Si ndodhi masakra e Tivarit me1 prill 1945

[CEZARND]

Si ndodhi masakra e Tivarit më 1 Prill 1945?!

Në përkujtim të Masakrës së Tivarit

Sheradin BERISHA

Vendosja e administrimit ushtarake dhe ripushtimi i Kosovës...

Dihet mirëfilli se pas kapitullimit të Italisë fashiste(shtator 1943) Shtabi Suprem i UNÇJ-së shtoi aktivitetin e vet ushtarak, në Kosovë dhe në viset tjera shqiptare dhe deri në nëntor 1944(por edhe më herët) në këto hapsira, u formuan njësite të shumta të “UNÇJ-së”, duke filluar nga çetat, aradhat, batalionet e deri në brigada. Këto formacione partizane edhe pse u formuan në trrollin shqiptar nuk u formuan për të mirën e shqiptarëve.

Në gjysmën e dytë të vitit 1944, derisa forcat aleate(amerikane-angleze-ruse. . . )përparonin në të gjitha frontet e luftës kundër ushtrisë hitleriane, Titoja do t´i shfrytëzojë këto rrethana, për luftimin e forcave të mbrojtjes kombëtare shqiptare 1 dhe ripushtimin e Kosovës. . . Për t´i realizuar më lehtë synimet e saj , udhëheqja jugosllave, në fillim të janarit 1945 urdhëron mobilizimin e “brigadave të Kosmetit” për t´i dërguar në Frontin e ashtuquajtur të Sremit-në Serbi. Ndonëse qendra e rezistencës shqiptare në gjysmën e dytë të dhjetorit 1944-janar 1945 ishte përqëndruar në Drenicë, ”Shtabi Operativ i Kosmetit”, urdhëroi Shaban Polluzhën që ta lëshonte Drenicën dhe të nisej në drejtim të Podujevës, për t´u bashkuar me Brigadën VII, e cila po marshonte për Sërbi.

Shtabi i Brigadës së Drenicës largimin nga Kosova do ta kushtëzojë me ndërprerjen e vrasjeve dhe të plaçkitjeve mbi popullsinë civile nga ana e ushtarisë jugosllave mirëpo pas dështimit të nënshtrimit të Shaban Polluzhës më 25 janar nisin operacionet ushtarake në shkallë të gjerë për asgjësimin e Brigadës së tij.

Në këto operacione antishqiptare morën pjesëivizionet 24, 26, 44, 46, 52. . . të Sërbisë, Divizionet 41 dhe 50 të Maqedonisë, grupi i brigadave të Malit të Zi (brigada e I e Bokës dhe brigada e VI) 2dhe repartet speciale të OZN-s të drejtuara nga Spasoje Gjakoviq. Në kohën kur forcat jugosllave zhvillonin operacionet më të përgjakshme në Drenicë. . . , më 8 shkurt 1945, komandanti suprem i UNÇJ-së J. B. Tito me urdhër të veçantë nr. 31 vendosi administrimin ushtarak në Kosovë. Këtë vendim Titoja e mori më 7 shkurt 1945 në Beograd, në një takim me ushtarakët serb:Savo Dërleviqin, Gjuro Medenicën dhe Kërsto Filipoviqin. Me këtë urdhër , i tërë pushteti në Kosovë do t´i kaloi një grupi të caktuar ushtarakësh serbo-malazez, të cilët do të ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe atë gjyqësor. Gjatë ndryshimeve në strukturën komanduese në krye të pushtetit ushtarak përkatësisht të “Shtabit të Ri Operativ” u emrua ish-shefi i Armatës I-rë:kolonel Savo Dërleviq, duke e zavendësuar Fadil Hoxhën, i cili mbeti zavendës i tij. Shef i Shtabit u emrua nënkolonel Dushan Vukotiq(deri në atë kohë ishte zëvendëskomandant i Divizionit 46 jugosllav), shef i prapavijës u caktua Stevo Dobërkoviq(i dërguar nga shtabi qëndror i Sërbisë), ndërsa komisar politik u emrua nënkoloneli Gjuro Medenica. Më 10 shkurt 1944 kjo komandë bëri riorganizimin e tërësishëm të ushtrisë duke formuar Divizionin e artilerisë, të kalorësisë, të ndërlidhjes, grupin operativ të brigadave, Divizionin 46, 52. . . etj. 3

Kjo makineri ushtarake në Kosovë duke i marrë të gjitha masat gjoja për "spastrimin" e terenit nga "mbeturinat e fashizmit" dhe "kundërrevolucionarët" vrau e masakroi pamëshirë mijëra shqiptarë gjithëandej Kosovës. . . Në këtë fushatë të egër ushtarake më 21/22 shkurt 1945 u shua me gjak edhe kryengritja e Drenicës, pas vrasjes së tribunëve popullorë Shaban Polluzha e Mehmet Gradica në kullat e Dvoranëve në Tërstenik.

Masakra e Tivarit

Shtabi Operativ i “kosmetit” i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së me qëllim të shpërbërjes së bërthamës së qëndresës shqiptare në Kosovë, gjatë muajve mars-prill 1945 mobilizon me dhunë shqiptarët për t´i dërguar në frontin e dytë të ashtuquajtur të”Adriatikut”-në veriperëndim të Jugosllavisë. Skenaristët e Masakrës së Tivarit, për dërgimin e mobilizuesve shqiptarë në pjesët veriperëndimore të Jugosllavisë, kishin zgjedhur rrugën Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar-Dubrovnik-Rijekë. Për këtë front mobilizuan shqiptarët nga Vushtrria, Besiana(ish-Podujeva), Prishtina, Kaçaniku, Ferizaji, Gjilani, Lipjani, Shtimja, Thera-
nda, Burimi, Peja, Gjakova, Rahoveci, Sharri, Prizreni. . . etj. 4

Sipas kujtimeve të pleqëve që përjetuan këtë mobilizim të dhunshëm. . . , të mobilizuarit shqiptarë, fillimisht janë tubuar nëpër qendrat e rretheve dhe ato komunale e pastaj, të organizuar në njësi ushtarake të komanduara nga oficerë shqiptar kanë udhëtuar në qendrën e përgjithshme mobilizuese (kazermën ushtarake)në Prizren. Pas sistemimit, shqiptarët e mobilizuar do të çarmatosen, me arsyetimin se armët do t'i marrin në Kroaci e Slloveni! Çarmatosja atyre ju ka dhënë një sinjal të keq dhe me të drejt ka lindur dyshimi në përgaditjen e ndonjë skenari shfarosës në prapaskenë. Kjo psikoz u thellua edhe më tepër, atëherë kur u çarmatosën edhe oficerët shqiptar dhe për përcjelljen e tyre u ngarkua Brigada XXVII e divizionit 46-të serb 5 e njohur për terrorizimin e popullit shqiptar gjatë muajve të kaluar.

Deportimi i shqiptarëve të mobilizuar, nga kazermat e Prizrenit u bë në tri eshalone:

1. Eshaloni i parë që përbëhej nga 3. 700 veta, u nis më 24. 03. 1945 dhe pas 5-6 ditësh arriti në Tivar, ku iu dorëzua reparteve të Divizionit të IX-të jugosllav. Gjatë rrugëtimit, derisa u dorëzuan në vendin e caktuar, të mobilizuarit u keqtrajtuan në mënyrë shtazarake nga kriminelët serbo-malazezë. Të mobilizuarit shqiptar nga Tivari do të nisen për në Istri, ku fillimisht disa ditë do të ndalojnë për të pushuar në ujdhesën Çiovë afër Trogirit. Dhe ato ditë gjatë kalimit me një anije të vjetër, nga ujdhesa për në Trogirë, u mbytën rreth 65 veta, prej të cilëve 29 qenë vetëm nga Kaçaniku.

2. Eshaloni i dytë i përbërë nga 4. 700 veta, u nis dy ditë më vonë (më 26 mars) nën përcjelljen e forcave të Brigadës XXVII dhe më 30 mars në Shkodër iu dorëzua Brigadës X malazeze 6. Gjatë marshimit katër ditor në rrugën Prizren-Zhur-Kukës-Puk-Shkodër , përkundër lodhjeve e rraskapitjeve të mëdha nga rruga e gjatë, të mobilizuarit u maltretuan e u rrahën dhe në shumë vende shumë prej tyre u vranë. . . si, gjatë kohës së pushimit, gjatë kalimit të lumejve apo gjatë tentimit të ndonjërit prej tyre për ta shuar etjen, në burimet e ujit. . .

Pas këtyre peripetive nga Shkodra nën përcjelljen e malazezëve - në mesditën e 1 prillit 1945 arritën në Tivar. Atë ditë të kobshëm rrugëve të qytetit shihej një mobilizim i ushtarëve serbo-malazez, të cilët vështronin me përbuzje kolonën e gjatë të shqiptarëve. Kjo kolonë është ndaluar në qendër të qytetit (me urdhër) kinse për të pushuar dhe ndërkohë ndodhë një eksces në mes rojes dhe katër shqiptarëve, të cilët u penguan që të pinë ujë në një krua aty afër. Nga ky konflikt ushtarët e urdhëruar derdhin një breshëri plumbash në trupat e shqiptarëve, me ç'rast vriten disa prej tyre. Situata e tensionuar me qëllim (për ta filluar komplotin e përgaditur) e shtyri masën e shqiptarëve që të shtrihen për toke, ndërkohë që ajo hapsirë ishte vënë në shënjestër të pushkëve dhe mitralozëve që ishin vendosur në çdo qoshe të rrugëve, dritare dhe terracë të shtëpive e në shkëmbijtë e kodrave përreth 7.

Azem Hajdini njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga Masakra e Tivarit, kështu e përkujton ngjarjen e krijuar pas ekscesit: "Me të përfunduar të këtij akti mizor, meqë ne ishim në kolonë për 4, në gjatësi prej 5-6 km, e ku mundësia për një shfarosje masive ishte më e vogël, na kanë urdhëruar të ngritemi në këmbë dhe të qëndrojmë në vend me duar të lidhura mbi kokë. Pas pak na kanë urdhëruar të ecim drejt një ndërtese të madhe 3 katshe, i ashtuquajtur “Monopol i duhanit”, me një sipërfaqe prej afro 300m2 dhe me oborr të rrethuar. Ndërtesa ishte e rrethuar nga të 3 anët me kodra shkëmbore, kurse oborri ishte i rrethuar me mure të larta e me rrethoja të hekurt. . . Në të hyrë të oborrit - kujton A. Hajdini-ishin 10-15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo në shpinë çdo njërin prej nesh. . . dhe nga këto goditje mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100-150 veta. "Pas futjes së shqiptarëve brenda në ndërtesë (rreth 1000 veta)dhe brenda oborrit të rrethuar me mure(2.200-2.500veta) dhe një pjese tjetër të mbetur në rrugë para oborrit, rreth orës 14.00, ata do të sulmohen nga të katër anët. Shtihej me te gjitha llojet e armëve të zjarrit sie pushkë automatike, mitralozë, mortaja dhe bomba dore, revole etj, kështuqë brenda një ore, gjithë masa e grumbulluar në ato hapsira nuk mbeti në këmbë. Me këtë rast oborri dhe sheshi u shndërrua në lumë gjaku që i ngjante një kataklizme të vërtetë, ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë, me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj. Kësaj masakre makabre arritën t'i shpëtojnë kryesisht ata që u gjendën në ndërtesë dhe ndonjëri, që kishte rënë në tokë para se të filloj sulmi 8. Kufomat e shqiptarëve të vrarë e të masakruar mizorisht gjatë tërë natës së ½ prillit u bartën me qerre dhe u hodhën në det për tu zhdukur nga vendi i krimit.

Sipas burimeve arkivore rezulton se në Tivar më 1 prill 1945 u vranë e u masakruan rreth 1700 shqiptarë, ndonëse nga kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan këtë masakër del se ky numër mund të jetë shumë më i madh. . . 9

Kjo ngjarje tragjike për popullin shqiptar, edhe pse ndodhi larg opinionit të atëhershëm, ishte e qartë se u përgadit nga kreu i udhëheqjes jugosllave edhe pse më vonë Aleksandër Rankoviçi me kompani, këtë ngjarje do të përpiqet ta cilësoj si incident të rëndë të shkaktuar me fajin e vet shqiptarëve!!10
Dërgimi i shqiptarëve për në Frontin e Adriatikut nuk do të ndalet edhe pas kësaj masakre makabre.

3. Eshaloni i tretë, me 2700 veta, nga Prizreni u nis më 27 mars 1945 nën përcjelljen e Brigadës XXVII. Gjatë rrugëtimit të gjatë e të mundimshëm, për mungesa të ushqimit e të higjienës dhjetra shqiptarë u sëmunë nga tifoja dhe për pasojë disa prej tyre vdiçën. Më 1 prill gjatë kalimit të lumit Buna, u përgadit një incident me ç'rast u vranë disa prej tyre. Ndërkaq në mbrëmjen e 2 prillit ky grup arriti në Tivar dhe iu dorëzua Divizionit të IX-të dalmatin. Nga Tivari me anije u transportuan në Dubrovnik, ku u vendosën në disa objekte me destinime të ndryshme, mirëpo një grup prej 800 vetash që ishin vendosur në një depo baroti, në një mëngjes u gjetën të ngulfatur nga një lloj helmi dhe shumica prej tyre gjetën vdekjen 11.



Edhe gjatë muajit prill 1945 janë nisur tri eshalone per në këtë front.

1. Eshaloni i parë-me 1. 506 veta, nga Prizreni për në Tivar u nis më 19 prill, i shoqëruar nga repartet e batalionit të I-rë të Brigadës XXVI dhe Kompanisë së zbulimit të Divizionit të 46-t serb.
2. Eshaloni i dytë-me 2. 601 veta u nis më 20 prill nën mbikqyrjen e Brigadës XXV dhe të kompanisë së zbulimit të Divizionit 46 serb.
3. Ndërkaq, më 24 prill u nis eshaloni i tretë-me 1. 216 veta, i përcjellur nga Brigada XXVI 12. Nga këto shifra rezulton se gjatë prillit, janë mobilizuar 5. 323 shqiptarë, ndërsa pushteti serb, evidenton vetëm 4. 300 veta.


Të gjitha këto eshalone u dorëzuan në repartet e Armatës së IV-të jugosllave dhe me anije u dërguan në shumë vija të frontit në Slloveni e Kroaci, prej nga qindra shqiptarë nuk do të kthyen kurrë në shtëpitë e tyre.

Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar 16. 423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4. 600 të tjerë u dërguan nga viset shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq, në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18. 500 shqiptarë në përbërje të Brigadave të”kosmetit” dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar-prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44. 523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike, për frontet e ashtuquajtura të “Sremit” e të”Adriatikut”. (. . . )


1 Dr. D. Bislimi-Formacionet politik-ushtarake në Kosovë 1941-1945, Prishtinë 1997, fq. 209/. Prof. ddr. Izber Hoti-Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare nga kapitullimi i Italisë fashiste deri në fund të nëntorit 1944(Fejtoni)Zëri 16. X. 2003, fq. 18/Dr. Daut Bislimiepra e cituar, fq. 196.
2 Dr. M. Pirraku-Kryengritja e Drenicës 21. 01-21. 02. 1945(Kumtesë 21 shkurt 2001, Prishtinë
3 Sh. Braha - Gjenocidi serbomadh. . . fq. 458
4 A. Ajdini - Tragjedia e Tivarit, 1990-fq. 3
5 Sh. Braha - Gjenocidi serbomadh. . . , fq. 458
6 M. Shatri-Kosova në LDB, fq. 224
7 A. Ajdini - Tragjedia e Tivarit, fq. 13
8 Po aty, fq. 15-17
9 Në raportin e prof. Ymer Berishës dërguar Misionarit anglez Hadson më 22. X. 1946 në Tiranë thuhet se në Tivarë janë vrarë 1670 veta. . . Më 20. IX. 1996 TV norvegjeze dha një lajmë për zbulimin e një varreze afër Tivarit me 2 mijë viktima të shqiptarëve të vrarë më 1 prill 1945.
10 L. Nasi - Ripushtimi i Kosovës. . . , fq. 177
11 AIHU, k. 1341, dt. 8. VI. 1945
12 Dr. M. Pirraku - Ripushtimi jugosllav i Kosovës, fq. 145/ 21 04 2005/F.F.
--------------------------------------------------------------------------------

[luka21]

Ah mor vlezer asnje nga fqinjet nuk na e ka dashur te miren ndonjehere. Kjo qe thoni ju por edhe ne rende me te larta ka ndodhur edhe me greket qe i shfarosen çamet.

[Llapi]

MOBILIZIMI I DHUNSHËM I SHQIPTARËVE...DHE RIPUSHTIMI I KOSOVËS NGA ...
Data: Thursday, 24 March @ 18:52:04 CET
Tema: Histori


... USHTRIA JUGOSLLAVE... NË JANAR-PRILL 1945

Sheradin Berisha

Krijimi i formacioneve partizane në Kosovë në vitet 1943-1944

Pas kapitullimit të Italisë fashiste(shtator 1943)Shtabi Suprem i UNÇJ-së shtoi aktivitetin e vet ushtarak për formimin e sa më shumë formacioneve të armatosura në Kosovë dhe në viset tjera shqiptare.

Për këtë qëllim më 9.IX.1943 SHK i UNÇJ-së për Kosovë e Metohi lëshoi një thirrje,ku kërkohej që popujt e kësaj krahine(e veçanërisht populli shqiptar) të radhiten në njësitë partizane,për të luftuar kundër ushtrisë gjermane e bullgare.Prej shtatorit 1943(dhe më herët) e deri në nëntor 1944 në Kosovë e gjetiu në viset etnike shqiptare,u formuan njësite të shumta të UNÇJ-së,duke filluar nga çetat,aradhat,batalionet e deri në brigada.Kështu brenda kësaj periudhe u formuan:Aradha Nacional-Çlirimtare Partizane(ANÇP)e Kosovës dhe e Metohisë(22.X.1943);ANÇP e Shalës(gusht 1944);ANÇP e Rakoshit(në fillim të tetorit 1944);ANÇP e Drenicës(nga mesi i muajit tetor 1944);ANÇP”Curri-Rexhepi”(e formuar nga Aradha”Perlat Rexhepi”e UNÇ të Shqipërisë dhe aradha”Bajram Curri”e UNÇJ-së për Kosovë e Metohi(12.I.1944);ANÇP e Ibrit(4.XI.1944);ANÇP e Kosmetit(7.XI.1944);ndërkaq në nëntor 1943 u formuan Çeta Partizane e Krajës dhe e Tuzit;më 13.IV.1944-Çeta e Kosovës;më 16.IX.1943)Çeta e Lumës,e Hasit dhe Batalioni i Parë kosovar”Ramiz Sadiku”;në fund të tetorit 1943-Batalioni”Boris Vukmiroviqi” dhe Batalioni i Parë i Dibrës”Nazmi Rushiti”;më 21.XI.1943 Batalioni i Parë dhe më 29.XII.1943 Batalioni i Dytë kosovar;në gjysmën e majit 1944 Batalioni”Kosova”;në fund të majit 1944 Batalioni Sulmues i Kosmetit;më 28.IX.1944 Batalioni Partizan”Meto Bajraktari etj.1
Po kështu deri në dhjetor 1944 u formuan edhe 8 Brigada,si:Më 24 qershor 1944 në fshatin Zbazhdi(afër Strugës)u formuar Brigada I UNÇ për Kosovë e Metohi,nga luftëtarët e Brigadës së I Kosovare-Maqedone,me 3 batalione dhe 1 çetë përcjellëse.Më 9 shtator 1944 në fshatin Lilanc afër Bujanovcit,u formua Brigada II UNÇ për KM-në, me 4 batalione dhe 450 ushtarë.Më 16 shtator 1944 në rajonin e Vranjës,u formua Brigada III UNÇ për KM-në,me 3 batalione.Më 13 tetor 1944 në Krumë të Hasit u formua Brigada IV e UNÇ për KM-në,me 2 batalione dhe 400 ushtarë.Më 24 shtator 1944,në fshatin Tullar u formua Brigada V e UNÇ për KM-në,me 4 batalione.Më 13 dhjetor 1944,u formua Brigada VI e UNÇ për KM-në.Më 11 nëntor 1944 në Gjakovë u formua Brigada VII e UNÇ për KM-në,e cila më vonë u shpall brigadë sulmuese.Më 20 dhjetor 1944 në fshatin Ramno të Preshevës u formua Brigada e VIII e UNÇ për KM-në,me 3 batalione.Po në dhjetor të atij viti u formua edhe Brigada e Korpusit të Mbrojtjes Popullore të Jugosllavisë për KM-në.2

Synimet e Shtabit Suprem të UNÇJ-së për ripushtimin e Kosovës...

Në gjysmën e dytë të vitit 1944,derisa forcat aleate(amerikane-angleze-ruse...)përparonin në të gjitha frontet e luftës kundër ushtrisë hitleriane,Shtabi Suprem i UNÇJ-së duke i shfrytëzuar rrethanat e krijuara,në fillim të shtatorit të atij viti Shtabin Kryesor të UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”e degradoi në Shtab Opertativ dhe me 14 shtator ia nënshtroi Shtabit Kryesor të UNÇJ-së për Sërbi.Dhe për çudi në emër të Shtabit Operativ të “Kosmetit”do të nisin përgaditjet luftarake gjoja për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare,a në të vërtet SHS i UNÇJ-së kishte si synim ripushtimin e tyre.
Në vjeshtën e atij viti,Shtabi Suprem i UNÇJ-së i drejtuar nga Titoja,në emër të internacionalizmit,do të bëjë marrëveshje me ushtrinë e kuqe ruse,më pastaj me forcat bullgare dhe më 2 shtator 1944 edhe me SHP të UNÇ të Shqipërisë,për të zhvilluar operacione të përbashkëta ushtarake kundër forcave gjermane në Jugosllavi...Derisa ushtria gjermane tërhiqej nga shumë fronte të luftës,ideja e Shtabit Suprem të Gjermanisë për forcimin e vijës së frontit në Ballkan,u bë e parealizueshme dhe në këto rrethana armata”E”gjermane e cila ishte e dislokuar në Greqi,mori urdhërin që të tërhiqet nga andej.Tërheqjen do ta bëjë nëpër Maqedoni,Kosovë dhe Sangjak,për të kaluar mandej në Mal të Zi,Bosnjë e Hercegovinë drejt veriut.Armata”E”për çudi nuk u pengua,ashtu siç kishin propaganduar strategët e UNÇJ-së,por kaloi me shumë pak humbje në veri-perëndim të Jugosllavisë,ndërkohë që luftimet më të ashpra në Kosovë brigadat sllavokomuniste,do t´i zhvillojnë “kundër forcave të Mbrojtjes Kombëtare të Shqipërisë Etnike dhe bandave shqiptare që po mbretërojnë në Kosovë..!!!”3
Për të argumentuar këtë qëndrim,po i referohemi letrës së Miladin Popoviqit,të cilën në emër të KK të PKJ-së ua dërgoi të gjithë komisarëve politikë në Kosovë.Në letër ndër të tjera z.Popoviq shkruan:”Edhe pse Kosovë-Metohia janë pa pushtues,ne nuk sundojmë në gjithë terrenin.Pengesa janë bandat e armatosura që përhapin shovinizëm.Tash kemi detyrë të patjetërsueshme spastrimin e Kosovës dhe të Metohisë nga këto banda.Bandat duhet likuiduar energjikisht dhe pa mëshirë.Tokat e atyre që nuk dorëzohen deri në afatin e caktuar do të konsiderohen të shtetit e këtë(konfiskim-Sh.B)do ta bëjnë shtabet(e UNÇJ-së-Sh.B).Në fshatrat që është bërë rezistencë duhet gjetur organizatorët dhe duhet dorëzuar gjyqit ushtarak,që do t´i gjykojë menjëherë e fshatarët t´i çarmatosë...”4
Sipas marrëveshjes UNÇJ-UNÇSH,në fillim të tetorit 1944 në Kosovë do të futen Brigadat III dhe V të Korparmatës së I të UNÇ të Shqipërisë.Më 17 tetor 1944 edhe Armata II bullgare u nis për Kosovë,ndërkohë që atje dhe në viset tjera etnike shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi,i kishin përfunduar përgaditjet për ofensivë,njësitet e Korpusit të 13-të të UNÇJ-së(Divizioni i 22-të,i 24-të,i 25-të dhe i 46-të serb),Divizioni i 41-të maqedon,brigada e 9-të malazeze dhe të gjitha brigadat e UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”.Operacionet ushtarake të këtyre forcave,filluan në tri drejtime:1.Kurshumli-Përpallac-Podujevë-Prishtinë;2.Lebanë-Medvegjë-Prishtinë;dhe 3.Bujanoc-Gjilan-Prishtinë.5

Gjatë këtyre operacineve këto forca kryen krime më të shëmtuara,në historinë e njerëzimit,ndaj popullatës shqiptare,si dhe konfiskuan,plaçkitën,dogjën e shkatërruan pamëshirshëm pronat e tyre.
Gjatë kësaj periudhe janë vrarë e masakruar në mënyra të ndryshme 47.300 shqiptarë.Kështu në:,
1.Gjilanë janë vararë 7854 veta,
2.Prishtine 3.675 veta,
3.Drenicë 4.820 veta,
4.Mitrovicë,1.970 veta,
5.Pejë 3.540,
6.Ferizaj 1.260,
7.Podujevë 1.670,
8.Prizren 1.200,
9.Gjakove 800,
10.Rahovec 750,
11.Suharekë 420,
12.Dragash 500,
13.Preshevë 690,
14.Shkup 1.450(vetëm në Bllacë të Shkupit u masakruan mbi 130 burra gra fëmijë e pleq!!!),
15.Kumanovë 780,
16.Tetovë 4100,
17.Gostivar 715,
18.Kërcovë 490,
19.Sangjak(Jeni Pazar) 1.410,
20.Tutin 900,ne
21.Bihor 3820,
22.Plavë e Guci 710,
23.Ulqin 515 dhe
24.Tivarë e Dalmaci 2.600 shqiptarë.
E tërë pasuria e shqiptarëve të vrarë ishte konfiskuar,ose ishte plaçkitur prej kolonistëve serb që qenë kthyer sipas direktivave të Byrosë politike të KQ të PKJ-së.6

Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve - Kryengritja e Drenicës (janar-shkurt-1945)

Derisa Brigadat e UNÇSH-se marshuan drejt Sanxhakut,me urdhëresën e Shtabit Operativ te Kosmetit(2.12.1944)të miratuar edhe nga Shtabi Kryesor i UNÇ të Serbisë ,të gjitha brigadat e UNÇJ-së në Kosovë morën detyra konkrete për çarmatosjen… e popullatës shqiptare,në emër të gjoja”spastrimi të terenit nga bandat kriminale shqiptare”.Kjo urdhëresë vinte si përgjigje në konfirmimet e Shtabit të Divizionit 46 të Serbisë,ku thuhet:se “shqiptarët e Drenicës e gjetiu...masovikisht po u bashkohen Brigadave të Shqipërisë dhe jo atyre të UNÇJ-së”.Ndërkohë,për t´i realizuar me lehtë synimet e saj,udhëheqja jugosllave,fillon urgjentisht organizimin e brigadave të “Kosmetit” për t´i mobilizuar për në Frontin e Sremit.Ndonëse qendra e rezistencës shqiptare në gjysmën e dytë të dhjetorit 1944 u përqëndrua në Drenicën heroike, Shtabi Operativ i „kosmetit“ urdhëroi komandën e vendit në Skenderaj të iniconte formimin e një brigade teë autorizuar për mobilizimin ushtarak me”vullnet”të mashkujve të aftë për luftë (për në front të Sremit)dhe me pas t´i bashkohet Brigades VII të „kosmetit“,që komandohej nga Shaban Haxhia i Bytyqit.
Në mbledhjen themeluese të kësaj brigade(më 6 dhjetor 1944)ku mori pjesë edhe kryetari i Rrethit Hilmi Zariqi me të gjithë parinë e vendit(shumica prej tyre ish-veprimtarë politikë e ushtarak të Lidhjes II të Prizrenit)për komandat të brigadës u emrua Shaban Palluzha nga Llausha.Në përbërjen e shtabit Shaban Palluzha përfshiu shumë personalitete të Drenicës si:Imer Fazliun,Isa Zymerin nga Prekazi,Ramë Sejdiun nga Llausha,Bajram e Miftar Bajraktarin të Llaushës,Mulla Ibrahimin të Hasanprishtinës,Mulla Ilazin të Burojës,Rexhep Gjelin të Likoshanit,Azem Aruqin të Makeërmalit,Beqeë Çubrelin,Jetullah Muharremin të Rrezallës,Sadik Zenelin,Feriz Bojiqin,Zeqir e Sadik Lutanin të Turiçecit,Shaban e Rifat Kotorrin,Hazir Gjakjen nga Akrashtica e Artakollit,Istref Temën e shumë të tjerë.7
Në Brigaden e Drenicës që quhej Brigada e”Shaban Palluzhës”populli shihte shpresën për të parandaluar masakrat serbe mbi popullsinë e Drenicës dhe të rrethinës.Kjo Brigadë kishte shtatë batalione dhe fillimisht numri i luftëtarëve arrinte nga 500 deri në 700 veta,të cilët përbënin elitën komanduese dhe të luftëtarëve teë Brigadës.
Nga fillimi i janarit 1945 Shtabi Operativ i “Kosmetit”,urdhëroi Shtabin e Brigadës së Shaban Palluzhës, të lëshonte Denicën dhe të nisej në drejtim të Podujevës,ku do të bashkohej më Brigadën VII të “Kosmetit”,për të vazhduar rrugën për Sërbi(Kurshumli-Banjë e Kurshumlisë-Prokuple-Srem).Udhëheqja meë e lartë politike dhe ushtarake serbo(jugo)sllave,krahas qëllimit që ta largonte nga Kosova Brigadën e Shaban Palluzhës,kishin planifikuar edhe nxitjen e incidenteve për të gjetur si pretekst intervenimin ushtarak kunder forcave të rezistencës së armatosur shqiptare.
KNOJ-i peër Kosoveë në emër të spastrimit të terenit nga “bandat shqiptare...”veçanërisht në rajonin e Drenicës,ndërmorri një operacion të gjerë ushtarak kundër popullatës së pafajshme shqiptare.Në këto operacione antishqiptare morën pjesë:
1.Brigadat I-VI të kosmetit,te cilat perbenin Divizionin 52 te UJ-së;
2.Forcat e Divizionit 24,26,44 dhe 46 të Serbisë;
3.Divizionet 41 dhe 50 të Maqedonisë;
4.Brigadat e Malit të Zi(brigada e I-rë e Bokës dhe brigada e VI) 8dhe
5.Repartet speciale të OZN-s të drejtuara nga famëkeqi Spasoje Gjakoviq.*

Shtabi i Brigadës së Drenicës largimin nga Kosova në njërën anë do ta kushtëzojë me ndërprerjen e vrasjeve dhe të plaçkitjeve mbi popullsinë civile nga ana e ushtarëve jugosllavë,ndërkohë që në anën tjetër vuri lidhje me personalitetet dhe me grupet e arratisura në Dukagjin,në Shalë të Bajgorës dhe në Kosovën Lindore,me qëllim të konsolidimit të radhëve për një ballafaqim të mundshëm me pushtuesit jugoslavë.Nga mesi i janarit 1945 përfaqesuesit e Shtabit Operativ të Kosmetit:Fadil Hoxha dhe Kërsta Filipoviq”Grofi”,i garantuan Shaban Polluzhës se do të plotësohen të gjitha kërkesat e shtruara dhe e urdhëruan ta lëshonte Drenicën dhe t´i bashkohet Brigadës VII të Kosovës9,që ishte nisur për Sremë të Serbisë.Largimi i Brigadës së Shaban Palluzhës nga Drenica deri në Podujevë zgjati katër dite.Duke kaluar nëpër Artakoll,fshatra të Vushtrrisë,të Permalinës dhe të Llapit,njësive të Brigadës iu bashkuan rreth 3.500 veta,të cilët ndiheshin të rrezikuar nga ushtria jugosllave. Brigada e VII e “Kosmetit”(të cilës ishte planifikuar t´i bashkohet Brigada e Drenicës)sipas urdhërit 151/45(pa datë)të lëshuar nga Shtabi Operativ i “Kosmetit”,ishte planifikuar që e ndarë në tri grupe(eshallone),të marshojnë 9.500 veta për në Frontin e Sremit(në dokumentat ushtarake evidentohen vetëm 7.500 të mobilizuar!!).

1.Eshaloni i parë me 3.300veta,do të niset më 21.01.1945,në krye me Qamil Brovinën;
2.Eshaloni i dytë me 3.100 veta,do të niset më 22.01.1945 ,në krye me Shaban Haxhin;
3.Eshaloni i tretë me 3.100veta,do të niset më 25.01.1945,në krye me Miqa Mijushkoviqin.

Këto eshallone do të udhëtojnë këmbë prej Podujevës deri nëKurshumli.
Edhe brigadat VI dhe VIII të “kosmetit” me 9.000 shqiptarë,do të ndahen në dy eshalone sikurse më poshtë:

1.Eshaloni i parë me 4.300 veta do të niset më 20.01.1945 në krye me major Popoviqin dhe kapiten Vllado Simiqin.

2.Eshaloni i dytë me 4.700 veta do të niset më 21.01.1945 në krye me Glisho Sharanoviqin dhe Sllobodan Filipoviqin(në dokumentet ushtarake evidentohen vetëm 3.100 veta Sh.B !!).Këto eshalone,pasi do të udhëtojnë këmbë në rrugën: Gjilan-Bujanovc,nga Ristovci do të vazhdojnë rrugën me tren për në Srem.
Për këtë rrugëtim teë brigadave kosovare,Shtabi i Divizionit 46 serb më 17.01.1945 do të lëshojë një dokument(urdhër)sekret,në të cilin do t´i njoftonte brigadat e veta 25,26 dhe 27 të dislokuara në Kosovë,për udhetimin e njësive shqiptare të Brigadës VII ,në rrugën Podujevë-Kurshumli... dhe u theksonte se në ato njësi konsiderohet se ka shumë dezertorë dhe kriminelë të njemendët,ndaj u urdhëruan që t´u vihej roje përgjatë rrugës(në të dy anët e Grykes së Llapit) në mënyrë që të pengojnë dezertimin e tyre.10

Qëndresa dhe rënja heroike e Shaban Polluzhës e Mehmet Gradicës

Derisa makineria ushtarake jugosllave vriste popullsinë e pafajshme gjithandej Kosovës11,sipas kujtimeve të martires shkodrane Marije Shllaku,shtabi i Brigadës së Drenicës,më 21 janar 1945 në Gryk të Llapit,mbajti një mbledhje,në të cilën ishin ftuar rreth 100 personalitete shqiptare të arratisur(në mesin e tyre ishin edhe Prof.Ymer Berisha dhe Ukë Sadiku)për të vendosur,lidhur me shkuarjen apo mosshkuarjen e Brigadës nga Kosova dhe për kahet që duhet të mirrte Lëvizja e Rezistencës shqiptare.Në shenimet e saj(për këtë mbledhje)Marije Shllaku saktësoi:”Bëmë një bisedë paria,për gjendjen e ngushtë që na paraqitej,të vdesim dhe të mos biem nën Serbi:edhe në paqim mundësi të shpëtojmë pa luftë.Në qoftëse jo,të çohemi të gjithë dhe të mbrojmë,por të mos e lëshojmë Kosovën”.12
Në një takim të fundit,të mbajtur më 23.01.1945 në Gllamnik,në mes Shaban Polluzhës dhe përfaqësuesit të Shtabit Operativ të“Kosmetit”:Ismet Shaqirit,këtij të fundit iu kumtua kundërshtimi i shkuarjes së Brigades për në Srem(Serbi),për shkak të vrasjeve dhe masakrimeve të popullsisë shqiptare që kryenin brigadat jugosllave anë e këndë Kosovës.
Pas dështimit të bisedimeve,Shtabi i Brigada së Drenicës më 23 janar 1945 i bëri përgaditjet e mundshme për daljen nga rrethimi i shumëfisht i ushtrisë jugosllave me humbje sa më të vogla .Më 24 janar 1945 la Grykën e Llapit dhe marshoi drejtë djepit të qëndresës shqiptare-Drenicës.Fillimisht Brigada dislokohet përreth Gllamnikut ndeërsa Shtabi i saj vendoset në Gllamnik.Në orën 16 të asaj dite,gjatë marshimit të Brigades nga Gllamniku në drejtim të Barilevës për të depërtuar në malet e Qiqavicës,komandanti i Shtabit Operativ të Kosmetit,Fadil Hoxha,urdhëroi njesitë e veta të shtinin 14 predha topi 13 në mesin e ushtarëve të Brigadës së Drenicës.Mirëpo,luftëtarët e brigadës u mbrojtën me sukses nga sulmet e tilla dhe pa kurrfare humbjesh vazhduan rrugën.Ndeshja e parë ballore e Brigadës me Ushtrinë pushtuese jugosllave ndodhi më 25 janar 1945,në Artakoll.Ndonëse më 26 janar Shaban Polluzha me 500-700 luftëtarë besnikë,deperton në Drenicën qëndrore,pjesa tjetër e luftëtarëve që vinin nga Llapi,Permalina,Artakolli...u shkëputën(nga brigada) për të depertuar në Shalë të Bajgorës e gjetiu me qëllim të organizimit të rezistencës në ato rrethe.
Nga luftimet e përgjakshme deri me 31.01.19145 krijohet një “Zonë e Lirë”në të cilën do të përfashihen 20 fshatra të Drenicës,si:Tërsteniku,Bajica,Palluzha,Shtutica,Da shevci,
Mikushnica,Luboveci,Oshlani,Obria e Epërme,Obria e Poshtme,Açareva,Obiliqi i Epërm,Obiliqi i Poshtëm,Krushevica dhe disa fshatra përreth.Gjatë këtyre betejave Brigada e Shaban Polluzhës ka shpartalluar disa njësi serbo-malazeze si dhe 1/3 e Brigadës 25 serbe.Brigadat jugosllave,në kuadër të të cilave ishin mobilizuar mbi 40 mijë ushtarë,ato ditë morën urdhër që të shkaterrohen tërësisht me artileri të rëndë,të gjitha fshatrat e fortifikuara e që bëjnë rezistencë të armatosur.Në zbatim të këtij urdhëri u dogjën e u rrënuan me tokë fshatrat:Tërstenik,Obria e Epërme,Obria e Poshtme,Plluzhina,Tica,Likoci,Rezalla,Palluzha,
Krushevci dhe Dashevci,ndërsa pjesërisht u rrënuan:Polaci,Kozhica,Prelloci,Gradica dhe disa lagje nga fshatrat tjera.
Gjatë këtyre operacioneve këto urdhëra nuk do t´i zbatoi“Batalioni i Rinisë” i cili drejtohej nga Isuf Ibrahimi,e ku ishin të gjithë shqiptarë.Ky batalion me 1 shkurt 1945(për të mos u vrarë vëlla me vëlla) do ta lëshoi frontin e hapur në Prekaz,Klinë e Mesme,Klinë e Epërme në drejtim të fshatit Polac.Për këtë dezertim,Gjyqi Ushtarak i SHO të Kosmetit,të kryesuar nga Fadil Hoxha,më 25 prill 1945 do t´i dënojë 5 veta me pushkatim dhe dy të tjerë me nga 2 vjet burgim të rëndë.Ata që u denuan me pushkatim ishin:
1.Komandanti Isuf Ibrahimi nga Gjilani;
2.Xhafer Lladova nga Lladova;
3.Abdyl Hyseni,
4.Shaban Cernica dhe
5.Raif Halimi,që të tre nga Cërnica.
Ekzekutimi i tyre u bë në burgun e Pejës,ndersa nga pushkatimi shpëtoi vetëm Raif Halim-Cërnica,i cili do t´i mbaj 18 vjet burg të rëndë nëpër kazametet famëkeqe të pushtetit komunist jugosllavë.
Më 18 shkurt 1945,pas një rezistencë heroike,kur bashkëluftëtarët e Sh.Polluzhës mbeten pa municione,veshmbathje e pa bukë,me urdhër të Mehmet Gradicës një pjesë e madhe e tyre u shpërnda për t´i shpëtuar vdekjes,ndërsa rreth tyre do të mbesin vetëm 70-100 luftëtare.Natën e 20/21 shkurtit Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica me një efektiv luftëtarësh prej 17-29 veta u gjetën të rrethuar në Kullat e Fekë Zenunit në Berzhenik.Më këtë rast dolën nga rrethimi me luftë të pakompromis,duke lënë 6 ushtarë serb të vrarë dhe një të plagosur.Nga aty gjatë ditës arritën të fortifikohen në Kullat e Dvoranëve në Tërstenik me një efektiv të përgjithshëm prej 16-20 luftëtarësh.Dhe natën e 21/22 shkurtit 1945 kullat u gjetën në rrethim të hekurt nga njësitë e Divizionit 52 të UJ-së,të udhëhequr nga Petar Brajoviq.Shaban Polluzha me bashkëluftëtarët e tij me sukses i përballoi sulmet e këmbsorisë duke vrarë disa ushtarë serb.Meqë pa ndihmën e artilerisë së rëndë, kulla nuk do të pushtohet lehtë,u gjet renegati shqiptar Kadri Mehmeti nga Klina,i cili duke gjuajtur me top u shkatërrua kulla dhe nga trarët e saj u plagosën për vdekje dy kreshnikët:Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica.Zëvendëskomandanti i brigadës Rexhep Xheli,i ndihmuar nga pesë-gjashtë bashkëluftëtarë,me sukses shpërthyen rrethimin dhe u tërhoqën duke i bartur Shaban Polluzhën dhe Mehmet Gradicën.Ata do të vdesin mbi krahët e bashkëluftëtarëve dhe kufomat e tyre do të fshihen,për ta mbajtur kështu nën ethe të frikës ushtrinë pushtuese edhe për një kohë te gjatë.14
Kryengritja e Drenicës u shua me gjak, por në historinë tonë mbeti një nga epopetë më të lavdishme të saj, që për gjeneratat e reja u bë burim frymëzimi deri në epokën e lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.


Vendosja e administrimit Ushtarak në Kosovë dhe mobilizimi i
dhunshëm i shqiptarëve në mars 1945


Në kohën kur forcat jugosllave zhvillonin operacionet më të përgjakshme në Drenicë,më 8 shkurt 1945,komandanti suprem i UNÇJ-së J.B.Tito me urdhër të veçantë nr.31 vendosi administrimin ushtarak në Kosovë.Për këtë vendim,Titoja më 7 shkurt në Beograd pati një takim me ushtarakët serb:Savo Dërleviqin,Gjuro Medenicën dhe Kërsto Filipoviqin,të cilëve ju foli për rolin që duhet ta luante Administrimi Ushtarak në Kosovë.Me këtë urdhër ,i tërë pushteti në Kosovë do t´i kaloi një grupi të caktuar ushtarakësh serbo-malazez,të cilët do të ushtronin pushtetin politik,ekzekutiv dhe gjyqësor.Me këtë rast pasuan ndryshime në tërë strukturën e kuadrove komandues.Në krye të pushtetit ushtarak përkatësisht të Shtabit të Ri Operativ u emrua ish-shefi i Armatës I-rë kolonel Savo Dërleviq, duke e zavendësuar Fadil Hoxhën i cili mbeti zavendës i tij. Shef i Shtabit u emrua nënkolonel Dushan Vukotiq(deri në atë kohë ishte zëvendëskomandant i Divizionit 46 jugosllav),shef i prapavijës u caktua Stevo Dobërkoviq(i dërguar nga shtabi qëndror i Sërbisë),ndërsa komisar politik u emrua nënkoloneli Gjuro Medenica. Më 10 shkurt 1944 kjo komandë bëri riorganizimin e tërësishëm të ushtrisë duke formuar Divizionin e artilerisë, të kalorësisë, të ndërlidhjes, grupin operativ të brigadave, Divizionin 46,52...etj.15
Kjo makineri ushtarake në Kosovë duke i marrë të gjitha masat për "spastrimin" e terrenit nga "mbeturinat e fashizmit" dhe "kundërrevolucionarët" vrau e masakroi shumë shqiptarë anë e këndë Kosovës. Veçmas pas vendosjes së regjimit ushtarak në Kosovë,për shtypjen dhe shpartallimin e elementeve kryengritëse,Shtabi Operativ i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së nisi mobilizimin e shqiptarëve për t'i dërguar në frontin e Trieshtës dhe Istrës (në veriperëndim të Jugosllavisë),ndonese mobilizimi i shqiptarëve kish filluar që në fund të dhjetorit 1944 (me dërgimin e tyre në frontin e Sremit,në veri të Sërbisë). Më 11.03.1945 në Gjakovë u organizua një demonstratë e grave,kundër mobilizimit me dhunë,të djemëve,vëllezërve dhe burrave të tyre.

Masakra e Tivarit

Skenaristët e Masakrës së Tivarit, për dërgimin e mobilizuesve shqiptarë në pjesët veriperëndimore të Jugosllavisë,ku do të rreshtoheshin në radhët e Armatës së IV-të të UNÇJ - kishin zgjedhur rrugën Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar-Dubrovnik-Rijekë. Për këtë rrugëtim u mobilizuan shqiptarët nga Vushtrria,Podujeva,Prishtina,Kaçaniku,Ferizaji,Gji lani, Lipjani, Shtimja, Suhareka, Istogu, Peja, Gjakova, Rahoveci, Dragashi, Prizreni etj.16
Të mobilizuarit me dhunë,fillimisht janë përqëndruar nëpër qendrat e rretheve dhe ato komunale e pastaj,të organizuar në njësi ushtarake të komanduara nga oficerë shqiptar kanë udhëtuar në qendrën e përgjithshme mobilizuese në Prizren. Pas sistemimit,shqiptarët e mobilizuar u çarmatosën,me arsyetimin se ato(armët) do t'i marrin në Kroaci e Slloveni! Që në këtë moment në mesin e tyre u shpreh një dyshim real në përgaditjen e ndonjë kurthe në prapaskenë.Kjo psikoz u thellua edhe më tepër,atëherë kur u çarmatosën edhe oficerët shqiptar dhe për përcjelljen e tyre u ngarkua Brigada XXVII e divizionit 46-të serb17 e njohur për terrorizimin e popullit shqiptar gjatë muajve të kaluar.

Deportimi i shqiptarëve të mobilizuar,nga kazermat e Prizrenit u bë në tri grupime(eshalone):

1.Grupi (eshaloni)i parë që përbëhej nga 3.700 veta,u nis më 24.03.1945 dhe pas 5-6 ditësh arriti në Tivar, ku iu dorëzua reparteve të Divizionit të IX-të jugosllav.Gjatë rrugëtimit, derisa u dorëzuan në vendin e caktuar,të mobilizuarit u keqtrajtuan në mënyrë shtazarake nga kriminelët serbo-malazezë. Të mobilizuarit shqiptar nga Tivari do të nisen për në Istri,ku fillimisht disa ditë do të ndalojnë për të pushuar në ujdhesën Çiovë afër Trogirit.Dhe ato ditë gjatë kalimit me një anije të vjetër,nga ujdhesa për në Trogirë,u mbytën rreth 65 veta,prej të cilëve 29 qenë vetëm nga Kaçaniku.

2.Grupi(eshaloni) i dytë i përbërë nga 4.700 veta, u nis dy ditë më vonë (më 26 mars) nën përcjelljen e forcave të Brigadës XXVII dhe më 30 mars në Shkodër iu dorëzua Brigadës X malazeze18. Gjatë ditëve të marshimit në rrugën Prizren-Zhur-Kukës-Puk-Shkodër,qindra shqiptarë të mobilizuar në këtë grup,përkundër lodhjeve e rraskapitjeve të mëdha nga rruga e gjatë,u maltretuan e u rrahën dhe në shumë vende dhjetra shqiptarë u vranë,gjatë kohës së pushimit, gjatë kalimit të lumejve apo gjatë tentimit të ndonjërit prej tyre për ta shuar etjen, në burimet e ujit.
Pas këtyre peripetive nën përcjelljen e malazezëve nga Shkodra - në mesditën e 1 prillit arritën në Tivar. Rrugëve të qytetit shihej një mobilizim i ushtarëve serbo-malazez,të cilët vështronin me përbuzje kolonën e gjatë të shqiptarëve. Kjo kolonë është ndaluar në qendër të qytetit (me urdhër) kinse për të pushuar dhe ndërkohë ndodhë një eksces në mes rojes dhe katër shqiptarëve, të cilët u penguan që të pinë ujë në një krua aty afër. Nga ky konflikt ushtarët e urdhëruar derdhin një breshëri plumbash në trupat e shqiptarëve, me ç'rast vriten disa prej tyre. Situata e tensionuar me qëllim (për ta filluar komplotin e përgaditur) e shtyri masën e shqiptarëve që të shtrihen për toke, ndërkohë që ajo hapsirë ishte vënë në shënjestër të pushkëve dhe mitralozëve që ishin vendosur në çdo qoshe të rrugëve, dritare dhe terracë të shtëpive e në shkëmbijtë e kodrave përreth 19.
Azem Hajdini njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga Masakra e Tivarit, kështu e përkujton ngjarjen e krijuar pas ekscesit: "Me të përfunduar të këtij akti mizor, meqë ne ishim në kolonë për 4, në gjatësi prej 5-6 km, e ku mundësia për një shfarosje masive ishte më e vogël, na kanë urdhëruar të ngritemi në këmbë dhe të qëndrojmë në vend me duar të lidhura mbi kokë. Pas pak na kanë urdhëruar të ecim drejt një ndërtese të madhe 3 katshe,i ashtuquajtur “Monopol i duhanit”, me një sipërfaqe prej afro 300m2 dhe me oborr të rrethuar. Ndërtesa ishte e rrethuar nga të 3 anët me kodra shkëmbore, kurse oborri ishte me mur të lartë e me rrethoja të hekurt... Në të hyrë të oborrit - kujton A.Hajdini-ishin 10-15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo shpinë çdo njërin prej nesh... ku nga ky akt mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100-150 veta. "Pas futjes së shqiptarëve brenda në ndërtesë (rreth 1000 veta)dhe brenda oborrit të rrethuar me mure(2.200-2.500veta) dhe një pjese tjetër të mbetur në rrugë para oborrit,rreth orës 14.00, ata sulmohen nga të katër anët. Shtihej me te gjitha llojet e armëve të zjarrit si:me pushkë automatike,mitralozë, mortaja dhe bomba dore, revole etj,kështuqë brenda një ore, gjithë masa e grumbulluar në atë hapsirë nuk mbeti në këmbë. Me këtë rast oborri dhe sheshi u shndërrua në lumë gjaku që i ngjante një kataklizme të vërtetë,ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë,me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj. Kësaj masakre makabre arritën t'i shpëtojnë kryesisht ata që u gjendën në ndërtesë dhe ndonjëri, që kishte rënë në tokë para se të filloj sulmi20.
Kjo ngjarje tragjike për popullin shqiptar, edhe pse ndodhi larg opinionit të atëhershëm, ishte e qartë se u përgadit nga kreu i udhëheqjes jugosllave edhe pse më vonë Aleksandër Rankoviçi me kompani, këtë ngjarje u mundua të cilësoj si incident të rëndë të shkaktuar me fajin e vet shqiptarëve!!21
Edhe pas kësaj masakre që ndodhi me grupin e dytë, dërgimi i shqiptarëve për në Frontin e ashtuquajtur të Adriatikut vazhdoi edhe më tutje.

3.Grupi i tretë, me 2700 veta, nga Prizreni u nis më 27 mars 1945 dhe u shoqërua nga Brigada famkeqe XXVII. Shumë shqiptarë të mobilizuar në këtë grup, gjatë rrugëtimit të gjatë e të mundimshëm, për mungesa të ushqimit e të higjienës u sëmunë rëndë nga tifoja dhe për pasojë dhjetra prej tyre vdiçën rrugës. Më 1 prill (ditën kur në Tivar - u masakruan pamëshirë shqiptarët e grupit të dytë) këtij grupi gjatë kalimit të lumit Buna, iu përgadit një incident me ç'rast u vranë disa prej tyre. Ndërkaq në mbrëmjen e 2 prillit ky grup arriti në Tivar dhe iu dorëzua Divizionit të IX-të dalmatin.Nga Tivari me anije u transportuan në Dubrovnik,ku u vendosën në disa objekte me destinime të ndryshme,mirëpo një grup prej 800 vetash që ishin vendosur në një depo baroti,në një mëngjes u gjetën të ngulfatur nga një lloj helmi dhe vdiçën të gjithës sa ishin aty 22.
Duke u bazuar në shifrat e sipërthëna delë se gjateë marsit,për në front të Adriatikut janë mobilizuar 11.100 shqiptarë,ndërkohë që organet zyrtare evidentojnë një numër më të vogël(7.420 veta).Gjatë muajit mars 1945 (për këtë front) u mobilizuan dhunshëm edhe dy grupe shqiptarësh, nga trevat etnike të Maqedonisë perëndimore.

Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve në prill 1945

Mobilizimi i shqiptarëve të Kosovës dhe dërgimi i tyre për në Frontin e ashtuquajtur të "Adriatikut", ka vazhduar edhe gjatë muajit prill 1945.
Që në fillim të këtij muaji,Shtabi Operativ i Kosovës i përbërë kryesisht nga serbo-malazezët, lëshoi urdhëresën(Zonave ushtarake)për ndjekjen dhe kapjen e të gjithë dezertorëve shqiptar (nga Brigadat Kosovare) por edhe të tjerëve që ishin të aftë për luftë dhe prëgaditjen e tyre për t'u rreshtuar (moblizuar) në repartet e Armatës së IV-të jugosllave. Ky aksion i ndërmarrë në emër të "spastrimit të terrenit nga forcat reaksionare" pasoi me vrasje e likuidime të shqiptarëve kudo që ishin, ndërkohë që radhët e grupeve nacionaliste në shumë anë të Kosovës u rikonsoliduan për ta mbrojtur popullatën nga ekspeditat e përgjakshme të divizioneve serbo-malazeze. Ato ditë prilli,Prizreni (me rrethinë) si një nga qytetet me peshë mbarëkombëtare në histori,meqë ishte epiqendër e mobilizimit-kalonte momente tepër dramatike që të kujtonin barbarinë serbe të viteve 1912-13, të bëra ndaj fshatrave të Vërrinit, Opojës dhe të Lumës.
Në Zonën Ushtarake të Prizrenit(ku përfshiheshin Suhareka,Rahoveci dhe Dragashi) operonin Brigadat II,IV kosovare dhe Brigadat serbe të Divizionit 46-të.Në rrethinat e Prizrenit,në Vërri,Has e Kabash,operonin batalionet e Brigadës së IV-të kosovare dhe repartet e Brigadës XXV serbe,të cilat shtriheshin edhe në Rrafshin e Opojës (komuna e Dragashit).Këto Brigada famëkeqe,duke i zbatuar urdhërat e“Shtabit Operativ të Kosmetit” - për mobilizimin e shqiptarëve,pasi vunë në një shetrrethim të plotë Prizrenin dhe fshatrat e Vërrinit,të Hasit,Përdrinit,Kabashit,dhe të Opojës,terrorizonin egërsisht popullatën e pafajshme dhe arrestonin të gjithë meshkujt prej moshës 18-60- vjeç.
Në këtë fushatë të egër,vetëm më 17 prill në Prizren u dogjën shumë shtëpi dhe u arrestuan mbi 400 veta,të cilët iu dorëzuan organeve të OZN-së. Listat e të arrestuarve përpunoheshin nën mbikqyrjen e Komitetit të PKJ të Prizrenit. Deri më 19 prill nga fshatrat e Prizrenit u arrestuan mbi 1300 veta23, prej tyre 195 ishin nga fshatrat e Vërrinit. Arrestimet më të mëdha të përcjella me dhunë,rrahje e vrasje,u bënë në Zhur,Billushë,Kobajë, Lybeçevë,Jeshkovë, Leskovec, Vlashnje dhe Vërmic*.
Në këtë periudhë të mobilizimit u arresutan edhe shumë kuadra shqiptar,që përbënin organet e pushtetit lokal dhe në vend të tyre emroheshin njerëzit e dëgjueshëm. Shumë shqiptar duke iu shmangur mobilizimit iu bashkuan radhëve të grupeve të rezistencës (Çetave nacionaliste). Në Vërri pjesa më e madhe e mashkujve (që iu shmangën kthetrave serbe) iu bashkuan Çetës nacionaliste të udhëhequr nga Destan Berisha.
Në këto rrethana të jashtëzakonshme,në muajin prill 1945,në kazermën ushtarake të Prizrenit u grumbulluan (nën tytat e pushkëve) mijëra shqiptarë,të cilët të ndarë gjithashtu në tri grupe(eshalone) u nisën drejtë brigjeve të Adriatikut.

1.Grupi (eshaloni) i parë(me 1.506 veta),nga Prizreni për në Tivar u nis më 19 prill,i shoqëruar nga repartet e batalionit të I-rë të Brigadës XXVI dhe Kompanisë së zbulimit të Divizionit të 46-t serb. Gjatë rrugës, në Shkodër dy veta vdiqën nga tifoja, ku me këtë rast së bashku me shqiptarët e pësoi edhe një roje serbe nga repartet përcjellëse.

2.Grupi (Eshaloni) i dytë(me 2.601 veta), u nis më 20 prill nën mbikqyrjen e Brigadës XXV dhe të kompanisë së zbulimit të Divizionit 46 serb. Rrugëtimi i gjatë dhe i mundimshëm bëri që disa shqiptar të dezertojnë. Ndërsa gjatë kalimit të lumit Buna u mbytën 17 shqiptarë dhe 1 ushtar serb nga repartet përcjellëse.

3.Ndërkaq, më 24 prill u nis grupi (eshaloni) i tretë(me 1.216 veta) i përcjellur nga Brigada XXVI24.
Nga këto shifra rezulton se gjatë prillit,janë mobilizuar 5.323 shqiptarë,ndërsa pushteti serb,evidenton vetëm 4.300 veta.
Të gjitha këto grupe (të marsit dhe të prillit) u dorëzuan në repartet e Armatës së IV-të jugosllave dhe me anije u deportuan në shumë vija të frontit në Slloveni e Kroaci, prej nga qindra shqiptarë nuk u kthyen kurrë më në shtëpitë e tyre.
Bazuar në burimet arkivore dhe në kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan Masakrën e Tivarit, del se në Tivar u vranë e u masakruan rreth 1700 shqiptarë. Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar (mobilizuar) 16.423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4.600 të tjerë u dërguan nga viset shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq,në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18.500 shqiptarë në përbërje të Brigadave kosovare dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar-prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike, të cilët u dërguan në veri dhe veriperëndim të Jugosllavisë, për t'i plotësuar repartet e armatës jugosllave25.
(...)



(Pjesë e shkëputur nga libri në dorëshkrim)

[Llapi]

MASAKRA E TIVARIT HYRJE
shkruan:
Azem Hajdini - Xani

Nga dokumentet arkivore të proviniencës ushtarake të Jugosllavisë del mirëfilli se për çlirimin përfundimtar të Jugosllavisë, nga Kosova, morën pjesë më se 53 000 luftëtarë. Prej tyre, numri më i madh ishte i shqiptarëve, pjestarë të aradhave partizane, me përvojë nga viti 1941-'45, si dhe një numër vullnetarësh të tjerë që u mobilizuan në vitet '44-'45. Nga ky numër, për plotësimin e njësive ushtarake të Jugosllavisë, jashtë Kosovës u nxorën gjithsej 35.017 luftëtarë shqiptarë:
Në Frontin e Sremit 13.000, që përfshiheshin: në brigadën VI (3.000), në brigadën VII (mbi 6.000) dhe VIII 4. 000 (luftëtarë shqiptarë). Për plotësimin e Armatës IV të Jugosllavisë, për në Frontin Veriperëndimor të bregdetit të Adriatikut, në mars dhe prill të vitit 1945, u deportuan 22. 017 luftëtarë shqiptarë si më poshtë:

a) Në mars: Eshaloni i parë, me 3.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 24.3. 1945 dhe arrin në Tivar më 29.3. 1945. Eshaloni i dytë, më 4.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 26.3.1945 dhe arrinë në Tivar më 31.3.1945 dhe Eshaloni i tretë, me 2.700 luftëtarë shqiptarë, niset nga Prizreni më 27.3.1945 dhe arrinë në Tivar më 1 prill 1945.

b) Në prill: Eshaloni i parë, me 1.506 luftëtarë shqiptarë, niset nga Prizreni më 19 prill 1945; Eshaloni i dytë, me 2.601 luftëtarë, niset nga Prizreni më 20 prill 1945 dhe, Eshaloni i tretë, me 1.216 luftëtarë, niset nga Prizreni më 24 prill 1945.

c) Eshaloni i posaçëm me 5.594 luftëtarë shqiptarë, nga Maqedonia, deportohet në Frontin veriperën dimor të Adriatikut, ditët e para të prilli të vitit 1945. Në pyetjen: Pse u deportuan jashtë Kosovës, kinse për plotësimin e qendrave ushtarake jugosllave, vetëm shqiptarët, përgjigja e vërtetë është: të shfarosen masovikisht. Sepse, po të ishte qëllimi që të shkonin atje për të luftuar, atje do të deportoheshin edhe serbët, malazezët, maqedonasit e të tjerë.

Shumë autorë të paanshëm shtrojnë pyetjen: A ishte i nevojshëm një mobilizim me përmasa aq të mëdha i shqiptarëve, në kohën kur çdo ditë pritej kapitullimi i pushtuesit nazifashist? Përgjigja ishte e logjikshme: Jo. Dëbimin e numrit kaq të madh të shqiptarëve nga Kosova, sipas këtyre autorëve, duhet kërkuar te një strategji dhe nevojë për izolimin eshqiptarëve nga Kosova, meqë në pranverë pritej kryengritje me përmasa të gjëra nga ana e shqiptarëve, që luftonin për çlirimin e viseve të pushtuara të Shqipërisë etnike. Sikur shihet, numri i shqiptarëve të mobilizuar dhe i atyre të deportuar në qendrat ushtarake jugosllave në Srem dhe në bregdetin e Adriatikut, ishte shumë më i madh sesa tregohej me dokumentet ushtarake, për shkaqe strategjike. Fjalët dhe parullat se po shkonim në Front, si dhe lënia e armëve kinse për të na kursyer nga mundimet e rrugës së gjatë, ishin vetëm një mashtrim i tyre për ta realizuar më lehtë qëllimin, ngase duarthatë dihej mirfilli se s'ka qëndresë. Ndërkaq, Tivari ishte zgjedhur si skuta më e veçuar e Malit të Zi, që ishte larg i të gjitha lidhjeve komunikuese, ku, në mënyrën më të padukshme do të kryhej ai krim i paparë në histori. Një gjë të tillë e mundësonte konfiguracioni i terrenit. Shkëmbinjtë, kanionet dhe deti i gjërë, ofronin mundësi ideale që t'i përpinin pa gjurmë të gjitha viktimat dhe kufomat e plojës, në mënyrë që tërë ato krime t'i mbulojë terri dhe heshtja, duke mos dhënë as mundësi rninimale që të depërtojë asnjë fjalë dhe e dhënë për opinionin, e mos të flasim më për ndonjë jehonë më të madhe që do të mund t'u bëhej atyre masakrave, në vend dhe jashtë tij. Pikërisht më 31.3.1945, në Tivar, u masakruan hiç më pak se 4.310 luftëtarë shqiptarë, si dhe u bë helmimi i më se 1.340 të tjerëve në kazermën ushtarake të Dubrovnikut, masakra këto që për nga shëmtia nuk e kanë edhe një shembull të vetëm në historinë e njerëzirnit. Përkundër dëbimit të numrit kaq të madh të luftëtarëve shqiptarë jashtë Kosovës, njëkohësisht, në Kosovë, u sollën 20-25 brigada jugosllave dhe divizioni V dhe VI shqiptar, me një efektiv të përgjithshëm prej 80-100 mijë ushtarësh e oficerësh të të gjitha gjinive dhe me një armatim modern për kohën. Shovenët serbë mendonin se pikërisht tash, nën parullën e LNÇ-së, të ''vëllazërim-bashkimit'' dhe të luftës klasore, më së lehti do t'i realizonin kërkesat kundër-shqiptare, që i shtronte elaborati i Vasa Çubrilloviqit i 7 prillit 1937, i përmirësuar më 3 nëntor 1944, si dhe projekti i Ivo Andriqit i vitit 1939. Programi Kombëtar i ideo- logut çetnik Stevan Moleviqit, etj ., tëcilat dokumente paraqitnin platformën ushtarake -politike të së ashtuquajturës LNÇ në Kosovë dhe në viset e tjera etnike shqiptare. Kjo u dëshmua që nga dita e parë kur forcat ushtarake të ''UNÇJ-së'' shkelën truallin e Kosovës dhe viset e tjera etnike shqiptare, kur u mbushën përrenjtë, hendeqet e malet me kufoma të shqiptarëve. Nuk mbet pus në Kosovë dhe në viset e tjera etnike shqiptare, pa u mbushur me koka dhe gjymtyrë të këputura të shqiptarëve.

ESHALONI I DYTË

Marshi për në Ferr
Unë, luftëtar i gjallë dhe përjetues i kësaj tragjedie, përkundër klimës gjithnjë e më të pavolitshme, që po mbretron në Kosovë me dekada nën sundimin bolshevik - monist të regjirnit serb, qysh në nëntorin e vitit 1966, lidhur me këtë vepër mizore e të papresedencë në histori kam kërkuar ndriçirnin e saj me anë të parashtresës që ua kam bërë Komitetit Qendror të atëhershëm të LKJ, KQ LKS, KK të LK të Kosovës dhe Komitetit Komunal të LK të Mitrovicës, me ç'rast kam kërkuar që të zbulohen dhe dënohen të gjithë ata që ndërmorën dhe kryen këtë plojë. Lidhur me përgjigjet e marra do të ndalëm më gjërësisht në fund të këtijë shkrimi.

Thirrja për kryengritje kundër fashizmit
Siç dihet, Thirrjes së Aleancës Antifashiste me të cilën ftoheshin shtresat e gjëra popullore në kryengritje kundër fashizrnit, edhe shqiptarët e Kosovës iu përgjigjen njëzërit, rrokën armët dhe krah për krah me kombet dhe kombësitë e tjera luftuan kundër pushtuesve të përbashkët deri në fitoren përfundimtare dhe çlirimin e vendit. Në fillim të vitit 1945, kur fashizmit duhej dhënë grushtin vendimtar dhe të arrihej fitorja mbi armikun, një numër i madh i shqiptarëve, pjesëtarë të aradhave partizane me përvojë luftarake nga vitet 1943-45, si dhe një numër i madhë vullnetarësh të tjerë, që u mobilizuan atëherë, u caktuan të shkojnë nga Kosova në Frontin veripërëndimor të bregdetit të Adriatikut për dy qëllime:
-Që t'ia presin vijën e frontit armikut të fortifikuar në frontin e Srernit, përkatësisht t'u bëhet e pamundur forcave naziste të tërhiqen në Austri apo Itali, dhe
-Të marrim pjesë në çlirimin e Trieshtës dhe të Istries, së bashku me njësitë e tjera të UNÇ-së, para se të hynin në këto troje njësitë anglo-amerikane, në mënyrë që këto territore t'i bashkangjiten shtetit ''amë'' Jugosllavisë. Për këtë qëllim nuk duhej kursyer asgjë, as numrin e viktimave' të mundshme. Për arritjen e këtijë qëllimi janë nevojitor edhe forca të mëdha, si përnga numri ashtu edhe përnga cilësia luftarake. Të bindur në idealet e larta që shtronte para nesh fakti se po shkonim në front kundër nazifashizmit, në asnjë çast nuk na shkonte mendja se ndaj nesh përgatitej një kurth monstruoz e djallëzor. Përkundrazi, nga të gjitha viset e Kosovës u tubuan më se 4.700 veta, më se 99 % shqiptarë, për të marrë rrugën kah Tivai. Ç'është e vërteta , ne kishim dëgjuar se edhe një grup i ngjashëm si ky yni, është nisur po në këtë rrugë para nesh, ata pa ditur se ishim të destinuar të bëheshim viktima të një ploje të paskrupullt e që për nga monstruoziteti nuk ka edhe një shembull në historinë e njerëzimit. Jemi të bindur se as ''Oshviençini'' i Polonisë e as ''Mathauzeni'' i Austrisë nuk kanë qenë me siguri më të rëndë, aq më parë kur atje pësuan kundërshtarët e fashizmit, kurse në Tivar ploja është bërë pikërisht ndaj bashkëluftëtarëve të vet shqiptarë duarthatë.
Pikënisje e këtyre focave ushtarake në grupe ishin qendrat e rretheve dhe ato komunale të Kosovës. Njëren nga këto, ku isha edhe unë e përbënin ushtarët e aradhave partizane të rrethit të Mitrovicës, të Shalë së Bajgorës dhe të Drenicës, vullnetarë dhe shumë të mobilizuar nga këto anë, në një numër të përgjithshëm prej 1.000 deri 1.200 luftëtarësh.
Në rrugë e sipër drejt Prizrenit, ky numër gjithnjë rritej, kështu që me numrin e luftëtarëve që na u bashkuan nga qendrat e rretheve dhe të komunave të Vushtrisë, Podujevës, Prishtinës, Kaçanikut, Gjilanit, Lipjanit, Shtimës, Sufrekës, Istogut, Pejës, Gjakovës, Prizrenit e viseve të tjera u bëmë mbi 4.700 veta. Në nismë, që nga Mitrovica e deri në Prizren, kemi qenë tê organizuar në njësi ushtarake formacionesh të ndryshme, gjithnjë nën komandën e oficerëve ushtarakë shqiptarë dhe se komandohej në gjuhën shqipe.

Riorganizimi dhe çarmatimi i ushtarëve shqiptarë në Prizren
Në vendtubimin qendror në Prizren u bë riorganizimi i përgjithshëm. Fjalën e rastit na e mbajtën dy oficerë të lartë dhe dy civilë. Na u tha, ndër të tjera, në gjuhën shqipe dhe serbokroate, se në pjestarët e këtyre njësive llogaritet shumë dhe se duhet të mburremi me misionin që na ishte besuar, sepse do të japim kontributin tonë në çlirimin e Istries dhe të Trieshtës, të popujve që aqë shumë kanë vuajtur nën pushtimin e huaj, si dhe t'ia prejmë vijën e frontit të Sremit armikut, me ç' gjë do ta shpejtojmë çlirimin e vendit dhe kapitullimin e nazizmit.Po ashtu na u komunikua se:
-në këtë marrshutë janë nisur 4.700 luftëtarë;
-për shkak të rrugës së gjatë deri në Tivar, rrugë kjo e cila do të kalohet këmbë nëpër territorin e Shqipërisë, të gjithë ata që kanë armë t'i dorzojnë e mos t'i bartin për së rëndi. U theksua se kjo vlenë edhe për oficerët shqiptarë, sepse, siç u tha, ata mbajnë armë heterogjene si gjermane, italiane, billgare, etj., kurse, porsa të mbrrijmë në Kroaci do të armatosen të gjithë me armë më moderne angleze. Përcjellën tonë, thanë ata, tash e tutje do ta sigurojnë oficerët dhe ushtarët e rryer serbë e malazeze, kinse për të na mbrojtur më mirë prej çfardo rreziku në rrugë;posa të mbrrijmë në Kroaci, do të bëhet riorganizimi i këtyre njësive në brigada, batalione, çeta e togje, kurse komanden dhe drejtimin e tyre do ta bëjnë oficerët e çarmatosur shqiptar. (Sqarim: para nisjes për në Tivar, nga kolona i kanë ndarë, i kanë tërhequr ata të paktë, serbë, malazezë, romë, çerkezë dhe goranë u kanë dhënë uniforma dhe armë i kanë inkuadruar në divizionin e 46-të të Serbisë, për përcjelljen tonë).
Duke qenë të sinqertë, të çiltër e të pastër në shpirt, sikurse e ka zakon shqiptari, të bindur se partia komuniste në aleancë me koalicionin Antifashist nuk do ta ndjekë politikën e shfarosjes së shqiptarëve, siç ndodhi në Jugosllavinë e vjetër, urdhërat që na u dhanë këtu i nderuam, madje i vlerësuam si humane dhe shprehjeje kujdesi ndaj nesh. Askush nuk dyshonte se pas kësaj fshihej një drarnë e tmerrshme e konstruktuar për popullin shqiptarë, e
pashënuar ndonjëherë në histori. Fjalët dhe parullat se po shkojmë në front, si dhe lënia e armëve kinse për të na kursyer nga mundimet e rrugës së gjatë, kishin qenë vetëm mashtrim për ta realizuar më lehtë qëllimin e tyre, ngase duarthatë, s'ka qëndresë. Ndërkaq Tivari, ishte planifikuar dhe zgjedhur si skuta më e veçuar e Malit të Zi, ku largë prej të gjitha lidhjeve komunikuese, në mënyrë më të padiktueshme do të kryhej krimi i paparë e i padëgjuar në histori. Konfiguracioni i terrenit me shkëmbinjë, kanione e det të gjërë, ju ofronin mundësi ideale që të përpinin pa gjurmë të gjitha viktimat dhe kufomat e plojës, gjithë krimin ta mbulojë terri dhe heshtja, pa dëpërtuar asnjë fjalë në opinion, e të mos flasim për ndonjë jehonë më të madhe në vend apo jashtë vendit. Planifikuesit e kësaj ploje nuk ka mundur madje t'i kënaqë as dërgimi i gjithë këtyre 4.700 shqiptarëve në frontin e Trieshtës, që atje të vriten nga armiku fashist. Të për- shkiuar e të ngjeshur deri në palcë me urrejtje shoviniste, kundërshqiptare, ata donin që vetë, të ekzaltatuar të shfryhen e të kënaqën me sadizmin e vet shtazarak. Në Prizren qëndruam dy ditë, derisa u tubuam të gjithë dhe derisa u bë riorganizimi në njësi. Nga Prizreni, kolona jonë e gjatë 5 kilometra, u nis në drejtim të territorit të Shqipëris nga pjestarët e brigadave serbe e malazeze, të armatosur deri në dhëmbë, që kishin për qëllim gjoja ta sigurojnë marshutën.

Marshimi Prizren - Kukës

Me të kaluar të kufirit të Kosovës, sjelljet e mëparshme sadopak korrekte të përcjellësve tanë, të cilët prej Mitrovicës e deri në Kukës, megjithatë, u ngjanin sjelljeve të bashkëluftëtarëve, këtu e tutje tashmë u shndërruan në sjellje të armiqve të paskrullt, të bishave të egra. Tani, ata, nuk na konsideronin më si bashkëluftëtarë te tyre por as si robër të luftës, ndaj të cilëve edhe robëruesit më gjakatarë e më të pacivilizuar obligohen me konventat ndërkombëtare që të sillen në mënyrë sadopak humane. Madje, ata nuk na konsideronin as si kope bagëtish, sepse është e ditur se barinjtë kujdesen që kopenë ta shpiejnë deri në vendin e caktuar, kurse për përcjellësit tanë ishte krejt një se a do të vdesim gjatë rrugës apo këtë gjë do ta bëjmë atje në Tivar, në vendin e caktuar për kryerjen e plojës masive ndaj shqiptarëve. Na grahnin si të ishim të dënuar me vdekje, kur i shpiejnë në vendin e ekzekutimit. Sipas dëshirës, edhe ushtarit më të thjeshtë, që ndodhej në përcjelljen tonë, nëse i tekej, mund të na ndante cilindo prej nesh nga kolona, e ta bënte shoshë me automatik apo ta theme pareshtur me bajonetë e kufomën ta shtynte me majën e çizmes ushtarake në hendek për t'ua lënë korbave si ushqim. Këtë e bënin pa kurrfarë droje se dikush do t'i merrte në përgjegjësi për një krim të tillë. Përkundrazi.

Marshimi makabër nëpër Alpe Shqiptare

Sa më shumë që largoheshim nga Kosova, përcjellësit tanë gjithënjë e më shumë e tregonin fytyrën e vërtetë të bishës gjakpirëse. Në çdo hap drejt Tivarit, ata i shtonin torturat dhe repreza1jet ndaj nesh, dhe, siç dukej, këto iu shërbenin si uvertyrë para shfaqjes së madhe "Të natës së Bartolomeut" , që do ta realizonin në Tivar. Duke kon- sideruar se iu është ofruar një rast shumë i volitshëm për ta shprehur shkallën e ''patriotizmit'' të tyre, përcjellësit tanë, serbë e malazez, bënin gara në mes veti se kush do t'ia kalojëtjetrit përnga egërsia dhe pashpirtësia. Përveç që na mundonin me uri, duke mos na dhënin fare ushqim, akoma më shumë na mundonin me etje, duke na penguar që t'i ofrohemi ndonjë burimi apo përrocke të këthjelltë për t'u freskuar apo shuar etjen. Për ne nuk kishte strehim as kur binte shi, as kur bënte të ftohtë. Natën e kalonim nën qiellin e hapët. Përcjellësit tanë flenin e pushonin në objakte të mbuluara. Rrugës, ata ndërroheshin vazhdimisht. Derisa një numër sish marshonte krahas kolonës, të tjerët pushonin në kuaj ose qerre. Kështu, ata ndërroheshin, ndërsa ne, të uritur, të etur e të rraskapitur, duhej të ecnim me atë temp që na dik tonin përcjellësit tanë të ngopur me ushqirne e të pushueshërn. Kështu, rnarshonirn tërë ditën, rnë përjashtim të disa pushirneve nga një gjysrnë ore, jo aq për të pushuar ne, por për t 'u ngopur ata me të rnirat që kishin marrë me vete. Gjatë këtij pushirni ne duhej t'i kryenirn nevojat tona fiziologjike, ngase ato, gjatë rnarshirnit, nuk ishin të lejueshrne, dhe rnund t'i bënirn vetërn në brekë. Disa prej nesh, rnë të dobët fizikisht, nuk rnund t'u përballonin rnundirneve. Kishte raste që sërnureshin, e ndodhte edhe të vdisnin rrugës. Disa që nuk rnund të ecnin, përcjellësit tanë i shpallnin shtirës, andaj i pushkatonin aty për aty. Plurnbin në kokë apo bajonetën në gjoks e ?Ierrte edhe ai që për një hap sado tëvogël rnënjanohej ngarreshti për ta zbathur këpucën, që ia kishte vrarë kërnbën, ose ai që me kapele donte të rnerrte ujë në prroskë dhe për raste të ngjashrne. Në fakt, sa është nurnri i atyre viktirnave që u rnbetën eshtrat rrugës pa arrijtur fare në Tivar, askush nuk e di saktësisht, por pa dyshirn, ai është shurnë i rnadh. Ai që ishte në krye të kolonës së gjatë që e përbënin rnbi 4.700 veta nuk kishte rnundësi ta dijë se ç'po ndodhë në mes apo në fund të kolonës, e, po ashtu, ai i fundit, nuk kishte mundësi ta dinte se ç'po ngjet në krye të kolonës. Ndonëse, sipas disa të dhënave të dëshrnitarëve, Hajdin Halilit nga Krasrnirofci, Rizah Hajdinit dhe Selim Sinanit nga Baksi, del se ky nurnër arrin në 800 veta:Ndërsa, sipas të dhënave të Bajrarn Golës, ish-oficer i lartë i Arrnatës jugosllave, ky nurnër arrin në 700 veta.

Arritja në Kukës

Në ato rrethana, ditën e parë të rnarshimit tonë, rreth orës 20, arritërn në Kukës, kurse lurnin e atyshëm e kaluam përrnes një vigu pasi që ura kishte qenë e shkatërruar. Atë natë rnbetërn nën qiellin e hapët, nën reshjet e imëta të shiut. Ishim të rrethuar nga Drini i Bardhë, e nën mbikëqyrjen e vazhdueshme të forcave ushtarake serbo- malazeze. Diku nga mesnata filluan të ftohen në shtab njerëzit më autoritativë të radhëve tona, sidomos ata të cilët kishin rënë në sy më parë si eprorë tanë ushtarakë, rrugës për në Prizren, e siç u tha , kinse për konsultime për rrugën e mëtejme. Aty nga ora 01 pas mesnate dëgjuam disa të shtëna me pushkë automatike dhe britma të tmerrshme të cilat na habitën dhe na frikësuan, por ende besonim se nuk ishte fjala për ndonjë tradhti të kurdisur të përcjellësve tanë.
Është prekës e dramatik rrëfirni i tre shokëve tanë që kishin qenë të ftuar, por edhe që kishin patur fatin që në errësirë të ikin nën rrebeshin e plumbave. Fjala është për Bajram Zukën, Maliq Qerimnin dhe Rrustem Ahmetin nga Likoshani i Gllogovcit, të cilët na treguan se të gjithë ata që kishin qenë të ftuar kinse për konsultime në shtab, i kishin ndarë në grupe në drejtime të ndryshme dhe pastaj ua kishin përgatitur pusinë dhe zbrazur me plumba nga automatiku. Ky rrëfirn i tyre tashmë na e bëri me dije se ndaj nesh, megjithatë, po përgatitej diçka shumë e keqe, por s'kishim paragjykime se mund të ndodhte ajo që ndodhi më vonë.
Pas kësaj ngjarjeje tragjike, të prirë nga Bajram Zuka dhe disa shokë të tjerë, në fshehtësinë më të madhe e kemi njoftuar pjesën më të madhe të kolonës për atë se çka ndodhi atë natë dhe se jemi organizuar në kuadër të mundësive që kishim për të marrë masa të duhura: iu kemi bërë me dije se jemi të rrethuar dhe të përcjellë nga forcat serbe e malazeze dhe se nuk na konsiderojnë si bashkëluftëtarë, madje as si robër lufte;
-askush të mos u përgjigjet thinjeve të mundshme të shtabit, dhe
-askush të mos largohet nga vendi, madje as për nevojat fiziologjike, kurse në mëngjes të kërkojmë sqarime për fatin e shokëve që na i morën për gjoja në konsultime dhe të na njoftojnë për fatin e tyre e pastaj ta njoftojmë edhe Këshillin Krahinor në Prizren për trajtimin tonë. Masat që i morëm dhanë fryt, sepse më askush nuk u largua nga vendi dhe se askush nuk iu përgjigjej thirrjeve të shtabit. Përjashtim bënë vetëm Bajram Zuka dhe Ferat Dani në fillim, të cilët ishin tronditur thellë dhe pasi që kishin kuptuar tradhtinë, pas asaj që kishin parë në shtab, vetëm kërkonin rastin më të volitshëm që të kthehen në Kosovë. Lidhur me sqarimet që i kërkuam në mëngjes për zhdukjen e shokëve tanë, përcjellësit u përpoqën t'i përgënjeshtrojnë pohimet tona, duke thënë se fjala ishte për dezertues. Mirëpo, duke parë vendosmërinë tonë, na premtuan se më tej do të kemi trajtim të njëjtë sikurse edhe përcjellësit dhe se tash e tutje gjatë rrugës nuk do të na gjejë asnjë e keqe. Poashtu, na thanë se për rrugën tonë është në dijeni Shtabi kryesor i LNÇ-së në Kosovë dhe se vazhdimisht janë në kontakt me shokun Fadil Hoxha.

[Nertili]

Me rastin e 63 vjetorit të masakrës së Tivarit

Si ndodhi masakra e Tivarit më 1 prill 1945?

Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve...dhe ripushtimi i Kosovës...

nga ushtria e UNÇJ-së, në janar – prill 1945…

http://pashtriku.beepworld.de/files/...945_1.4.08.htm


· Sipas burimeve arkivore rezulton se në Tivar, më 1 prill 1945 u vranë e u masakruan mizorisht rreth 1700 shqiptarë, ndonëse nga kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan këtë masakër, rezulton që ky numër të jetë më i madh... Më 20.IX.1996 TV norvegjeze ka kumtuar një lajm për zbulimin e një varreze masive afër Tivarit me 2 mijë viktima të shqiptarëve të vrarë më 1 prill 1945.

· Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren – Kukës – Shkodër - Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar (mobilizuar) 16.423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4.600 të tjerë u dërguan nga viset etnike shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq, në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18.500 shqiptarë në përbërje të Brigadave kosovare dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar - prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike, për në frontet e ashtuquajtura të “Sremit” e të”Adriatikut”.

Foto - dokumente

- Foto: Udhëheqja politike – ushtarake e Kosovës në vitet 1943 – 45

- Foto: Fadil Hoxha, Shefqet Peqi dhe Rifat Berisha - Nëntor 1944 në Prizren

- Foto: Shaban Palluzha + Mehmet Gradica

- Foto: Ku shtrihet Tivari

- Foto: Eshaloni i prillit 1945, duke rrugëtuar nëpër Shqipëri në drejtim të Tivarit

- Foto: Dëshmitari Azem Hajdini që ka mbijetuar nga masakra e Tivarit

- Foto: Kompleksi i Monopolit të duhanit në Tivar, ku u krye masakra më 1 prill 1945

- Foto: Kalaja e Shkodrës, ku ndaloheshin eshalonet shqiptare para se të kalonin në Mal të Zi

* * *

Shkruan: Sheradin BERISHA / 1 prill 2008

Krijimi i formacioneve të armatosura në Kosovë 1943-1944

Pas kapitullimit të Italisë fashiste (shtator 1943) Shtabi Suprem i UNÇJ-së shtoi aktivitetin e saj ushtarak, në formimin e njësive të armatosura në Kosovë dhe në viset tjera etnike shqiptare. Për këtë qëllim më 9.IX.1943 SHK i UNÇJ-së për Kosovë e Metohi lëshoi një thirrje, ku kërkohej që popujt e kësaj krahine (e veçanërisht populli shqiptar) të radhiten në njësitë partizane, për të luftuar kundër ushtrisë naziste gjermane e bullgare. Prej shtatorit 1943 (por edhe më herët) e deri në nëntor 1944 në Kosovë, u formuan njësite të shumta të UNÇJ-së, duke filluar nga çetat, aradhat, batalionet e deri në brigada. Kështu brenda kësaj periudhe u formuan: Aradha Nacional-Çlirimtare Partizane (ANÇP) e Kosovës dhe Metohisë (22.X.1943); ANÇP e Shalës (gusht 1944); ANÇP e Rakoshit (në fillim të tetorit 1944); ANÇP e Drenicës (nga mesi i muajit tetor 1944); ANÇP” Curri-Rexhepi” (e formuar nga Aradha ”Perlat Rexhepi” e UNÇ të Shqipërisë dhe aradha ”Bajram Curri” e UNÇJ-së për Kosovë e Metohi (12.I.1944); ANÇP e Ibrit (4.XI.1944); ANÇP e Kosmetit (7.XI.1944); ndërkaq në nëntor 1943 u formuan Çeta Partizane e Krajës dhe e Tuzit; më 13.IV.1944 - Çeta e Kosovës; më 16.IX.1943) Çeta e Lumës, e Hasit dhe Batalioni i Parë kosovar ”Ramiz Sadiku”; në fund të tetorit 1943 – Batalioni ”Boris Vukmiroviq” dhe Batalioni i Parë i Dibrës ”Nazmi Rushiti”; më 21.XI.1943 Batalioni i Parë dhe më 29.XII.1943 Batalioni i Dytë kosovar; në gjysmën e majit 1944 Batalioni ”Kosova”; në fund të majit 1944 Batalioni Sulmues i Kosmetit; më 28.IX.1944 Batalioni Partizan ”Meto Bajraktari etj. 1

Po kështu, deri në dhjetor 1944 u formuan edhe tetë Brigada. Më 24 qershor 1944 në fshatin Zbazhdi (afër Strugës) u formua Brigada I-rë e UNÇ për “Kosovë e Metohi”, nga luftëtarët e Brigadës së I-rë Kosovare-Maqedone, me 3 batalione dhe 1 çetë përcjellëse. Më 9 shtator 1944 në fshatin Lilanc afër Bujanocit, u formua Brigada II e UNÇ-së për KM-në, me 4 batalione dhe 450 ushtarë. Më 16 shtator 1944 në rajonin e Vranjës, u formua Brigada III e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Më 13 tetor 1944 në Krumë të Hasit u formua Brigada IV e UNÇ-së për KM-në - me 2 batalione dhe 400 ushtarë. Më 24 shtator 1944, në fshatin Tullar u formua Brigada V e UNÇ-së për KM-në - me 4 batalione. Më 13 dhjetor 1944, u formua Brigada VI e UNÇ-së për KM-në. Më 11 nëntor 1944 në Gjakovë u formua Brigada VII e UNÇ-së për KM-në, e cila më vonë u shpall si brigadë sulmuese. Më 20 dhjetor 1944 në fshatin Ramno të Preshevës u formua Brigada e VIII e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Po në dhjetor të atij viti u formua edhe Brigada e Korpusit të Mbrojtjes Popullore të Jugosllavisë për KM-në.2

Këto formacione partizane edhe pse u formuan në gjeografinë etnike shqiptare, ngjarjet e mëvonshme do të dëshmojnë se ato, nuk u formuan për të mirën e shqiptarëve.

Synimi i Shtabit Suprem të UNÇJ-së - ripushtimi tokave shqiptare

Në gjysmën e dytë të vitit 1944, derisa forcat aleate (amerikane – angleze - ruse...) përparonin në të gjitha frontet e luftës kundër ushtrisë hitleriane, Shtabi Suprem i UNÇJ-së duke i shfrytëzuar rrethanat e krijuara, në fillim të shtatorit të atij viti Shtabin Kryesor të UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”e degradoi në Shtab Opertativ dhe me 14 shtator ia nënshtroi Shtabit Kryesor të UNÇJ-së për Sërbi. Dhe për çudi në emër të Shtabit Operativ të “Kosmetit” do të nisin përgaditjet luftarake gjoja për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare, a në të vërtet SHS i UNÇJ-së kishte për synim ripushtimin e tokave shqiptare.

Në vjeshtën e atij viti, Shtabi Suprem i UNÇJ-së i drejtuar nga Josip Broz Tito, në emër të internacionalizmit, do të bëjë marrëveshje me ushtrinë e kuqe ruse, më pastaj me forcat bullgare dhe më 2 shtator 1944 edhe me SHP të UNÇ të Shqipërisë, për të zhvilluar operacione të përbashkëta ushtarake kundër forcave gjermane në Jugosllavi... Derisa ushtria gjermane tërhiqej nga shumë fronte të luftës, ideja e Shtabit Suprem të ushtrisë gjermane për forcimin e vijës së frontit në Ballkan, u bë e parealizueshme dhe në këto rrethana armata ”E” gjermane e cila ishte e dislokuar në Greqi, mori urdhërin të tërhiqet nga ky rajon. Tërheqjen do ta bëjë nëpër Maqedoni, Kosovë dhe Sanxhak, për të kaluar nëpër Mal të Zi, Bosnjë e Hercegovinë në drejtim të veriut. Armata ”E” për çudi nuk u pengua, (përkundër propagandës së bërë nga strategët e UNÇJ-së), por kaloi me shumë pak humbje në veri - perëndim të Jugosllavisë, ndërkohë që brigadat sllavokomuniste luftimet më të ashpra do t´i zhvillojnë në Kosovë, gjoja “kundër forcave të Mbrojtjes Kombëtare të Shqipërisë Etnike dhe bandave shqiptare që po mbretërojnë në Kosovë..!! 3

Për të argumentuar këtë qëndrim, po i referohemi letrës së Miladin Popoviqit, të cilën në emër të KK të PKJ-së ua dërgoi të gjithë komisarëve politikë në Kosovë. Në letër ndër të tjera M.Popoviq shkruan: ”Edhe pse Kosovë-Metohia janë pa pushtues, ne nuk sundojmë në gjithë terrenin. Pengesa janë bandat e armatosura që përhapin shovinizëm. Tash kemi detyrë të patjetërsueshme spastrimin e Kosovës dhe të Metohisë nga këto banda. Bandat duhet likuiduar energjikisht dhe pa mëshirë. Tokat e atyre që nuk dorëzohen deri në afatin e caktuar do të konsiderohen të shtetit e këtë (konfiskim – vërejtja ime Sh.B) do ta bëjnë shtabet (e UNÇJ-së-vërejtja ime Sh.B). Në fshatrat që është bërë rezistencë duhet gjetur organizatorët dhe duhet dorëzuar gjyqit ushtarak, që do t´i gjykojë menjëherë e fshatarët t´i çarmatosë...”. 4

Sipas marrëveshjes UNÇJ-UNÇSH, në fillim të tetorit 1944 në Kosovë do të futen Brigadat III dhe V të Korparmatës së I-rë të UNÇ të Shqipërisë. Më 17 tetor 1944 edhe Armata II bullgare u nis për Kosovë, ndërkohë që në Kosovë dhe në viset tjera etnike shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi, i kishin përfunduar përgatitjet për ofensivë, njësitet e Korpusit të 13-të të UNÇJ-së (Divizioni i 22-të, i 24-të, i 25-të dhe i 46-të serb), Divizioni i 41-të maqedon, brigada e 9-të malazeze dhe të gjitha brigadat e UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”. Operacionet ushtarake të këtyre forcave, filluan ofensivën pushtuese në tri drejtime:

1. Kurshumli – Përpallac – Podujevë - Prishtinë;

2. Lebanë – Medvegjë - Prishtinë; dhe

3. Bujanoc - Gjilan-Prishtinë.5

Gjatë operacioneve të UNÇJ-së u vranë mizorisht 47. 300 shqiptarë

Gjatë këtyre operacineve të përgjakshme këto forca kryen krime më të shëmtuara që njeh historia e njerëzimit, ndaj popullatës shqiptare, si dhe konfiskuan, plaçkitën, dogjën e shkatërruan pamëshirshëm pronat e tyre.

Gjatë kësaj periudhe janë vrarë e masakruar në mënyrat më mizore 47.300 shqiptarë. Kështu në:

Gjilanë janë vararë…..7854 veta,
Prishtinë ……………..….3.675
Drenicë …………………4.820
Mitrovicë …………........1.970
Pejë ……………………..3.540,
Ferizaj …………………...1.260,
Podujevë ……………….1.670
Prizren ………………...…1.200,
Gjakove…………………..800,
Rahovec ………………...750,
Suharekë ……………..…420,
Dragash ……………….... 500,
Preshevë …………….…. 690,
Shkup …………….…... 1.450
Kumanovë …………..…780,
Tetovë ……………...… 4.100,
Gostivar ……………....…715,
Kërcovë ………………..490,
Sangjak (Jeni Pazar)..1.410
Tutin …………………….900,
Bihor …………………..3.820,
Plavë e Guci ………….710,
Ulqin…………………….515 dhe
Tivar e Dalmaci….…. 2.600 shqiptarë.
Në këtë situatë e tërë pasuria e shqiptarëve të vrarë ishte konfiskuar, asgjësuar ose ishte plaçkitur nga kolonistët serb, që ishin kthyer sipas direktivave të Byrosë politike të KQ të PKJ-së.6

Mobilizimi i shqiptarëve për në frontin e Sremit dhe kryengritja

e Drenicës, janar - shkurt 1945

Derisa Brigadat e UNÇSH-së marshuan drejt Sanxhakut, (me urdhëresën e Shtabit Operativ të Kosmetit (2.12.1944) të miratuar edhe nga Shtabi Kryesor i UNÇ të Serbisë), të gjitha brigadat e UNÇJ-së në Kosovë morën detyra konkrete për çarmatosjen e popullatës shqiptare, në emër të gjoja ”spastrimit të terenit nga bandat kriminale shqiptare”. Kjo urdhëresë vinte si përgjigje në konfirmimet e Shtabit të Divizionit 46 të Serbisë, ku thuhet, se :”Shqiptarët e Drenicës e gjetiu, ...masovikisht po u bashkohen Brigadave të Shqipërisë dhe jo atyre të UNÇJ-së”. Ndërkohë, për t´i realizuar me lehtë synimet e saj, udhëheqja jugosllave, fillon urgjentisht organizimin mobilizues të brigadave të “Kosmetit” për në Frontin e Sremit, në veri të Serbisë. Ndonëse qendra e rezistencës shqiptare në gjysmën e dytë të dhjetorit 1944 u përqëndrua në Drenicën heroike, Shtabi Operativ i „kosmetit“ urdhëroi komandën e vendit në Skenderaj të iniconte formimin e një brigade të autorizuar për mobilizimin ushtarak me ”vullnet” të mashkujve të aftë për luftë (për në front të Sremit) dhe me pas t´i bashkohet Brigades VII të „kosmetit“, që komandohej nga Shaban Haxhia.

Në mbledhjen themeluese të kësaj brigade (më 6 dhjetor 1944) ku mori pjesë edhe kryetari i Rrethit Hilmi Zariqi me të gjithë parinë e vendit (shumica prej tyre ish-veprimtarë politikë e ushtarak të Lidhjes së II-të të Prizrenit) për komandat të brigadës u emrua Shaban Palluzha nga Llausha. Në përbërjen e shtabit, Shaban Palluzha përfshiu shumë personalitete të Drenicës, si: Imer Fazliun, Isa Zymerin nga Prekazi, Ramë Sejdiun nga Llausha, Bajram e Miftar Bajraktarin të Llaushës, Mulla Ibrahimin të Hasanprishtinës, Mulla Ilazin të Burojës, Rexhep Gjelin të Likoshanit, Azem Aruqin të Makërmalit, Beqë Çubrelin, Jetullah Muharremin të Rrezallës, Sadik Zenelin, Feriz Bojiqin, Zeqir e Sadik Lutanin të Turiçecit, Shaban e Rifat Kotorrin, Hazir Gjakjen nga Akrashtica e Artakollit, Istref Temën e shumë të tjerë.7

Në Brigadën e Drenicës që me të drejt quhej Brigada e ”Shaban Palluzhës” populli shihte shpresën për të parandaluar masakrat serbe mbi popullsinë e Drenicës dhe të rrethinës. Kjo brigadë kishte shtatë batalione dhe fillimisht numri i luftëtarëve arrinte nga 500 deri në 700 veta, të cilët përbënin elitën komanduese dhe të luftëtarëve të Brigadës.

Nga fillimi i janarit 1945 Shtabi Operativ i “Kosmetit”, urdhëroi Shtabin e Brigadës së Shaban Palluzhës, të lëshonte Drenicën dhe të nisej në drejtim të Podujevës, ku duhet të bashkohej me Brigadën e VII të “Kosmetit”, për të vazhduar rrugën për në Sërbi (Kurshumli - Banjë e Kurshumlisë – Prokuple - Srem). Udhëheqja më e lartë politike dhe ushtarake serbo (jugo) sllave, krahas qëllimit për largimin e Brigadës së Shaban Palluzhës nga Kosova, kishin planifikuar edhe nxitjen e incidenteve për të gjetur si pretekst intervenimin ushtarak kundër forcave të rezistencës së armatosur shqiptare.

KNOJ-i për Kosovë në emër të spastrimit të terenit nga “bandat shqiptare...” veçanërisht në rajonin e Drenicës, ndërmorri një operacion të gjerë ushtarak kundër popullatës së pafajshme shqiptare. Në këto operacione antishqiptare morën pjesë:

1. Brigadat I-VI të kosmetit, të cilat përbënin Divizionin 52 të UJ-së;

2. Forcat e Divizionit 24, 26, 44 dhe 46 të Serbisë;

3. Divizionet 41 dhe 50 të Maqedonisë;

4. Brigadat e Malit të Zi (brigada e I-rë e Bokës dhe brigada e VI) 8 dhe

5. Repartet speciale të OZN-ës të drejtuara nga famëkeqi Spasoje Gjakoviq.*

Shtabi i Brigadës së Drenicës, largimin nga Kosova në njërën anë do ta kushtëzojë me ndërprerjen e vrasjeve dhe të plaçkitjeve mbi popullsinë civile nga ushtaria jugosllave, ndërkohë që në anën tjetër vuri lidhje me personalitetet dhe me grupet e arratisura në Dukagjin, në Shalë të Bajgorës dhe në Kosovën Lindore, me qëllim të konsolidimit të radhëve për një ballafaqim të mundshëm ushtarak me pushtuesit jugosllavë. Nga mesi i janarit 1945 përfaqësuesit e Shtabit Operativ të Kosmetit: Fadil Hoxha dhe Kërsta Filipoviq ”Grofi”, i garantuan Shaban Palluzhës se do të plotësohen të gjitha kërkesat e shtruara dhe e urdhëruan atë ta lëshonte Drenicën dhe t´i bashkohet Brigadës VII të Kosovës 9, që ishte nisur për në Sremë të Serbisë. Largimi i Brigadës së Shaban Palluzhës nga Drenica deri në Podujevë zgjati katër ditë. Duke kaluar nëpër Artakoll, fshatra të Vushtrrisë, të Permalinës dhe të Llapit, njësive të Brigadës iu bashkuan rreth 3.500 veta, të cilët ndiheshin të rrezikuar nga ushtria jugosllave. Brigada e VII e “Kosmetit” (të cilës ishte planifikuar t´i bashkohet Brigada e Drenicës) sipas urdhërit 151/45 (pa datë) të lëshuar nga Shtabi Operativ i “Kosmetit”, ishte planifikuar që e ndarë në tri grupe (eshallone), të marshojnë 9.500 veta për në Frontin e Sremit (në dokumentat ushtarake evidentohen vetëm 7.500 të mobilizuar!!).

1. Eshaloni i parë me 3.300 veta, do të niset më 21.01.1945, në krye me Qamil Brovinën;

2. Eshaloni i dytë me 3.100 veta, do të niset më 22.01.1945, në krye me Shaban Haxhin;

3. Eshaloni i tretë me 3.100 veta, do të niset më 25.01.1945, në krye me Miqa Mijushkoviqin.

Këto eshallone do të udhëtojnë këmbë prej Podujevës deri në Kurshumli. Edhe brigadat VI dhe VIII të “kosmetit” me 9.000 shqiptarë, do të ndahen në dy eshalone sikurse më poshtë:

1. Eshaloni i parë me 4.300 veta do të niset më 20.01.1945 në krye me major Popoviqin dhe kapiten Vllado Simiqin.

2. Eshaloni i dytë me 4.700 veta do të niset më 21.01.1945 në krye me Glisho Sharanoviqin dhe Sllobodan Filipoviqin (në dokumentet ushtarake evidentohen vetëm 3.100 veta - vërejtja ime Sh.B ). Këto eshalone, pasi do të udhëtojnë këmbë në rrugën: Gjilan - Bujanovc, nga Ristovci do të vazhdojnë rrugën me tren për në Srem. Për këtë rrugëtim të brigadave kosovare, Shtabi i Divizionit 46 serb më 17.01.1945 do të lëshojë një dokument (urdhër) sekret, në të cilin do t´i njoftonte brigadat e veta 25, 26 dhe 27 të dislokuara në Kosovë, për udhëtimin e njësive shqiptare të Brigadës VII, në rrugën Podujevë - Kurshumli... dhe u theksonte se në ato njësi konsiderohet se ka shumë dezertorë dhe kriminelë të njemendët, ndaj u urdhëruan që t´u vihej roje përgjatë rrugës (në të dy anët e Grykës së Llapit) në mënyrë që të pengojnë dezertimin e tyre.10

Rezistenca e Brigadës së Drenicës - krijimi i zonës së lirë

Derisa makineria ushtarake jugosllave vriste popullsinë e pafajshme shqiptare gjithandej Kosovës 11, sipas kujtimeve të martires shkodrane Marije Shllaku, shtabi i Brigadës së Drenicës, më 21 janar 1945 në Gryk të Llapit, mbajti një mbledhje, në të cilën ishin ftuar rreth 100 personalitete shqiptare të arratisur (në mesin e tyre ishin edhe Prof.Ymer Berisha dhe Ukë Sadiku) për të vendosur, lidhur me shkuarjen apo mosshkuarjen e Brigadës nga Kosova dhe për kahet që duhet të mirrte Lëvizja e Rezistencës Shqiptare. Në shenimet e saj (për këtë mbledhje) Marije Shllaku saktësoi: ”Bëmë një bisedë paria, për gjendjen e ngushtë që na paraqitej, të vdesim dhe të mos biem nën Serbi: edhe në paqim mundësi të shpëtojmë pa luftë. Në qoftëse jo, të çohemi të gjithë dhe të mbrojmë, por të mos e lëshojmë Kosovën”.12

Në një takim të fundit, të mbajtur më 23.01.1945 në Gllamnik, në mes Shaban Palluzhës dhe përfaqësuesit të Shtabit Operativ të“Kosmetit”: Ismet Shaqirit, këtij të fundit iu kumtua kundërshtimi i shkuarjes së Brigadës për në Srem (Serbi), për shkak të vrasjeve dhe masakrimeve të popullsisë shqiptare që kryenin brigadat jugosllave anë e këndë Kosovës.

Pas dështimit të bisedimeve, Shtabi i Brigada së Drenicës më 23 janar 1945 i bëri përgatitjet e mundshme për daljen nga rrethimi i shumëfisht i ushtrisë jugosllave me humbje sa më të vogla. Më 24 janar 1945 brigada la Grykën e Llapit dhe marshoi drejtë djepit të qëndresës shqiptare-Drenicës. Fillimisht Brigada dislokohet përreth Gllamnikut, ndërsa Shtabi i saj vendoset në Gllamnik. Në orën 16 të asaj dite, gjatë marshimit të Brigadës nga Gllamniku në drejtim të Barilevës për të depërtuar në malet e Qiqavicës, komandanti i Shtabit Operativ të Kosmetit, Fadil Hoxha, urdhëroi njësitë e veta të shtinin 14 predha topi 13 në mesin e ushtarëve të Brigadës së Drenicës. Mirëpo, luftëtarët e brigadës u mbrojtën me sukses nga sulmet e tilla dhe pa kurrfarë humbjesh vazhduan rrugën. Ndeshja e parë ballore e Brigadës me Ushtrinë pushtuese jugosllave ndodhi më 25 janar 1945, në Artakoll. Ndonëse më 26 janar Shaban Palluzha me 500-700 luftëtarë besnikë, deperton në Drenicën qëndrore, pjesa tjetër e luftëtarëve që vinin nga Llapi, Permalina, Artakolli... u shkëputën (nga brigada) për të depërtuar në Shalë të Bajgorës e gjetiu, me qëllim të organizimit të rezistencës në ato rrethe.

Nga luftimet e përgjakshme deri me 31.01.19145 krijohet një “Zonë e Lirë” në të cilën do të përfshihen 20 fshatra të Drenicës, si: Tërsteniku, Bajica, Palluzha, Shtutica, Dashevci, Mikushnica, Luboveci, Oshlani, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Açareva, Obiliqi i Epërm, Obiliqi i Poshtëm, Krushevica dhe disa fshatra përreth. Gjatë këtyre betejave Brigada e Shaban Palluzhës ka shpartalluar disa njësi serbo-malazeze si dhe 1/3 e Brigadës 25 serbe. Brigadat jugosllave, në kuadër të të cilave ishin mobilizuar mbi 40 mijë ushtarë, ato ditë morën urdhër që të shkatërrohen me artileri të rëndë, të gjitha fshatrat e fortifikuara që bëjnë rezistencë të armatosur. Në zbatim të këtij urdhëri u dogjën e u rrënuan me tokë fshatrat: Tërstenik, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Plluzhina, Tica, Likoci, Rezalla, Palluzha, Krushevci dhe Dashevci, ndërsa pjesërisht u rrënuan: Polaci, Kozhica, Prelloci, Gradica dhe disa lagje nga fshatrat tjera.

Kush u denua me pushkatim për „dezertim“ nga Fadil Hoxha?!

Gjatë këtyre operacioneve këto urdhëra nuk do t´i zbatoi “Batalioni i Rinisë” i cili drejtohej nga Isuf Ibrahimi, e ku ishin të gjithë shqiptarë. Ky batalion me 1 shkurt 1945 (për të mos u vrarë vëlla me vëlla) do ta lëshoi frontin e hapur në Prekaz, Klinë të Mesme, Klinë të Epërme në drejtim të fshatit Polac. Për këtë „dezertim“, Gjyqi Ushtarak i Shtabit Operativ të Kosmetit, të kryesuar nga Fadil Hoxha, më 25 prill 1945 do t´i dënojë 5 veta me pushkatim dhe dy të tjerë me nga 2 vjet burgim të rëndë. Ata që u denuan me pushkatim ishin:

1. Komandanti Isuf Ibrahimi nga Gjilani;

2. Xhafer Lladova nga Lladova;

3.Abdyl Hyseni,

4. Shaban Cernica dhe

5. Raif Halimi,që të tre nga Cërnica.

Ekzekutimi i tyre u bë në burgun e Pejës, ndërsa nga pushkatimi shpëtoi vetëm Raif Halim - Cërnica, i cili do t´i mbaj 18 vjet burg të rëndë nëpër kazametet famëkeqe të regjimit komunist jugosllavë.

Rënia e Shaban Palluzhës dhe Mehmet Gradicës

Më 18 shkurt 1945, pas një rezistence heroike, kur bashkëluftëtarët e Shaban Palluzhës mbeten pa municione, veshmbathje e pa bukë, me urdhër të Mehmet Gradicës një pjesë e madhe e tyre u shpërnda për t´i shpëtuar vdekjes, ndërsa rreth tyre do të mbesin vetëm 70 - 100 luftëtarë. Natën e 20/21 shkurtit 1945 Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica me një efektiv luftëtarësh prej 17-29 veta u gjetën të rrethuar në Kullat e Fekë Zenunit në Berzhenik. Me këtë rast dolën nga rrethimi me luftë të pakompromis, duke lënë 6 ushtarë serb të vrarë dhe një të plagosur. Nga aty gjatë ditës arritën të fortifikohen në Kullat e Dvoranëve në Tërstenik me një efektiv të përgjithshëm prej 16-20 luftëtarësh. Natën e 21/22 shkurtit 1945 kullat u gjetën në rrethim të hekurt nga njësitë e Divizionit 52 të UJ-së, të udhëhequr nga Petar Brajoviq. Shaban Palluzha me bashkëluftëtarët e tij me sukses i përballoi sulmet e këmbësorisë duke vrarë disa ushtarë serb. Meqë pa ndihmën e artilerisë së rëndë, kulla nuk do të pushtohet lehtë, u gjet renegati shqiptar Kadri Mehmeti nga Klina, i cili duke gjuajtur me top e shkatërroi kullën dhe nga trarët e saj u plagosën për vdekje dy kreshnikët: Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica. Zëvendëskomandanti i brigadës Rexhep Xheli, i ndihmuar nga pesë-gjashtë bashkëluftëtarë, me sukses shpërthyen rrethimin dhe u tërhoqën duke i bartur Shaban Palluzhën dhe Mehmet Gradicën. Shabani dhe Mehmeti do të vdesin mbi krahët e bashkëluftëtarëve dhe kufomat e tyre do të fshihen, për ta mbajtur kështu nën ethe të frikës, ushtrinë pushtuese edhe për një kohë te gjatë.14

Kryengritja e Drenicës u shua me gjak, por në historinë tonë mbeti një nga epopetë më të lavdishme të saj, që për gjeneratat e reja u bë burim frymëzimi deri në epokën e lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Kush e vendosi administrimin ushtarak në Kosovë ?

Në kohën kur forcat jugosllave zhvillonin operacionet më të përgjakshme në Drenicë, më 8 shkurt 1945, komandanti suprem i UNÇJ-së J.B.Tito me urdhër të veçantë nr.31 vendosi administrimin ushtarak në Kosovë. Për këtë vendim, Titoja më 7 shkurt në Beograd pati një takim me ushtarakët serb: Savo Dërleviqin, Gjuro Medenicën dhe Kërsto Filipoviqin, të cilëve ju foli për rolin që duhet ta luante Administrimi Ushtarak në Kosovë. Me këtë urdhër, i tërë pushteti në Kosovë do t´i kaloi një grupi të caktuar ushtarakësh serbo-malazez, të cilët do të ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe gjyqësor. Me këtë rast pasuan ndryshime në tërë strukturën e kuadrove komandues. Në krye të pushtetit ushtarak, përkatësisht të Shtabit të Ri Operativ u emrua ish-shefi i Armatës së I-rë kolonel Savo Dërleviq, duke e zavendësuar Fadil Hoxhën i cili mbeti zavendës i tij. Shef i Shtabit u emrua nënkolonel Dushan Vukotiq (deri në atë kohë ishte zëvendëskomandant i Divizionit 46 jugosllavë), shef i prapavijës u caktua Stevo Dobërkoviq (i dërguar nga shtabi qëndror i Sërbisë), ndërsa komisar politik u emrua nënkoloneli Gjuro Medenica. Më 10 shkurt 1945 kjo komandë bëri riorganizimin e tërësishëm të ushtrisë duke formuar Divizionin e artilerisë, të kalorësisë, të ndërlidhjes, grupin operativ të brigadave, Divizionin 46, 52 etj.15

Kjo makineri pushtuese ushtarake në Kosovë, në emër të "spastrimit" e terrenit nga "mbeturinat e fashizmit" dhe "kundërrevolucionarët" vrau e masakroi mijëra shqiptarë anë e këndë Kosovës. Veçmas pas vendosjes së regjimit ushtarak në Kosovë, për shtypjen dhe shpartallimin e elementeve kryengritëse, Shtabi Operativ i „kosmetit“ i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së nisi mobilizimin e shqiptarëve për t'i dërguar në frontin e Trieshtës dhe Istrës (në veriperëndim të Jugosllavisë), ndonëse mobilizimi i shqiptarëve kishte filluar qysh në fund të dhjetorit 1944 (me dërgimin e tyre në frontin e Sremit, në veri të Sërbisë). Më 11.03.1945 në Gjakovë u organizua një demonstratë e grave, kundër mobilizimit me dhunë, të djemëve, vëllezërve dhe burrave të tyre.

Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve në mars - prill 1945

Shtabi Operativ i “kosmetit” i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së me qëllim të shpërbërjes së bërthamës së qëndresës shqiptare në Kosovë, gjatë muajve mars-prill 1945 mobilizon me dhunë shqiptarët për t´i dërguar në frontin e dytë të ashtuquajtur të ”Adriatikut” në veriperëndim të Jugosllavisë.

Skenaristët e Masakrës së Tivarit, për dërgimin e mobilizuesve shqiptarë në pjesët veriperëndimore të Jugosllavisë, kishin zgjedhur rrugën Prizren – Kukës – Shkodër – Tivar – Dubrovnik - Rijekë. Për këtë front mobilizuan shqiptarët nga Vushtrria, Besiana (ish - Podujeva), Prishtina, Kaçaniku, Ferizaji, Gjilani, Lipjani, Shtimja, Theranda, Burimi, Peja, Gjakova, Rahoveci, Sharri, Prizreni... etj.16

Sipas kujtimeve të pleqëve, që përjetuan këtë mobilizim të dhunshëm..., të mobilizuarit shqiptarë, fillimisht janë tubuar nëpër qendrat e rretheve dhe ato komunale e pastaj, të organizuar në njësi ushtarake, të komanduara nga oficerë shqiptar, kanë udhëtuar në qendrën e përgjithshme mobilizuese (në kazermat ushtarake) në Prizren. Pas sistemimit, shqiptarët e mobilizuar do të çarmatosen, me arsyetimin se armët do t'i marrin në Kroaci e Slloveni!
Çarmatosja, atyre ju ka dhënë një sinjal të keq dhe me të drejt ka lindur dyshimi në përgatitjen e ndonjë skenari shfarosës në prapaskenë. Kjo psikoz u thellua edhe më tepër, atëherë kur u çarmatosën edhe oficerët shqiptar dhe për përcjelljen e tyre u ngarkua Brigada XXVII e divizionit 46-të serb e njohur për terrorizimin e popullit shqiptar gjatë muajve të kaluar.

Deportimi i shqiptarëve të mobilizuar, nga kazermat e Prizrenit u bë në tri grupime (eshalone):

1.Eshaloni i parë që përbëhej nga 3.700 veta, u nis më 24. 03. 1945 dhe pas 5 - 6 ditësh arriti në Tivar, ku iu dorëzua reparteve të Divizionit të IX - të jugosllavë. Gjatë rrugëtimit, derisa u dorëzuan në vendin e caktuar, të mobilizuarit u keqtrajtuan në mënyrë shtazarake nga kriminelët serbo-malazezë. Të mobilizuarit shqiptar nga Tivari do të nisen për në Istri, ku fillimisht disa ditë do të ndalojnë për të pushuar në ujdhesën Çiovë afër Trogirit. Dhe ato ditë gjatë kalimit me një anije të vjetër, nga ujdhesa për në Trogirë, u mbytën rreth 65 veta, prej të cilëve 29 qenë vetëm nga Kaçaniku.

Si ndodhi masakra e Tivarit - më 1 prill 1945?!

2.Eshaloni i dytë i përbërë nga 4.700 veta, u nis dy ditë më vonë (më 26 mars) nën përcjelljen e forcave të Brigadës XXVII dhe më 30 mars në Shkodër iu dorëzua Brigadës X malazeze 18. Gjatë marshimit katër ditor në rrugën Prizren – Zhur – Kukës – Puk - Shkodër, përkundër lodhjeve e rraskapitjeve të mëdha nga rruga e gjatë, të mobilizuarit u maltretuan e u rrahën dhe në shumë vende shumë prej tyre u vranë... si, gjatë kohës së pushimit, gjatë kalimit të lumejve apo gjatë tentimit të ndonjërit prej tyre për ta shuar etjen, në burimet e ujit.

Vrasjet e para u bënë në mesnatën e 26/27 marsit gjatë një pushimi nën qiellin e hapur në Kukës. Me këtë rast u vranë njerëzit më autoritativë nga radhët e të mobilizuarve, ishin eprorët e njësive ushtarake ata shqiptar që komanduan gjatë marshimit nga qendrat komunale për në kazermat ushtarake të Prizrenit. Në mbrëmjen e 27 marsit ky eshalon arrin në Fushë - Arrëz dhe sipas një skenari të parapërgatitur mirë, xhelatët serbo – malazezë, gjatë kohës së pushimit (në mesnatën 27/28 mars) nën qiellin e hapur duke fjetur (në gjumë) i vrasin mizorisht rreth 120 - 140 veta dhe kufomat e tyre u hodhën në një hendek... 19

Edhe pse të lodhur e të rraskapitur nga rruga e gjatë dhe uria, do të vazhdohet metutje me rrugëtimin dhe natën e 28 / 29 marsit të mobilizuarit do ta kalojnë në një luginë të rrethuar me pyje në periferi të Pukës. Të nesërmen shumë veta për shkak të torturave, helmimeve me ushqim, veshmbathjes së dobët... nuk kanë mundur ta vazhdojnë rrugën dhe mëngjesi i gjeti të vdekur. 20 Në mbrëmjen e 29 marsit, gjatë kalimit të një kanioni (lugine të thellë) te “Ura e Zogut” përmes një vagonete - teleferiku të improvizuar, u hodhën në greminë rreth 50 veta dhe shumica prej tyre gjetën vdekjen. 21

Në mëngjesin e 30 marsit, Eshaloni i dytë është nisur në drejtim të Shkodrës dhe në “Vaun e Spasës” meqë ishte ura e shkatërruar, lumi është kaluar me anije të improvizuar. Rreth orës 16:00 kolona është futur në Shkodër ku në të dy anët e rrugëve janë përshëndetur nga mijëra shkodranë. Gjatë kësaj kohe, shkodranët sollën ushqime dhe ujë për vëllezërit e tyre nga Kosova, por, xhelatët serbo-malazezë e ndaluan një gjë të tilë dhe me shpejtësi kolona e të mobilizuarve u vendos në një kazermë në kodrën e lartë në Shkodër. Aty kah mesi i natës 30/31 mars eshaloni është nisur në drejtim të Ulqinit dhe me të kaluar kufirin (afër Ulqinit) kolona është ndalur gjoja për të pushuar. Me këtë rast të gjthë të sëmurët dhe të plagosurit ndahen në një vend të caktuar, me arsyetim për të evituar ndonjë epidemi të mundshme, dhe me premtimin se ata do të shërohen në ndonjë spital të Malit të Zi janë ndaluar aty dhe kurrë më nuk është mësuar për fatin e tyre, ashtu sikurse nuk dihet as për fatin e qindra shqiptarëve të tjerë që u ekzekutuan gjatë këtij rrugëtimi.

Pas këtyre peripetive, eshaloni i dytë, nën përcjelljen e malazezëve - në mesditën e datës 1 prilli 1945 arriti në Tivar. Atë ditë të kobshme rrugëve të qytetit shihej një mobilizim i ushtarëve serbo - malazez, të cilët vështronin me përbuzje kolonën e gjatë të shqiptarëve. Kjo kolonë është ndaluar në qendër të qytetit (me urdhër) kinse për të pushuar dhe ndërkohë ndodhë një eksces në mes të rojes dhe katër shqiptarëve, të cilët u penguan që të pinë ujë në një krua aty afër. Nga ky konflikt ushtarët e urdhëruar derdhin një breshëri plumbash në trupat e shqiptarëve, me ç'rast vriten disa prej tyre. Situata e tensionuar me qëllim (për ta filluar komplotin e përgatitur) e shtyri masën e shqiptarëve që të shtrihen për toke, ndërkohë që ajo hapsirë ishte vënë në shënjestër të pushkëve dhe mitralozëve që ishin vendosur në çdo qoshe të rrugëve, dritare dhe terracë të shtëpive e në shkëmbijtë e kodrave përreth . 22

Si e kujton masakrën e Tivarit dëshmitari Azem Hajdini?

Azem Hajdini njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga Masakra e Tivarit, ngjarjen e krijuar pas ekscesit e kujton si më poshtë:

"Me të përfunduar të këtij akti mizor, meqë ne ishim në kolonë për 4, në gjatësi prej 5-6 km, e ku mundësia për një shfarosje masive ishte më e vogël, na kanë urdhëruar të ngritemi në këmbë dhe të qëndrojmë në vend me duar të lidhura mbi kokë. Pas pak na kanë urdhëruar të ecim drejt një ndërtese të madhe 3 katshe, i ashtuquajtur “Monopol i duhanit”, me një sipërfaqe prej afro 300 m2 dhe me oborr të rrethuar. Ndërtesa ishte e rrethuar nga të 3 anët me kodra shkëmbore, kurse oborri ishte i rrethuar me mure të larta e me rrethoja të hekurt, me maje të prehta, gjë që krijonte kushte shumë të volitshme për likuidimin e të gjithë neve pa marr parasysh a gjendeshim në oborr apo në ndërtesë. Në të hyrë të oborrit - kujton A.Hajdini - ishin 10 - 15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo në shpinë çdo njërin prej nesh... dhe nga këto goditje mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100 - 150 veta. " Pas futjes së shqiptarëve brenda në ndërtesë (rreth 1000 veta) dhe brenda oborrit të rrethuar me mure (2.200 - 2.500 veta) dhe një pjese tjetër të mbetur në rrugë para oborrit, rreth orës 14.00, ata do të sulmohen nga të katër anët. Shtihej me te gjitha llojet e armëve të zjarrit si: me pushkë automatike, mitralozë, mortaja dhe bomba dore, revole etj, kështu që brenda një ore, gjithë masa e grumbulluar në ato hapsira nuk mbeti në këmbë. Me këtë rast oborri dhe sheshi u shndërrua në lumë gjaku që i ngjante një kataklizme të vërtetë, ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë, me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj. Kësaj masakre makabre arritën t'i shpëtojnë kryesisht ata që u gjendën në ndërtesë dhe ndonjëri, që kishte rënë në tokë para se të filloj sulmi. 23

Xhelatët e pashpirt, për të identifikuar të plagosurit që kishin shpëtuar nga trupat e pajetë të shokëve të tyre, në emër të “shtabit” lëshuan një proklamatë në të cilën thuhej: “a) Informohen të gjithë ata që kanë mbetur gjallë ose të plagosur se komandanti suprem i UNÇ, shoku Tito ka urdhëruar ndërprerjen e zjarrit dhe të gjithë i ka falur - pavarësisht prej gabimeve që i kanë bërë !!!
b) të gjithë të plagosurve do t´u jepet ndihma mjekësore dhe sipas nevojës do të dërgohen në shërim, prandaj të gjithë ata të ngriten në këmbë dhe të skajohen. c) kërkojmë të brohoritni parullat: ”Rroftë shoku Tito”, ”Rroftë bashkim-vëllazërimi”, ”Rroftë ushtria nacional-çlirimtare”... !!!24

Duke menduar se thirrjet e proklamatës ishin të vërteta, shumica e të plagosurve do të ngriten nga vendi për të kërkuar ndihmë mjekësore. Por.., çka ndodhi...?! Ushtarët mizorë në vend të ndihmës mjekësore, u vërsulën si bisha mbi ta dhe i masakruan pamëshirshëm. Ky asgjësim barbarë zgjati deri në orët e mbrëmjes, të datës 1 prill, kur në vendin e krimit do të vijnë një grup oficerësh të prezentuar si dalmatinë.

Këtë ngjarje dhe ajo çka pason në vijim A.Hajdini e kujton kështu: “Pas kontaktit që vuri (Isuf Halili nga Radisheva që kishte dal i pari për të kontaktuar me njërzit që u prezentuan si dalmatin e që apelonin për të dalë nga ndërtesa), si dhe pas premtimeve që morëm se nuk do të ketë vrasje, edhe ne të tjerët vendosëm ta lëshojmë ndërtesën. Para se të fillojë dalja, në ndërkohë serbët dhe malazezët vunë roje në çdo kat të ndërtesës dhe askush s'mund ta lëshonte atë pa u kontrolluar detajisht. Prej nesh kanë konfiskuar çdo gjë të vlefshme, si unaza ari, orë dore ose xhepi, të holla etj. Kur dolëm jashtë, vërejtëm se oficerët që na kishin përcjellur dhe ata të paraqitur si dalmatin, edhe më tutje diskutonin me tone të larta dhe plotë nervozizëm. Mësuam se të parët përpiqeshin ta arsytojnë masakrën andaj prej ushtarëve dhe oficirëve të ardhur kërkonin që të largoheshin prej vendit të ngjarjes. Nuk vonoi edhe ata u tërhoqën, sigurisht në aradhat e veta e neve na lanë prap në mëshirën e gjakatarëve. Derisa dilnim nga ndërtesa, pas nesh mbeteshin një numër i madh i të plagosurve, duke qarë e kërkuar ndihmë.“ 25

Në vijim dëshmitari Hajdini përkujton: “Me të dalur në oborr, vërejtëm një rrethim të madh nga ushtarët serbë e malazezë, por edhe një skenë të llahtarshme para nesh, ku shtriheshin me mijra të vrarë e të plagosur. Pamje trishtuese ofronin sidomos gjësendet e mprehta si bajonetat, sëpatat, tërfurqit shkopinjtë, që kishin mbetur të ngulitura në gjoks, stomak apo gjymtyrë të tjera të trupit. Në atë grumbull njerëzish të kryqzuar si kubiku i druve një mbi një, nuk mund të dallohej se kush është kush, ku e ka kokën e ku këmbët apo trupin. Kishte shumë të plagosur që vuanin duke vajtuar, kërkonin ndihmë, klithnin e çka jo tjetër. Është vështirë të përshkruhet gjithë ajo skenë e tmerrshme, kur të plagosurit që u shkonte gjaku rrëke, kërkonin ndihmë e nuk ishin në gjendje t'u ndihmojmë. Ishte shumë vështirë për ne që mbetëm gjallë detyrimi të qëndrojmë në këmbë mbi kufoma. Edhe ne qanim së bashku me të plagosurit të cilët shpesh klithnin:

„ ndihmom vëlla, e mos shkel mbi varrën time“,

„vëlla, ma jep një pikë ujë“,

„ma hiq sopatën, tërfurkun, thikën nga gjoksi“,

„më nxirrë prej kufomave“ etj, etj „.

Nuk ishin të rralla edhe lutjet: „vëllazër, mos na leni në duar të këtyre xhelatëve“, „na mytni ju“…!!

Të shtërnguar nga të gjitha këto kërkesa, edhepse ishim të rrethuar nga qindra ushtarë të armatosur, ne megjithatë u përpoqëm që sado - pak t'u japim ndihmë duke i nxjerrur të plagosurit nga kufomat. Por, atë moment kur na kanë diktuar se po u ndihmojmë, ushtarakët dhanë urdhër të ri kërcnues se çdo kush që tenton t'ju ndihmojë ose që shmanget nga turma që qëndronim në këmbë, do ta zë plumbi. Poashtu dënohet me vdekje çdo i plagosur që tenton t'u bashkangjitet atyre që kanë mbetur gjallë në ndërtesë.“

Në këtë rrëfim rrënqethës plaku Hajdini thotë se i ka njohur disa të plagosur dhe të vrarë në këtë masakër barbare: „…të plagosurit duke kërkuar ndihmë njoha Asllan Mustafën nga Tërnavci, Bislim Pajazitin nga Krasimovci, Bejtë Bislimin nga Kryshefci e disa të tjerë, emrat e të cilëve tani nuk më kujtohen. Ndër kufomat në oborr njoha Sinan Avdiun nga Tërnavci, Hysen Zeqën nga Kuçica, një djal të ri nga Rakinica, tre të tjerë nga Kopiliqi, dy shokë nga Prekazi e të tjerë.“…26

Mobilizimi i kryesve të krimit për zhdukjen e krimit!

Për të humbur gjurmët e kësaj vepre mizore, u mobilizuan të gjitha njësitë ushtarake serbo - malazeze, qytetarë e punëtorë të këtij nacinaliteti dhe me kamionë, vagoneta, qerre etj, gjatë tërë natës së ½ prillit i bartën kufomat dhe të plagosurit (bashkë!!!) dhe i transportuan në drejtim të Tivarit të vjetër, tek një vend (humnerë) në mes shkëmbinjëve të bregdetit. Kufomat e shqiptarëve fillimish u dogjën e pastaj u hudhën në humnerë, ndërsa pjesa tjetër do të varrosen ...!!!

Sipas burimeve arkivore rezulton se në Tivar, më 1 prill 1945 u vranë e u masakruan mizorisht rreth 1700 shqiptarë, 27 ndonëse nga kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan këtë masakër, rezulton që ky numër të jetë më i madh...28 Më 20.IX.1996 TV norvegjeze ka kumtuar një lajm për zbulimin e një varreze masive afër Tivarit me 2 mijë viktima të shqiptarëve të vrarë më 1 prill 1945.

Kjo ngjarje tragjike për popullin shqiptar, edhe pse ndodhi larg opinionit të atëhershëm, ishte e qartë se u përgatit nga kreu i udhëheqjes jugosllave edhe pse më vonë Aleksandër Rankoviçi me kompani, këtë ngjarje do të përpiqet ta cilësoj si incident të rëndë të shkaktuar me fajin e vet shqiptarëve !! 29

Edhe pas masakrës së Tivarit, vazhdoi dhunshëm mobilizimi i shqiptarëve

Edhe pas kësaj masakre që ndodhi me grupin e dytë, dërgimi i shqiptarëve për në Frontin e ashtuquajtur të Adriatikut vazhdoi edhe më tutje.

3. Grupi (Eshaloni) i tretë, me 2700 veta, nga Prizreni u nis më 27 mars 1945 dhe u shoqërua nga Brigada famkeqe XXVII. Shumë shqiptarë të mobilizuar në këtë grup, gjatë rrugëtimit të gjatë e të mundimshëm, për mungesa të ushqimit e të higjienës u sëmunë rëndë nga tifoja dhe për pasojë dhjetra prej tyre vdiçën rrugës. Më 1 prill (ditën kur në Tivar - u masakruan pamëshirë shqiptarët e grupit të dytë) këtij eshaloni gjatë kalimit të lumit Buna, iu përgatit një incident me ç'rast u vranë disa prej tyre. Ndërkaq në mbrëmjen e 2 prillit ky grup arriti në Tivar dhe iu dorëzua Divizionit të IX-të dalmatin. Nga Tivari me anije u transportuan në Dubrovnik, ku u vendosën në disa objekte me destinime të ndryshme, mirëpo një grup prej 800 vetash që ishin vendosur në një depo baroti, në një mëngjes u gjetën të ngulfatur nga një lloj helmi dhe vdiçën të gjithës sa ishin aty 30.

Duke u bazuar në shifrat e sipërthëna delë se gjatë muajit mars 1945, për në front të Adriatikut janë mobilizuar 11.100 shqiptarë, ndërkohë që organet zyrtare evidentojnë një numër më të vogël (7.420 veta). Gjatë muajit mars 1945 (për këtë front) u mobilizuan dhunshëm edhe dy grupe shqiptarësh, nga trevat etnike të Maqedonisë perëndimore.

Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve për në

frontin e “Adriatikut” - në prill 1945

Mobilizimi i shqiptarëve të Kosovës dhe dërgimi i tyre për në Frontin e ashtuquajtur të "Adriatikut", ka vazhduar edhe gjatë muajit prill 1945.

Që në fillim të këtij muaji, Shtabi Operativ i Kosovës i përbërë kryesisht nga serbo-malazezët, lëshoi urdhëresën (Zonave ushtarake –Sh.B)) për ndjekjen dhe kapjen e të gjithë dezertorëve shqiptarë (nga Brigadat Kosovare – Sh.B) por edhe të tjerëve që ishin të aftë për luftë dhe prëgatitjen e tyre për t'u rreshtuar (moblizuar) në repartet e Armatës së IV-të jugosllave. Ky aksion i ndërmarrë në emër të "spastrimit të terenit nga forcat reaksionare" pasoi me vrasje e likuidime të shqiptarëve kudo që ishin, ndërkohë që radhët e grupeve nacionaliste në shumë anë të Kosovës u rikonsoliduan për ta mbrojtur popullatën nga ekspeditat e përgjakshme të divizioneve serbo-malazeze. Ato ditë prilli, Prizreni (me rrethinë) si një nga qytetet me peshë mbarëkombëtare në histori, meqë ishte epiqendër e mobilizimit, kalonte momente tepër dramatike që të kujtonin barbarinë serbe të viteve 1912-13, të kryera në fshatrat eVërrinit, Opojës dhe të Lumës.

Sipas dokumenteve arkivore, në Zonën Ushtarake të Prizrenit (ku përfshiheshin Suhareka, Rahoveci dhe Dragashi – Sh.B) operonin Brigadat II dhe IV kosovare dhe Brigadat serbe të Divizionit 46-të. Në rrethinat e Prizrenit, në Vërri, Has e në Kabash, operonin batalionet e Brigadës së IV-të kosovare dhe repartet e Brigadës XXV serbe, të cilat shtriheshin edhe në Rrafshin e Opojës (komuna e Dragashit). Këto Brigada famëkeqe, duke i zbatuar urdhërat e “Shtabit Operativ të Kosmetit” - për mobilizimin e shqiptarëve, pasi vunë në një shetrrethim të plotë Prizrenin dhe fshatrat e Vërrinit, të Hasit, Përdrinit, Kabashit dhe të Opojës, terrorizonin egërsisht popullatën e pafajshme dhe arrestonin të gjithë meshkujt prej moshës 18-60 vjeç.

Në këtë fushatë të egër, vetëm më 17 prill në Prizren u dogjën shumë shtëpi dhe u arrestuan mbi 400 veta, të cilët iu dorëzuan organeve të OZN-së. Listat e të arrestuarve përpunoheshin nën mbikqyrjen e Komitetit të PKJ të Prizrenit. Deri më 19 prill nga fshatrat e Prizrenit u arrestuan mbi 1300 veta 31, dhe sipas të dhënave të mbledhura në teren prej tyre 195 mashkuj ishin nga fshatrat e Vërrinit. Arrestimet më të mëdha të përcjella me dhunë, rrahje e vrasje, u bënë në Zhur, Billushë, Kobajë, Lybeçevë, Jeshkovë, Leskovec, Vlashnje dhe në Vërmic 32.

Në këtë periudhë të mobilizimit u arresutan edhe shumë kuadra shqiptar, që përbënin organet e pushtetit lokal dhe në vend të tyre emroheshin njerëzit e dëgjueshëm. Shumë shqiptar duke iu shmangur mobilizimit iu bashkuan radhëve të grupeve të rezistencës (Çetave nacionaliste). Ta zëmë në trevën e Vërrinit pjesa më e madhe e mashkujve (që iu shmangën kthetrave serbe) iu bashkuan Çetës nacionaliste të udhëhequr nga Destan Berisha nga fshati Billushë ( tani Kushtrim).

Në këto rrethana të jashtëzakonshme, në muajin prill 1945, në kazermën ushtarake të Prizrenit u grumbulluan (nën tytat e pushkëve) mijëra shqiptarë, të cilët të ndarë gjithashtu në tri grupe (eshalone) u nisën drejtë brigjeve të Adriatikut.

“ 1. Grupi (eshaloni) i parë - me 1.506 veta, nga Prizreni për në Tivar u nis më 19 prill, i shoqëruar nga repartet e batalionit të I-rë të Brigadës XXVI dhe Kompanisë së zbulimit të Divizionit të 46-të serbë. Gjatë rrugës, në Shkodër dy veta vdiqën nga tifoja, me ç´rast së bashku me shqiptarët e pësoi edhe një roje serbe nga repartet përcjellëse.

2. Grupi (eshaloni) i dytë - me 2.601 veta, u nis më 20 prill nën mbikqyrjen e Brigadës XXV dhe të kompanisë së zbulimit të Divizionit 46 serbë. Rrugëtimi i gjatë dhe i mundimshëm bëri që disa shqiptar të dezertojnë. Ndërsa gjatë kalimit të lumit Buna u mbytën 17 shqiptarë dhe 1 ushtar serb nga repartet përcjellëse.

3. Ndërkaq, më 24 prill u nis grupi (eshaloni) i tretë - me 1.216 veta, i përcjellur nga Brigada XXVI “ 33.

-Nga këto shifra rezulton se gjatë prillit, janë mobilizuar 5.323 shqiptarë, ndërsa pushteti serb, evidenton vetëm 4.300 veta.

Të gjitha këto grupe - eshalone (të marsit – prillit 1945) u dorëzuan në repartet e Armatës së IV-të jugosllave dhe me anije u deportuan në shumë vija të frontit në Slloveni e Kroaci, prej nga qindra – mijëra shqiptarë nuk u kthyen kurrë në shtëpitë e tyre

Sa shqiptarë u mobilizuan dhunshëm në janar-prill 1945...?!

Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren – Kukës – Shkodër - Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar (mobilizuar) 16.423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4.600 të tjerë u dërguan nga viset etnike shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq, në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18.500 shqiptarë në përbërje të Brigadave kosovare dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar - prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike, për në frontet e ashtuquajtura të “Sremit” e të”Adriatikut”.

--------------------------


Referencat

1Dr.I.Hoti - Formimi i njësiteve të armatosura të LNÇ-së dhe veprimtaria e tyre, (fejtoni) Zëri 15.X.2003,fq.25.

2 Historia e popullit shqiptar II, Prishtinë 1967, fq.808. / Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq.25.

3 Dr.D.Bislimi - Formacionet politik-ushtarake në Kosovë 1941-1945, Prishtinë 1997, fq.209 /.Prof.ddr.Izber Hoti-Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare nga kapitullimi i Italisë fashiste deri në fund të nëntorit 1944 (Fejtoni) Zëri 16.X.2003, fq.18 /Dr.Daut Bislimiepra e cituar, fq.196.

4 Dr.I.Hoti-Të dhëna të panjohura për Luftën e Dytë botërore në Kosovë (1941-1945), Prishtinë 1999, fq178. (k.nr.21/69,dok.nr.1281)

5 Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq15.

6 Dr.H.Bajrami-Kosova (20 shekuj te identitetit te saj) Prishtine 2001, fq.86.

* Vetëm në Bllacë të Shkupit u masakruan mbi 130 burra gra fëmijë e pleq!!!,

7 Dr.M.Pirrakuumtesë - Revolta e“Brigadës së shaban Palluzhës“- kthesë historike në luftën e popullit shqiptar për liri, ALK-„Kosovapress“10 mars 2001, fq.5.

8 Dr.M.Pirraku-Kryengritja e Drenicës 21.01-21.02.1945 (Kumtesë 21 shkurt 2001,Prishtinë)

* OZN-a - Odelenje za Zastitu Naroda (Dega e Mbrojtjes së Popullit) - u formua me 14 maj 1944. Ajo veproi në kufirin e seksionit të Mbrojtjes Popullore të KANÇJ, e cila kishte të drejtat dhe detyrat e Qeverisë. OZN-a ishte e organizuar në parime ushtarake. Ky formacion shfarosës për shqiptarët, në Kosovë u formua më 1 shtator 1944 nga Aleksandër Rankoviqi, i cili për këtë qëllim kishte ftuar në Vis Miladin Popoviqin, Dushan Mugoshën dhe Spasoje Gjakoviqin. Në radhët e OZN-ës ishin edhe tre anëtarë të Komitetit Krahinor të Kosovës: Ali Shukriu, Çedo Mijoviq dhe Sahit Bakalli. Pas formimit të të ashtuquajturës Qeveri e Jugosllavisë Demokratike në mars 1945-OZN-a hyri në përbërjen e Ministrisë së Punëve të Brendshme, kurse më 1946 u shndërrua në UDB (Uprava Drzhavne Bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit) që tani quhet DB (Drzhavna Bezbednost-Sigurimi i Shtetit). OZN-a qe dhe mbeti një mekanizëm monstruoz për luftimin e veprimtarive liridashëse të të gjithë popujve të ish-Jugosllavisë pa përjashtim, por në mënyrë të veçantë kundër atyre shqiptarë.

9 Sh.Braha-Rifat L.Berisha, figurë e shquar kombëtare, Tiranë 1998, fq.165.

10 A.Bytyqi-Terrori shtetëror dhe gjenocidi serbo-malazias në Kosovë 1878-1991, Prishtinë 2001, fq.83/85; /Dr.M.Pirraku-Kumtesë e cituar, fq.6.

11 Po aty, fq.102/102 dhe Dr.H.Bajrami-Vepra e cituar fq.86

12 Dr.M.Pirraku-Kumtesa e cituar, fq.7.

13 Po aty

14 Dr.M.Pirraku-Ripushtimi jugosllav i Kosovës 1945, Prishtinë 1992 fq.106. Dr.M.Pirraku-Kumtese /Revolta e”Brigades se Sh.Polluzhës…”, Kosovapress 10.03.2001.

15 Sh.Braha - Gjenocidi serbomadh... fq.458

16 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, 1990 fq.3

18 M.Shatri-Kosova në LDB, fq.224

19 Revista Koha-Nr.144,12 mars 1997, f.39

20 Po aty

21 Po aty

22 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, fq.13

23 Po aty, fq.15-17

24 Revista Koha, nr.146,26 mars 1997, fq.41

25 A.Hajdini- vepra e cituar

26 Po aty

27 Në raportin e prof.Ymer Berishës dërguar Misionarit anglez Hadson më 22.X.1946 në Tiranë, thuhet se në Tivarë janë vrarë 1670 veta.

28 Azem Hajdini, që kishte përjetuar Masakrën e Tivarit, deklaron se me 26 mars 1945 nga Prizreni për në frontin e Trieshtës (në eshalonin e dytë) janë nisur 4.700 shqiptarë dhe masakrës së kryer në Tivarë më 1 prill 1945, i kanë shpëtuar 810 veta. Nga kjo dëshmi del se gjatë marshutës nga Prizreni - deri në Tivarë janë vrarë e zhdukur pa gjurmë 3.890 shqiptarë...!!!

29 L.Nasi - Ripushtimi i Kosovës..., fq.177

30 AIHU, k.1341, dt. 8.VI.1945

31 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi i Kosovës..., fq.144

32 Më 16 prill 1945 njësit e Brigadës së 25-të serbe, në bashkveprim me komandën e vendit në Prizren bënë konfiskimin e pasurisë së të katër të mobilizuarve zhurjanë. Me këtë rast u morën: "1 ka, 16 dele, 14 qengja, 3 dhi, 1 cap, 100 kg. misër dhe 20 kg grur". (Po aty fq.136 - nga AVII Nr.9-1/4-9-6/4, K-1341, 10.IV.1945)

33 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi jugosllav i Kosovës, fq.145

[shigjeta]

Zbulohen radiogramet, roli i Alisë në masakrën e Tivarit

Sipas dokumenteve, në mars të 1945-s, Ramizi ndodhej në Kosovë në krye të Divizionit V
Atëherë kur të gjithë menduan se e keqja ishte shporrur, kur shqiptarët më në fund do të ishin të lirë, atëherë do të ndodhte dhe një nga tragjeditë më të mëdha në Ballkan: masakra e Tivarit. Kanë kaluar 67 vjet që nga ajo pranverë e ftohtë, kur mijëra shqiptarë nga Kosova do të gjenin vdekjen, rrugës për në frontin e Perëndimit, ku gjoja do të luftonin krah Ushtrisë Jugosllave për çlirimin nga gjermanët. Një ngjarje e hidhur, e cila ende nuk është zbardhur deri në fund. “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar” është libri i historianit Uran Butka, i mbështetur financiarisht nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, që tenton t’i japë përgjigje pikëpyetjes që prej dekadash rri mbi këtë ngjarje. Ndonëse kanë kaluar kaq shumë vite, ende nuk dihet numri i saktë i shqiptarëve që humbën jetën në këtë masakër, megjithatë, mbi bazë të përllogaritjeve, duke u mbështetur në dokumente tashmë publike, numri i viktimave, i atyre që u zunë në pusinë e Tivarit dhe të pushkatuar e të vdekur gjatë rrugës, shkon nga 2947-3447. Por, mbi të gjitha nuk janë zbuluar arsyet pse. “Masakra e Tivarit, apo më gjerë, tragjedia e Tivarit, është një nga plojat më të mëdha, më të përgjakshme dhe më të pabesa, kryer ndaj shqiptarëve. Ky libër është një sprovë për të ndriçuar këtë masakër me përmasa ballkanike, jo vetëm për të zbuluar të vërtetën, po edhe sepse akti i parë i kësaj tragjedie, ku u masakruan dhe u vranë me mijëra shqiptarë të pafajshëm, u luajt brenda territorit të Shqipërisë”, thotë autori Uran Butka në librin e tij, i cili tashmë i është shtuar vitrinës së librit. Në faqet e tij, Butka përmes dokumenteve hedh dritë mbi rolin që ka luajtur Ushtria Nacionalçlirimtare e Shqipërisë në rekrutimin e burrave të Kosovës, në propagandën që kanë bërë për t’i bindur, pastaj në çarmatosjen dhe dërgimin drejt kasaphanës, sipas planit të jugosllavëve për eliminimin e tyre. Butka na sjell dokumente të nxjerra nga Arkivi Qendror i Shtetit dhe jo vetëm, sipas të cilave në atë periudhë në Kosovë vepronin dy divizione shqiptare, të cilat morën pjesë në këtë aksion, si dhe në shtypjen e revoltave të “reaksionarëve” kosovarë kundër Ushtrisë jugosllave. Divizione këto, që drejtoheshin nga Ramiz Alia e Rahman Parllaku. Dokumente që përgënjeshtrojnë thëniet e Alisë, se në atë periudhë ai gjendej në Bosnjë. Për këtë arsye kemi shkëputur nga libri disa pasazhe, ku vërtetohet pikërisht prania e Alisë në Kosovë, në pranverën e 1945-s. al.mi

Pjesë nga libri
Përgatitja e masakrës së Tivarit

Historiani Uran Butka
Pasi u vendos regjimi ushtarak në Kosovë, u bë mobilizimi i dhunshëm ushtarak. U rekrutuan thuajse 50 mijë shqiptarë, kryesisht të moshës së re. Urdhrin për mobilizimin e shqiptarëve dhe dërgimin e tyre për plotësimin e armatave të Ushtrisë jugosllave, e dha Shtabi Suprem i Armatës Jugosllave.
Mobilizimi u krye nën drejtimin e Shtabit Operativ të Kosmetit dhe u shoqërua me masa të rrepta policore, si marrja me dhunë, burgosja apo ekzekutimi përpara familjeve, kur shqiptarët nuk pranonin. U arratisën me qindra shqiptarë të Kosovës në vende të fshehta e në male, u bashkuan me formacionet luftarake të djathta, ose kaluan kufirin për në Shqipëri e Greqi.
Lind pyetja: Përse u mobilizuan mijëra shqiptarë “për të luftuar kundër gjermanëve” (!) kur nuk ishte e nevojshme, kur ata nuk ishin ushtarë të rregullt, të stërvitur e të armatosur dhe lufta kundër trupave gjermane në Kosovë kishte përfunduar me kohë, madje dhe në Jugosllavi ishte drejt përfundimit? Përse duheshin mobilizuar me mijëra rekrutë të Kosovës e të viseve të tjera shqiptare dhe përse duheshin dërguar në Srem apo në bregdetin e Adriatikut?
Sipas gjithë dokumentacionit që disponojmë, ky mobilizim dhe kjo degdisje e rekrutëve shqiptarë nga Kosova kishte për qëllim largimin e meshkujve të aftë për luftë dhe eliminimin e tyre fizik, dobësimin e rezistencës shqiptare, ripushtimin e Kosovës dhe pamundësinë e të drejtës për vetëvendosje e shkëputje, premtuar nga PKJ e Titos gjatë luftës.
Sekretari i Komitetit Krahinor për Serbinë, Bllagoje Neshkoviç, duke analizuar gjendjen në Kosovë, theksonte: “Ju, në Kosovë e në Rrafshin e Dukagjinit, nuk keni njeri që nuk ka pushkë dhe këta njerëz në çdo rast mund të çohen në kryengritje… Populli nuk është me ne. Po e shohim se shqiptarët në numrin më të madh janë kundër Lëvizjes Nacionalçlirimtare”.
Të njëjtën gjë konstatonte dhe Azem Hajdini.
“Dërgimi i një numri kaq të madh të rekrutëve shqiptarë nga Kosova dhe Metohija për plotësimin e qendrave të njësive ushtarake jashtë Kosovës, duhej kuptuar si nevojë për izolimin e tyre, si masë preventive për pengimin e kryengritjes dhe të aksioneve që krerët e tyre parashihnin t’i ndërmerrnin gjatë pranverës së ardhme”.
Me vendosjen e administrimit ushtarak në Kosovë, Jugosllavia po përgatitej ushtarakisht dhe politikisht, por edhe me ndihmën e politikës antikombëtare të qeverisë së Tiranës dhe të formacioneve të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë në Kosovë, ta riokuponte Kosovën. Kjo gjë kishte hasur në reagimin luftarak dhe qëndresën e forcave kombëtare të Kosovës. Për ta shfryrë këtë rrezik kundërshtues, qarqet politike dhe ushtarake të Jugosllavisë hapën “valvulet” për ta nxjerrë jashtë Kosovës dhe për të likuiduar pjesën më të re dhe më të aftë për luftë të popullsisë së saj, sipas një skenari të parapërgatitur…
Natyrisht, mobilizimi i rekrutëve të rinj për në Frontin e Adriatikut nuk do të ishte arritur nga ana e autoriteteve ushtarake, po të mos përdorej, veç dhunës, edhe propaganda, edhe mashtrimi. Pas humbjeve tragjike me Brigadën VII kosovare, shqiptarët nuk mund të gënjeheshin për së dyti se do të mobilizoheshin për të luftuar në front kundër gjermanëve. U përdor një taktikë tjetër, që gjithsesi zuri vend dhe u besua: “Të mobilizuarit do të shkojnë në Shqipëri, se i ka thirr Enver Hoxha”.
“Më vonë është bërë tradhtia e dytë, thuhet në proklamatën e shtabit të LLTSH. U përpoqën që prapë të tubonin ushtarë me vullnet, por me vullnet askush nuk u shkoi, sepse populli ishte djegur një herë. Tashti u thanë ndryshe: “Këta ushtarë do të shkojnë për në Shqipëri, po i kërkon Enver Hoxha”. Ia goditën telin. Kosovarët e pafat janë të gatshëm që për Shqipërinë të japin çdo gjë, edhe jetën, edhe për këtë u ngutën në brigada me armët e veta. Por tradhtia nuk vonoi, doli në shesh pas disa ditësh. Ua morën pushkët dhe i hodhën pas telave, në kazermat e Prizrenit, të cilat i kthyen në llogore të koncentrimit, më të ndyra se ato të kohës së okupimit fashist. Pas disa ditësh i zgjodhën dhe i therën në mënyrën më gjakësore njerëzit më të mirë, të etiketuar “elementë reaksionarë fashistë”. Pasi shumica mori tuberkulozin dhe sëmundje të tjera nga betoni i ftohtë i kazermave, i nisën në drejtim të panjohur”.
Ndihmesën më të madhe për rekrutimin e shqiptarëve, por edhe për dorëzimin e qindra dezertorëve, që iknin nga Ushtria jugosllave dhe dorëzoheshin me mirëbesim tek brigadat e batalionet e Divizioneve V dhe VI të Ushtrisë NÇ të Shqipërisë, e kanë komandat e këtyre divizioneve e brigadave të Ushtrisë shqiptare, që ishin nën urdhrat e Komandës së Përgjithshme Jugosllave. Siç është zbuluar tanimë nga dokumentet arkivore, Divizionet V dhe VI të Shqipërisë ndodheshin në Kosovë përgjatë muajve mars dhe prill të vitit 1945, kur u bë mobilizimi i dhunshëm i popullsisë shqiptare në Kosovë e trevat e tjera shqiptare dhe kur u nisën tri kolonat (eshalonet) me rekrutët shqiptarë për në Tivar më 24-27 mars 1945 dhe tri kolonat e tjera më 19-24 prill 1945. Bashkëpunimi i ngushtë dhe implikimi i divizioneve dhe brigadave të Ushtrisë NÇ të Shqipërisë për mobilizimin e rekrutëve shqiptarë që do të dërgoheshin në Tivar, është evident dhe i dokumentuar.
Kemi në dorë radiogramet e shtabit të Divizionit V dhe VI dërguar Komandës së Përgjithshme të Ushtrisë NÇ të Shqipërisë gjatë muajve mars-prill 1945 e në vazhdim.
Nr.91 datë 3.03.1045
Komandës së Përgjithshme

Kopertina e librit “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar” nga historiani Uran Butka
Simbas urdhrit të Komandës së Përgjithshme Jugosllave, përcjellë me anë të Korpusit II Jugosllav, forcat e Divizionit tonë po lëvizin në drejtim të Novi Pazar-Rashka-Mitrovicë. Lëvizja do të fillojë më datë 7.03.1945 në mëngjes. Për lëvizjen e forcave tona u mor vesh me mjekët dhe ramë dakord, meqenëse në lëvizjen tonë jemi marrë vesh dhe me Divizionin VI, i cili do të vendoset në Vuçiternë e rrethe.
Nga Divizioni V
Ramiz–Rahman
(AQSH, F.206/APL v. 1945)
Pra, është i pavërtetë pohimi i Ramiz Alisë se “koha kur ka ndodhur masakra e Tivarit, unë kam qenë në Bosnjë” (intervistë 2010). Këtë gjë e përforcon dhe dokumenti tjetër, radiogrami i datës 17.03.1945, firmosur nga Ramiz Alia dhe Rahman Parllaku dhe drejtuar Komandës së Përgjithshme të Shqipërisë:
Nr. 96
Divizioni V
17.03.1945
Komandës së Përgjithshme
Në lëvizjen tonë, të tria brigadat janë vendosur në këto vende: Brigada III në katundet afër Mitrovicës, në jug e në jugperëndim të qytetit. Brigada V prej Rashke e ndër katundet rrëzë lumit të Banderinës Rbovaç. Brigada XXV është vendosur prej katundit Zubeçe gjatë lumit Banderinë Pridverica zonë e Stara Koloshinit. Shtabi i Divizionit në Mitrovicë.
Ramiz – Rahman
(AQSH, F.206/AP)
Ishte pikërisht koha e mobilizimit të rekrutëve shqiptarë në Mitrovicë e rrethe, në Ferizaj e Gjilan, ku u vendosën brigadat e Divizionit V dhe në Vuçiternë e rrethe, ku u vendosën brigadat e Divizionit VI, të cilat bashkëpunuan me Shtabin Operativ të Kosovës dhe Divizionin e 52-të serb për rekrutimin apo dorëzimin e shqiptarëve në brigadat jugosllave për t’i duruar ato në frontin e Perëndimit.
Po t’i këqyrësh listat e rekrutëve të dorëzuar shqiptarë nga komanda e Divizionit V tek komanda jugosllave, rezulton se shumica e tyre ishin nga Mitrovica, Skënderaj, Vuçiterna, Podujeva, Peja, Gjilani, Ferizaj etj., rajone të okupuara nga divizionet e Ushtrisë NÇ të Shqipërisë.
Në raportin e gjatë që komisari politik, Ramiz Alia, i dërgonte nga Mitrovica, më 20 mars 1945, Komitetit Qendror të PKSH, ndër të tjera lexojmë:
“Ndër partizanët tanë vazhdon të punohet mjaft për vëllazërimin mes popullit shqiptar dhe jugosllav, për Ushtrinë jugosllave… Nji randsi e madhe u asht dhanë në këto kohë sidomos grupeve teatrale dhe koreve. Në çdo brigadë asht krijue nga nji grup teatral e koral, i cili jep vazhdimisht shfaqje teatrale për forcat tona ose për popullin. Grupin teatral jemi duke e përdorur mjaft, sidomos këndej në Kosovë për shfaqje popullit, kështu tue e përdor si një mjet për agjitacion. Janë dhënë disa shfaqje teatrale për popullin e disa qyteteve këtej, ndër të cilat shfaqje asht paraqitun gjithnji mënyra se qysh po vëllazërohen dy popujt, shqiptar e jugosllav. Rezultatet kanë qenë mjaft të mira… Divizioni ynë nuk ka pasur kohët e fundit asnjë veprim ushtarak, por ma tepër asht kufizue me nji punë të gjanë ushtarake me anë konferencash dhe manovrash të ndryshme… Tani, pranë shtabit të divizionit na ka ardhur një shok i dërguar nga Komanda e Përgjithshme Jugosllave, i cili po na udhëzon mbi mënyrat e organizimit të ushtrisë… Divizioni ynë asht mjaft i zhveshun, kaq sa të gjithë oficerët pa përjashtim janë me opinga lope. Po shpresojmë se do të na vijë diçka nga ana e shtabit jugosllav… Siç e dini, kemi pasur deri afër 500 të sëmurë nga tifoja e morrit… Nga fundi i muajit shkurt kemi pasur të vdekur nga tifoja dy anëtarë partie nga Brigada V, të cilët janë Hysni Muka, Gani Arifi dhe Mushak Kavnja, komisar i komp. të Brig. XXV…”. (AQSH, Fondi 14/AP v. 1945)
Kuptohet shumë qartë nga ky raport se Ushtria shqiptare në Kosovë përdorej nga Armata Jugosllave për të bërë propagandë dhe agjitacion politik në favor të politikës djallëzore të “Bashkim-vëllazërimit”, në ndihmesë të pushtetit e të Ushtrisë jugosllave, si edhe të asgjësimit të rezistencës shqiptare….
Po për ç’motiv bëhej gjithë kjo lojë dhe kujt i shërbente?
E shpjegon vetë komisari politik, Ramiz Alia, në këtë raport:
“Siç e keni marrë vesh edhe ju, këtu në Kosovë, përpara se të vinin forcat e Divizionit tonë, u ba një lëvizje bandash reaksionare kundër lëvizjes dhe pushtetit jugosllav. Kjo lëvizje ka qenë e gjanë dhe ka përfshi në gjirin e saj nji pjesë të mirë burrash (afro 7000-8000 burra të armatosur). Lëvizja e këtyre reaksionarëve u shua disi nga veprimi i disa brigadave të Kosmetit dhe i disa brigadave jugosllave të ardhura për këtë punë. Tashi gjenden akoma grupe të vogla bandash nga 20-30 vetë nji grup…”…
Tashmë ishte detyra e divizioneve të ushtrisë shqiptare që të asgjësonin këta krerë të “bandave reaksionare”, nëpërmjet propagandës, forcës së armëve dhe dorëzimit tek ushtria jugosllave.
“Paraqitja e divizionit tonë në këto zona ka ngritur moralin e popullit, i cili ka një farë besimi tek ne dhe shohim menjëherë se brenda 3-4 ditëve u dorëzuan në Brigadën III tonën afro 30 elementë të arratisun”, raportonte Ramiz Alia nga Mitrovica.
E konfirmon këtë qëndrim edhe komandanti i Divizionit V, Rahman Parllaku, në raportin e datës 21.03.1945 nga Mitrovica:
“Reaksionarët me parullat e tyre kishin mund të mobilizonin popullin e ta çonin në luftë kundër forcave ushtarake të Kosmetit. Parrulat e tyre ishin: luftë kundër serbëve dhe të bashkohemi me Shqipërinë”.
Zëvendëskomisari politik i Divizionit V, Reiz Malile, në raportin e tij të datës 23.03.1945, rrëfente dashur pa dashur se “reaksionarët” e Kosovës ishin ngritur kundër pushtetit ushtarak jugosllav nga shkaku i krimeve që bënin forcat ushtarake serbo-malazeze ndaj popullit të Kosovës. “Partizanët serbë e malazezë, ndonëse me iniciativën e tyre, kanë kryer vepra jo të mira. Kanë vrarë popull pa kriter… Vrasjet e pushkatimet janë kryer kaq mizorisht, saqë janë marrë fëmijët e vegjël dhe pa menduar, janë vrarë duke i lënë gjithashtu mbi tokë të pavarrosur. Nga partizanët janë grabitur shtëpi, janë grabitur sende të ndryshme si unaza, rroba grash etj. Një gjë e tillë e ka revoltuar shumë popullin, i cili ka fituar një urrejtje të madhe karshi tyre.. Para një situate të tillë ia nisëm punës për forcimin e pushtetit dhe njëkohësisht të vëllazërimit”.

Panorama

[DYDRINAS]

Masakra e Tivarit, Shefqet Peçi: Ishte aksidentale

Kulture, Speciale e Enjte, Janar 26th, 2012

Raportet kontradiktore shqiptare e jugosllave për ngjarjen

Komanda e përgjithshme me në krye Enver Hoxhën ishte në dijeni, Peçi e Themeli raportonin nga vendngjarja

Nëse për vite me radhë është thënë se shteti shqiptar nuk kishte dijeni për masakrën e Tivarit, raportet e asaj kohe tregojnë të kundërtën. Përmes një sërë dokumentesh të botuara në librin “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar”, historiani Uran Butka nxjerr në dritë se Komanda e Përgjithshme e Ushtrisë shqiptare, me në krye Enver Hoxhën, vihej në dijeni për gjithçka. Menjëherë pas masakrës së Tivarit dhe vrasjeve pranë bregut të lumit Buna në Shkodër, në drejtim të komandës shkojnë raportet e Shefqet Peçit e të Zoi Themelit, të cilat janë kontradiktore mes tyre. Peçi fillimisht raporton se gjithçka mund të ketë ndodhur “aksidentalisht”, ndërsa më vonë duhet të tregojë të vërtetën e asaj që ka ngjarë, duke u mbështetur mbi rrëfimet e dëshmitarëve okularë, të kosovarëve që kishin mundur t’i shpëtonin kasaphanës së Monopolit. Zoi Themeli, shefi i Mbrojtjes së Popullit në Shkodër, është më i qëndrueshëm në raportimin e tij. Ai raporton masakrën dhe vë në dukje urrejtjen mes kosovarëve dhe jugosllavëve, duke ua vënë fajin këtyre të fundit, por është e pajustifikueshme mungesa e reagimit të palës shqiptare, sidomos në ngjarjet në lumin Bunë, ku nuk bënë asgjë për ndaljen e vrasjeve. Pranë këtyre raportimeve Butka vë edhe raportimet e palës jugosllave, të cilët ua vënë fajin “reaksionarëve”, që u hodhën në revoltë. Ndërkohë që shprehin bashkëpunimin, madje “kujdesin” e palës shqiptare ndaj asaj jugosllave, gjatë kohës që ata kaluan në territorin shqiptar. al.mi

Masakra e Tivarit

Personaliteti i shquar shqiptar, Bajram Gola (luftëtar i Brigadës IV të Kosovës), i vë pikat mbi i-të dhe gishtin mbi ideatorët e gjenocidit ndaj shqiptarëve dhe mbi realizuesit e masakrës së Tivarit: “ishte atëherë çështja e shumë krimeve dhe për gjenocide të hegjemonizmit serbomadh racist, por populli kërkonte përgjigje për masakrimin e shqiptarëve në oborrin e monopolit të Tivarit… bëhet fjalë për një masakër brutale ndaj rekrutëve shqiptarë, që e bënë një pjesë e aradheve partizane serbo-malazeze, gjegjësisht Brigada X malazeze me komandant Goxha Markoviçin dhe komisar politik, Vladimir Roloviçin (shpallur hero i Jugosllavisë në vitin 1971). Por urdhri kishte ardhur nga lart… ushtarakët serbo-malazezë i vranë pa ndonjë faj apo arsye bashkëqytetarët e tyre të mobilizuar nën flamurin e Ushtrisë Nacionalçlirimtare. Kjo ironi tragjike zbulon shumë gjëra. Me konstatimin se ky është një krim barbar, nuk është thënë e tëra. Sepse, për ne është e rëndësishme që edhe në Maqedoni ka shumë raste të ngjashme, për të cilat duhet folur, sepse për ato deri tash është heshtur. Ata që deshën të thoshin diç për to, shumë shpejt i “hëngri nata”. Kriminelët nuk u nxorën as para gjyqit, ndonëse shqiptarët kishin luftuar për Maqedoninë”. Sipas Golës, krimi ishte planifikuar nga shteti, që të shfarosej një numër i madh shqiptarësh. Jo rastësisht u zgjodh vendi dhe ekzekutorët. Në pyetjen pse u mobilizuan vetëm shqiptarët për në frontin veri-perëndimor të Adriatikut dhe pse u depërtuan përmes rrugës Prizren-Shkodër-Tivar, përgjigjja e tij ishte: të masakroheshin pasivisht, madje në trojet e veta shekullore të okupuara nga serbo-malazezët. Po të ishte qëllimi për të luftuar kundër nazifashizmit, do të mobilizoheshin në këtë rrugë edhe serbët, malazezët, maqedonasit dhe nacionalitetet e tjera…
“Porsa u dorëzuan në duar të përcjellësve malazezë, ushtarët shqiptarë u gjetën në një situatë të rëndë dhe në fillim nuk mund ta kuptonin ç’po ndodhte, ishin ushtarë, apo pengje të luftës?! Mirëpo, shpejt u detyruan ta kuptonin se gjendeshin në duar të armiqve të përbetuar. Atë bindje ua krijoi sjellja arrogante-gjakatare, kur pas disa dhjetëra kilometrash, ranë viktimat e para. Ushtarët malazezë, që kishin ardhur për t’i “përcjellë” rekrutët shqiptarë, filluan t’i vrisnin rrugës ushtarët që mezi e përballonin atë marshutë, pas së cilës mbeteshin gjurmët e gjakut të të rinjve shqiptarë. Mbas marshimit të gjatë dhe deri në Tivar, do të mbeteshin gjurmët e pashlyeshme të gjakut”.
Dhe jo vetëm përgjatë rrugës Shkodër-Tivar, por edhe pas masakrës në Tivar, vazhdoi keqtrajtimi dhe asgjësimi i pjesës së mbetur të kolonës me rekrutë shqiptarë, me qëllim që asnjë prej tyre të mos mbetej gjallë…
Pasojat e masakrës ishin tragjike për shqiptarët, por u gjendën në hall edhe vrasësit: ç’do të bënin me kufomat që ishin bërë stivë dhe kishin mbushur plot gjithë oborrin, ndërtesën e monopolit të duhanit dhe rrugën që çon për atje?
“Pasi u bë masakrimi i 1700 ushtarëve shqiptarë, gjakatarët u gjendën në hall. Ku t’i fshihnin kufomat e të vrarëve? Oborri ishte mjaft i kufizuar si sipërfaqe për t’i fshehur nga opinioni, nga qytetarët e Tivarit, të cilët atëherë ishin 95% shqiptarë e myslimanë. Tërë paradites dhe natën u munduan me një trabakullë për t’i hedhur në detin Adriatik, por, kur zbardhi dita, tivarasit u trazuan dhe e bllokuan monopolin. Ua morën kufomat që kishin mbetur dhe i varrosën në varret e myslimanëve të Tivarit. Nga sa më kujtohet, janë varrosur 483 kufoma dhe Rankoviçi vetëm ata i konsideron si të vrarë në Tivar, por e vërteta është se u vranë 1700 ushtarë shqiptarë”….
Por masakra nuk ishte çuar deri në fund. Disa nga ata që shpëtuan nga plumbat dhe mundën të arratiseshin individualisht dhe disa në grup, u kthyen për në Shkodër dhe u kapën nga rojet ushtarake të Mbrojtjes së Popullit. Në raportin e Zoi Themelit drejtuar Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit në Tiranë, datë 5.04.1945, ndër të tjera thuhet:
“Dje, rojet e Brigadës II të MP kanë qenë tek ura e Bunës. Dhjetë kosovarë, të cilët kishin ikur prej Tetove, vinin këtu. Kur i morëm në pyetje, këta na u përgjigjën kështu: “Gjatë gjithë rrugës që jemi nisur drejt Kosove, jugosllavët na kanë munduar dhe na kanë rrahur. S’na linin të pinim as ujë rrugës. Kur shkuam në Tivar, na futën në një rrugë të ngushtë, ku na kishin radhitur për katër. Në këtë kohë, ndërsa ne po s’lodheshim, dëgjuam të kërcisnin pushkë, bomba dhe mitraloza në të gjitha anët dhe që na shtinin neve. Neve na u duk si një gjë e papritur dhe s’dinim se ç’po ngjiste e përse po na vrisnin. Në këtë kohë, kur shokët që kishim përpara dhe prapa po vriteshin, ne u turbulluam dhe s’pamë tjetër se ç’ngjante, por ikëm nga mundëm. Nga kodrat e nga shtëpitë na shtinin neve që po shkonim. Të vrarë, të plagosur dhe të shpërndarë janë 500 veta. Të shpërndarë janë fare pak, kurse të vrarë e të plagosur janë shumë…”. Tani na lajmëroni për këta kosovarët që kemi kapur, t’ua dorëzojmë jugosllavëve, apo t’jua shoqërojmë ne deri atje”.
Shefi i Mbrojtjes së Popullit të Krahinës III
Zoi Themeli

Këto fakte ia raportonte Shtabit të përgjithshëm edhe Shefqet Peçi, më datën 4 prill 1945:
“Sot Brigada e Mbrojtjes së Popullit kapi 10 kosovarë të mobilizuar, që kishin ikur nga Tivari. Në pyetje tregojnë sjellje shumë brutale të përcjellësve partizanë jugosllavë, të cilët i kanë futur në një vend të ngushtë në Tivar dhe, pas pushkatimit e mitralimit pa asnjë shkak, kanë mbetur të vrarë, të plagosur dhe të shpërndarë 500 vetë. Çështja na duket me karakter shumë serioz. Kujtojmë se është mirë të merren në pyetje nga vetë Misioni Jugosllav i atyshëm. Si kjo, ashtu edhe ngjarja e këtushtme (në Lumin Bunë), jua kemi njoftuar, ka bërë bujë dhe përshtypje shumë të keqe e dëmprurëse”.
Por, as Shtabi i përgjithshëm i Ushtrisë NÇSH, as qeveria, as Ministria e Jashtme e Shqipërisë, në krye të të cilave ishte Enver Hoxha, nuk reaguan as për vrasjen e dhjetëra shqiptarëve në bregun e lumit Buna, as për masakrimin e shqiptarëve të tjerë në Tivar, por heshtën si bashkëfajtorë në krim, ndonëse sipas raportimeve të mësipërme, vrasjet ishin bërë “pa asnjë shkak, kanë bërë bujë dhe përshtypje shumë të keqe e dëmprurëse”. Është për t’u theksuar gjithashtu se E. Hoxha dhe krerët e tjerë të pushtetit e të ushtrisë ishin në dijeni të plotë për masakrën e Tivarit, por edhe për vrasjet e keqtrajtimet e rekrutëve shqiptarë të Kosovës brenda territorit të Shqipërisë, ndonëse bënin sikur s’dinin gjë. Fakti i këtyre radiogrameve të Zoi Themelit dhe Shefqet Peçit dërguar Shtabit të përgjithshëm, komandat i të cilit ishte E. Hoxha, rrëfejnë të kundërtën. Fakti tjetër, që të arratisurit e dorëzuar apo të ndaluar nga rojet shqiptare në Shkodër u urdhëruan nga qeveria shqiptare që të ktheheshin prapa dhe t’u dorëzoheshin autoriteteve ushtarake jugosllave si dezertorë, tregon për bashkëpunimin me palën jugosllave në këtë masakër.

Vrasjet në lumin e Bunës

Si paraqiten këto ngjarje në raportin e Shtabit të Kolonës IV të Armatës së Jugosllavisë:
“Reaksioni i Shkodrës, përkatësisht reaksioni shqiptar, arriti të depërtonte deri në atë eshalon përmes një hoxhe apo të ndonjë lustraxhiu këpucësh etj. Dhe kjo ndodhi për shkak të mosvigjilencës sonë. Rezultati i punës së reaksionit në këtë eshalon ishte se arriti të organizonte një numër të ushtarëve shqiptarë, numri i saktë i të cilëve nuk u përcaktua dot. Revolta duhet të shpërthente më 1 prill në Shkodër, por ne rastësisht filluam marshimin natën e 31 marsit duke gdhirë 1 prilli i vitit 1945, i ndamë në grupe, kështu që e penguam revoltën në përmasa të mëdha. Krahas kësaj, një grup prej 200 vetash, gjatë pritjes së tragetit në skelë, prej ku do të kalonim përtej Bunës, tentoi të ngrihej një revoltë, duke i sulmuar forcat tona që i shoqëronin. Arritën që një ushtar tonin ta hidhnin në Bunë. Shokët tanë u gjendën shpejt, hapën zjarr, jo në drejtim të tyre, por mbi ta dhe anash kolonës. Në ikje e sipër, disa nga ai grup i kapi zjarri i mitralozit. Në vend mbetën katër shqiptarë të vdekur dhe rastësisht, dy luftëtarët tanë, kurse 12 shqiptarë të tjerë u plagosën. Kjo përfundoi me aq. Pastaj e izoluam atë grup dhe e përcollëm për në Tivar”.
Gjithsesi, ky raport, përpos trajtimit të njëanshëm të ngjarjeve në Shkodër, vërteton katërcipërisht masakrën e shkaktuar atje nga ushtarakët serbë të Brigadës 27, që shoqëronin kolonën e tretë, pavarësisht numrit të zvogëluar të rekrutëve shqiptarë të vrarë e të plagosur. Vërtetohet teza se ishte përgatitur kjo masakër pikërisht në Shkodër, duke ia hedhur fajin reaksionit të Shkodrës që “kishte depërtuar në radhët e rekrutëve dhe kishte përgatitur revoltën”. Vërtetohet gjithashtu, se u hap zjarr me mitraloz mbi grupin prej 200 rekrutësh shqiptarë dhe u vranë 18 prej tyre.
Në raportin e shtabit të Divizionit 46 të datës 8 prill 1945, nuk përmendet fare reaksioni i Shkodrës, as ushtari serb i hedhur në Bunë, por thuhet shkurt:
“Gjatë kalimit për në Bunë, një grup prej 200 shqiptarësh u revoltua dhe u vërsul mbi ushtarët tanë. U hap zjarr mbi ta dhe me atë rast u vranë gjashtë shqiptarë dhe luftëtarë tanët dhe 12 shqiptarë u plagosën”.
Kështu, bie poshtë e dhëna e Shtabit jugosllav se “marrëdhënia e luftëtarëve tanë ndaj shqiptarëve të mobilizuar, ka qenë korrekte, gati, mund të thuhet, shoqërore. Incidentet e vogla, për të cilat u bë fjalë më parë, janë shkaktuar nga ana e vetë shqiptarëve, me gjasë nga infiltrimi i kriminelëve të qëllimshëm për nxitjen e revoltës dhe të pakënaqësisë dhe në atë mënyrë, krijimi i mundësisë për dezertim të shqiptarëve” (raporti i shtabit të Armatës IV J, 8.04.1945).
Kjo masakër në lumin Bunë pasqyrohet edhe në dokumentet zyrtare të Shqipërisë.
Në raportin e Shefqet Peçit të datës 3.04.1945, drejtuar Komandës së Përgjithshme në Tiranë, gjejmë mjaft pika të përbashkëta me raportet e komandave ushtarake jugosllave, të cituara më sipër.
Nr.198 rez Shkodër, më 3.04.1945
Komandës së Përgjithshme
Informohemi simbas njoftimit që na bën Brigada e Dytë e Mbrojtjes së Popullit, se në mesnatën e datës 1.04.1945 shoqëroheshin të mobilizuar kosovarë prej partizanëve të Ushtrisë jugosllave. Për arsye ende të paditura e ndofta aksidentalisht, u mbytën në skelën e lumit Buna një partizan jugosllav dhe një nga të mobilizuarit. Artizanët e tjerë jugosllavë pandehën se mbytja u bë me paramendim dhe menjëherë hapën zjarr kundër turmës së të mobilizuarve, që ndodheshin në pritje për të kaluar lumin. Zjarri i armëve zgjati pesë minuta dhe u pre vetëm me urdhrin e komandantit të kolonës Çiros Tikoviç, i Divizionit 46, Brigada e 27, batalioni i dytë. Mbetën 6 të vrarë dhe 11 të plagosur nga të mobilizuarit dhe një i vrarë e një i plagosur nga partizanët, që i shoqëronin. Të mobilizuarit që shoqëroheshin, ishin të çarmatosur.
Një gjë e tillë, simbas informatës që ka Brigada e Dytë e Mbrojtjes së Popullit, kështu paska ngjarë edhe në Tivar, ku duket se kanë mbetur afro 500 veta të vrarë.

Në këtë informacion të Shefqet Peçit justifikohet në frymë e në përmbajtje masakra e ushtarakëve jugosllavë “për arsye ende të paditura, ndoshta aksidentalisht” dhe “si një keqkuptim”. Po ashtu edhe masakra në Tivar: “Një gjë e tillë paska ngjarë edhe në Tivar, ku duket se kanë mbetur afro 500 veta të vrarë!?”.
Në këtë raportim nuk ka asnjë fjalë për arsyet e vërteta të këtyre masakrave, për shkaktarët, si dhe nuk ka asnjë shqetësim, përgjegjësi apo dhimbje për vrasjet pa asnjë faj të shqiptarëve të Kosovës, në prezencën e ushtrisë shqiptare dhe brenda kufijve të Shqipërisë!
Raporti tjetër është ai i Brigadës së Mbrojtjes së Popullit të krahinës së Shkodrës. Po e japim të plotë këtë informacion të Zoi Themelit drejtuar nga Shkodra më 3.04.1945, Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit në Tiranë.

Ministria e Mbrojtjes së Popullit
Seksioni i Mbrojtjes së Popullit Shkodër, më 3.04.45
Nr. extra
Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit Tiranë

Më datën 2 prill, në orët e mesnatës dhe pikërisht aty nga ora 1:00, ndërsa partizanët jugosllavë po transportonin një numër prej 1500 kosovarësh në anën tjetër të Bunës, për t’i çue në Mal të Zi, megjithëse ishin urdhëruar të rrinin përdhe pa lëvizur, një kosovar u tërhoq në buzë të Bunës dhe pastaj u hodh në ujë dhe filloi të notonte me qëllim të ikte. Përnjëherësh, rojet e diktuan dhe i shtinë me pushkë e me bomba. Kosovari që u hodh në lumë, nuk u pa më.
Mbas kësaj, rojet jugosllave, të inatosura nga kjo gjë, u tërhoqën prapa dhe pa arsye, filluan të shtinin mbi turmën e kosovarëve, të cilët ishin ulur dhe po rrinin pa lëvizur. Në këtë goditje u vranë 7 veta (ndër ta një jugosllav) dhe u plagosën 13 të tjerë (ndër ta prapë një jugosllav). Gjithsej arrijnë kështu 18 kosovarë të vrarë e të plagosur dhe dy jugosllavë, të gjithë këta, si kosovarët dhe jugosllavët, u vranë prej partizanëve jugosllavë. Një vepër e këtillë tregon urrejtjen që ushqejnë këto dy palë ndërmjet tyre dhe aq më keq, trajtimin që u bëjnë jugosllavët kosovarëve. Shtojmë se shkaktarët e kësaj ngjarjeje janë vetë jugosllavët, të cilët kanë shtënë pa të drejtë mbi turmën e kosovarëve.
Shefi i Mbrojtjes së Popullit të Krahinës III
Zoi Themeli (firma)

Ky raport i datës 3.04.1945, pra i hartuar pas masakrës në brigjet e lumit Buna, është më i saktë se dy raportet e divizioneve 46 të Serbisë dhe të Kolonës IV të Armatës së Jugosllavisë, por edhe se informacioni i Shefqet Peçit, sepse është i drejtpërdrejtë, sepse është dërguar menjëherë pas ngjarjes, sepse nuk e intrigon ngjarjen me ndërhyrje të reaksionit shkodran apo me revoltën e rekrutëve shqiptarë, si edhe nuk e justifikon masakrën mbi rekrutët shqiptarë. Përkundër, vërteton atë që tregojnë edhe dëshmitarët okularë se “rekrutët kosovarë ishin urdhëruar të rrinin përdhe dhe se rojet jugosllave filluan të shtinin pa arsye mbi turmën e kosovarëve, të cilët ishin ulur dhe po rrinin pa lëvizur”…. Raporti në fjalë tregon se cilët ishin vrasësit dhe cilat ishin viktimat, por nuk nxjerr arsyet e kësaj masakre, duke vënë si shkak urrejtjen që të dyja palët ushqenin ndërmjet tyre, duke i vënë të dyja palët në një emërues. Nga ana tjetër, ky raport rrëfen qartazi që forcat shqiptare të Mbrojtjes së Popullit nuk bënë asnjë veprim për të ndaluar masakrën, pra, lejuan dhe bënë sehir kur vriteshin pa arsye bashkëkombësit tanë nga të huajt, pikërisht brenda territorit të Shqipërisë dhe para syve të tyre; gjithashtu, ky raport dhe dokumente të tjera tregojnë se nga ana e qeverisë shqiptare, megjithëse ishte vënë në dijeni, nuk pati asnjë reagim, asnjë notë verbale apo shkresore, asnjë përpjekje për të mbrojtur brenda territorit të shtetit amë jetët e bijve të Kosovës e viseve të tjera shqiptare, që shpresonin të gjenin në Shqipëri një trajtim krejt tjetër, madje, e lejuan masakrën dhe ndihmuan në vrasjen e rekrutëve të Kosovës…
Pala jugosllave ishte shumë e kënaqur me qëndrimin “shumë të kujdesshëm” të pushtetit të Shqipërisë ndaj Ushtrisë jugosllave:
“Popullsia e Shqipërisë dhe pushteti i tyre ishin shumë të kujdesshëm ndaj ushtrisë sonë, të ndjeshëm dhe të mahnitur me lëvizjen dhe luftëtarët tanë”, raporton shtabi i Divizionit të 46-të.
Në radiogramin e datës 7.04.1945, drejtuar Komandës së Përgjithshme, Shefqet Peçi e pranon të vërtetën:
“Sipas konstatimeve të mëvonshme, ngjarja mbi lumin Buna ishte një provokacion nga jugosllavët… Sipas informacioneve që kemi, shovinistë të shumtë jugosllavë janë futur në radhët e Ushtrisë jugosllave dhe mundohen me anë provokacionesh të mbjellin përçarje si tek kosovarët, ashtu dhe tek jugosllavët, tu futur spica ndër kosovarët, gjoja do t’ju vrasin të gjithëve dhe nga ana tjetër, u thuhej jugosllavëve se kosovarët do t’ju ikin. Ngjarjen e të vrarëve e ka marrë vesh gjithë Shkodra dhe reaksioni mundohet ta shfrytëzojë”.
Kolona, e goditur në shpirt nga vetë shteti shqiptar dhe në trup nga shteti jugosllav, arriti në Tivar në orën 17:00 të datës 2 prill 1945. Rekrutët shqiptarë u tmerruan nga gjurmët e gjakut dhe mbeturinat e kufomave të kolonës së parë.

URAN BUTKA

panorama

[irfancana]

Lojë e ndytë e historisë,të mos përsëritet kurrë më,asnjë kombi!

[PLAKU]

Dhe lojetaret e lojes ndyte ishen krye komunistat qe akoma ju kendojem lavedi!
Kur te shkruhet historia drejte, esat pasha ka me u duke skender be ne krahasim me krye komunistat udheheqesit e asaj loje te ndyte.

[PLAKU]

Uran Butka: Ju rrëfej klikën e Enver Hoxhës që ndihmoi në masakrën e Tivarit
Publikuar te Shtunen, 11 Shkurt 2012 Shkruar nga SOT NEWS


Libri “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar”, në faqet e tij përshkruan një realitet tronditës që nuk është zbardhur ende edhe sot. Sipas autorit Uran Butka, pas 68 vjetësh nga kjo masakër e tmerrshme është hera e parë që kjo ngjarje merret në konsideratë. Historiani dhe studiuesi Butka pohon se ky libër është një sprovë për të ndriçuar këtë masakër, jo vetëm për të zbuluar të vërtetën por edhe se akti i parë i kësaj tragjedie ku u masakruan me mijëra shqiptarë u luajt në territorin shqiptar.

Autori, i cili e promovoi studimin e tij mbi këtë masakër, flet dhe për përgjegjësinë e shtetit shqiptar të kohës, duke e bërë bashkëfajtor në krim. Studiuesi Uran Butka tregon se për të shkruar këtë libër është mbështetur në dokumentacionet e shumë arkivave si të ish Jugosllavisë, Maqedonisë, arkivën e shtetit dhe arkivën e ushtrisë, si dhe në dëshminë e të mbijetuarve. Në librin e tij “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar”, historiani Uran Butka sjell një sërë dokumentesh, që jo vetëm mbajnë firmën e Ramiz Alisë, por edhe të Enver Hoxhës.

-Libri “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar”, sipas jush vjen për të zbuluar të vërtetën, për fatin e mijëra shqiptarëve. Ku jeni mbështetur për këtë botim?

Për librin “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar” unë jam mbështetur në dokumente të ndryshme. Këto dokumente janë marrë në arkiva të ndryshme, si nga arkiva jugosllave, arkiva e Institutit të Historisë apo dhe nga arkiva e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Jugosllave, kam marrë dokumente nga arkivi i Kosovës, arkivi shqiptar i Ministrisë së Brendshme. Mbi bazë të gjithë këtyre arkivave është bërë një interpretim rigorozisht shkencor, i paanshëm i kësaj masakre të pashembullt në historinë e kombit shqiptar. Masakra e Tivarit ishte në bashkëpunim të plotë me shtetin shqiptar, me klikën e Enver Hoxhës, i cili thotë: “Ne nuk mund ta mbajmë pushtetin asnjë çast pa Jugosllavinë”. Pra për të mbajtur pushtetin ai duhet të bënte çdo gjë që do ti thoshin jugosllavët, qoftë edhe duke vrarë bashkëkombësit e vet.

-Sa i takon arkivave jugosllave, a kanë qenë shumë problematike për dokumentet historike?

Asnjëherë arkivat shqiptare nuk kanë qenë të hapura, përjashto këto vitet e fundit, pasi arkivat kanë qenë mbyllura, ndërsa sa i takon arkivave jugosllave unë kam arritur të kem në dorë nëpërmes Kosovës libra të historianëve kosovarë, pasi ato nuk janë akoma të hapura për ne. Çdo gjë është e vërtetë në këtë libër, çdo gjë është e saktë dhe në çdo paragraf ka një citim dokumenti dhe nuk ka asnjë dilemë. Është një e vërtetë e madhe jo vetëm mbi këtë masakër, por dhe se çfarë ka ndodhur në vitin 1945, në Shqipëri dhe në Kosovë. Si u bë pushtimi jugosllav në Kosovë duke u bashkuar me Shqipërinë. Masakrat që u bënë brenda në Kosovë, që u bënë në bashkëpunim edhe me divizionet e Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë që ishin atje edhe më pas erdhi masakra e Tivarit.

-Ju përmendni për këtë masakër Ramiz Alinë, por a ka dhe emra të tjerë?

Janë edhe emra të tjerë. Është komandanti i brigadës së divizionit të pestë Rrahman Parllaku, është Gjin Marku komandant shtabi që merrte urdhrat, si dhe emra të tjerë që kanë përgjegjësi për këtë masakër. Ramiz Alia në 3 mars ka qenë në Mitrovicë dhe më pas janë zhvendosur në tërë Kosovën. Janë dokumentet, ai ka qenë përgjegjës për këtë masakër që ka ndodhur. Haxhi Lleshi si ministër i brendshëm ka autorizuar kolonat që të kalojnë në Shqipëri, por dhe që të vrasin shqiptarët brenda territorit shqiptar, dhe me urdhrin e tij u vranë rreth 1 mijë kosovarë, gjë që e ka bërë në bashkëpunim me forcat jugosllave, ngjarje që ka ndodhur në 1945.

-Ju u shprehët se për këtë ngjarje kanë frikë të flasin. Çfarë keni parasysh kur thoni këtë?

Kur isha në Mal të Zi dhe i pyeta për varret, nuk tregonin, kanë frikë të flasin sepse akoma nuk është sqaruar se çfarë është kjo, çfarë ka ndodhur, nuk është sqaruar nga shteti. Dhe ky është hapi i parë për të ndriçuar të vërtetën, nëse janë kolaboracionistë, tradhtarë, kriminelë apo janë njerëz të thjeshtë që luftonin për lirinë e kombit.

-Ju bëni përgjegjës për këtë masakër disa emra, por cilat janë dokumentet që ju keni paraqitur në libër?

Në librin “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar” janë disa dokumente të firmosura nga Ramiz Alia, Gjin Marku, Enver Hoxha, që donte ta mbante pushtetin vetëm me ndihmën e Jugosllavisë, duke bërë çmos që ta ruante këtë miqësi duke vrarë edhe shqiptarët. Të gjitha këto janë dokumente të paraqitura në këtë libër, dhe veç dokumenteve janë edhe dëshmitë e të mbijetuarve, të cilat gërshetohen për të treguar të vërtetën. Në masakrën e Tivarit janë 3347 shqiptarë të vrarë sipas dokumenteve jugosllave dhe shqiptare, ndërsa edhe sipas dëshmive arrin një numër mbi 4 mijë. Në këtë libër tregohet se çfarë është viti 1945, është viti i vendosjes së diktaturës komuniste në Shqipëri dhe në Kosovë, por në Kosovë është dhe viti i pushtimit jugosllav të Kosovës me ndihmën e divizioneve të Shqipërisë rreth spastrimit etnik, sepse kjo masakër është pjesë e spastrimit etnik, dhe e bashkimit të Kosovës me pjesë të tjera të Serbisë.

-Sa kohë keni punuar për këtë libër?

Në vitin 1995 unë kam botuar studimin e parë “Masakra e Tivarit”, dhe më pas puna ime vijoi deri sa mbërrita tek ky libër.
-Libri “Masakra e Tivarit” nuk do të kalojë pa debate...
Unë jam i gatshëm për të polemizuar me këdo.

Promovimi i librit “Masakra e Tivarit”
Me mbështetjen e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dje u promovua libri “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar” me autor historianin Uran Butka. I pranishëm në aktivitet Ministri i TKRS-së, z. Aldo Bumçi ndër të tjera u shpreh se masakra e Tivarit është një masakër e përmasave të frikshme, është dëshmi për nevojën që ka vendi ynë për rishikimin e historisë. “Masakra e Tivarit” e autorit Uran Butka, përmban në vetvete jo vetëm një realitet tronditës, por edhe një të vërtetë që cilido prej nesh e ka të vështirë ta shohë në sy dhe këtë 100-vjetor të shtetit shqiptar duhet hedhur dritë mbi gjithçka. Autori i veprës z. Uran Butka pas falenderimeve të rastit u shpreh se, pas 68 vjetësh të kësaj masakre të tmerrshme është hera e parë që kjo ngjarje merret në konsideratë. Ky libër tha ai, është një sprovë për të ndriçuar këtë masakër, jo vetëm për të zbuluar të vërtetën por edhe se akti i parë i kësaj tragjedie ku u masakruan me mijëra shqiptarë, u luajt në territorin shqiptar. Në aktivitet folën edhe studiuesit e njohur Beqir Meta, Agron Tufa dhe Enver Bytyçi. Në fjalën e tij studiuesi Agron Tufa u shpreh se: “Akti i pabesë i PKSH-së ndaj bashkëkombësve të vet, edhe sot pas 67 vjetësh ka mbetur pa u zbardhur. Pjesëmarrësit në këtë krim kurrë nuk u vunë para drejtësisë dhe shteti shqiptar i paskomunizmit asnjëherë nuk zbatoi detyrën ligjore për zbardhjen e këtij krimi”. Drejtori i Institutit të Historisë, Beqir Meta, deklaroi se drejtuesit e Shqipërisë së asaj kohe vendosën interesat e pushtetit përpara interesave kombëtare. I pranishëm në këtë promovim libri, studiuesi Enver Bytyçi theksoi se ky libër u tregon shqiptarëve atë pjesë të errët të historisë së tyre, të cilën ende nuk e kanë njohur edhe pse kanë kaluar 67 vjet. Sipas tij, studimi i Uran Butkës është më i ploti dhe më domethënësi për ndriçimin e ngjarjes më të rëndë që kanë njohur shqiptarët gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore e deri në vitin 1998. Intervistoi: Julia Vrapi