Problemi i Mitrovices

[dodoni]

MITROVICA


Albin Kurti

Veriu i Kosovës është situatë kriminale. Mbajtja e ndarë e veriut të Kosovës është mirëmbajtje e situatës kriminale. Vetëm me 3 dhe 4 shkurt të vitit 2000, 11 shqiptarë janë vrarë, me dhjetëra të tjerë janë keqtrajtuar ose lënduar, ndërsa 1 564 familje me 11 364 anëtarë janë dëbuar. Të gjitha këto kanë ngjarë pas mbarimit të luftës. Të gjitha këto u pranuan si viktima të luftës. Sepse kështu ishte më së lehti. Këto nuk janë të gjitha faktet që e bëjnë këtë situatë kriminale. Përveç krimeve dhe masakrave të kryera gjatë luftës nga forcat serbe, 16 kriminelë serbë kanë ikur prej burgut nga atje, së paku njëri është nxjerrë nga burgu përmes demonstratave të serbëve, kurse disa herë protestuesit nuk kanë lejuar që të arrestohen persona serbë të caktuar. Këto “suksese” të tyre i kanë trimëruar ata. Në raport me UNMIK-un, është kuptuar se drejtësia aspak s’është e thënë se do të ngadhnjejë.
Veriu i Kosovës dallon me dy veçori nga enklavat serbe: ai ka vazhdimësi territoriale me Serbinë dhe qyteti në të, pra Mitrovica, është e ndarë. Qyteti i ndarë i Mitrovicës e rrit drastikisht problemin e veriut të Kosovës. Ndarja e qytetit është problem i përditshëm dhe themelor. Mitrovica është e ndarë me urë. Ura njihet si simbol i bashkimit, i asaj që mundëson tejkalimin e vështirësisë. Por jo edhe në Mitrovicë, ku vlen e kundërta: ajo atje nuk simbolizon bashkimin, por ndarjen dhe jo tejkalimin e vështirësisë, sepse ajo është vështirësia vetë: ajo është ura që duhet të urëzohet. Veriu dhe jugu i Mitrovicës nuk janë tanimë vetëm terma gjeografikë, por edhe politikë. Ndarja është shumë dimensionale: territoriale, politike, etnike, institucionale. Pyetje fare të zakonshme në Mitrovicë janë “Në cilën anë të urës?”, “Nga cila anë e urës?”. Pra, në Mitrovicë ka një lloj identifikimi të veçantë përveç atij etnik; identifikimi Veri-Jug.
Mirëpo, si ngjau e gjithë kjo? Si erdhëm deri këtu? Në librin e tij “Luftëtarët e paqes”, në një pjesë të tekstit të botuar edhe në gazetën “Koha Ditore” më 3 qershor 2004, ish-kryeadministratori Bernard Kushner shkruan: “Kolonat franceze, të ngarkuara për këtë zonë gjatë futjes së aleatëve, më 12 qershor 1999, duke vendosur fushimin në jug të qytetit, nuk e ndoqën policinë e Beogradit, por u ndalën në urë, duke futur rrallazi ndonjë njësit të vëzhgimit më në veri, ku zbuluan pjesëtarë të policisë dhe të vrasësve që bartin skalpet dhe flokë grashë shqiptare të varura në hallkat e rripit. Me urdhër të kujt ishin ndalur (tek ura) forcat tona çlirimitare? Kurrë nuk kam mundur ta mësoja saktësisht, por ky ishte një gabim i madh politik. Ky ndalim i papritur, jo vetëm bëri nga Mitrovica një qytet të ndarë, por shkaktoi një eksod masiv, një ndjekje reciproke e të përhershme të refugjatëve të nemitur e të privuar nga të gjitha, dhe u ofroi serbëve një territor strehimi të papritur, në kufi me Serbinë që ende drejtohej nga Milosheviqi. Shumë shpejt vullnetarët serbë organizuan në veri të urës një polici të udhëhequr me mjeshtëri nga Oliver Ivanoviqi, sportist e mëhershëm profesionist. Ai si njeri i guximshëm politik që ishte, u bë për UNMIK-un një bashkëbisedues i vështirë dhe po aq i sinqertë, sa mund të jetë njeriu në ato rrethana. Ai organizoi një njësit të armatosur të bridge watchers, rojat e urës, njerëz të armatosur të të gjitha tendencave, që nga njerëzit më të ndyrë e më brutalë deri te patriotët më të devotshëm, të cilët e kishin shtabin e tyre në “Dolce vita”, përballë urës, ku shenjuan “territorin e lirë serb”, e të cilët nëpërmjet komunikimit me radiolidhje, mund të mblidheshin me alarmin e parë.” Dhe pak më tutje vazhdon Bernard Kushneri: “Por komandanti francez i zonës ishte kundër lëvizjeve tona që rrezikonin autonominë serbe në pjesën e epërme të qytetit të Mitrovicës.” Ky përshkrim kësisoj na del se është i saktë dhe i besueshëm, sa i përket origjinës së ndarjes.
Kriza si shpërthim i krizës
Gjatë këtyre pesë viteve në trazirat e dhunshme atje, serbët e “strukturave paralele” përdornin një arsenal të tërë ushtarak të armëve të zjarrit kundër shqiptarëve, por edhe ndërkombëtarëve. Është absurde se si tërë kohën UNMIK-u e KFOR-i flasin për krimin e organizuar në Kosovë, kurse kriminelët e organizuar – “rojet e urës” – si destabilizuesit më të mëdhenj të Kosovës, i kanë para syve të tyre. Sa i përket karakterit të veprimeve të këtyre strukturave vërehen dy dukuri: ato sulmojnë që të mos mbrohen, dhe e krijojnë pretekstin që ta aktrojnë reaksionin. Pra, e krijojnë një shkas në mënyrë që aksionin e tyre ta interpretojnë si reaksion. Është gabim që vetëm këto trazira dhe këto sulme terroriste të konsiderohen problem. Problemi është qyteti i ndarë. Trazirat që ngjanë në Mitrovicë nuk janë ato që bënë që ajo të jetë në krizë, por është kriza permanente ajo që e prodhon trazirën për ta mirëmbajtur veten e saj. Trazirat e zbulojnë krizën dhe nuk e krijojnë atë. Deri më tani, për UNMIK-un, krizë është vetëm shpërthimi i krizës, ndërsa ndarja është paqe dhe stabilitet. Madje, në vend se të konsiderohet problem ndarja, gjithnjë problematizohet artikulimi i pakënaqësisë kundër ndarjes. Në anën tjetër, UNMIK-u ka toleruar dhe madje respektuar ata që ishin të dhunshëm, siç është rasti i “rojeve të urës” në Mitrovicë. Për UNMIK-un respekti matet me dhunën ose kërcënimin me të. Aspak nuk ekziston intenca që të kthehemi në gjendjen para ndarjes së qytetit, por para trazirës, vetëm para trazirës. Në këtë mënyrë, pikërisht UNMIK-u e mban dhe ruan ndarjen. Qyteti i ndarë është referenca, është norma. Qyteti i ndarë është normuar. Ai është referencë dhe preferencë. Gjithashtu, edhe strukturat paralele të Serbisë në veri e mbajnë dhe ruajnë ndarjen. Këtu shihet se si strukturat paralele kanë të njëjtin objektiv, sikurse UNMIK-u për mbajtjen e qytetit si të ndarë. Pra, objektivi është i njëjtë. Vetëm motivet janë të ndryshme. Motivi i strukturave paralele është që territori ku banojnë serbët të jetë praktikisht dhe faktikisht Serbi, si dhe që uniteti i Kosovës si entitet të jetë sa më i dobët. Ndërkaq, motivi i UNMIK-ut është kontrolli dhe udhëheqja e qytetit sa më e lehtë (pa mund dhe rreziqe nga ana e tyre), madje edhe duke sakrifikuar lirinë, demokracinë dhe drejtësinë në Kosovë.
Policia e UNMIK-ut është thjeshtë mbi ligjin (askush, asnjëherë nuk shkarkohet gjë që sigurisht se do të ngjante nëpër shtetet prej nga ata vijnë) kurse “rojet e urës” janë jashtë tij. Këtu qëndron thelbi i situatës kriminale atje. Policia dhe KFOR-i nuk japin përgjegjësi për dështimet kurse kriminelët nuk dënohen për suksesin e tyre. Suksesin kriminal, natyrisht. Ndërkaq KFOR-i, më së paku, çarmatos atje ku më së shumti duhet: në veriun e Kosovës. Mbase, ata që janë përgjegjës kryesorë për stabilitetin janë përgjegjësit kryesorë për jostabilitetin aktual.
Politikanët e Kosovës dhe ata ndërkombëtarë vazhdimisht përsërisin se si nuk do të lejohet ndarja e Kosovës. Në fakt, nuk është çështja se si të mos ndahet Mitrovica dhe veriu i Kosovës, por si të bashkohen ato, duke qenë se janë të ndara. Kur thuhet se a do të ndahet Kosova, nuk mendohet madje se as a do të njihet përfundimisht ndarja, por se a do t’i bashkohet ajo Serbisë me ç’rast nënkuptohet pavarësia e pjesës tjetër.
Integrimi i qytetit
Që nga përfundimi i luftimeve, veriu i Kosovës është rajoni ku pa dyshim, shteti i Serbisë është më së shumti i organizuar. Qeveria e Serbisë, thjesht, më shumë e ka nën kontroll veriun e Kosovës sesa Beogradin. “Strukturat paralele” janë struktura të Serbisë, sepse ato jo vetëm që dirigjohen nga institucionet qeveritare të Serbisë, por edhe janë pjesë e tyre. Madje, sektori i sigurimit të tyre nuk mban uniforma. Kjo gjë dëshmon vetëbesimin e tyre në kontrollin që kanë e jo të kundërtën. Sulmet në veri të Kosovës ndaj shqiptarëve janë të organizuara. Ato nuk janë spontane. Kjo tregon se ende ka shpresë. Duhet të shpërbëhen “strukturat paralele” të Serbisë në Kosovë dhe eliminohen problemet pastaj. Shpërbërja e strukturave paralele nuk është hapi i parë, sepse nuk duhet të jetë pjesë e ndonjë projekti, por është kushti i bashkimit të qytetit. Mandej, realisht për t’u pamundësuar ndarja definitive duhet që në veri të kthehen shqiptarët. Paralelisht me kthimin e refugjatëve serbë në Kosovë duhet të bëhet kthimi i shqiptarëve në veriun e Kosovës. Duhet të përgatitet programi e strategjia për kthimin e shqiptarëve në veriun e Kosovës. Është e qartë se nuk bën të kushtëzohet një e drejtë elmentare njerëzore me një tjetër, mirëpo nuk mund të lejohet as respektimi selektiv i të drejtave. Kthimi i refugjatëve në veriun e Kosovës asnjëherë nuk përmendet nga UNMIK-u, për dallim nga kthimi i serbëve që është etabluar si prioritet. Nuk mund të ketë të drejta që ndërtohen mbi padrejtësinë. Standadet janë përherë të njëfishta. Standardet e dyfishta s’janë standarde.
Së këndejmi, nuk ka se si të integrohet Mitrovica pa kthim të shqiptarëve atje. Në veriun e Kosovës, sot, gjithsej kanë mbetur edhe 4 000 shqiptarë, të cilët padyshim se jetojnë në ankth se çfarë mund t’iu sjellë e nesërmja. Dhe sa më shumë që Mitrovica mbetet e ndarë, sigurisht se aq më pak ka gjasë që ajo të bashkohet. Ura mbi Ibër shënon ndarjen e dy etniteteve, mirëpo çdo ditë e më tepër ajo po shënon edhe ndarjen në dy entitete, ndarjen institucionale – ndarjen në institucione etnike. UNMIK-u veçsa e maskon paralelizmin institucional. Dhe ky maskim është pranim i tij. Çdo ditë e më shumë veriu i Kosovës, por madje edhe enklavat e tjera serbe, nuk po integrohet në Kosovë, por po integrohen në Serbi. Fundja, edhe i gjithë procesi politik në Kosovë po tregohet se shumë më tepër ekziston që t’ia bashkojë Kosovën veriut të saj sesa anasjelltas. Përderisa paralelizmi në shëndetësi, edukim, administratë etj., lejohet, në mars të vitit 2002 kemi edhe rastin me ekskluzivitetin e shërbimeve të telefonisë fikse të Serbisë, të cilat UNMIK-u praktikisht i legalizoi.
Para luftës, 53% të banesave në veriun e Mitrovicës ishin të shqiptarëve, sipas një raporti të Grupit Ndërkombëtar të Krizave. Kur kësaj i shtohet fakti se familjet shqiptare kanë dukshëm më shumë anëtarë sesa ato serbe, atëherë bëhet e qartë se shumica dërmuese e popullatës atje ishin shqiptarë. Dhe kthimi i tyre padyshim se do të mundësonte t’i jepej fund dominimit të Serbisë në veri të Kosovës. Kthimi i shqiptarëve në veri nuk nënkupton shqiptarizimin e asaj pjese, por normalizimin e saj, kthimin në gjendjen e mëhershme, duke çrrënjosur efektet dhe rezultatet e pastrimit etnik që asesi dhe asnjëherë nuk duhet të pranohen. Secili shqiptar i dëbuar duhet të kërkojë të kthehet në pronën e vet në veri. Dhe njëkohësisht të organizohen dhe mobilizohen për këtë. Ata që nuk duan, duhet ta thonë hapur këtë dhe t’ua shesin të tjerëve pasurinë, atyre që duan të kthehen atje. Sepse, gjersa shqiptarët i kanë blerë shumë banesa të refugjatëve serbë, banesat e shqiptarëve në veriun e Kosovës janë të okupuara me dhunë, pasi që shqiptarët u dëbuan prej andej.
Partitë politike dhe institucionet e Kosovës më së shumti e kanë përmendur problemin e veriut të Kosovës, atëherë kur e premtonin zgjidhjen e tij, pra nëpër fushatat parazgjedhore, atëherë kur qëllimi i premtimit mund të jetë çfarëdo tjetër, përveç përmbushjes së tij. Reagimet e tanishme të tyre bëhen kryesisht për hir të opinionit. Kur s’ka trazira – s’ka as reagime. Ato esencialisht nuk e trajtojmë veriun e Kosovës dhe Mitrovicën si problem, e sidomos jo aq sa shtiren. Unë nuk kam parë ende politikan shqiptar që ka vullnet, vizion dhe që e ka marrur seriozisht dhe sinqerisht çështjen e Mitrovicës. Derisa nuk ka angazhim konkret del se, në fakt, nuk ka pasur as synim. Çdo herë e më tepër problemi i Mitrovicës po shndërrohet në problem të mitrovicasve. Gjendja është më e keqe dhe sidomos më e rrezikshme, sesa që po mendohet.
Për më tepër, nga të qenit dikur qyteti më i pasur i Kosovës, Mitrovica, duke qenë e ndarë, është shndërruar në qytetin më të varfër dhe ajo është i vetmi qytet në Kosovë, të cilit i është zvogëluar popullësia. Sipas raportit të European Stability Initiative, në veri të Mitrovicës dhe Zveçan jetohet me mesatarisht 95 euro në muaj, 60% të të cilave sigurohen nga Beogradi dhe 23% nga Prishtina. Ndërkaq, në jug të Mitrovicës njerëzit jetojnë me 37 euro në muaj, nga të cilat 37% sigurohen nga qeveria e Kosovës dhe 40% nga sektori privat.
Nëse dikush beson se s’kemi se çfarë të shqetësohemi, sepse ne do ta kthejmë veriun e Kosovës përmes realizimit të pavarësisë së Kosovës, sipas mendimit tim, kjo është pikërisht mënyra se si do ta humbim atë pjesë. Nëse momenti kur do të vendoset për statusin politik të Kosovës do të na gjejë në këtë gjendje ekzistuese, atëherë çmimi i pavarësisë së Kosovës, automatikisht dhe më së paku, do të jetë veriu i Kosovës. Më së paku, pasi që apetitet e Serbisë e tejkalojnë veriun e Kosovës.
Në mungesë të integrimit të qytetit, pra të shpërbërjes së “strukturave paralele” dhe kthimit të popullatës së dëbuar shqiptare në veri, jo vetëm që do të rriten gjasat për ndarjen përfundimtare, por do të rriten gjasat edhe për shndërrimin e asaj treve në fushëbetejë të ardhshme të konfliktit të ardhshëm. Edhe në rastin më të keq, pra atë të ndarjes përfundimtare të Kosovës, paqja është e pamundur, përderisa kufiri kalon përmes qytetit. Kur ka shumë popullatë – e që është edhe urbane – në afërsi të kufirit të krijuar me dhunë, aty rehati s’ka. Dhe, kur për një kohë të gjatë s’ka zgjidhje politike, ekonomike e qytetare, atëherë ballafaqimi i armatosur ngjan rregullisht.




24/04/2005


Serbeve ju eshte bere fare e qarte nga te gjithe qe nuk do te kete ndarje te Kosoves, keshtu qe, ata duhet te shperbejne ato struktura paralele sa me pare qe eshte e mundur, dhe te integrohen ne institucionet e Kosoves. Poashtu, duhet te lejohet sa me pare kthimi i shqiptareve te debuar dhunshem nga ajo pjese e qytetit. Perndryshe si mund ta kerkojne te njejten gje per serbet kur ata vet nuk i lejojne shqiptaret te kthehen ne shtepite e tyre ne ate ane.

Qe te gjithe shqiptaret, ne te gjitha pjeset e Kosoves, jane duke e ndihmuar procesin e kthimit te serbeve qe duan te kthehen ne pjeset tjera te Kosoves, ketu vlen te permendim edhe vizitat e fundit te ministrit te pushtetit te lokal te qeverise se Kosoves ne vendet me refugjate serbe te ikur nga Kosova, dhe premtimet e ndihmat qe jane duke i dhene gjithe shqiptaret per kete pune. Keshtu edhe serbet duhet te veprojne, pra te lejojne kthimin e shqiptareve te debuar dhunshem nga ajo pjese e qytetit, dhe te shperbejne strukturat paralele e te integrohen ne jeten institucionale te Kosoves sa me pare.

Tung