhe përbuzje. Për më tepër, a nuk është e vërtetë se në emër të “së drejtës” dhe “lirisë”, “drejtësisë” dhe “qytetërimit”, evropianët kanë pretenduar ta imponojnë mbizotërimin e tyre çdokund dhe t’i pengojnë të tjerët të jetojnë dhe të mendojnë ndryshe nga vetë ata?

Duhet të pranohet se “moralizmi” i vërtetë e ka bërë përdorimin e vet, përveç nëse nuk parapëlqehet përfundimi më i thjeshtë të cilin tashmë e kemi bërë vet, gjegjësisht, se pos përjashtimeve, sa të nderuara aq dhe të rralla, perëndimorët munden praktikisht të reduktohen deri në dy klasë të njerëzve: në mendjemprehtët, të cilët i marrin këto argumente mjaft të qëndrueshme para se të vlerësojnë dhe të besojnë në “mision qytetërues”, të pavetëdijshëm, siç janë, për materializmin barbar në të cilin janë zhytur vetë ata, dhe në njerëz finokë, të cilët e shfrytëzojnë këtë gjendje të mendjes për t’i kënaqur instinktet e tyre të dhunës dhe të lakmisë. Për çdo rast, një gjë është e sigurt dhe kjo është që lindorët nuk kërcënojnë asnjeri dhe nuk ëndërrojnë të pushtojnë Perëndimin në asnjë mënyrë çfarëdo qoftë ajo; ata kanë mjaft çka të bëjnë në këtë çast për të mbrojtur veten nga trysnia evropiane, e cila u kërcënohet, siç po bën, t’ua mbysë edhe mendjen e tyre; ndërsa është interesante, së paku të thuhet kështu, kur të shihet që agresorët përvetësojnë pozitën e viktimave. Përmbledhja e bërë lart ka qenë e domosdoshme për arsye se ka disa gjëra që lypset të thuhen; por do të ishte gabim të flitet më tutje për këtë temë, meqenëse argumenti i “mbrojtësve të Perëndimit” fundja është shumë i brishtë dhe i paqëndrueshëm. Për më tepër, po qe se për një çast kemi braktisur qëndrimin e zakonshëm të rezervës ndaj individëve për të zënë ngoje M. Massisin, kjo bëhet kryesisht për shkak se ai ndodh të paraqesë një degë të mentalitetit bashkëkohës, gjë që po ashtu kërkon të merret parasysh në çfarëdo shqyrtimi të gjendjes së botës bashkëkohore. Si mundet ky “tradicionalizëm” i rendit të ulët, i ngushtë dhe i padallueshëm dhe mbase edhe disi artificial, t’i bëjë ndonjë rezistencë të vërtetë dhe efektive një fryme me të cilën ai ka aq shumë të përbashkët? Në të dyja rastet haset praktikisht e njëjta padije e parimeve të vërteta; është i njëjti paragjykim kundër çdo gjëje që nuk gjendet brenda disa kufizimeve të përshkruara, e njëjta pamundësi për të pranuar ekzistimin e qytetërimeve të ndryshme dhe po ato besëytni vlejnë edhe për klasicizmin greko-latin. Ky reagim me gjysëm zemre është me interes të vogël, përveç nëse ai përkon me një kuptim shqetësimi në lidhje me gjendjen e tashme të gjërave të përbashkëta me një numër bashkëkohësish tanë; për më tepër, ka shfaqje të tjera që lindin po nga ky qytetërim që mund të provohen të afta për zhvillim në mënyrë më të plotë nëse do të drejtoheshin si duhet; por për kohën e tashme e gjithë kjo është shumë kaotike, dhe megjithatë vështirë është të shihet ku shpie ajo. Mirëpo, në këtë aspekt mundet ndoshta të rrezikohen dukshëm disa hamendje; por meqenëse kjo temë lidhet ngusht me faktin e botës bashkëkohore, ajo mund njëherit të shërbejë për të sjellë përfundime për punën e tashme, për aq sa është e lejueshme të nxirren përfundime të tilla pa u krijuar tepër shumë hapje për sulm nga këndi i të kuptuarit profan, duke zhvilluar argumente në mënyrë të ngutshme, gjë që do të ishte e pamundshme të provoheshin me mjete të zakonshme. Ne nuk kemi të njëjtën pikëpamje me ata që pohojnë se për çdo gjë mund të bisedohet pa dallim, së paku jo kur dikush e braktisë doktrinën e pastër për fushën e zbatimeve; sepse në këtë rastin e fundit disa rezerva janë të dëshirueshme, ndërsa çështjet e rastit nuk mund të lihen pa u llogaritur; por kjo rezervë e vlefshme, madje edhe e pashmangshme, nuk ka gjë të përbashkët me disa frika fëmijësh, të cilat janë thjesht rezultat i një forme të padijes të krahasueshme me atë të njeriut i cili, siç thonë hindusët, “e merr gabimisht litarin për gjarpër”. Pa marrë parasysh ato që pëlqejnë dhe që nuk pëlqejnë individët, ajo që duhet të thuhet patjetër duhet të thuhet ashtu siç mund të kërkojnë rrethanat; as kundërshtimi i anshëm i disa njerëzve as armiqësia e pavetëdijshme e të tjerëve nuk mund ta pengojnë këtë ngjarje, sado që padurimi i njerëzve të zënë në ngutje ethesh të jetës moderne dhe afshi për të kuptuar çdo gjë përnjëherë mund të shkaktojnë që disa gjëra të detyrohen të dihen para kohës së tyre të duhur; por së paku këta njerëz mund të ngushëllojnë veten me mendimin se inercioni vazhdimisht në rritje e sipër i ngjarjeve ka gjasa që vet të japë një përgjigje mjaft të shpejtë; mos u detyrofshin të ndjejnë keqardhje pse nuk janë përgatitur sa duhet për të pranuar dijen që aq shpesh ndiqet me më shumë entuziazëm sesa me mendjemprehtësi.

(1) Deri tani ai libër lexuesit mund t'i duket i vjetruar; por siç ka shpjeguar edhe autori, llojet e botëkuptimeve që i nisi të shprehte ende gjejnë vend, në forma të ndryshme, në botëkuptimin bashkëkohor të Perëndimit, dhe për këtë arsye dukej e këshillueshme të ruheshin pasuse që reflektoheshin në tërësi, pa u përpjekur për t'i ndryshuar. - Përkthyesit në anglishte.

(2) Ky pohim, ndonëse i zbatueshëm kur ky libër u shtyp së pari, tani kërkon ndryshime nga pikëpamja e faktit se një numër veprash tjera janë paraqitur që prej atëherë, të cilat trajtojnë doktrinat lindore të cilat, për dallim nga të gjitha ato që nën kreun e "orientalizmit", janë përmbledhur në një frymë të përputhjes besnike me burimet tradicionale. I mbetet autorit të shpreh dëshirën që tani të tërhiqet vëmendja në këto koncepte, si për hir të përpikërisë ashtu edhe më posaçërisht për shkak se ato shënojnë një ndryshim të rëndësishëm, kur të krahasohet me gjendjen e gjërave vetëm para disa vjetësh. - Përkthyesit në anglishte.

**ORIONI** · 30-04-2005, 09:21

Kreu i nëntë

DISA PËRFUNDIME

Kur nisëm të shkruanim këtë libër qëllimi ynë kryesor ishte të tregonim si zbatimi i të dhënave tradicionale i bën të mundur njeriut të arrijë në mënyrën më të drejtpërdrejtë të zgjidhë çështjet që i rrin ndesh sot njerëzimit, të shpjegonim gjendjen e tashme të njerëzimit të kësaj bote dhe të formonim gjykime mbi natyrën e qytetërimit bashkëkohor që mbështeten mbi të vërtetën, dhe jo vetëm mbi një tufë rregullash konvencionale ose mbi parapëlqime sentientale. Nuk pretendojmë të pohojmë se kemi shtirë këtë temë ose që e kemi trajtuar në të gjitha hollësitë e saj apo që kemi zhvilluar aspektet e saj plotësisht pa të meta; aq më tepër, parimet me të cilat jemi drejtuar e bëjnë të domosdoshme paraqitjen e botëkuptimeve që janë qenësisht sintetike, e jo analitike si ato që rrjedhin nga mësimi “profan”; por këto botëkuptime, pikërisht për arsye se janë sintetike, e shpiejnë njeriun në drejtim të shpjegimeve të vërteta shumë më larg sesa do të mund ta shpinin ndonjëherë analizat të cilat, në të vërtetë, kanë vetëm pak më shumë se vlerë përshkruese. Për çdo rast, besojmë se është thënë mjaft sa për t’u bërë të mundur atyre që kanë aftësi të kuptojnë për të nxjerrë një përfundim për vete, së paku për një pjesë pasojash që dalin nga ajo që është marrë në konsiderim; kurse ata mund të pushojnë të sigurt se puna për të vepruar ashtu do të tregohet shumë më e dobishme sesa format e tilla të leximit që nuk lënë vend për të menduar ose për të medituar; përkundrazi, ajo që kemi dëshiruar të bëjmë gjatë gjithë kohës ka qenë t’i sigurojmë lexuesit një pikënisje të përshtatshme, prej nga ai do të mund të shpresojë të ngrihet mbi shqyrtimet e kota të mendimeve individuale. Na mbetet tani të shtojmë disa vërejtje për atë që mund të quhet rëndësi praktike e studimit të tillë: ky aspekt i kësaj teme ka mundur të mënjanohet plotësisht, po të kishim tentuar t’i përmbaheshim saktësisht brenda sferës së pari-meve metafizike, në raport me të cilat zbatimet luajnë një rol jo më shumë se të rastit dhe të pasigurt; por në rastin e tashëm ne kemi të bëjmë pikërisht me zbatime. Zbatimet, për më tepër, kanë arsyetim të dyfishtë, përveç anës së tyre praktike: së pari, ato janë pasoja të përligjura të parimeve, zhvillim normal i një doktrine e cila, meqenëse është vetëm një dhe universale, duhet të përfshijë çdo rrafsh të realitetit pa përjashtim; ndërsa, së dyti, ato sigurojnë mjete parapër-gatitëse, së paku për disa njerëz, për t’u ngritur në rrafsh më të lartë të dijes, po në atë mënyrë siç e kemi përshkruar tashmë kur i jemi referuar “shkencës së shenjtë”. Në të njëjtën kohë, kur njeriu gjendet në fushën e zbatimeve, nuk ka gjë kundër që t’i shqyrtojë ato edhe në vetvete dhe sipas vetë vlerës së tyre, aq sa kurrë nuk i lejon vetes të udhëhiqet gabimisht në mospërfillje të varësisë së tyre nga parimet; ky është rrezik shumë i vërtetë, meqenëse është burim i atij gabimi që ka bërë të mundshëm degjenerimin në “shkencë profane”; megjithatë, ai paraqet rrezik për ata që kuptojnë se çdo gjë që rrjedh dhe varet plotësisht nga intelektualiteti, dhe rrjedhimisht se çkado që nuk rrjedh vetëdijshëm nga ai nuk arrin të bëhet më shumë se iluzion. Siç kemi vërejtur aq shpesh, pikënisja gjithmonë duhet të jetë dija; dhe kështu ajo që duket se është larguar më së shumti nga rrafshi praktik, në të vërtetë, ushtron ndikimin më të fuqishëm brenda vetë atij rrafshi, sepse pa ndihmën e saj këtu, si dhe çdokund tjetër, është e pamundshme të arrihet çkado qoftë me vlerë të vërtetë ose të arrijë më shumë se një agjitacion të zbrazët dhe sipërfaqësor. Por t’i kthehemi më posaçërisht kësaj çështjeje që po e marrim në konsiderim, mund të thuhet që nëse njerëzit kanë arritur të kuptojnë çka nevojitet për të krijuar botën bashkëkohore, ajo botë atje dhe atëherë nuk do të ekzistojë më, sepse ekzistenca e saj, si ajo e vetë padijes dhe e çdo gjëje që nënkupton përkufizim, është thjesht negative: ajo ka dalë në ekzistencë vetëm përmes mohimit të së vërtetës tradicionale dhe mbinjerëzore. Në një rast të tillë do të shkaktohej ndryshim pa ndonjë katastrofë, i cili duket se vështirë mund të mënjanohet me çfarëdo mjeti tjetër; a gabojmë atëherë kur themi se dija e tillë është në gjendje të ketë pasoja praktike vërtet të pamatshme?

Për fat të keq, megjithatë, është shumë vështirë të merret me mend që çdokush do të arrijë këtë dije, nga e cila shumica sot janë larguar më shumë se kurdoherë më parë; por nga kjo nuk del se të gjithë duhet patjetër të arrijnë atë dije, meqenëse do të mjaftonte sikur të ngrihej një elitë numerikisht e vogël por e stabilizuar mirë për të vepruar si prijëse e masës, e cila do të reagonte me ndikimin e saj, pa kërkuar të dijë çkado qoftë për ekzistimin e saj ose për metodat me të cilat funksionon ajo; a ka ende mundësi që të mund të themelohet një elitë e tillë efektive në Perëndim? Ne nuk propozojmë të përsëritet çdo gjë që tashmë kemi pasur rastin të themi gjetiu, duke pasur parasysh rolin që elita intelektuale mund të luajë në rrethana të nduarnduarshme, e cila mund të shikohet si diç që ka gjasa për t’u paraqitur në të ardhmen jo të largët. Ne do të kufizohemi në këto vërejtje: në çfarëdo mënyre që mund të shkaktohet ndryshimi i cili shënon atë që mund të quhet kalim nga një botë në tjetrën dhe qoftë kjo të jetë çështje e qarqeve më të mëdha ose më të vogla, edhe pse ky ndryshim mund të duket plotësisht i ndërprerë, ai kurrë nuk mund të përfshijë ndërprerje absolute, sepse gjithmonë ekziston një varg shkaqesh që lidh të gjitha qarqet njërin me tjetrin. Po qe se elita në fjalë do t’ia dilte të formohej derisa ende ka kohë, ajo do të mund të përgatiste rrugën për ndryshim, kështu që do të mund të ndodhte në rrethanat më të parapëlqyeshme, kurse trazimi i cili patjetër do ta shoqëronte me anë të tij do të reduktohej deri në minimum; por edhe po të mos ishte kjo e mundshme, gjithmonë do të mbetej edhe një detyrë madje edhe më e rëndësishme, ajo për të ndihmuar të ruhen ato elemente të botës së sotme të cilat janë paracaktuar të mbe-ten gjallë dhe të shfrytëzohen për ndërtimin e kësaj bote që duhet të vijojë. Qartas, nuk ka kurrfarë arsye të pritet derisa të jetë ndaluar lëvizja teposhtë për të filluar përgatitjen e mënyrës për shërim, kur njëherë dihet se duhet të vijë një shërim, ndonëse mund të mos tregohet si i mundshëm pengimi i lëvizjes që shpie teposhtë, para së gjithash, në një lloj kataklizme; dhe kështu, në cilindo rast qoftë, puna e elitës nuk do të ishte pa efekt; ajo as mund të privohet nga rezultatet e benificuara përsa i përket vet elitës, as që do të duhet të mbetet nga ky aspekt pa rezultate të fundit në emër të njerëzimit në tërësi. Kjo pozitë, pra, duhet të shikohet në këtë mënyrë: elita ende ekziston në qytetërimet lindore, dhe ndonëse pranohet se numri i saj vazhdimisht po pakësohet për shkak të cenimeve moderniste, megjithatë do të vijojë të ekzistojë deri në fund për arsye se prania e saj është e domosdoshme për të ruajtur bërthamën e traditës, e cila nuk mund të lejohet të prishet, dhe për të siguruar transmetimin e çdo gjëje që duhet të ruhet. Në Perëndim, përkundrazi, elita nuk ekziston më; mund të pyes njeriu veten, pra, se a do të ripërtërihet edhe një herë para se të marrë fund koha jonë, domethënë se a do të ketë bota perëndimore rol për të luajtur në këtë detyrë të ruajtjes dhe të transmetimit, përkundër shmangies së saj nga rruga tradicionale? Nëse kjo nuk do të ndodh, atëherë si pasojë do të jetë që qytetërimi perëndimor detyrimisht do të zhduket në tërësinë e vet për shkak se i mungojnë çfarëdo elementesh për të mbetur gjallë, të cilat do të mund të jepnin ndonjë kontribut për të ardhmen, kurse gjurmët e fundit të frymës tradicionale do të merrnin fund përfundimisht. Kjo çështje e shprehur kështu mund të ketë vetëm rëndësi të dorës së dytë, sa i përket rezultatit përfundimtar; megjithatë, ajo ofron një shkallë interesimi nga pikëvështrimi relativ, i cili duhet të merret parasysh kur njeriu të pajtohet të shqyrtojë kushtet e posaçme të periudhës në të cilën po jetojmë. Nga pikëpamja primare, do të mjaftonte të përkujtojmë se bota perëndimore, fundja, formon një pjesë të tërësisë nga e cila duket se është ndarë në fillim të periudhës bashkëkohore dhe se, me integrimin e fundit të këtij cikli, të gjitha pjesët duhet përsëri të bashkohen në një mënyrë apo në një tjetër; por kjo nuk nënkupton doemos ndonjë ripërtëritje të mëparshme të traditës perëndimore, meqenëse kjo e fundit ka mundësi të ruhet thjesht në gjendje të stabilitetit të përhershëm në burim të vet, pa marrë parasysh frymën e posaçme me të cilën mund të jetë veshur në çfarëdo periudhe qoftë. Ne nuk mund të bëjmë më shumë sesa të prekim këtë mundësi, sepse për ta bërë pikërisht të kuptueshme do të ishte e domosdoshme të paraqitej çështja e marrëdhënies midis traditës së qëmotshme dhe traditës së nënshtruar, të cilën nuk mund të provojmë ta bëjmë këtu. Kjo zgjidhje do të ishte më e paparapëlqyeshmja nga të gjitha të tjerat për botën perëndimore të vështruar në vete, kurse gjendja e tashme e asaj bote të shtyn të frikohesh se kjo mund vërtet edhe të ndodhë; megjithatë, siç kemi vërejtur, ka shenja të nduarnduarshme të cilat mundësojnë të përfundohet se e gjithë shpresa e një çështjeje të parapëlqyeshme nuk është e domosdoshme të braktiset përfundimisht. Sot ka në Perëndim më shumë njerëz sesa mund të merret me mend të cilët po bëhen të vetëdijshëm për atë që mungon në qytetërimin e tyre; nëse përpjekjet e tyre kufizohen pak a shumë në aspirata konfuze ose në hulumtime të pafrytshme, nëse ata ndonjëherë madje edhe humbin rrugën plotësisht, kjo ndodh për shkak se atyre u mungojnë kushtet paraprake të vërteta, të cilat kurrë nuk mund t’i zëvendësojë asgjë tjetër dhe nuk kanë asnjë organizatë të aftë për t’i siguruar me udhërrëfimet doktrinare të domosdoshme. Këtu, natyrisht, nuk po u referohemi atyre që kanë qenë në gjendje të gjejnë atë udhërrëfim në njërën apo në tjetrën traditë evropiane, dhe të cilët prandaj duhet të konsiderohen se intelektualisht i përkasin pjesës jashtë botës perëndimore; njerëzit e tillë, të cilët, për më tepër, do të mbeten doemos raste përjashtimi, nuk mund të formojnë një pjesë integrale të elitës perëndimore; ata vërtet arrijnë në zgjerim të elitës lindore dhe një ditë do të mund të bëheshin një lidhje bashkuese midis atyre elitave dhe asaj të Perëndimit, kur t’ia kenë dalur njëherë ta stabilizojnë veten; por kjo e fundit, si të thuash sipas rregullës, mund të themelohet vetëm si rezultat e iniciativës nga ana e vetë perëndimorëve, ndërsa pikërisht aty qëndron vështirësia kryesore.

Kjo iniciativë do të mund të përfshinte vetëm njerëz nga këto dy forma: ose do t’i zbulojë në vete Perëndimi mjetet e nevojshme, duke u kthyer drejt-përsëdrejti kah tradita e vet, i cili do të arrinte në një lloj rizgjimi spontan të mundësive latente të veta; ose përndryshe elemente të ndryshme perëndimore do të përmbushin detyrën e ripërtëritjes me ndihmën e njëfarë njohurie të doktrinave lindore, gjë që, në këtë rast, megjithatë, nuk do të ishte absolutisht njohuri e drejtpërdrejtë, sepse ata për të cilët është fjala do të duhej të mbeteshin posaçërisht perëndimorë; por njohuria do t’u vinte me anë të ndikimit të dorës së dytë, si të thuash, duke punuar me anë ndërmjetësuesish ashtu si ata që posa i zumë ngoje. E para nga këto dy hipoteza është shumë e pabesueshme sepse ajo nënkupton ekzistencën e së paku të një pike bashkuese në Perëndim, ku do të jetë ruajtur e paprekur fryma tradicionale, ndërsa, siç kemi theksuar tashmë, ekzistimi i një qendre të tillë, përkundër pohimeve të kundërta, duket se është shumë i dy-shimtë: është, pra, pikërisht hipoteza e dytë ajo që kërkon të vështrohet më për së afërmi. Në një rast si ky do të ishte përparësi, ndonëse jo domosdoshmëri absolute, nëse elita që ishte në proces të zhvillimit do të mund të zinte rrënjë në një organizatë perëndimore që tashmë gëzon një ekzistencë efektive; duket fare e qartë se tani është vetëm një organizatë e cila ka karakter tradicional dhe që ka ruajtur një doktrinë të aftë që të shërbejë si bazë e përshtatshme për punën në fjalë: ajo organizatë është kisha Katolike. Do të mjaftonte që ajo t’i kthehej doktrinës së vet, pa ndryshuar asgjë nga forma e religjionit që mban së jashtmi, përmbajtja më e thellë vërtet e nënkuptueshme në të, por për të cilën duket se përfaqësuesit e saj të tashëm nuk janë të vetëdijshëm më, pikërisht siç nuk janë të vetëdijshëm më as për unitetin e vet qenësor me format tradicionale të tjera; këto dy gjëra, për më tepër, janë të pandashme njëra nga tjetra. Kjo do të bënte që të kuptohej Katolicizmi në kuptimin e vërtetë të fjalës, i cili etimologjikisht shpreh idenë e universalizmit, një fakt që lehtë mund të mos e vërejnë ata që dëshirojnë t’u shërbejnë thjesht si emërtim ekskluziv i një forme të posaçme dhe thjesht perëndimore, duke mos pasur kurrfarë lidhjeje efektive me traditat e tjera: në të vërtetë, mund të thuhet se në gjendjen e sotme të gjërave Katolicizmi ka vetëm një ekzistencë të vërtetë, sepse nuk duket të ketë në të vetëdije të universalitetit: por megjithatë, është e vërtetë se ekzistimi i një organizate që mban emrin e tillë është vetëm tregues i një baze të mundshme për rikthimin e frymës tradicionale në kuptimin e saj të plotë, aq më tepër, për shkak se gjatë Mesjetës ai tashmë kishte shërbyer si përkrahje e asaj fryme në Perëndim. Prandaj, vërtetë, gjithë çka kërkohet do të ishte të riformohej ajo që ka ekzistuar përpara devijimit në kohën bashkëkohore, duke lejuar çfarëdo përshtatjesh që kërkojnë rrethanat e ndryshuara të një periudhe tjetër; ndërsa, po të ketë njerëz që shqetësohen ose tmerrohen nga një mendim i tillë, kjo mund të jetë vetëm për arsye se, duke mos njohur veten dhe mbase edhe kundër dëshirës së tyre, ata udhëhiqen nga botëkuptimi bashkëkohor deri në atë shkallë sa plotësisht të harrojnë kuptimin e traditës nga e cila atyre nuk u ka mbetur asgjë pos gëzhojës. Pyetje e rëndësishme që duhet të shtrohet është nëse formalizmi i “shkronjës”, e cila është edhe një varietet i “materializmit’ të marrë sipas kuptimit që ia kemi dhënë më lart, në të vërtetë, ia ka zënë frymën “shpirtit”, ose nëse kjo e fundit nuk është gjë më shumë se e errësuar përkohësisht por ende është e aftë për rizgjim mu në thelb të organizatës ekzistuese; asgjë pos rrjedhës së vërtetë të ngjarjeve nuk mund t’i japë përgjigjen e fundit kësaj pyetjeje. Mund të ndodh vërtet, që më herët a më vonë vetë rrjedha e ngjarjeve t’i detyrojë udhëheqësit e kishës katolike, për hir të domosdosë, të njohin disa gjëra rëndësia e të cilave mund të mos duket drejtpërsëdrejti nga pikëpamja thjesht intelektuale; është vërtet për të ardhur keq që rrethanat aq të përkohshme, si ato që kanë të bëjnë me fushën e politikës, të vështruara të veçuara nga çdo parim më i lartë, duhet vetë të vërtetojnë aftësinë e ndikimit stimulues në këto çështje; megjithatë, duhet të pranohet se rasti për zhvillimin e mundësive latente duhet gjithmonë të jepet përmes atyre mjeteve që e do puna të jenë në çfarëdo kohe më të qasshmet në të kuptuarit e njeriut.

Prandaj ne ofrojmë këtë vështrim: të ballafaquar nga intensifikimi i një gjendjeje konfuzioni e cila po përhapet gjithnjë e më shumë, do të duhej të kërkohej me mend bashkimi i të gjitha forcave të tilla shpirtërore që ende mund t’u ndjehet veprimi në botën e jashtme, si në Lindje ashtu edhe në Perëndim; ndërsa përsa i përket Perëndimit, nuk shohim ndonjë forcë tjetër të tillë pos asaj të kishës katolike. Po të vëhen në kontakt këto të fundit me përfaqësuesit e traditës lindore, njeriut i mbetet vetëm të gëzohet me këtë rezultat të parë i cili mund të shërbejë si pikënisje e ardhjes së gjërave më të mëdha, meqenëse nuk do të kalojë shumë kohë para se të bëhet e dukshme se kup rezultatet e dëshiruara; do të jetë pastaj e domosdoshme të kalohet në atë që duhet normalisht të ishte e para, do të thotë në shqyrtimin e një përputhjeje parimesh, për të cilin kushti qenësor por i mjaftueshëm do të ishte që përfaqësuesit e Perëndimit të zbulonin një vetëdije të vërtetë për ato parime, të cilën Lindja kurrë nuk e shpori sysh. Të kuptuarit e vërtetë, le të përsëritet edhe një herë, mund të dalë vetëm nga brenda, gjë që bën të thuhet se ai duhet të ngrihet në atë rrafsh që mund të quhet, po ashtu me të drejtë, intelektual ose shpirtëror, meqenëse këto dy fjalë vërtet bartin një kuptim thuaja identik; pastaj, duke u nisur nga kjo çështje, vetë marrëveshja do të shtrihej nga forca e ngjarjeve në çdo sferë tjetër, njësoj si kur një herë të jetë shpallur një parim nuk mbetet asgjë tjetër pos të nxirret përfundim, ose thënë më mirë, të jepen qartë të gjitha pasojat që nënkuptohen me të. Vetëm një pengesë mund të qëndrojë në këtë rrugë: kjo është dashuria perëndimore për prozelitizmin, e cila pengon njohjen e faktit se të keshë “aleatë” që nuk janë subjekte ndonjëherë ka përparësi pozitive, ose thënë më saktësisht, ajo dashuri është pikërisht mungesë e të kuptuarit nga e cila del ai prozelitizëm si njëri prej pasojave të saj: a ka mundësi të kapërcehet kjo pengesë? Po u tregua kjo si e pakapërcyeshme, atëherë elita, duke kërkuar të stabilizojë veten, nuk do të mund të mbështetej më mbi asgjë tjetër pos mbi përpjekjet e atyre që do të ishin sa duhet të kualifikuar me aftësitë e tyre intelektuale, pa marrë parasysh asnjë rrethanë të posaçme, dhe gjithashtu, s’ka nevojë të thuhet, që të mbështetej mbi pikëpamjet e Lindjes; prandaj puna e tyre do të tregohej më e vështirë, ndërsa ndikimi i tyre do të mund të fillonte të ndjehej pas kalimit të një intervali të gjatë të kohës, sepse vetë do të duhej të krijonte të gjitha instrumentet që do t’i nevo-jiteshin, në vend që t’i gjente të gatshme për t’i përsosur si në ndonjë rast tjetër të mëvonshëm; por jemi larg asaj që të marrim me mend se këto vështirësi, sado të mëdha që mund të jenë, janë të një natyre që pengojnë përmbushjen e asaj që duhet të bëhet në një mënyrë a në një tjetër. Prandaj e shohim të udhës që lypsen bërë edhe këto vërejtje: tashmë ka shenja të padyshimta në botën perëndimore për një lëvizje, deri tani e përcaktuar keq por e cila është mjaft e aftë të prijë, dhe vërtetë, në rrethana normale do të detyrohej të printe, në rithemelimin e një elite intelektuale, me kusht që të mos ndodhte së shpejti ndonjë kataklizëm, që të zhvillohej rrugës së vet. Vështirë se ka nevojë të theksohet sa do të ishte kjo përparësi e kishës, sa i përket rolit që ajo duhet të luajë në të ardhmen, po të kishte mundësi ajo disi të parandalonte lëvizjen e tillë, më mirë sesa të lejonte të zhvillohej pavarësisht, duke rrezikuar kështu që të detyrohet të vijojë pas saj me vonesë në mënyrë që të ruajë ndikimin që do të kishte rrëzik t’i rrëshqasë nga dora: nuk është e domosdoshme të përvetësohet një pikëpamje posaçërisht e lartë ose e paqasshme në mënyrë që të shquhet fakti se pikërisht kisha do të përfitojë më së shumti nga një qëndrim i cili, larg asaj që të nënkuptojë kompromisin më të vogël në çështjet doktrinare, do të dilte, përkundrazi, si rezultat ruajtja e saj që të mos i përshkruhej fryma bashkëkohore, ndërsa njëherit duke mos lejuar të bëheshin farë ndryshimesh të jashtme. Do të ishte diçka paradoksale të shihej që Katolicizmi integral të realizohej pa bashkëpunimin me kishën katolike, i cili, në një rast të tillë, do të mund të kishte nevojë të çuditshme për t’u detyruar të pranojë mbrojtjen nga sulmet e tërbuara më të tmerrshmet me të cilat është ballafaquar ndonjëherë nga individët udhëheqësit e të cilëve, ose së paku ata të cilët u kanë lejuar të flasin në emër të tyre, janë përpjekur më herët t’i diskreditojnë duke ua hedhur dyshimet më të këqija: ndërsa sa na përket neve, do të na vinte keq të shihnim të ndodhnin gjëra të tilla; por nëse nuk ndodhin gjëra të tilla, vërtet është koha që ata të cilëve pozita u ngarkon përgjegjësitë më të mëdha të veprojnë me vetëdije të plotë dhe të mos lejojnë veprimet që do të mund të lindnin pasojat më të mëdha, t’i nënshtroheshin rrezikut të zhgënjimit për shkak të mungesës së të kuptuarit ose të vullnetit të keq të disa njerëzve pak a shumë të nënshtruar; një gjë e tillë tashmë dihet se ka ndodhur dhe kjo, megjithatë, tregon edhe një herë deri në çfarë shkalle mbizotëron konfuzioni sot gjithkund. Mund të ndodhë fare mirë që këto vështrime të mos jenë posaçërisht të mirëseardhura, ndonëse janë bërë nga pikëqëndrimi i pavarur dhe në frymë të paanësisë së plotë; por ajo ka pasoja të vogla, ndërsa njeriu nuk duhet të mos i thotë gjërat që duhet thënë kurdoqoftë që duket se rrethanat kërkojnë këtë dhe në një mënyrë e cila është më e përshtatshmja në atë rast.

Vërejtjet e mësipërme nuk janë gjë tjetër pos një përmbledhje e një grumbulli përfundimesh të cilave u jemi drejtuar gjatë disa hulumtimeve fare të vona, nënkuptohet, të bëra në një fushë thjesht intelektuale; nuk ka kurrfarë nevoje, së paku jo tash për tash, të hyhet në hollësi të shumta, të cilat, për më tepër, do të ishin me interes të vogël në vetvete; por mund të vërehet se asgjë nuk është shkruar në shënimet e më larta pa reflektim të bollshëm. Do të ishte e padobishme të bëheshin kundërshtime delikate në formë argumentesh filozofike, të cilat në rastet më të shumta nuk përfillen: ne po flasim seriozisht për gjëra serioze dhe nuk kemi kohë për të humbur në grindje verbale që nuk shërbejnë për asgjë. Nuk kemi kurrfarë dëshire të vijmë në kundërshtim ose të përzihemi në çështje shkolle ose partie, ndërsa nuk do të mund të zhytemi në asnjërën nga temat e nduarnduarshme të pranishme tani në Perëndim, sepse asnjëra nuk do t’i përshtatej këtij rasti. Një fjalë qortimi mund t’u drejtohet atyre që, për arsye të prirjes për mirëkuptim më të lart, nëse jo për arsye të shkallës së dijes deri në të cilën ata vërtet kanë arritur, duken të paracaktuar të bëhen elemente të një elite të mundshme. Pa asnjë dyshim fryma moderniste, e cila vërtet është “diabolike” në çdo kuptim të fjalës, po rropatet me të gjitha mjetet që ka në dorë për t’i penguar këto elemente, sot të izoluara dhe të shkapërderdhura, që të mos arrijnë kohezionin që është i domosdoshëm nëse duhet të ushtrojnë çfarëdo ndikimi real në mentalitetin e përgjithshëm; është, pra, detyrë e atyre të cilët tashmë kanë arritur gjendje të vetëdijes pak a shumë të plotë, sa i përket natyrës së qëllimit ndaj të cilit përpjekjet e tyre duhet të drejtohen, të qëndrojnë të fortë kundër çfarëdo vështirësish që mund t’u dalin në rrugë. Për ata që nuk kanë arritur shkallën prej së cilës drejtimi i pagabueshëm nuk lejon më të gabohen nga rruga e vërtetë, ende duhet të kemi frikë se mos shmangen në mënyrë më serioze; prandaj kërkohet maturia më e madhe, dhe ne do të thoshim madje se duhet shtyer deri në pikë të dyshimit, për arsye se “kundërshtari” i cili deri në këtë pikë nuk është kapërcyer perfundimisht, di si të marrë me mend mashtrimet më të llojllojshme dhe kohë pas kohe edhe më të papriturat. Nganjëherë ndodh që njerëzit të cilët mendojnë se iu kanë shmangur ndikimit të materializmit modern bëhen pre e lëvizjeve të cilat, derisa duket se i kundërshtojnë atij, vërtet i përkasin të njëjtit rrafsh të gjërave; kurse nga aspekti i kthimit të mëndjes së shumë perëndimorëve është e dëshirueshme nga kjo pikëpamje të vëhen në mbrojtje ata sidomos kundër fuqisë së tërheqjes që mund të ushtrohet mbi ta me “dukuri” të një lloji pak a shumë të jashtëzakonshëm: pikërisht kjo tërheqje mban përgjegjësi të madhe për të gjitha gabimet e “spiritualizmit të ri”, ndërsa duhet të pritet që ky rrezik i posaçëm do të vazhdojë të shtohet, meqenëse fuqitë e errëta që e mbajnë gjallë hutinë e tanishme gjejnë në të një nga instrumentet e tyre më të fuqishme.

Ka mundësi madje që ne të mos jemi shumë larg nga koha që tregon profecia ungjillore, për të cilën tashmë kemi bërë fjalë gjetiu: “Sepse krishtë të rrejshëm dhe profetë të rrejshëm do të ngrihen, dhe do të tregojnë shenja dhe mrekulli për të kandisur, po të jetë e mundshme, edhe të zgjedhurin”. “Të zgjedhurit”, siç tregon fjala, janë ata që shkojnë të përbëjnë elitën në kuptimin e plotë të fjalës, gjë që, për më tepër, është arsye pse ne parapëlqejmë të përdorim këtë term përkundër keqpërdorimit të vazhdueshëm të tij në botën profane; anëtarët e elitës, “të zgjedhurit”, në saje të të “kuptuarit” të brendshëm që kanë arritur, nuk janë më në gjendje të kandisen, por kështu nuk qëndron puna me ata që deri tani nuk kanë poseduar gjë më shumë se mundësitë e njohurisë, thënë saktësisht, janë vetëm të “thirrurit”; dhe kjo është arsyeja pse thuhet në Ungjill se “shumë thirren por pak zgjidhen”. Po hyjmë në një kohë kur do të jetë jashtëzakonisht vështirë të ndahet “shapi nga sheqeri” dhe të kryhet si duhet ajo që teologët e quajnë “mbajtja e shpirtrave”, si për shkak të konfuzionit të përgjithshëm që shfaqet në forma të intensifikuara dhe gjithnjë e më të llojllojshme, po ashtu edhe për shkak të nevojës për dije të vërtetë ndër ata funksioni i të cilëve është t’u prijnë të tjerëve, dhe të cilët sot janë gjithnjë e më shpesh pak më të mirë sesa “prijës të verbër”. Pastaj do të jetë koha të shihet nëse, në rrethana të tilla, ka ndonjë dobi nga hollësitë dialektike dhe nëse një filozofi, qoftë ajo edhe më e mundshmja, do të mjaftojë të pengohet zgjidhja e “fuqisë së skëterrës”; edhe ky është një iluzion për të cilin disa njerëz kërkojnë të qortohen, sepse ka shumë asish që marrin me mend, nga padija mbizotëruese sa i përket natyrës së intelektualit, që mund të mbështetet njeriu në njohurinë thjesht filozofike, e cila madje edhe në kohët më të mira do të arrijë në vetë hijen e njohurisë së vërtetë, për të vënë çdo gjë në rrugë të drejtë dhe për të shkaktuar riorientimin e mentalitetit bashkëkohës, pikërisht siç janë disa që besojnë se mund të gjejnë madje në shkencën moderne një mjet për t’u ngritur deri në rrafshin e të vërtetave më të larta, ndërsa kjo shkencë, në të vërtetë, mbështetet në pohimin e vetë atyre të vërtetave. Të gjitha këto iluzione ia dalin në aq shumë raste të shkojnë rrugës së gabuar; shumë përpjekje prandaj bëhen më kot, dhe kështu shumë nga ata që sinqerisht dëshirojnë të reagojnë kundër botëkuptimit modern janë dobësuar e bërë të paaftë; duke mos ia dalur të zbulojnë parimet thelbësore, pa të cilat i gjithë veprimi është dënuar të jetë joefektiv, i kanë lejuar vetes t’i tërheqë joshja në qorrsokaqe nga të cilat nuk ka kurrfarë rruge të mundshme për të ikur. Ata që do të kenë sukses të kapërcejnë të gjitha këto pengesa dhe të korrin fitore mbi armiqësinë e një rrethane që kundërshton gjithë spiritualitetin, do të jenë pa dyshim në numër të vogël; por themi edhe një herë, nuk çojnë peshë numrat këtu, sepse mirë është një ku ligjet janë fare tjera nga ato të materies. Nuk ka pra, kurrfarë rasti për humbje shpresash; po edhe po të mos kishte kurrfarë shprese për të arritur çfarëdo rezultati të dukshëm para shkatërrimit të botës moderne përmes ndonjë katastrofe, ajo nuk do të ishte ende arsye e vlefshme për t’u tërhequr nga përvjelja për punë që shtrihet në largësi përtej kohës së sotme. Ata që mund të ndjehen të gatshëm të dorëzohen para shkurajimit duhet të dinë se asgjë e përmbushur në këtë rrafsh nuk mund të humbet përgjithmonë, se konfuzioni, gabimi dhe errësira nuk mund të gëzojnë tjetër përveç tifos e mashtrues dhe të parëndësishëm, se çdo lloj i çekuilibrimit të pjesërishëm dhe kalimtar duhet doemos të kontribuojë në ekuilibrin e madh të tërësisë, dhe asgjë nuk mund të mbisundojë përfundimisht në fuqinë e së vërtetës; për moto të tyre duhet të marrim atë që është përvetësuar në kohët e mëhershme nga disa organizata nismëtare të Perëndimit: Vincit omnia Veritas.

**Newhost** · 01-05-2005, 04:49

Bjeri shkurt ..... Kushdo qe ta lexoje librin te klikoje ketu

http://www.dielli.net/Archiv/PDF/krizabotes_genon.zip

**ORIONI** · 01-05-2005, 06:50

Botëkuptimi islam mbi njeriun dhe qytetërimin

Në botëkuptimin islam, dalja e njeriut në këtë botë ka nisur me Ademin a.s.. Ai është njeriu i parë, pejgamberi i parë dhe pri*jësi i parë i përkryer, por nuk ka dyshim se ishte njeri i qytetëruar. Ai ishte qeliza e parë e një rendi e shoqërie që do të formohej me premisa hyjnore. Ai kishte marrë Dërgatë nga ana e Zotit për të ndërtuar dhe rregulluar jetën shpirtërore e fizike të tij dhe të pasa*rdhësve në sipërfaqen e dheut.

“(Kujtoje, Muhammed) Kur Zoti yt u tha engjëjve: “Unë po krijoj (po përcaktoj) në tokë një zëvendës-(mëkëmbës)”! Ata (engjëjt) thanë: “A do të vësh në të atë që bën çrregullime dhe që derdh gjaqet, e ne Të madhërojmë Ty me lavdërimin Tënd dhe të adhurojmë plotësisht”! Ai (All-llahu) tha: “Unë di atë që nuk dini ju”!

“E Ai (Zoti) ia mësoi Ademit të gjithë emrat (e të gjitha se*ndeve), pastaj ata ua paraqiti engjëjve dhe u tha: “Më tre*goni për emrat e këtyre (sendeve të emërtuara), nëse jeni të drejtë”.

"(Engjëjt) thanë: Ti je i patëmetë, ne nuk kemi dije tjetër përveç asaj që na mësove Ti. Vërtet, Ti je i Gjithëdijshëmi, i Urti!”[1]

Në këto ajete, Kur’ani hedh dritë mbi ngjarjen më të rëndësi*shme të historisë njerëzore, atë të krijimit të njeriut të parë-Ade*mit a.s.. Duke ditur se Kur’ani është fjalë e All-llahut, ai na pajis me diturinë më autentike, dituri që na mëson dhe na jep informa*cion jo vetëm në lidhje me krijimin e njeriut, por gjithashtu edhe mbi qëllimin e këtij krijimi. Natyrisht, kjo dije autentike është shumë më thelbësore, më e saktë dhe krjetësisht origjinale sesa spekulimet e ndryshme, të ashtuquajtura shkenco*re, që propaga*ndojnë teorinë e evolucionit dhe përsosjes së krijimit të njeriut e të qyte*tërimit të tij.

Meqë njeriu është vënë në një sprovë të vështirë, All-llahu vendosi të mos e linte që ai vetë të hulumtonte për të gjetur rru*gën e drejtë, rrugën e qytetërimit, ngase ai nuk është krijesë e pa*tëmetë. Boshllëku në natyrën e njeriut mund të mbushet vetëm duke ndjekur mësimet dhe porositë e profetëve, mësime që e kanë origjinën tek shpalljet e All-llahut.

Bazuar në Kur’an, po edhe në forma të tjera të inspirimit që i bëheshin Muhammedit a.s., iu vunë themelet një qytetërimi të ri, që bëri kthesë të madhe në avancimin e qytetërimit njerëzor. Ba*razia fetare, racore, nacionale, gjinore, arsimore si dhe të drejtat individuale e shoqërore që garantoheshin dhe jetësoheshin në ku*shtet e shoqërisë Islame, ngritën lartë imazhin dhe prestigjin e kësaj bashkësie në nivelin qytetërues të kohës. Ka shumë lidhje të forta, faktorë që i bashkojnë muslimanët në kuptimin e një sho*qërie qytetëruese, sikundër janë:

- Besimi në një Zot të vetëm, pa marrë parasysh racën, gjininë, shoqërinë, kombin dhe etnosin;

- Besimi në Muhammedin a.s. dhe në të gjithë pejgamberët e tjerë që janë të shpallur nga Zoti, një gjë që nuk e gjejmë tek fetë e tjera.

- Kthimi në drejtim të Qabesë gjatë të falurit vlen për të gjithë muslimanët, kudo që ndodhen ata;

- Uniteti i tyre në leximin e citateve të Kur’anit në gjuhën arabe gjatë gjithë të falurit;

- Uniteti i tyre në agjërimin e muajit të Ramazanit;

- Uniteti i muslimanëve në kryerjen e obligimit të Haxhit, në hapësirë dhe në kohë të caktuar etj.

Gjithnjë sipas Islamit, njeriu është një krijesë e veçantë, e ndershme, të cilën e ka dalluar i Madhi Zot përballë shumë krije*save të tjera. Njeriu nuk është as zot e as kafshë. Nëse mohohet krejt hyjnorja e tij, kjo nuk do të thotë se verifikohet shtazarakja e tij. Njeriu është një lloj krijese e shkëlqyer, të cilën e ka nderuar i Lartmadhëruari me mendje, vullnet dhe shpirt.

Katër janë komponentet kryesore, me të cilat dalloi Allahu njeriun nga krijesat e tjera:[2]

A. Komponenti shpirtëror

Mbi të gjitha këto që u përmendën, I Lartmadhëruari e ka fisnikëruar njeriun me shpirtin që është shkëndij e nurit hyjnor dhe frymë prej shpirtit të të Gjithëmëshirshmit. Edhe pse kjo fryrje prej shpirtit hyjnor është e veçantë vetëm për Ademin a.s.-babain e njerëzimit, dikush mendon se nga kjo fryrje hyjnore kanë pjesë dhe ajo i takon gjithë gjinisë njerëzore.

إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِينٍ* فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ* ( سورة ص. الآية: /71-72)

"(Kujto) Kur Zoti yt u tha melekëve: Me të vërtetë që unë do të krijoj njeriun nga balta. Kështu, pra, kur unë t’ia kem dhënë plotësisht formën atij dhe t’i kem fryrë shpirtin që Unë e kam krijuar për të, atëherë përkuljuni atij duke i rënë në sexhde.”[3]

Atributi i amshueshmërisë në tërësinë e tij ekskluzivisht i përket vetëm All-llahut, ndërsa njeriu është krijuar në kohë dhe hapësirë të caktuar. Njeriu është një krijesë e All-llahut, e krijuar prej materies- baltës; pjesa trupore e tij, që bën jetë kalimtare, dhe shpirtit, që është pjesë e frymës së Shpirtit të Krijuesit të gjithë*sisë, i cili është i amshueshëm. All-llahu i ka dalluar njerëzit me atë që e ka dalluar Ademin, u ka dhënë mendje, dituri-intelegje*ncë, shpirt dhe i ka bërë mëkëmbës të Tij ”halif”, në sipërfaqe të Tokës. E gjithë kjo vëreteton se njeriu është një lloj krijese me premisa hyjnore, i veçantë dhe i dalluar nga gjithë krijesat e tjera në aspektin e krijimit shpirtëror, sepse All-llahu nuk i ka fisnikë*ruar ato me atë që ka fisnikëruar njeriun, me shpirt nga fryma e Tij dhe me mendje-dituri nga dija e Tij, dhe mu për këtë, obligi*met, përgjegjësia dhe mëkëmbësia në Tokë i takon vetëm njeriut.

B. Komponenta fizike -materiale- (krijimi i njeriut në formën më të bukur)

Komponent tjetër që e veçon njeriun nga krijesat e tjera, është konstrukti i tij. Forma dhe trajta e njeriut, fizionomija- pamja e tij është më e bukur se e çdo krijese tjetër, dhe këtë e ka theksuar Kur’ani:

لَقَدْ خَلَقْنَا اْلإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ* (التين /4).

Vërtet që ne e krijuam njeriun në formën më të mirë.”[4], ndërsa Pejgamberi Muhammed a.s., duke bërë sexhde, thosh*te: “Fytyra ime i bën sexhde Atij Që e ka krijuar, i ka dhënë formën, Atij Që i ka krijuar veshët dhe sytë. I madhë*ruar qo*ftë All-llahu, Krijuesi më i mirë.”[5]

Njeriu me një krijim të tillë të përsosur, përbën kulmin e artit hyjnor të kësaj gjithësie të stolisur me Fuqinë Hyjnore.

C. Përgjegjësia dhe mëkëmbësia e njeriut në sipërfaqe të Tokës

Islami e shpall dhe e ngre lart fisnikërinë e njeriut. Ai e ka vë*në njeriun në pozitë të mëkëmbësit të Zotit në sipërfaqe të Tokës. Kjo përgjegjësi buron dhe hetohet nga brenda, nga zemra, nga besimi dhe bëhet pjesë e njeriut, ngase ai tani nuk ka frikë ligjin policor, por ka një dashuri të madhe dhe respekt ndaj ligjeve hyj*nore dhe një frikë tjetër të madhe, e cila është e mbrojtur me res*pektin dhe dashurinë për Zotin xh.sh. e, të gjitha këto janë elemente të qytetërimit.

All-llahu i Lartë, Krijuesi dhe Sunduesi i gjithësisë, dëshiroi të krijonte njeriun, më të nderuarin e krijesave, me qëllim që ai ta njohë ekzistencën e Tij, ta adhurojë, t’i bind*et, dhe mëkëmbësia e Zotit në Tokë - (خَلِيفَةُ اللهِ فِي ا لأَرْض&#1616t’i dhurohej njeriut. Dhe, ky nderim që iu bë krijesës njeri, i ka vënë në dilemë melekët-engjëjt, të cilët, me gjasë, e kishin pritur që ai nder t’u jepej atyre:

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي اْلأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ* (البقرة /30)

"Dhe (kujto, Muhammed) Kur Zoti yt u tha melekëve-engjë*j*ve: “Unë do të bëj (do të përcaktoj) në tokë një mëkë*mbës (halif)”! Ata thanë: “A do të vësh në të atë që bën çrregulli*me dhe që derdh gjaqet, e ne Të madhërojmë Ty me lavdëri*min Tënd dhe të shenjtërojmë”! Ai (All-llahu) u tha: Unë di atë që nuk dini ju”![6]

Termi “Halif” (zëvendës-mëkambës), i theksuar në Kur’anin famëlartë, është përdorur për identifikimin e dikujt që është i qy*tetëruar dhe është në gjendje të menaxhojë, që është administra*tues i çdo gjëje që është në tokë, por që vepron konform me no*rmat dhe ligjet e një autoriteti më të lartë se vetë njeriu. Në këtë rast Autoriteti më i lartë është All-llahu, ndërsa “halif” është nje*riu, të cilit All-llahu i dha të drejtën e sundimit e administrimit të Tokës me emrin e Tij, i mësoi emërtimin e të gjitha sendeve e të dijeve dhe i dha mprehtësinë e nevojshme për një qellim të tillë.

Ajo që e ka dalluar njeriun, e që në masë të madhe e dallon edhe sot në krahasim me shtazët, është mendja dhe intelegjenca e tij. Tërë ajo që ka arritur njeriu për ta çuar përpara jetën e tij gjatë historisë, është produkt i mendjes, e cila ka premisa hyjnore. Atje ku mendja konsumohet, përparimi vazhdon në saje të veprimta*risë ndjesore të zemrës. Mirëpo as kjo, madje, nuk është e mja*ftueshme për të arritur të vërtetën absolute dhe qytetërimin e mirëfilltë. Me gjithë mendjen që i është dhuruar njeriut nga Kri*juesi i tij, ai asnjëherë nuk do të qytetërohej dhe asnjëherë nuk do të gjente udhën e drejtë po të mos ishte udhëzimi hyjnor nga ana e Krijuesit.

D. Dhënia e Universit në shërbim të njeriut

Krijuesi i Gjithësisë njeriun e ka veçuar në raport me krijesat e tjera edhe me nderimin që i ka bërë duke e favorizuar me dhënien dhe lënien e gjithësisë në shërbim të tij. Ai i ka lënë në dispozicion njeriut për t’i shfrytëzuar qiejt e Tokën dhe gjithë ato të mira materiale e begati që kanë ato në shërbim të mirëqenies së njeriut e për ta bërë atë të lumtur, dhe krejt kjo është bërë me qëllimin që ai të bëhet i qytetëruar, të njohë Krijuesin e tij, t’i fa*let Atij dhe të zbatojë ligjet e Tij hyjnore. Në Kur’an, në suren “Lukman”, thuhet decidivisht:

أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي اْلأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً…* ( لقمان /20)

“A nuk e shihni ju (o njerëz) se All-llahu ju ka nënshtruar për të mirën tuaj gjithçka ka në qiej dhe gjithçka ka në Tokë dhe i ka plotësuar e përsosur mirësitë e Tij mbi ju, të dukshme e të fshehta…!”[7]

Universi i është dhënë në dispozicion njeriut, e njeriut i takon që mbështetur në dhuntinë tjetër nga All-llahu, atë mendore, t’i hulumtojë, t’i studiojë e t’i gjejë sekretet e gjithësisë dhe t’i shfr*ytëzojë gjërat që i sjellin atij qytetërim, mirëqenie dhe lumturi. Në kohën e fundit, kur popujt muslimanë, për fat të keq, janë tërhequr prej dominimit dhe fushës së udhëheqjes së botës njerë*zore qytetëruese islame, e janë mbyllur në kornizat e veta lokali*ste e kombëtare, si kundërreagim, janë aktivizuar ideologji dhe filozofi të mbrapshta shkatërruese.

Është edhe një realitet që duhet cekur dhe duhet ta ketë në mendje çdo musliman: qytetërimi islam nuk mund ta kryejë rolin e ndikimit në qytetërimin njerëzor- botëror, nëse bëhet imitues a vjedhës i qytetërimeve të tjera. Kështu, ai nuk mund ta ruajë identitetin e vet, e lëre më t’i shtyjë popujt e tjerë ta përvetësojnë atë! Ndikimin mund të arrijë vetëm nëse muslimani beson bind*shëm se qytetërimi i tij është i pavarur, me identitet të posaçëm hyjnor qiellor, i vlefshëm për çdo kohë e vend, i ngritur mbi baza të forta, i mbështetur në Kur’anin dhe hadithet e Pejgamberit a.s..

Veçoritë e qytetërimit islam

Perëndimorët nuk e dinë apo nuk duan ta pranojnë rolin që ka ushtruar qytetërimi islam në qytetërimin perëndimor në shumë sfera të jetës shpirtërore dhe materiale të njeriut: në kulturën e tij, artin, progresin shkencor, arritjet filozofike dhe transformimin modern industrial. Dihet se qytetërimi perëndimor u zhvillua dhe u fermentua nën shtypjen e faktorëve të veçantë historikë dhe në ambient ku sundonte materializmi dhe dominonte mbi të, në periudha të shumta e të gjata, armiqësia ndaj fesë dhe tërbimi kundër moralit dhe vlerave.

Islami është fe që përfshin të gjitha aspektet e jetës shpirtë*rore e materiale të njeriut. Është fe që në vete përmban rrugët e posaçme të lumturisë dhe të mirësisë. Është fe që zgjidh të gjitha problemet e farës së njerëzimit. Sipas Islamit, trupi dhe shpirti i njeriut kanë nevojat e tyre, dhe ato duhet të respektohen e të bara*speshohen tërësisht. Islami llogarit dhe mban parasysh të gjitha elementet dhe aspektet e natyrës së njeriut dhe kujdeset për qenien e ndërlikuar të prirjeve materiale e shpirtërore të tij. Islami përcakton sistemin e jetës në baza morale, shpirtërore por edhe materiale.

Islami është një qytetërim që i bashkon muslimanët në besim me Njëshmërinë e Zotit (Tevhidin), në shoqëri me respektimin e njerëzimit dhe barazimin e individëve të saj, pa mbivlerësimin e askujt në fushën e moralit dhe sjelljes, me devotshmërinë ndaj All-llahut xh.sh. Nëse krahasohet me qytetërimet e tjera, dallohet për modesti shumë të madhe në jetë, për veprimtarinë e dendur për botën e ardhshme, në jetën personale e private, për një kujdes të madh ndaj pastërtisë trupore e shpirtërore, aty ku takohen qytetërimet madhështore dhe shoqëritë e shëndosha.

Uniteti qytetërues islam, në një masë të madhe, është i ngritur mbi bazën e normave ligjore të dala nga Kur’ani dhe Syneti i Pejgamberit a.s. si dhe të mësimeve morale islame. Sheriati islam dhe normat morale juridike islame, janë të përbashkëta dhe unike për gjithë besimtarët muslimanë anekënd botës, pa kufizim kohe apo hapësire. Por, duke pasur parasysh ndryshimin e pozitave dhe shkallën e veprimit sipas këtyre normave e mësimeve, Islami pranon dallimet e qytetërimit islam lokal dhe specifikat vendore, që është i patjetërsueshëm në krahasim me lokalizmat e tjerë, kur merren parasysh ndryshimet e natyrave të popujve që i përkasin Islamit, natyrat e vendeve, dhe shekujve, natyrat e sistemimeve qeverisëse si dhe pozitave gjeografike, përkatësia kombëtare, do*ket, tradita etj.. Ai është një qytetërim që dallohet me natyrë specifike vendore.

“Islami është një koncept i koordinuar i cili u paraqit në forma politike e shoqërore dhe unitet fetar. Ky koncept, përfshin një fushë të gjerë të vendit dhe të kohës. Veçoritë e tij të ndrysh*me janë demonstruar në vende dhe epoka të ndryshme, varësisht prej fërkimit të tij me forcat e ndryshme shoqërore e politike lo*kale; p.sh. Spanja në verilindje të Afrikës në mesjetë, ka qenë e lidhur me djepin e Islamit në Azinë Perëndimore; kultura e saj ka qenë pjesë prej kulturës së kësaj qendre islame. Por ajo dallohet në sfera të ndryshme dhe bart specifika, të cilat kanë pasur ndi*kim të madh në Azinë Perëndimore; kësisoj kanë qenë edhe ve*ndet e tjera kryesore të pavarura prej të tjerëve, si nënkontinenti Indian, Indonezia, zonat shkretinore në Jug të Rusisë deri në kufi*jtë e Kinës bartin karakteristika dhe veçori lokale, por ato e rua*nin natyrën e dalluar Islame”.[8]

Sipas Islamit, e mira, e drejta, nderi, janë ato vlera qytetërue*se që duhet të afirmohen dhe që janë të lejueshme të bëhen. Mi*rëpo, problemet më të mëdha që dalin në plan të parë në vlerësim, kur është fjala për të mirën e të keqen, shtrohen si pyetje: ç’është e mira e ç’është e keqja; kush duhet të përcaktojë kriteret dhe normat e së mirës dhe së keqes; cilët janë faktorë të qytetërimit, që vënë në lëvizje njerëzit dhe i shtyjnë të veprojnë në këtë a në atë mënyrë; cili është kriteri i vlerësimit moral të njerëzve? Të gjitha këto kanë zënë vend të veçantë në Kur’an dhe në hadithet e Muhammedit a.s., dhe në fenë e qytetërimin islam.

Kur’ani burim themelor i fesë dhe i qytetërimit islam

Kur’ani është libri i fundit qiellor që i zbriti Pejgamberit të fundit, Muhammedit a.s. prej All-llahut, nëpërmjet Xhibrilit. Ai është libri shenjtë, i mbinatyrshëm-(muëxhizetun), ligjërim-fjalë e All-llahut që i erdhi Muhammedit a.s. në mënyrë kronologjike në një periudhë prej 23 vjetësh. Përmban gjithsej 114 sure-ka*ptina dhe për numrin e tyre nuk ka mospajtime në mes dijetarëve. Sa i përket numrit të ajeteve në Kur’an, ka mendime jo gjithnjë të dakorduara në mes dijetarëve. Ata, pa përjashtim, të gjithë pajto*hen se Kur’ani ka mbi 6000 ajete. Por, është dëgjuar që dikush të ketë thënë se Kur’ani ka 6204, dikush 6214, ndonjë tjetër 6219, po edhe 6225, 6226, 6236 e 6360 ajete.[9] Shkaku për mospajtuesh*mërinë e numrit të ajeteve të Kur’anit, është se dikush ka numë*ruar ajetin fillimor:

- بسم الله الرحمن الرحيم(Me emrin e All-llahut, Gjithëmë*shirëshmit, Mëshirëbërësit) si ajet përbërës i çdo sureje; ka të tjerë që këtë ajet e kanë numëruar si një ajet i vetëm i sures “en-Nemel” e, nga ndonjë tjetër, ajeti në fjalë: (Me emrin e All-llahut, Gjithëmëshirëshmit, Mëshirëbërësit) është llogaritur si ajet fillimor i çdo kaptine. Pa këtë ajet, (Me emrin e All-llahut, Gjithëmëshirëshmit, Mëshirëbërësit) Kur’ani ka 5247 ajete. Ekziston edhe një shkak tjetër, pse dijetarët nuk pajtohen në lidh*je me ajetet e Kur’anit, që është se shkurtesat në fillim të sureve, nga disa janë numëruar si ajete të mëvetësishme, e të tjerë nuk i kanë numëruar si të tilla. Sado që të jetë numri i ajeteve të Kur*’anit, nuk ka dyshim se ai është burimi themelor dhe kryesor i fesë dhe predikimit islam.

Sipas përkufizimeve të dijetarëve muslimanë, Kur’ani është fjalë hyjnore, ligjërim i All-llahut, libër qiellor, i mrekullueshëm, i paimitueshëm, i paarritshëm as nga përmbajtja dhe as në aspe*ktin artistik, pra është “Muëxhize” që i është zbritur Muhamme*dit a.s. përmes Xhibrilit, i përcjellë besnikërisht prej tij, i shkruar që atëherë kur zbriti, i tubuar në një përmbledhje të quajtur “Mu*s’haf”, i ruajtur, i kultivuar e i mësuar përmendsh dhe, leximi i tij është adhurim-ibadet për muslimanët.[10]

Kur’ani-Mus’hafi fillon me suren “El-Fatiha”,dhe përmby*llet, përfundon me suren “en-Nas”.

Kur’ani është ligjërim-fjalë e All-llahut e jo e Muhammedit a.s., siç ka pretenduar ndokush dhe mu këtu qëndron pamundësia e imitimit të Kur’anit, mrekullia dhe përkryeshmëria e tij.

Kur’ani i është dedikuar mbarë njerëzimit. Ai nuk pranon ra*cizëm, nuk njeh kufij kohorë e hapësinorë të shtrirjes. Studiuesit e Kur’anit, duhet të lirojnë patjetër shpirtin dhe mendjen e tyre nga paragjykimet dhe qëndrimet e ndryshme ideologjike e ateiste, në mëyrë që ta kuptojnë atë drejt e si duhet.

Kur’ani ka filluar të zbres më 1 shkurt në vitin 610 me aje*tin:”Lexo në emër të Zotit tënd, i cili ka krijuar”[11], për të mba*ruar në vitin 632 me ajetin 281 të sures El-Bekaretu, që (sipas mendimit të shumicës së dijetarëve) është ajeti:[12]

"Dhe kini frikë Ditën kur në të do të ktheheni tek All-llahu. Pastaj çdokush do të paguhet për atë që ka fituar, dhe atyre nuk u bëhet e padrejtë”[13]

Tubimi dhe ruajtja e Kur'anit gjatë jetës së Muhammedit a.s. bëhej në dy mënyra:

1. Kur'ani vilej dhe ruhej në trurin e besimtarëve, d.m.th. du*ke e nxënë atë përmendsh; kishte me qindra hafizë që e kishin nxënë Kur’anin përmendsh gjatë jetës së Muhamedit a.s.. Mësimi i Kur’anit vazhdon të mësohet përmendsh edhe sot, bile, edhe në mesin e shqiptarëve ka pasur e ka edhe sot hafizë (njerëz që e di*në tërë Kur’anin përmendsh në gjuhën arabe).

2. Kur'ani vilej dhe ruhej edhe duke e shkruar. Zejd Ibni Tha*biti ka qenë shkrues i trefishtë i Kur’anit. Ai e shkroi Kur’a*nin gjatë kohës së Pejgamberit a.s.; e përmblodhi në një përmbledhje gjatë hilafetit dyvjeçar të Ebu Bekrit r.a., në vitet 11-13 h. (632-634 m.) dhe mori pjesë në shumëzimin e Mus’hafeve gjatë hila*fetit të Uthmanit r.a., në vitin 25 h..[14]

Kur’ani është shkruar që nga fillimi i shpalljes, prandaj nuk është e çuditshme e dhëna se për shkrimin e Kur'anit dhe regji*strimin e tij, gjatë periudhës së zbritjes, ishin angazhuar hiç më pak se 43 veta në mënyrë të drejtpërdrejtë nga vetë Pejgamberi a.s. dhe mbledhja e tij u bë sa qe gjallë Pejgamberi a.s..[15]

Kur’ani është i vetmi prej librave qiellorë që nuk ka pësuar ndryshime dhe ka ruajtur origjinalitetin e vet.

Temat e Kur’anit

Nuk ka dyshim se tema kryesore në Kur’an është njeriu dhe mirëqenia e tij. Por, një nga temat e Kur’anit me peshë dhe rënd*ësi të veçantë, është Udhëzimi i All-llahut. Përqendrimi në faktin se All-llahu i ka ofruar gjithmonë udhëzim njeriut me anën e shpalljeve që i ka dërguar përmes pejgamberëve, është detyrë e çdo besimtari. Kur’ani është përqendruar edhe në temën mbi ko*nceptin e besimit në Një Zot të Vetëm- “Tevhidin”. Paraqitja e Kur’anit ishte shumë revolucionare, ngase theu të gjitha barrierat racore e nacionale dhe dha një kontribut unikat të bashkimit dhe të vëllazërimit të njerëzve në një komunitet multietnik, multiku*lturor, multigjuhësor, multiracor, po me një besim të vetëm, me besimin në Një Zot ”Tevhid”. Kur’ani e inkurajon mbarë gjininë njerëzore që ta ngrenë veten mbi kufizimet provinciale, fisnore, racore dhe kombëtare, për të ndërtuar një komunitet, shoqëri të njerëzishme.

Temat e tjera në Kur’an, sikundër janë temat fetare, diturore, iluministe, etiko-morale, juridike, sociale, moralizuese, kallëzim*et historike si dhe shumë përmbajtje të tjera, të trajtuara në nivel të mrekullueshëm e të jashtëzakonshëm, janë të paarritshme edhe nga përmbajtja edhe artistikisht.

Të kthehemi përsëri tek Kur’ani, ngase duhet theksuar se baza kryesore e përmbajtjes së Kur’anit ka karakter shoqëror dhe duhet sinjalizuar për idetë e drejtësisë sociale-shoqërore e morale që dalin drejtëpërdrejt nga Kur’ani, i cili pa dyshim se synon një shoqëri të qytetëruar.

Tema sociale në Kur’an

Islami është një fe që, përveç themeleve kryesore të saj, që bazohen në Kur’an, ai si shoqëri, ndërtohet edhe mbi parimet e logjikës dhe të arsyeshmërisë dhe jo mbi dogmën apo besimin e verbër. Dhe, vetë fakti i mosndarjes së Islamit në sfera fetare dhe jofetare apo në pjesë të veçanta të kësaj jete - “Dynjasë” dhe të asaj së amshueshmes-“Ahiretit”, tregon se Islami është më tepër si një stil i jetës me premisa hyjnore, i drejtuar tërësisht nga All-llahu, dhe jo një fe që merret me ndarjet apo copëzimin e jetëve. Kështu, nga njëra anë, kur bëhet fjalë për parimet e të jetuarit, për anën sociale, ekonomike, politike, etj., të shkon mendja se Islami është një sistem i avancuar i jetës fizike, por kur bëhet fjalë për jetën shpirtërore, për moralin e individit e të shoqërisë, mësohet se ai është një kod që regullon jetën materiale dhe shpirtërore, du*ke siguruar mirëqenie dyjetësore, në rend të parë, të individit e pastaj edhe të shoqërisë. Islami merret me të gjitha aspektet e jetës së njeriut. Ai është kundër idesë së ndarjes së jetës shpir*tërore nga ajo materiale, kundër ndarjes së jetës së kësaj bote nga ajo e përtejmja.

Tema sociale në Kur’an merr një shtrirje të gjerë me karakter moralizues, edukativ dhe shumë universal. Iluminizmi fetar, ditu*ria, edukimi, fenomeni moral si kategori shoqërore, elementet përbërëse të moralit, edukimi moral i njeriut dhe i qytetarëve, ndikimi i fenomenit moral në zhvillimin e shoqërisë, kujdesi ndaj familjes si pjesë bazë e superstrukturës shoqërore, si njëra nga qelizat e para të shoqërisë njerëzore, pozita e femrës në shoqëri, nderi si katgori morale e sociale, fenomeni i pirjes së alkoolit dhe ndalimi i tij në Islam, ndalimi i përdorimit të drogës, ndalimi i lojnave të bixhozit, fenomeni i prostuticionit si dhe ndalimi e luftimi i tij, janë ato që përshkojnë tërësinë e mësimeve të Kur’*anit, udhëzimeve dhe porosive të larta edukative-morale të tij në zgjidhjen e këtyre problemeve sociale-shoqërore.

Pikëpamjet sociologjike mbi lirinë personale dhe kolektive, mbi etikën dhe edukatën morale të përfituara e të ndriçuara nga dituritë dhe kultura e qytetërimi islam, paraqesin jo vetëm kontri*but të çmueshëm moralizues për zhvillimin e mendimit sociolo*gjik, po edhe përputhen me qëllimet e evolucionit njerëzor për një bashkësi e shoqëri të qytetëruar, të pastër, të shëndoshë e të lu*mtur: pa alkool, pa drogë, pa bixhoz, pa prostitucion, pa SIDA e pa shumë të liga të kësaj natyre. Këtë e garanton pa dyshim e me shumë siguri vetëm feja islame, bile edhe pa harxhime të mëdha.

Hadithi (syneti) - bazë e dytë e fesë dhe qytetërimit islam

Hadithi (syneti) i Pejgamberit Muhammed a.s. është bazë e dytë e fesë, Sheriatit dhe qytetërimit islam. Me termin “Hadith” kuptojmë: thëniet, veprat, miratimet (pëlqimet) dhe virtytet e Mu*hammedit a.s.. Nganjëherë hadithi vjen me dispozita shtesë ose komentimin e atyre që janë detyruar me Kur’an. Hadithet e Pejgamberit a.s. janë burim pa të cilin nuk do të kuptohej Islami. Kur’ani na bën me dije se Muhammedi a.s:

وَمَا يَنْطِقُ عَنْ الْهَوَى* إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى* ( النجم/3-4)

“Ai nuk flet nga vetja e tij. Ajo që thotë, s’është (gjë tjetër) pos shpallje që i frymëzohet”[16], prandaj, duhet kuptuar se çdo thënie, veprim, miratim, pëlqim i Pejgamberit a.s. për ndonjë ve*për të ndokujt, burimin e ka nga All-llahu, andaj edhe është bazë e dytë, pas Kur’anit, në ndërtimin e fesë, jetës, ligjit dhe qytetëri*mit islam. Muhammedi a.s. ka qenë transmetues dhe interpretues i vullnetit të Zotit xh.sh. dhe komentues i ligjërimit hyjnor-Kur’anit. Roli i Hadithit dhe i traditës së Pejgamberit a.s. në ndë*rtimin e shoqërisë dhe qytetërimit islam, është i patejkalueshëm, i domosdoshëm, ngase vetëm në traditën e tij mësojmë në praktikë fenë dhe qytetërimin islam.

Pejgamberi Muhammed a.s. e ndërtoi shoqërinë islame duke ndryshuar trajtimin dhe botëkuptimin e njerzëve në shoqëri. Ai tregoi dhe vërtetoi se ishte shpëtimtari i gjithë njerëzimit. Ai hyri në një epokë të re të ndriçimit të mendjes dhe solli një ringjallje konceptuale në zhvillim, së pari të qytetërimit islam dhe, së dyti, bëri që ky qytetërim të ndikojë edhe në zhvillimin e qytetërimit njerëzor. Për ta kuptuar mesazhin hyjnor dhe për ta vlerësuar Kur’anin, duhen studiuar jeta e të dërguarit Muhammed a.s. dhe mesazhet e tij.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] Kur’ani, “El-Bekare” 30-32.

[2] Shih, Dr. Jusuf El-Kardavi, “Veçoritë e Përgjithshme të Islamit”, fq. 80-84, Furkan ISM, Shkup, 2002.

[3] Kur’ani, sureja Sad, ajeti, 71-72.

[4] Kur’ani, sureja, et-Tin, ajeti 4.

[5] Dr. Jusuf El-Kardavi, “Veçoritë e Përgjithshme të Islamit”, fq. 81, Furkan ISM, Shkup, 2002.

[6] Kur’ani El-Bekaretu, ajeti 30.

[7] Kur’ani, sureja Lukman, ajeti 20.

[8] Hamilton A. R. Gibb, “Studies on the civilization of Islam”, fq. 3. London, 1960.

[9] الإمام الحافظ عماد الدين أبو الفداء إسماعيل ابن كثير القريشي الدمشقي، تفسير القرآن الكريم، ص.7. الجزء الأول، دار الحديث في القاهرة، ، 1414هـ. 1993 م.

[10] Dr.Subhi es-Salih, “Mebahithu fi Ulumi El-Kur’an”, fq. 21, botimi i pestë, Bejrut, 1968.

- shih Muhammed Alij Es-Sabunij “Et-Tibjanë Fi Ulumi El-Kur’an”, botimi i dytë fq. 6, 1980/ 1400 h., pa vend botimi.

[11] Suretu El-Alek, ajeti-1.

[12] Shih:

- Ebi El-Hasen Alij Ibni Ahmed El-Vahidij en-Nisaburij, Esbabu en-Nuzu*li” botim i ri, fq. 8, “Daru El-Fikri”, Bejrut-Liban, 1994 / 1414 h.

- Muhamed Alij es-Sabuni ”et-Tibjan fi Ulumi El-Kuran”, botimi i dytë, fq. 12, 1980 \ 1400 h.

- El-Imam El-Hafidh Imadud-din, ebu El-Fidaë Ismail Ibni Kethirë El-Ku*rejshij, ed-Dimeshkij, “Tefsiru El-Kur’ani El-Kerimë”, pjesa e parë, fq. 315, “Daru El-Hadithi”, Kajro, 1993 / 1414 h.

[13] Kur’ani, sureja El-Bekaretu, 281.

[14] Dr. Subhi es-Salih, Mebahith fi Ulumi El-Kur’ani, fq. 83, botimi i pestë, Bejrut, 1968.

[15] Ebu Abdil-lah ez-Zinxhani, Terihu eI-Kur'an, fq.42, Bejrut 1969 \ 1388 h.

[16] Kur’ani, sureja en-Nexhëm, ajeti 3-4.
__________________

**ORIONI** · 11-06-2005, 12:44

Këtë ata e quajnë “çlirim të gruas”

Si gratë u mashtruan që të dalin nga shtëpitë e tyre në Shtetet e Bashkuara të Amerikës?

Nga 1800 deri në kohën tonë jeta familjare në Perëndim ka ndryshuar dukshëm. Ndërsa Perëndimi e quan këtë ndryshim, pjesë të lëvizjes së grave për liri, një vështrim i shkurtër mbi historinë e kësaj, do të na shfaq diçka më ndryshe.

Amerika përpara 1800 ishte një vend fermer dhe 90 për qind e popullsisë jetonin dhe punonin në ferma private. Familjet kishin furnizim të vetëmjaftueshëm, gati çdo gjë e prodhonin në shtëpi. Disa gjëra të pakta të cilat nuk mund të prodhoheshin në shtëpi i blenin. Disa gjëra të tjera, veçanërisht importet nga Europa, bliheshin në dyqane. Meshkujt kujdeseshin për fushat dhe femrat kujdeseshin për shtëpinë. Ato merreshin me thurje me shtizë, thurje me kashte dhe kujdeseshin për kafshët e fermave.

Revolucioni industrial

Revolucioni industrial, i cili filloi afërsisht rreth 1800, solli një ndryshim shumë të madh në këtë mënyrë jetese. Në 1807, me fillimin e luftës midis Britanisë së madhe dhe Francës, Presidenti Jefferson nënshkroi Aktin e Embargos, i cili ndalonte tregtinë midis Europës dhe Amerikës. Akti nënkuptonte që mallrat europiane nuk do të ishin më në tregjet Amerikane dhe Amerikanët do të duhej t’i prodhonin vetë. Importi më i madh Europian në Amerikë ishin rrobat dhe kështu tregëtarët e përdorën këtë mundësi për të krijuar një industri veshjeje në Amerikë.

Në 1814, Francis Cabot Lowell, një qytetar nga Bostoni hapi fabrikën e parë moderne. Puna këtu duhej të bëhej shumë më shpejt sesa më përpara. Në vend që t’i bënin gjërat nëpër shtëpia, në dorë, gjërat filluan të bëheshin me një shpejtësi të madhe në fabrikë dhe të gjithat hapat e punës kompletoheshin nën të njëjtën çati. Tani çfarë Lowell kishte nevojë ishin punëtorë. Ai pa se gratë, veçanërisht vajzat e pamartuara të fermerëve, ishin më ekonomike për tu përdorur për punë. Ata kishin dëshirë gjithashtu të punonin si njerëz me rroga në fabrikë.

Por Lowell duhej ta bënte punën jashtë shtëpisë, të pranueshme në një shoqëri e cila nuk ishte e mësuar me diçka të tillë. Ai i siguroi prindërit se vajzat e tyre do të ishin nën kujdes dhe do t’i mbanin nën një disiplinë të rreptë. Dhe ai ndërtoi një ndërtesë në shoqëri ku gratë punëtore jetonin dhe punonin së bashku.

Së shpejti, më shumë e më shumë fabrika dolën në të gjithë Amerikën. Pronarët e fabrikave ndjekën shembullin e Lowell-it duke punësuar gra të pamartuara. Që nga 1850 pjesa më e madhe e mallrave të vendit prodhoheshin në fabrika. Siç prodhimet e mallrave lëviznin nga fshatet në qytet, njerëzit gjithashtu lëviznin nga fshatet në qytet.

Për të fituar para, njerëzit linin shtëpiat e tyre. Kur gratë punonin në fermë, ishte shumë e mundshme për të kombinuar punën dhe familjen. Kur puna për gratë lëvizi jashtë shtëpisë, megjithatë, vetëm gratë që mund ta ndjeknin atë ishin ato pa përgjegjësi familjare ose ato të cilat nuk kishin bashkëshortë ose nuk kishin të ardhura. Andaj, vetëm gratë të cilat kujdeseshin për familjet e tyre ishin ato që nuk punonin.

Puna jashtë shtëpisë u bë pjesë e jetës për gratë e pamartuara. Ata do të punonin derisa martoheshin. Por koha kaloi, gratë e gjenin jetën familjare se ndërhynte me aktivitetin e tyre në punë dhe në vend që ta shikonin punën jashtë shtëpisë si të mundshme (ose dytësore), ata e shikuan jetën familjare si të tillë. Shumë gra filluan të vononin martesën edhe më shumë, dhe disa vendosën të qëndronin beqaresha.

Gratë e martuara megjithatë qëndronin në shtëpia dhe ia dedikonin jetën e tyre fëmijëve të tyre. Tani që nuk kishte më punë nëpër ferma, gratë kishin edhe më shumë kohë për fëmijët. Në 1900 më pak sesa 5.6% e grave të martuara punonin jashtë shtëpive. Nëse një grua do të punonte do të konsiderohej sikur burri i saj ishte invalid ose që ajo ishte e varfër.

Lufta e parë Botërore

Hyrja e parë me grumbuj e grave në fuqinë punëtore erdhi gjatë Luftës së Parë Botërore në 1914. Burrat shkuan për të luftuar dhe vendi kishte nevojë për punëtorë nga ata që kishin lënë mbrapa. Gratë e pamartuara nuk ishin të mjaftueshme për nevojat e fuqisë punëtore, kështu pronarët filluan të ftonin gartë e martuara gjithashtu. Më 1919, 25% e grave në fuqinë punëtore ishin të martuara. Por ky ishte vetëm fillimi.

Në tjetër rast që soli Lufta e parë botërore ishte hyrja e grave në ushtri. Rreth 13.000 gra u regjistruan në Flotën Amerikane (US Navy), më së shumti duke bërë punë të vogla- kto ishin dhe gratë e para në historinë Amerikane që u aprovuan me rang të plotë ushtarak.

Depresioni i madh

Depresioni i madh erdhi në 1930. Përqindja e papunësisë u ngrit nga 3.2% në 1929 deri në 23.6% në 1932. Punët u bënë më të pakta për njerëzit e aftë dhe burrat. Baballarët shkonin për të kërkuar punë. Disa nga dëshpërimi dezertonin familjet e tyre. Ashtu në shumë familje përgjegjësia ra mbi nënat.

Pjesa më e madhe e grave dhe e fëmijëve, megjithatë, gjenin punë më lehtë sesa burrat për shkak të ndarjes së punës në kategori për burra dhe për gra. Megjithëse 80% e burrave gjatë depresionit të madh i kundërshtuan gratë e tyre për të hyrë në punë, nën çdo rrethanë, faktorët ekonomik e bënë të nevojshme për gratë që të punojnë. Orët ishin të gjata dhe paga ishte e ulët. Njëzet përqind e grave të bardha ishin në fuqinë punëtore.

Lufta e dytë Botërore

Lufta e dytë botërore erdhi në 1940. Burrat ishin duke luftuar dhe Amerika kishte nevojë për punëtorë dhe për furnizime (për të përmbushur nevojat). Përsëri, pronarët shikonin drejt grave për punë. Gratë e pamartuara dhe të martuara ishin të ftuara në punë, ashtu siç u bë në luftën e parë botërore.

Por ende, opinioni publik ishte në përgjithësi kundër punës së grave të martuara. Media dhe qeveria filluan një fushatë propagande të ashpër për të ndryshuar këtë opinion. Qeveria federale i tha grave që fitorja nuk mund të arrihet pa hyrjen e tyre në fuqinë punëtore. Puna ishte e konsideruar pjesë e të qenurit një qytetar i mirë, një grua punëtore ishte një person patriotik.

Qeveria themeloi Magazine Bureau në 1942. Bureau-ja publikoj Magazine War Guide, një udhëzim për revistat se çfarë temash duke të trajtonin në editorialin e tyre çdo muaj për të ndihmuar propagandën e luftës. Në shtator 1943, tema ishte “Gratë në Punë”. Slogani për këtë ishte “Sa më shumë gra që punojnë, aq më shpejt ne do të fitojmë”. Revista publikonte tregime që e madhëronin dhe e ngrinin vendosjen e grave në punë jotradicionale, ku kishte nevojë për punëtorë. Ideja ishte që nëse punët e vogla dhe të patërheqëshme të ishin portretizuar si tërheqëse dhe të ndershme, më shumë gra do t’i bashkangjiteshin fuqisë punëtore.

Mediat krijuan Rosie the Riverter, një karakter mitik për t’i inkurajuar gratë që të hynin në fuqinë punëtore. Rosie portretizohej si një grua patriotike, një heroinë për të gjitha gratë amerikane. “Gjithë ditën, nën shi e në diell, ajo është pjesë e fuqisë punëtore. Ajo është duke bërë historinë, duke punuar për fitore, Rosie Riverter...”.

Përpjekjet e propagandës arritën efekte të konsiderueshme. Më tepër sesa 6 milionë gra iu ngjitën forcës punëtore, maxhoranca e tyre e martuar. Në 1940, përpara luftës, vetëm 36% e grave punëtore ishin të martuara. Në 1945, pas luftës, 50% e grave punëtore ishin të martuara. Tabuja e klasës së mesme kundër një gruaje punëtore u shkatërrua.

Pas luftës së dytë botërore

1950 shënoi një epokë të prosperitetit në jetën e familjeve amerikane. Burrat u kthyen nga lufta dhe kishte nevojë për punë. Përsëri, qeveria dhe media u bashkuan të ndërronin opinionin publik. Këtë herë, megjithatë, i inkurajuan gratë të ktheheshin nëpër shtëpia, e cila tregon që gratë ishin nxjerrë jashtë (nga shtëpitë e tyre) jo për liritë e tyre por sepse kishte nevojë për punëtorë.

Por kjo përpjekje nuk ishte e sukseshme dhe u la në mënyrë të shpejt. Së pari, gratë nga rrangjet e ulta ekonomike u duhej të qëndronin në fuqinë punëtore për shkak të nevojës ekonomike. Dhe së dyti, erdhi ngritja e kulturës konsumatore.

Bumi i fëmijëve ndodhi gjatë 1950 gjithashtu. Gratë u kthyen nëpër shtëpia për t’iu dedikuar jetët e tyre edhe njëherë fëmijëve të tyre. Por rreth të njëjtës kohë një ndryshim i rëndësishëm kishte hyrë në jetën amerikane. Ky ishte përhapja e televizionit. Në 1960 90% e popullatës kishte në pronësi një të tillë. Familjet do të grumbulloheshin rreth ekranit për zbavitje. Më përpara, çdo gjë duke përfshirë edhe reklamat, ishin të shikuara me interes të madh.

Pjesa më e madhe e familjeve të mesme nuk mund t’i përballonin standartet të deklaruara nga televizioni apo nuk ishin në gjendje që me një rrogë të arrin cilësinë e jetës. Shumë gra u kthyen për të punuar që kështu të jetonin sipas “standarteve të jetesës amerikane”, çfarëdo që kuptohej me të nga ana e tyre.

Numri i grave Amerikane në fuqinë punëtore që nga 1940 deri në 1950 u rrit në nëntë përqind. Nga 1930 deri në 1940 ka patur vetëm tre përqind rritje.

Efektet

Ashtu si nënat ju kthyen punës, televizori u bë kujdestari më i rëndësishëm i fëmijës. Fëmijët në 1950 shpenzonin pjesën më të madhe të orëve kur nuk flinin, përballë televizorit.

Në 1940, më pak se 8.6% e nënave me fëmijët nën moshë tetëmbëdhjetë vjeçare punonin. Në 1987, 60.2% e grave me fëmijë nën moshë tetëmbëdhjetë vjeçare punonin.

Ashtu si gratë (e martuara) morën rol më të madhe në mbështetjen finaciare të familjeve, ata e panë të justifikueshme që të kërkonin që burrat e tyre të merreshin me fëmijët dhe të bënin punë shtëpie. Përmes viteve, përqindjet e divorcit u dyfishuan duke arritur në një nivel ku një nga dy martesa ishte e prirë të përfundon me divorc. Përqindja e divorcit dhe lindja e fëmijëve u zvogëluan. Numri i nënave si prindër të vetëm në familje u rrit më shpejtësi. Njerëzit rriteshin të pakënaqur me jetët e tyre, duke u krahasuar me jetët e njerëzve në televizion.

Gratë punëtore patën një ndikim në shoqëri në shumë mënyra të ndryshme. E para dhe më e rëndësishmja nga këto ishte që fëmijët me nënat punëtore ishin të lënë pa kujdesin e një nëne. Ashtu si numri i nënave që punonin rritej, numri i fëmijëve që rriteshin të pakontrolluar u rrit, dhe me këtë rritje u rrit edhe krimi midis adoleshentëve.

Përderisa pjesa më e madhe e grave e vendosën karrierën e tyre përpara familjes së tyre, edhe jeta familjare ishte shumë e ndikuar nga gratë e pamartuara që ishin të afta të fitonin më shumë para sesa gratë e martuara. Për shembull, sipas një studimi të një ekonomisti të Havardit, gratë (doktoresha) të cilat ishin të pamartuara dhe që nuk kishin fëmijë fitonin 13% më tepër në vit sesa ata të cilat ishin të martuara dhe 15% më tepër sesa ato që kishin fëmijë.

Sot

Maxhoranca e grave ende punojnë në nivelet më të ulëta të piramidës ekonomike. Pjesa më e madhe e punësuar në punë shitblerje, punë në fabrika apo shërbime. Rreth 50% e fuqisë punëtore janë gra. Ndërsa 78% e të gjithë shitësve dhe 99% e të gjitha sekretareve sot janë gra, vetëm 31 pëqind e menaxhereve dhe administratorëve janë gra. Barazia në fuqinë punëtore ka qenë një mirazh por i ka bërë miliona gra që të lëjnë shtëpiat e tyre dhe duke shkatërruar strukturën e familjes.

Ishte vetëm kur faktorët ekonomik apo politik e bënë të nevojshme për të marrrë më shumë punëtorë, që gratë u thirrën për të punuar. Revolucioni industrial, depresioni i madh dhe luftërat botërore, të gjitha këtë ngjarje të mëdha rritën proporcionin e grave punëtore, në ato kohë kur kapitalistët kërkonin më shumë punëtorë në mënyrë që të bëheshin të sukseshëm në planet e tyre dhe kështu ata përdorën gratë.

Lëvizja e grave nga shtëpitë në forcën punëtore publike ka qenë graduale. Së pari gratë punëtore filluan të punonin, pastaj gratë e pamartuara dhe pastaj gratë pa fëmijë dhe pastaj gratë e martuara me fëmijë dhe pastaj të gjitha gratë. E njëjta gjë mund të shihet se po ndodh në vendet në zhvillim rreth botës, ashtu siç Perëndimi po përhap propagandën e tij të lirisë për gratë për të punuar.

Rezultatet e kësaj lëvzjeje medoemos do të jenë të njëjtat.

Bibliografi:

-Hawes, Joseph M., ed. American families:A research Guide and historical handbook. New York: Greenwood Press, 1990.

-Mintz, Steven. Domestic revolutions. New York: the Free Press, 1988.

-Gary B. Nash, American Odyssey. New York: Glencoe McGraw-Hill, 2002.

-Wilson, Margaret Gibbons. American Woman inw transition. Conneticat: Greenwood Press, 1979.

-Goldstein Joshua S War and Gender: How Gender Shapes the War System dhe Vice Versa. Cambridge University Press, 2001.

-Us department of labor, Women’s Bureau. Women in the force, 1900-2002.

-Library of congress Rosie the riverter: Real women workers in the World War II.

Fakte për statusin social të femrës perëndimore

Në këtë kohë kur gratë perëndimore mendojnë se i udhëheqin çështjet e veta, a don të thotë kjo se ata e kanë arritur pikën e barazisë gjinore? A i ka tejkaluar “femra e sodit” shtypjet dhe maltretimet e “ditëve të këqija, të kaluara”? A është “çlirimi” i gruas një sinjal për një botë me moral më të mirë? Kjo liri a i ka dhënë emancipim real femrës dhe a e ka larguar nga padrejtësia? A e kemi parë përfundimin e shtypjes, keqtrajtimit, prostitucionit, përdhunimit, shkurorëzimit dhe familjeve me një prind (si rezultat i shkurorzimit)? Përgjigja, sipas feministeve do të duhej të jetë një “PO” këmbëngulëse, mirpo mjerisht përgjigja është një “JO” e zymtë.

Zakonet e vjetra që i kanë praktikuar romakët e vjetër, persianët, arabët (në kohën e injorancës) janë të gjalla dhe të pranishme, mirpo me një maskë të re. Në këtë kohë moderne, në vend që ti varosin vajzat e gjalla, ata i abortojnë në mitër dhe trupat e tyre të pajetë i hudhin si mbeturina. Aborti është vrasje, mirpo asnjëherë ska qenë rëndë të pranohet arsyeja “se femra ka të drejtë të zgjedhë” në një rast vrasjeje siç është kjo! Ata që i bëjnë abortet po gjejnë mënyra të reja për ti mbytur fëmijët e padëshiruar.

Metoda më e re, e cila e ka emrin “aborti me lindje të pjesërishme” që përfshin nxjerjen parciale të fetusit nga mitra; ku koka i ngel në mitër, dhe ai që i bën abortet (i cili se meriton titullin “doktor”) i’a then eshtrat e kokës së fetusit me instrument të fortë, dhe i’a nxjerë trurin jasht. Pas kësaj pjesët e mbetura të fëmijës së mbytur nxiren jasht. Kjo procedurë e tmershme përdoret që të mund t’i tejkalojnë ligjet e SH.B.A. të cilët thonë se çdo fëmijë i lindur i gjallë i ka të drejtat njerëzore, dhe mbytja e tij do të shikohet si vrasje nga ana e gjygjeve. اfar mendjeje të sëmurë dhe të prishur mund t’i kujtohej diçka e tillë? Pse fëmiu i gjallë në mitër ka më pak të drejta se ai që është i lindur?

Gratë me fëmijë lëshohen ende, si në shekujt e kaluar. Ky fenomen tash njihet si “familje me një prind”. Në vend që, si atëherë, të shkojnë në treg e ta gjejnë një grue, burat e sodit mjaftohen me prostitucion, bile edhe me përdhunim. Në kohët e kaluara, burat i kanë mbytur femrat prej të cilave nuk kanë pasur më dobi, kurse ditëve të sodit femrat konsumojnë drogë dhe alkool, dhe në fund bëjnë vetvrasje. Mënyra e vjetër Spartane që gratë të ngelin shtatëzëne nga bura të fuqishëm, tash është zëvendësuar me pllenimin artificial në “bankat e spermës”, të cilat e kryejnë të njëjtin rol mirëpo me maskën e civilizimit dhe shkencës, “zotat” e kohës moderne. Dhe krejt kjo konsiderohet si përparim.

Barazia e femrës me mashkullin në Perendim është vetëm një ëndër. Për sa kohë bota do ta injoroj mjerimin dhe katastrofën drejt të cilës krejt janë nisur? Mënyra e vetme për të siguruar një të ardhme të sigurtë dhe të drejtë, është duke i praktikuar mësimet e Islamit. Muslimanët kanë përgjegjësi të madhe që ta përhapin këtë mesazh deri te të gjithë popujt e botës.

Sipas feministëve, shekulli 21 ka pas përparim më të madh në drejtim të barazisë gjinore. Sidomos, periudha pas luftës së dytë botërore shihet si një kohë e artë. Mirëpo gjatë kësaj periudhe, të gjitha krimet e llojeve të ndryshme kundër gruas kanë shënuar rritje për më shumë se 25% (këto janë të dhëna zyrtare, e ne aspak nuk kemi dyshim se realiteti është shumë më i hidhur në botën e tyre të “civilizuar”.)

Aborti

Në Britani, numri i aborteve të regjistruara është rritur dhjetëfish prej kur u bë “legalizimi” i aborteve në vitin 1968. Atë vitë kishte 22 000 aborte të regjistruara, kurse në vitin 1991 numri u rrit në 180 000. Prej atëherë, numri i aborteve që bëhen çdo vit është duke u rritur me një shpejtësi të madhe. Prej 180 000 aborteve që u bën në vitin 1991, 110 000 aborte janë bërë nga femra të pamartuara. Prej tyre vetëm 1% janë bërë për shkaqe medicinale. Në vitin 1993, në Angli dhe Uells u regjistruan 819 000 aborte. Rezultatet e një studimi treguan se 1/3 e marëdhënieve jashtëmartësore përfunduan me abort në vitin 1993. Më shumë se 3000 aborte u bën nga vajza të moshës nën 15 vjeç, ndërsa më shumë se 31 000 aborte u bën nga vajza të moshës nën 19 vjeç.

Stastistikat për SH.B.A.-të janë edhe më të tmershme. Atje çdo vit numri i aborteve është në rritje e sipër, saqë deri në vitin 1994 numri i aborteve “legale, të regjistruara” ishte 1 milion. Instituti Alan Guttmacher, një organizatë për studime që është filijalë e Planned Parenthood, vlerëson se numri i aborteve totale që bëhen brenda një viti është 10 – 20% më i madh se ai i statistikave zyrtare.

Në Kanada numri i aborteve është sa gjysma e numrit të aborteve në Sh.B.A. Sidoqoftë, për vitin 1992, kjo d.t.th. se 25% e shtatëzënive kanë përfunduar me abort.

Në Japoni, në “shtetin më të zhvilluar industrialisht”, ku koha është para ndërsa paraja është lëndë esenciale e jetës, numri i aborteve është dyfish më i madh se në SH.B.A. Në këtë vend numri i aborteve brenda një viti është 2 milion (kuptohet, sipas të dhënave zyrtare).

Gjaku i pafajshëm i fëmijëve më së shumti është derdhur në ish Bashkimin Sovjetik. Bashkimi Sovjetik ka përjetuar 12.8 milion aborte në vitin 1965, kurse numri i tërë popullatës ka qenë 233 milion!! Ndërsa në kohën e sodit, 3/4 e shtatëzënive në këtë vend përfundojnë me abort.

I’a vlenë të miret pak kohë për të folur për këto numra. Ne nuk duhet të harojmë se këto numra janë shumë më shumë se një statistikë e thjeshtë. اdo numër paraqet vrasjen e një fëmije të pafajshëm dhe të pambrojtur nga njerëzit e “civilizuar”.

“Liria e zgjedhjes” nën maskën e Civilizimit Botëror, ka lejuar vrasjen e më se 1 miliard fëmijëve gjatë 25 vjetëve të fundit.

Në të kaluarën “barbare”, vajzat e posalindura janë mbytur për shkaqe ekonomike. Kurse sot fëmijët vriten që të zhduken argumentet e tradhtisë, zinasë dhe amoralitetit. Këto numra janë vetëm për abortet e regjistruara, kurse sa i përket aborteve “ilegale” dhe atyre që janë bërë në klinika private, vetëm All-llahu, subhanehu ve teala, e din saktë numrin e tyre.

Dhunimi

Nuk është lehtë të gjindet numri i saktë i dhunimeve. Shumë prej tyre nuk raportohen, andaj mund të themi se numri real i dhunimeve është shumë më i madh se numri oficial.

Sipas policisë Britaneze, në vitin 1984 ka pasur 20 000 incidente dhe përafërsisht 1500 raste përdhunimi. Qendra Për Dhunime në Londër vlerëson se numri i dhunimeve është 5000 – 6000 brenda një viti; e numri real padyshim se është shumë më i madh. Prej vitit 1984, numri i sulmeve seksuale është rritur më shumë se numri i të gjitha krimeve tjera.

Deri në vitin 1994, numri i dhunimeve të regjistruara ëshrë rritur në 32 000. E sa për sot, përafërsisht në çdo orë ndodhë nga një dhunim. Me fjalë tjera, përderisa ti je duke e lexuar këtë, dikush do të bëhet viktimë e dhunimit në Angli.

SH.B.A., vend ku ka më së shumti “liri të të drejtave njerëzore”, është vendi numër një sa i përket numrit të dhunimeve që bëhen. Këtu numri është 4 herë më i madh se në Gjermani, 18 herë më i madh se në Angli dhe 20 herë më i madh se në Japoni. Në vitin 1995 në Juta, 2071 fëmijës të moshës nën 18 vjeçare dhe 633 fëmijë të moshës nën 6 vjeçare janë dhunuar.

Në SH.B.A. për çdo minutë ndodhin 78 dhunime, gjegjësisht 1872 dhunime për çdo ditë apo 683 280 dhunime për çdo vjet.

Duke i shikuar këto numra, një pyetje na shkon ndër mend: Kush është duke i vepruar këto akte barbare kundër femrave? Realiteti është shokues dhe shqetësues: Mbi 75% të femrave të dhunuara kanë pasur kontakt më herët me dhunuesin, e kjo d.t.th. se ato dhunohen nga njerëz që i njohin dhe u besojnë. 16% e tyre dhunohen nga shokët e tyre të ngushtë.

Një studim i bërë nga Këshilli Nacional Për Liritë Qytetare tregon 38% e meshkujve e përdorin fuqinë dhe pozitën e tyre në punë për ti dhunuar koleget e veta. Sipas një statistike 88% e femrave të anketuara kanë pasur sulm seksual në vendin e punës. Në Britani 86% e menaxhereve dhe 66% e punëtoreve kanë përjetuar kësi probleme.

Në Britani, bile edhe femrat që punojnë në shërbimin policorë janë viktimë e sulmeve seksuale. Shembujt e këtyre incidenteve përfshijnë edhe spiunimin e tyre gjatë larjes, si dhe sulmimin e tyre në dhomat e veshjes.

Dhunimi ka një efekt shkatërues emocional, mental dhe psiqik në viktimat dhe famijet e tyre. Sa që në SH.B.A. 1.3 milion e viktimave kanë probleme dhe çrregullime psiqike.

Martesa dhe Shkurorzimi

Në pjesën e fundit të shekullit 20 është shënuar një rritje e kohabitimit, d.t.th. e çifteve të pamartuara që “jetojnë bashkë”. Diku gjysma e femrave që kanë lindur në vitet 1960-ta kanë thënë se kanë kohabituar ndonjëherë.

Ky veprim bëhet “që të arrihet një martesë e suksesshme”, mirëpo ndodh e kundërta, me rritjen e rasteve të kohabitimit është rritur edhe numri i shkurorzimeve. Tani Britania e ka shkallën më të lartë të shkurorzimeve në Bashkimin Europian. Në vitin 1983 kishte mbi 147 000 shkurorzime. Deri në vitin 1994 ky numër është rritur në 165 000.

Në SH.B.A. shkalla e shkurorzimeve është rritur prej 708 000 në vitin 1970 në 1 175 000 në vitin 1990. Tabelat e numrit të shkurorzimeve nuk mund t’i paraqesin dhimbjet e atyre prindërve që janë shkurorzuar, apo të fëmijëve të tyre, bota e të cilëve është përmbysur.

Numri i martesave në Britani është zvogluar nga 389 000 në vitin 1983 në 341 000 në vitin 1994. Prej këtyre martesave, përafërsisht 1/3 përfundojn me divorc, ndërsa shkaku kryesor i divorcit ëshrë tradhtia.

Divorci tash është shkaku kryesor i vetvrasjeve në Sh.B.A.

Njerëzit e shkurorzuar 3 herë më shumë ka gjasa të bëjn vetvrasje në krahasim më njerëzit e martuar.

Sa më shumë që njerëzit largohen nga udhëzimi i Krijuesit të tyre aq më shumë u shtohen vuajtjet.

Prindërit e vetëm

Ka edhe një statistik depresive që është duke u rritur nga implementimi i “çlirimit të gruas”. Në vitet e fundit numri i lindjeve nga nënat e pamartuara është rritur nga 90 000 në vitin 1982 në 215 000 në vitin 1992. Nga të gjitha bebet e lindura në vitin 1992, 31% e tyre janë lindur nga nëna të pamartuara. Prej tyre diku 2500 femra kanë lindur duke qenë nën moshën 15 vjeçare, kurse 23 000 kanë qenë nën moshën 20 vjeçare.

Aq sa numri i lindjeve ilegale është rritur, po aq numri i lindjeve nga çiftet e martuara është zvogëluar nga 890 000 në vitin 1961 në 511 000 në vitin 1994. Realiteti pas kësaj është se shumica e femrave largohen nga përgjegjësia e rritjes së fëmijëve.

30% e fëmijëve në Britani përkujdesen vetëm nga njëri prind.

Shkatërrimi i familjeve dhe moskujdesi për gratë Perendimore ka rezultuar që numri i nënave që kujdesen vet për fëmijët e tyre në SH.B.A. të jetë 10 milion në vitin 1994. Shtëpia normale me babë, nënë dhe fëmijë është një iluzion në botën Perëndimore.

Prej këtyre fëmijëve për të cilët kujdeset vetëm njëri prind 20% e tyre kanë probleme arsimore, emocionale dhe morale. 63% e vetvrasjeve bëhen nga fëmijë që rrjedhin nga këto familje.

Kjo ngarkesë mbi gruan për tu përkujdesur vet për fëmijët e saj është një ndër format më brutale të diskriminimit.

Shëndeti

Sipas studimeve, vetëm 43% e nënave që kujdesen vet për fëmijët e tyre e kanë përshkruar shëndetin e tyre si të “mirë” dhe përafërsisht 39% kanë raportuar sëmundje kronike.

Gruaja gjithashtu ka shëndet psiqik më të dobët se sa meshkujt. Ata i vizitojnë doktorët familjar dhe psikiatrat shumë më shpeshë, dhe janë konsumuese më të mëdhaja të barnave kundër ankthit dhe depresionit. Femrat janë ato që ndjehen më keq dhe më të pakënaqura se meshkujt për shkak të punës që e bëjnë dhe për shkak të kushteve që i kanë në punë.

Nëse do ta pyetje një njeri të thjeshtë në rrugë se kush vuan më shumë nga sëmundjet psiqike, do të thonte: femrat. Sidoqoft kështu nuk ka qenë çdoherë. Studimet nga viti 1850 e deri në Luftën e dytë botërore tregojnë se meshkujt kanë qenë ata që kanë vuajtur më shumë nga sëmundjet psiqike. Kurse sa i përket femrave, ata e kanë marrë udhëheqjen në lidhje me sëmundjet psiqike pas viteve 1950-ta, në atë kohë kur u “emancipuan”.

Kjo përqindje e rritur e problemeve psiqike te femrat është për shkak “… se ato e shohin se pozita e tyre në shoqëri është më irrituese dhe më pak shpërblyese se ajo e meshkujve…”.

Studiuesit e sëmundjeve psiqike gjithashtu e kanë zbuluar se femrat që kujdesen vet për fëmijët e tyre më shumë i nënshtrohen sëmundjeve psiqike se sa ato që janë të martuara, si dhe shkalla e vetvrasjeve në mesin e femrave që janë të shkurorzuara është shumë i madh.

Prej atëherë të gjitha studimet që e krahasojn shëndetin mental të grave të shkurorzuara me ato të martuara, tregon se të parat kanë një përqindje shumë më të lartë të problemeve psiqike. Me rritjen e shkallës së divorceve, është rritur numri i femrave më sëmundje psiqike.

Alkoholi dhe Duhani

Sipas një reporti të publikuar në Sunday Times, numri i femrave që konsumojn alkohol është në rritje e sipër. Studimi tregon se numri i meshkujve që përdorin alkoholin “mbi sasinë e lejuar” ka rënë në 26%, kurse ai i femrave është rritur në 12%.

Numri i femrave që konsumojn duhan në këtë kohë është gati po aq sa numri i meshkujve. Studimet tregojn se më shumë vajza të reja dhe djem të rinjë fillojn të konsumojn duhan, gjë që tregon se në të ardhmen shumica e duhanxhive do të jenë femra.

Pornografia

Rritja e shpejtë e industrisë pornografike, që ka filluar nga vitet 1950 (interesant bash atëherë kur femra “u çlirua”), ka treguar edhe një herë për të arriturat e “barazisë” në Perëndim. Pornografia nuk e prezenton femrën si një qenie njerëzore me ndjenja dhe nevoja, por si një mjet që përdoret për ti shfryer epshet e pastaj hudhet mënjanë. Femrat janë udhëhequr që të besojnë se me shitjen e trupit të tyre ata do ta arrinë “barazinë”, por në fakt ata u bënë rob të meshkujve të cilët e shfrytëzojn idenë e “barazisë” për ta përdorur femrën për t’i kënaqur epshet e veta dhe për të fituar para.

Në vitet 1980-ta manpulimi me gratë eci në hap para. Sheila Jeffreys, një feministe, shkruan: “Kur kampanja kundër pornografisë filloi, ishte e mundur të sulmohet pornografia si një product mashkullor i dizajnuar për konsumim mashkullor. Kjo nuk është kështu në vitet 1980-ta. Femrave u është thënë nga ana e “liberalistëve” se pasiqë “femrat janë të barabarta tash”, është në rregull për femrën të kënaqet me pornografi. Kjo ideologji më shumë shërben për ta dobësuar emancipimin e femrës se sa për ta zhvilluar. Idea e shitjes së pornografisë femrave prej viteve 1980-ta është bërë një mënyrë më e sofistikuar për ta përkrahur dominimin mashkullor”.

Pornografia është kategoria më e madhe e mediave në botë. Ajo hynë në shtëpitë tona nëpërmjet televizorit dhe gazetave, si dhe nëpërmjet videos, filmit dhe programeve satelitore. Globalisht, pornografia ka profit 7 miliard Dollar në vit. Në SH.B.A. çdo ditë ka 1 milion filma të ri pornografik, që është 30% më shumë se filmat e zhanrave tjerë. Në Britani, 20 milion kopje të gazetave pornografike shiten për çdo vitë. Në Suedi një shitore pornografike ka më shumë se 500 tituj të gazetave pornografike, kurse një kiosk ka diku 50 tituj.

Eshtë vlerësuar se 18 milion meshkuj në Sh.B.A. blejnë gazetë pornografike çdo muaj. Pornografia në botë është duke u bërë gjithnjë më e dhunshme dhe më e ashpër, dhe kohëve të fundet gjithnjë e më shumë po shpërndahet me anë të internetit.

Kjo është pozita në të cilën “civilizimi” dhe përparimi i tij, si dhe “barazia gjinore” e kanë vendosur njerëzimin, ku femrat janë viktima në çdo aspekt të krimeve, sulmeve dhe diskriminimeve tjera.

Si rezyme, kjo është çka ka ndodhur në orën e kaluar në Britani: një femër është dhunuar, 18 veta janë shkurorzuar, 20 femra kanë abortuar dhe 24 fëmijë u kanë lindur femrave të pamartuara. Kjo ndodhi e njejtë do të përsëritet në orën e ardhshme dhe në orën pas saj. Derisa ti e kalon ditën duke qenë i zgjuar apo i fjetur, kjo gjendje e trishtueshme do të vazhdojë, dhe numri i viktimave të reja gjithnjë e më shumë do të rritet.

Cfarë përgjigje e mundshme mund të jepet për këtë? Si mundet që këto krime barbare kundër femrave të zvogëlohen dhe të zhduken? Rruga e “barazisë” së supozuar në mes gjinive, vetëmse është duke e shtuar problemin, dhe çdokush që ka sadopak mend do ta sheh se bota është duke shkuar drejt barbarizmit dhe injorancës (xhahilijetit). Xhahilijet i njejtë si ai që ka qenë në periudhën para-islame. Në një shoqëri që pretendon se është e civilizuar dhe e përparuar, si mund të pranohen standardet e ulta morale që po i shohim ditëve të sodit.

Cilat janë zgjidhjet e këtyre problemeve? Për njerëzit që janë të begatuar me sinqeritet dhe kuptim, nuk ka nevojë të kërkohet shumë për ta gjetur përgjigjen. Kush mund të udhëzojë më mirë se Krijuesi i meshkujve dhe femrave – All-llahu? Nëse i krahasojm praktikat perëndimore me vlerat islame, do të shihet qartë e vërteta dhe do të shihet devijimi dhe shkatërimi moral në të cilin gjenden perëndimorët.

Shkaku kryesor i problemeve që u diskutuan është fakti se shoqëria perëndimore e nxit përzierjen e lirë të meshkujve dhe femrave. Duke i marrë në konsiderat pasojat e përzierjes së burrave dhe grave, të cilat u cekën më lartë, zgidhja e kësaj është e qartë.

Psikologët bashkohorë pajtohen se kur janë bashk dy veta të gjinive të kundërta, ideja seksuale dhe mendime të ngjashme u bien ndërmend. Shkaku i kësaj është lejimi i përzierjes së meshkujve dhe femrave, si dhe kjo është shkak i krejt dhunës, shtypjes dhe krimeve që bëhen ndaj femrave. Veprimi sipas kësaj të dërgon te krejt sëmundjet e shoqërisë perëndimore: abortit, shkurorzimit, familjeve me një prind, vetvrasjeve, dhunimeve dhe të gjitha sëmundjeve tjera shoqërore. Para 1400 vjetëve, Pejgamberi Muhammed (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) i’a tërhoqi vërejtjen njerëzimit për pasojat e përzierjes se meshkujve dhe femrave dhe na këshilloi të kemi shumë kujdes nga kjo gjë. Në lidhje me këtë ai tha se: “kur vetmohet një mashkull dhe një femër, i treti i tyre është Shejtani”.

Siç tham më herët 75% e dhunimeve bëhen nga njerëz që i njohin vikimat. Në vendet e punës, 38% e meshkujve e përdorin pozitën e tyre për ti shfrytëzuar femrat me të cilat punojnë. Shkaku kryesor i divorcit është zinaja dhe tradhtia bashkshortore, gjëra që bëhen shumë lehtë kur të përzihen meshkujt dhe femrat. Shkaku pse femrat 15 vjeçare po ngelin shtatëzëna, është për shkak shkollave ku mësojnë bashkë meshkujt dhe femrat.

Në botën perëndimore, “barazia” e femrave d.t.th. që ato të duken njësoj si meshkujt, ti punojn të njejtat punë që i punojn meshkujt dhe të sillen njësoj siç sillen meshkujt. Shoqëritë perëndimore e kanë paguar shtrejt sjelljen e këtillë jonatyrale, duke i humbur vlerat morale dhe njerëzore. Barazia në mes gjinive nuk do të thotë se edhe meshkujt edhe femrat duhet të duken njësoj, të punojn të njejtën punë dhe të sillen njësoj. Kjo është absurditet, sepse All-llahu e ka krijuar mashkullin me cilësi që dallojn nga ato të femrës.

Islami ka vendosur ligje të qarta për rolin e meshkujve dhe rolin e femrave në shoqëri, që përputhen me natyrën në të cilën All-llahu i ka krijuar meshkujt dhe femrat. Mirëpo armiqt e Islamit me qëllim manipulojnë me faktin se në Islam femrat urdhërohen të mbulohen dhe mos të përzihen me burrat e huaj, duke e konsideruar këtë si shtypje mbi femrat. Andaj ne duhet ta tregojmë të vërtetën dhe ta sqarojmë të kotën në cilën gjenden metodat e flliqura të tyre, të cilat i promovojnë pasuesit e shejtanit për të fituar të mira materiale dhe për ti shfryer epshet e veta, duke e përdorur femrën si mjet në realizimin e këtyre gjërave..

Tema: Kriza e botës bashkëkohore

Funksionet e Temës

Regullat e Postimit

Projekti Albasoul

Komuniteti i Forumit

Rreth Nesh

Kërko

Krijoni Kontakt