Kontributi Katolik per tolerance eshte i paarritshem

[FLORIRI]

Katoliket shqiptare jane te paaritshem ne lidhje me kontributin qe kane dhene ne zhvillimin e kultures shqiptare.Jane komuniteti me tolerant dhe dashamires.Prandaj qe ne kete nenforum meritojne nje teme te vecante per kontributin e tyre.

AT GJERGJ FISHTA (1871-1940)

Gjergj Fishta (1871-1940) - Biografi

Lindi në fshatin e vogël Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871. Jetën e filloi si barì. Por shumë shpejt , kur ishte 6-vjeçar zgjuarsia e tij i bie në sy famulltarit të fshatit, i cili e dërgon Fishtën në Seminarin Françeskan të Shkodrës. Më 1880, kur hapet seminari në Troshan, ai vijon në këtë shkollë. Këtu ai shfaqi trillin poetik. Më 1886 dërgohet për studime në Bosnjë. Vitin e parë e kaloi në Guçjagorë afër Travanikut. Mësimet filozofike i mori në kuvendin e Sutidkës, ndërsa ato teologjike në kuvendin e Livnos. Të kësaj kohe janë edhe "Ushtrimet e para poetike". Më 1893 i kreu studimet shkëlqyeshëm.


I formuar në periudhën e Rilindjes sonë kombëtare, poeti ynë Gjergj Fishta është një nga vazhduesit më autentikë dhe të drejtpërdrejtë të saj, shprehës i idealeve atdhetare dhe demokratike në kushtet e reja që u krijuan në shekullin e njëzetë.Mënyrat e pasqyrimit të jetës, në krijimtarinë e tij, janë vazhdim i natyrshëm i teknikës letrare të Rilindjes, ku mbizotëron romantizmi, realizmi dhe klasicizmi.Deri më 1899 Fishta shkruan me alfabetin shqip të françeskanëve. Në janar të atj viti ai bëhet bashkthemelues dhe pjestar aktiv i shoqërisë "Bashkimi", të cilën e drejtoi poeti atdhetar Preng Doçi. Me alfabetin e kësaj shoqërie u botuan edhe krijimet e Fishtës të kësaj periudhe. Më 1902 emërohet drejtor i shkollës françeskane në Shkodër gjer atëherë e drejtuar nga klerikë të huaj. Menjëherë ai fut gjuhën shqipe si gjuhë mësimi në këtë shkollë. Arrin të botojë këngët e para të "Lahutës së Malësisë", kryevepër e poezisë epike shqiptare, më 1904. Më 1907 boton përmbledhjen satirike "Anzat e Parnasit", më 1909 përmbledhjen lirike "Pika voëset" më 1913 "Mrizi i Zanave". Shpejt Fishta u afirmua si poet dhe si atdhetar. Më 1908 ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë "Bashkimi". U zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punën e Komisionit të Alfabetit. Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë ai e kishte pritur me entuziazëm të veçantë, por Luftën Ballkanike dhe Konferencën e Ambasadorëve me një brengë të madhe. Shkodra, qyteti i tij, të cilin kërkonte ta aneksonte Mali i Zi, ishte në duart e fuqive ndërkombëtare. Brenga dhe entuziazmi duken në poezitë, por edhe në shkrimet publiçistike që boton në revistën "Hylli i dritës", revistë letrare-kulturore, të cilën e themeloi në tetor 1913 dhe u bë drejtor i saj. Nën pushtimin austriak boton gazetën "Posta e Shypnisë" (1916-1917), më 1916 themelon, bashkë me Luigj Gurakuqin, Komisinë letrare që kishte për qëllim krijimin e gjuhës letrare kombëtare.
Mbarimi i Luftës së Parë Botërore përkon me pjekurinë e plotë të personalitetit të Fishtës si poet, si intelektual, si politikan atdhetar. Nga fillimi i prillit 1919 dhe gjatë vitit 1920 është sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Në dhjetor 1920 zgjidhet deputet i Shkodrës. Në prill 1921, në mbledhjen e parë të parlamentit shqiptar zgjidhet nënkryetar. Si nënkryetar i Parlamentit kreu veprimtari të dënduara politike. Merr pjesë në Revolucionin e Qershorit 1924. Përndiqet pas rikthimit të Zogut në Shqipëri. Vitet 1925 e 1926 i kalon në Itali. Ndërkohë, krijon, boton e riboton pareshtur. Të kësaj kohe janë edhe pjesa më e madhe e dramave, dramave lirike, tragjedive etj. Pas kthimit në Shqipëri nis etapa e fundit e krijimtarisë së Fishtës. Kësaj etape i vë vulën përfundimi e botimi i plotë i "Lahutës së Malësisë", (1937).
Për veprimtarinë poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime të ndryshme. Më 1931 Greqia i jep dekoratën "Foenix". Më 1939 Italia e bën anëtar të Akademisë së saj. Vdiq në Shkodër më 30 dhjetor 1940.


VEPRA
Poezinë e parë Fishta e botoi në "Albania", më 1899, me peudënimin E popullit. Gjatë veprimtarisë së dendur botuese, e cila, përveçse në librat u publikua edhe në 15 gazeta e revista të kohës brenda edhe jashtë vendit, veprimatia e tij përfshin 40 vite të jetës, ai përdori 24 pseudonime.
Si krijues Fishta, në radhë të parë ishte poet. Përkushtimin më të madh e pati ndaj epikës. "Lahutës së Malësisë", veprës së jetës, ai i kushtoi 40 vjet punë. Ndërsa vepra tjetër epike "Moisi Golemi dhe Deli Cena" u botua jo plotësisht në shtypin periodik. Tonet e madhërishme heroike, burimësia e papërsëritshme e përfytyrimeve, shqiptarësia në dhënien e mjediseve, heronjve, rrethanave që kanë bërë që Fishta, si epik të quhej "Homer i Shqipërisë". Ndërthurjet e ndryshme të mitologjisë me realitetin, ashpërsia e stilit , mendimi i fuqishëm filozofik, dramaciteti i veprës kanë bërë që Fishta të krahasohet në këtë lëmë me Gëten e Danten.


-- përgatitur nga: Denis Zavalan
Marre nga www.shkoder.net

[FLORIRI]

GJON SHLLAKU
Profesor Gjon Shllaku, helenisti i madh

Fadil Kraja

Në 80 vjetorin e lindjes së përkthyesit të mirënjohur Gjon Shllaku. Kalvari i gjatë i vuajtjeve dhe përpjekjet për të nxjerrë në dritë një fjalor të ri latinisht-shqip prej 65000 fjalësh.

-shqip-

____________________________________

Ishte vetëm 17 vjeç, student në Seminarin papnor të Shkodrës, kur zotëronte shkëlqyeshëm latinishten, greqishten e vjetër, frëngjishten dhe italishten. Pikërisht në këtë moshë përktheu romanin "Ben Hur" të Wallasit. Ishte një përkthim që u konsiderua nga profesorët e tij e më pas edhe nga lexuesit si i përsosur. Ky roman i dha më tej atij zemër e forcë për t'i hyrë udhës së vështirë dhe fisnike të përkthimit. Udhë e gjatë, tashmë 63- vjeçare. Këto ditë i shkova në shtëpi për ta takuar, sepse prej kohësh nuk del nga shtëpia. Tashmë është 80-vjeçar dhe i sëmurë. E gjej duke punuar. Fjalorë, dosje dhe pirgje letrash dhe diku më tej makina e vjetër e shkrimit... Po i hedh dorën e fundit një vepre madhore, fjalorit diakronik latinisht-shqip. Ka 16 vjet që punon për këtë fjalor, origjinal prej 65 000 fjalësh. Më tregon dosjen e trashë. Janë 4800 faqe të daktilografuara në atë dosje. Është i zbehtë në fytyrë, por buzëqeshja plot mirësi që nuk iu nda gjithë jetën, më bind se terapia më e mirë për të është vetëm puna. I shtyn ditët i kënaqur me pensionin prej 1800 lekësh, pension i "posaçëm". Edhe e shoqja është e sëmurë. E tashmë dy pleqve fisnikë iu shërben vajza, e cila është shpërngulur në apartamentin e babait së bashku me burrin dhe fëmijët.
* * *
Profesor Gjon Shllaku, ky mjeshtër i madh dhe i pashoq që sapo mbushi 80 vjeç, i bëri të flasin shqip Homerin, Eskilin, Sofokliun, Euripidin, Virgjilin, Ovidin, Horacin, Shekspirin, Hygoin, Rasinin, Alfred De Musenë, e deri tek papa Gjon Pali i dytë. Ai bëri të tingëllojë aq bukur ëmbëlsia e vargjeve të La Martinit, trishtimin e Shatobrianit, gazin e çiltër të Bomarshesë, Është pikëriasht ai, pra, profesor Gjon Shllaku, përkthyesi i pashoq i 50 kryeveprave botërore, në të gjitha gjinitë, tragjedi, komedi, poezi, prozë, esse, mendime filozofike, histori... Gjon Shllaku, helenisti i madh, fitues i diskut të argjendtë, nga qeveria greke, si një ndër përkthyesit më të shquar të letërsisë antike greke, është nderuar edhe me "Urdhrin Naim Frashëri i artë", dhe i është dhënë me të drejtë titulli "Profesor" nga Këshilli i Ministrave dhe komisioni i kualifikimit shkencor. Ai është gjithashtu fitues i "Pena e artë" në vitin 2001 për përkthimin "Gjeorgjikat" e Virgjilit.
* * *
Tek kujton jetën e Gjon Shllakut, ndien dhimbje, por edhe krenari njëherësh. Sa e egër dhe sa mizore është treguar jeta me të. Sa shumë i ka dhënë Shqipërisë ky njeri kolos dhe sa pak mori prej saj.
Kur ishte 22 vjeç, student në vitin e tretë në fakultetin teologjik, e arrestuan, nën akuzën si anëtar i organizatës "Bashkimi Shqiptar" dhe dënohet me 101 vjet burgim. Provon të gjithë kampet famëkeqe të Shqipërisë komuniste. Është djersa dhe puna e tij në betonin e fushës së aviacionit në Rinas, tek Ura Vajgurore, në tharje kënetashe në miniera, në thyerje gurësh. Kur ishte në burgun e Burrelit, natën, nën dritën e zbehtë të llampës së kapanonit, mësonte anglishten, gjermanishten, spanjishten, dhe greqishten e re. Dhe aty në burg përkthente nga të gjitha këto gjuhë. Kur del nga burgu në vitin 1957, në moshën 34-vjeçare, ky poliglot, zotërues tashmë i 18 gjuhëve të huaja me një vandak përkthimesh, në dhomën e tij birucë ku banonte me prindërit do të provojë kalvarin e punës poshtëruese në kooperativën e artizanatit dhe në Zukth kashta. Herë ishte punëtor i thjeshtë e kur lufta e klasave gjoja zbutej e bënin normist. Por ai punonte dhe kurrë nuk ankohej. Itinerari i ditëve të tij ishte shtëpi-vendpunim. Në ndërmarrje gjithmonë djersë dhe fyerje, ndërsa në shtëpi pasditeve dhe natën futej mes studimeve krijimeve e përkthimeve të tij të dashura. Me ndihmën e njerëzve të mirë e sidomos të Llazar dhe Drago Siliqit (drejtor i shtëpisë botuese "Naim Frashëri") arriti të botojë kryeveprën e të gjithë kohërave "Iliadën" e Homerit, botim ky që bëri bujë të madhe, megjithëse përkthimi ishte në gegërisht. Ky përkthim u ribotua sërish në 1979 në gjuhën letrare dhe dy herë në Kosovë më 1971-2000. Por u gëzua para kohe Gjon Shllaku, pasi pa të botuar "Iliadën" e tij më 1965 e një vit më vonë kur botohet nga Drago Siliqi edhe "Historia e Skënderbeut" e Sansovinos, përkthyer nga origjinali italisht. U gëzua para kohe, sepse nga ai vit e më pas do t'i mbyllej përfundimisht porta e botimeve. Lufta e klasave e dënoi përsëri, këtë radhë me heshtje e përbuzje. As Llazarët e as Dragot nuk mund ta ndihmonin më. Përkundrazi, kur dërgoi tragjedinë e Sofokliut në Akademinë e Shkencave, pasi e lanë katër orë të presë, që të takohet me drejtuesit, i thonë në korridor: "Nuk ka nevojë populli për përkthimet e një armiku të klasës". Megjithatë ai sërish nuk ra në dëshpërim. Vazhdoi të përkthejë, të krijojë (sepse ai është edhe autor tragjedish. Siç tregon përmes butësisë dhe buzëqeshjes:
"Dum spiri spero" (sa marr frymë shpresoj).
"Shpresoja se do të vinte një ditë që puna ime do të dilte në dritë". Dhe ajo ditë erdhi për Gjon Shllakun. Vitet e demokracisë ia hapën dyert e botimit gjithë veprave të tij. Vonë për 80-vjeçarin.
- "Por më mirë vonë se kurrë!" - përgjigjet mjeshtri i madh. Tani veprat e tij botohen në Itali, Greqi, Francë, Amerikë. E thërrasin në konferenca dhe kongrese, e bëjnë anëtar të komisioneve e këshillave artistike, e vënë në presidiume e tribuna. Por 80-vjeçari ka vetëm atë buzëqeshjen plot mirësi, si dikur, si në burg, si në punën e rëndë të mbijetesës... si tani. Është eliksiri i jetës së tij, kjo buzëqeshje. Puna, gjithnjë puna.


Falenderojme gazeten "Illyria",New York

[FLORIRI]

FISHTA DHE TOLERANCA.

- shkruan Fishta, në dhjetor të vitit 1913, me rastin e përvjetorit të parë të shpalljes së pavarësisë, -Shkodra e kremtoi me një pjesëmarrje, organizim e disiplinë të jashtëzakonshme 28 nëntorin. Njëzetmijë vetë, pra gati të gjithë banorët e qytetit, morën pjesë në kremtim. Këtu më qartë se kurrë deri atëherë u pa se myslimanë e të krishterë, katolikë e ortodoksë qofshin, dijnë me u vëllaznue në idealin kombëtar. Ky vëllaznim, u shpreh edhe në këtë natë simbolikisht me drita kandilash, që si varg yjesh lidhnin minaren e Xhamisë së Fushës së Çelës me kumbanaren e kishës së Gjuhadolit."

[FLORIRI]

I harruari i paharrueshëm: At Anton Harapi ofm,

martir i fesë dhe i shqiptarizmës së kulluar



"A e dini se çdo ndertese i vihen temelet n'dhe? Edhe pse n'varr,

ne hijshem duhet t'jemi gurt e temelit t'njiasaj

binajet'cillin sot e quajm Shqypni"



At Anton Harapi (1888 - 1946)

(nga Klajd Kapinova Manhattan, New York)


Një sqarim i "vogël" për lexuesit shqiptar

Kam lexuar para disa kohe me një kujdes të veçantë një shkrim kuptimplotë të publicistit të mirënjohur shqiptaro - amerikan z. Mergim Korça, në gazetën "Illyria" në Manhattan Neë York.

Ju përgëzoj i dashur bashkatdhetar, që jeni shumë i shqetësuar për mosfutjen e emrit të veprës martire të At Anton Harapit në fazën e kanonizimit, që Selia e Shenjtë në Vatikan aplikon për meshtarët e Krishtit nëpër botë. Dhe pikërisht për Atë Ushtar e Dishepull besnik të Urdhërit të Shën Françeskut, që i zbadhur dhe me sandale mes varfërisë qëndroi pranë e mes popullit të vet, ku, si gjithnjë për te Shqipnia ishte NJI në Veri e Jug. U privua nga kjo e drejtë e merituar, pikërisht françeskani i përvujtë, që u pushkatua barbarisht me fjalët e Krishtit në gojë: "Fali o Zot se nuk dijnë çka bajnë", "Rrnoft Krishti Mbret!", "Rrnoft Shqipnia edhe pa ne!".

Keni shumë të drejtë i nderuari z. Korça, kur thoni, se me At Antonin, do të ndodhë njësoj sikurse i ngjau Shën Padre Piu - t, i cili, kur ishte në jetën tokësore thoshte: "La Benedizione del Signore scenda su di te, sulla tua casa e su tutte le persone a te care".

Atëherë ç'vlerë ka pendesa, kur veprimi i padrejtë, për mosshënimin e emrit në listën e martirëve shqiptarë është bërë me dëshirën e një individi apo "komisioni" shqiptarësh. Askush nuk ka drejtë t'i jap të gatshëm në tabaka Selisë së Shenjtë, se ky meshtar e meriton apo jo, që të bëhet martir i lterit!

Me sa di unë, Komisioni i Rishqyrtimit të Aktit të Martirizimit të Klerikëve Katolikë në kohën e masakrave të komunizmit (sikurse në të gjithë vendet diktatoriale e komuniste të ish - Evropës Lindore) nga Vatikani, ka kërkuar prej Konferences Ipeshkvnore të Kishës Katolike në Shqipëri dokumentet (të marra nga Arkivi Qendror i Shtetit, aktet e gjyqeve), dëshmi me deklarata autentike nga përsona, që dëshmojnë vërtetësinë e faktit të kërkuar, dhe jo të paragjykohet nga gjyqi i dytë shqiptar absurd, etj.

"Komisioni" apo individ, kushdo kjoftë, duhet t'i ketë parë pikturat ose arkivat, që i kushtohen pushkatimit të klerikëve katolikë, një prej të cilëve është edhe At Anton Harapi.

Frati i pushkatuar e i anatemuar pa mëshirë, ka nevojë që të qitet në shesh me dokumente autentike dhe jo të marrë të gatshme nga zyrat e ekzekutorëve etërit dhe bijtë e të cilëve ende drejtojnë Shqipërinë. Ata deri më sot ende nuk kanë bërë "mea culpa", për krimet mosturioze dhe me ndërgjegje sipërore, që kanë bërë kundër njerëzimit e popullit të vet.

Veprimi i njëanshëm dhe me tendenca diskriminuese, që kanë përdorur sot servilët e sistemit, qofshin këto dhe me petk meshtarak, është një shkelje e së drejtës, me një paragjykim, ndaj martirëve të krishtërimit, që e kanë derdhur gjakun e tyre, për ungjillizimin e popullit dhe dashninë e besimtarëve shqiptarë.

Sikurse po vihet re rëndom, shpesh po abuzohet, pa të drejtë, përmes një fotografie, ku ka dalë frati At Anton Harapi (që ka kaluar në amshim), me një ushtarak të lartë gjerman të quajtur general Fitstum, në periudhën e Luftës Dytë Botërore...

Mirëpo, kushdo e di, se e gjithë hierarkia e lartë kishtare, që ka 11 vjet pushtet shpirtëror në Shqipëri (25 Prill 1993 - 2004), pas vitit 1993 me përjashtim të Shkëlqësisë së Tij imzot Zef Simoni Ipeshkëv (që ka vuajtur kalvarin komunist për 12 vjet në Spaç, Burrel, Sarandë, etj.), përsa i përket historisë së martirizimit të prelatëve tanë, nuk i njohin, dhe mendoj se nuk kanë të drejtë të vendosë apriori.

Mendoj, se nuk është vonë rivlerësohet siç i takon realitetit dhe sa më shpejt të bëhet dorëzimi i materialeve për fratin Anton Harapi në Vatikan, mbasi drejtësia herët ose vonë do të triumfojë...

Do të vijë një ditë, që madhështia e Pader Anton Harapit të lartësohet, ashtu sikurse ngjau pas shumë dekadash me Shenjtin e ditëve tona Shën Pader Piu - n.

Faqet e historisë, të mbushura me male kufomash të pafajshme nga kmerët e kuq të polpotit të Tiranës së kuqe të diktatorit gjirokastrit largkjoft, me heshtjen e tyre stoike po flasin e kërkojnë drejtësi. Opurtiniteti e konformizmi me xhelatët ekzekutorë, që janë sot në pushtet, pas revolucionit bolshevik neokomunist të vitit të zi 1997, do të shkrihet si kripa në ujë...

Në një natë të errët e të vranët, u hapën gropa të mëdha kolektive. U gjakosën qielli e toka, u thanë trungje shumëvjeçare. U vranë nga komunistët, bijtë e kësaj toke, që shquheshin për nga lartësia shpirtërore, për nga zgjuarësia e trimëria.

Shumë klerikë katolikë u pushkatuan me gjyq fars dhe pa gjyq, u burgosën, internuan dhe zhdukën pa lënë asnjë gjurmë. U vranë mizorisht 8 kryeipeshkëvij, 4 ipeshkëvij, 53 priftërinj dioqezanë, 25 françeskanë, 10 jezuitë, 10 seminaristë. Ata sëbashku kishin bërë 881 vjet burg ose gati 9 shekuj vuajtje. Gjithashtu, ata kishin kryer 450 vjet studime akademike në 24 universitete të ndryshme botërore. Këtë fat të zi kishte edhe At Antoni. Në këtë mënyrë, historia njerëzore mbetet një meteor, që shndritë përjetë veprën e prelatëve të kishës e nacionitit shqiptar të mbisalvuar, për ideale të larta e të pastra shqiptare e fetare.

Asnjë përkujtimore shkencore, letrare, pedagogjike dhe kristiane, nuk është bërë për përkujtimin e veprës e jetës së tij në dobi të shqiptarizmës së kulluar. Tash 14 vjet në Shqipëri dhe për më tepër në vendlindje në qytetin e Shkodrës, nuk është bërë asgjë, as nga Urdhëri Françeskan, që e ka për detyrë të përkujtojë pararendësit martirë të Shën Françeskut, një shembëlltyrë e të cilit ishte edhe frati mbarshqiptar At Anton Harapi.

Kujtoj me respekt, se vetëm para 7 viteve në Prishtinë, revista letraro - kulturore "Jeta e Re" (Nr. 1, Viti XLIX, Janar - Shkurt), nën drejtimin e shkencëtarit të mirënjohur prof. dr. Anton Nikë Berishës, profesor në Kozenca të Italisë, se në vitin 1997, i ka përkushtuar një numër të veçantë At Anton Harapit.

Asnjë pendesë, nuk ka nga ata autorë, që dje e mallëkuan me shkrime turpi dhe sot përsëri po rishkruajnë me metodën e ideologjisë së "socialrealizmit komunist", "Historinë e Letërsisë Shqipe" (Antologjinë) dhe të ashtëquajturën "Histori e Populli Shqiptar" (2002 - 2004), ku, domonojnë "Prof. dr." e komunizmit, që vijojnë të ndajnë të njëjtin mentalitet të mykur komunist, për një ndër përsonalitetet e larta të shekullit XX.



Kush ishte dhe mbeti At Anton Harapi



"Me fjalë të tjera, vepra e tij letrare, aq sa të motivon në ripërtritjen dhe kultivimin e cilësive pozitive të qënësisë shqiptare, që nuk i vjetron koha, po me aq forcë e ngulm sugjeron nevojën e frenimit të destruktivitetit që individi e ka brenda tij, e që herë - herë qet krye e shprehet në forma të ashpra e të egra e që është me pasoja të mëdha. Pra, ajo shenjëzon nevojën e mësimit nga pësimet dhe ndërgjegjësimin për veprim të arsyeshëm, të ndershëm e të denjë, së pari brenda vetes e pastaj dhe në marrëdhënie me të tjerët."



Dr. Anton Nikë Berisha





Ai lindi në Shirokë të Shkodrës, më 5 janar 1888. I biri i Loros dhe i Çiles, shtoi gëzimin e familjes që jetonte buzë valëve të Liqenit piktoresk. Babai merrej me peshkim, të cilin e kishte traditë. Në fëmijëri bashkmoshatarët e thërrisnin Gaspër, sepse ishte i pagëzuar me këtë emër. Që në moshë të re, hyri në Kolegjin e Jezuitëve dhe më pas në Kolegjin Françeskan, që ishte dhe mbeti shtylla e traditës së mirëfilltë kombëtare shqiptare, duke qenë përherë një pikë e mirëfilltë referimi, për të gjithë gjeneratat e mëvonshme, që dolën nga kjo qendër e rrezatimit të fortë të gurrës së pashtershme popullore fetare e atdhetare.

Vocërraku, aty mori njohuritë elementare të teologjisë, rriti cilësinë e mendjes së vet, duke fisnikëruar zemrën me kulturë fetare, u mëkua me dashurinë e thellë për Atdheun. Si fëmijë dallohej për mirësi, butësi, përshpirtëri, duke qenë një dashamirës, me vepra të lloj - llojshme mëshire.

Rezultatet e larta në shkollë i mundësuan adoleshentit të mençur, të vijojë studimet e larta në disa qytete të rëndësishme të Austrisë, që njihen si metropole të rrezatimit të kulturës së lashtë e bashkëkohore botërore. Këtu rregullisht studio në Villach të Tirolit, Salezburg dhe Shvarc për degën adhuruese të tij teologji. Ai ishte një enciklopedi, që ecte me dy këmbë mbasi, preferonte shumë të ishte në kontakt me bibliotekat, si një frekuentues shumë i rregullt dhe i azhurnuar me të gjithë median e huaj evropiane, që vinte në bibliotekë.

Pranë profesorëve të mirënjohur austriakë dhe të traditës fetare vendase, ku studioi për degët e adhuruara teozofi e filozofi. Ai, menjëherë përfitoi një kulturë të shëndoshë oksidentale, dije të qëndrueshme, përpikmëri të dalluar të stilit gjerman, qendresë të shpirtit të hekurt françeskan.

Duhet vënë në dukje, se pikërisht nga ky element i vlefshëm françeskan, rezulton, se françeskanët në tërësi, pa kursim derdhin energjitë e tyre në kulturë, dije, përparim, cilësi me vullnet pune dhe inisiativë të lirë përsonale të spikatur në tërë Shqipërinë.

Kësisoj, mbi të gjitha në unitet dominoi bashkimi i të gjithë virtyteteve pozitive, duke plotësuar më tej shpirtin e pastër françeskan, me të cilin frati ynë ishte i edukuar qysh në fillim.

Gaspëri i ri, bëhet At Anton Harapi në Shqipëri. Dijet e thella akademike, që kishte akumuluar gjatë viteve të studimeve, nuk do ta tulatshin kujtesën e tij të freskët, por do të shpërthenin valë - valë, gjithnjë në nivele të reja rritjeje, me një dinamikë për t'u pasur zili, të cilat, falë aftësive përsonale, do t'i reflektonte me finesë.

Argumentet, që buronin në mënyrë të natyrshme, në çdo kohë dhe rrethanë, do t'i parashtronte me një logjikë të hekurt gjermane. Kjo ishte aftësi profesionale vetëm e një gjeniu të rrallë. Dhe një njeri i tillë, dy herë nuk do të përsëritet në tokën shqiptare. Mbi freskinë dhe mendimin e gërshetuar filozofik, për stilin e matur karakteristik, të lidhur me rrjedhshmëri, Don Kolec Prenushi, na ofron para 68 vjetëve këto rradhë vlerësimi: "... mendje dialektike, qi shkruen kryeartikuj, nder cillt disa janë kryvepra. Dija e thell, arsytimi i lidhun, analizimi i holl, stili i peshuem, dallojn gjith shkrimet e tija. Mund të jetë i thatë, i ftoht, por ai asht i drejt e i pafajshem". (Shih, "Hylli i Dritës", 1936, fq. 583).

Për të gjithë ata (Enver Hoxha "Vepra 3", Tiranë 1968, fq. 236; E. Hoxha "Vepra 6", Tiranë 1971, fq. 282 - 283; Ramiz Alia në librin: "Enveri ynë", Tiranë, 1988, fq. 19; Hulusi Hako me librin: "Akuzojmë fenë", Tiranë, 1968, fq. 79; Ragip Beqja me librin: "Veprimtaria antikombëtare e klerit katolik shqiptar", Pjesa I, Tiranë 1969, fq. 126 - 127, 203, 221; Akademia e Shkencave e R.P.S. e Shqipërisë me librin: "Historia e Shqipërisë", Pjesa III, Tiranë, 1984, fq. 553 - 554, 556 - 557), që hodhën vrerë, për jetën dhe veprën e At Antonit, që vraponte shpejt, për të përhapur paqen, dashurinë për njeri - tjetrin, e drejtësinë midis njerëzve, do të ishte me vend, që nga thellësia e shekujve, t'u përgjigjemi me një fjalë të urtë të skalitur nga Paskal: "Ndërgjegja, është libri më i mirë moral që kemi dhe me të cilin, duhet të këshillohemi më shumë".

Kujtojmë, se posaçërisht, për të ulur figurën e martirit shqiptar françeskan, pseudoshkrimtari Skënder Drini, për të përfituar poste dhe "merita", zhgarravitë me urretjen e tij latente, romanin: "Shembja e hidhujve" (Tiranë, 1975), e më pas libretin e dramën përvese me të njëjtin titull. Autori për përsonazh kryesor, ka të ashtëqujtunin "Harapi i Shkodres", duke fyer edhe më tej me skenarin e filmit me të njëjtin titull. Tërë këto shpenzime në letra, bojë dhe të holla, bëhen vetëm e vetëm kundra përsonalitetit të mirënjohur asokohe, martirit At Anton Harapit.

Si intelektual model, njeriu i ndritur me veladon Pader Harapi, sillte me vete mentalitetin e misionarëve përparimtarë europianë, që në shumicë asokohe kishin në zotërim shartet e Provincës Françeskane (shek. XII - XIII), që po hidhte shtat me palcë e fizionomi shqiptare, tërësisht me taban solid, e cila gradualisht kishte çelur gonxhe, që shpërthyen në të ardhmen lulëzimin e kulturës amtare shqiptare, ku, në rezonancë dominonte fryma e ngrohtë françeskane "lutu e puno".



Veprimtaria fetare e atdhetare



Në vitin 1910, At Antoni kthehet në Shqipëri dhe shugurohet meshtar, duke qenë deri në flijim meshtar besnik i zhgunit të Shën Françeskut e popullit, që e donte dhe e respektonte me veneracion. Ai punon si mësues në Kolegjin e Fretënve, ku, kishte mësuar qysh i vogël. Si i ri, kishte ide e objektiva të veçanta e të kthjellta përparimtare, duke i kanalizuar në një shtrat të vetëm, formimin dituror të rinisë së ardhshme, me metoda të tilla, ku, dallohet universaliteti i dritës perëndimore, për t'i ndriçuar të gjitha sëbashku pa dallim bindjesh, përkatësish, krahinash, origjinë edukimi, lloje shkollash, duke nisur që të edukoj kësisoj njerëz me virtyte, ku, mirësia, dashuria, feja, nacioni të jenë bashkudhëtarë të pandashëm tek shqiptarët gjatë gjithë jetës.

Gjatë tetorit të vitit 1912 deri në prill 1913 (vite të trazimeve të mëdha të Luftës së Parë Botërore), i përkushtohet shërbesave fetare në kishën "Zoja Rruzare" në Arrën e Madhe në Shkodër, ku ishte edhe Kuvendi Françeskan. Në këtë lagje, u njoh dhe ballafaqua me varfërinë e tejskajshme, të cilën e përjetonte çdo ditë vetë, mes banorëve pa dallim feje.

Viti 1916, për banorët malësorë të Dukagjinit, ishte një vit i vështirë, vit i sëmundjes epidemike të kolerës, ku, njerëzit njeri pas tjetrit vdisnin dhe askush nuk u gjendej pranë nga frika e lëngatës. Por meshtari karizmatik, me shpirt të pastër fisniku, u gjend si shërbetor i grigjës pranë tyre, për t'i ngushëlluar dhe ndihmuar. Ai kishte zgjedhur udhën e vetëflijimit nga sëmundja e mundshme, duke iu gjendur të lënduarve, që kishin mungesë ngrohtësie prindërore dhe ilaçe mjekësore asokohe. Dashurinë dhe humanizmin, si vlera të larta dhe të pastra të doktrinës e jetës kristiane, ai kërkonte t'i zbatonte në ditë të vështira me të gjithë të prekurit nga sëmundja dhe varfëria e kohës së vështirë, që shqiptarët jetonin në ato vite. Si një vëlla i përkushtuar në Krishtin në Kuvend, përkrah murgeshave të heshtura dhe stoike në misionin e Krishtit, ai lidhi plagë, pastroi me duart e tij trupat që ishin buzë vdekjes së sigurtë, u mëkoi dashuri dhe humor të ngrohtë shkodran besimtarëve të
vet, që çdo ditë e falënderonin për kurajon dhe respektin që ushqente në çdo kohë e ditë për malësorët?

Frati 25 vjeçar, me ndjenja të holla të humanizmit, ecte në këmbë, nëpër katunde të thella e të ashpra malore, në të gjitha shtëpitë e bjeshkëve të thepisura të Dukagjinit (Malësia e Mbishkodrës), për të shpëtuar nga vdekja e sigurtë malësorët, duke i ndihmuar drejtpërdrejtë nga ana profilaksike kundër kolerës, kësaj murtaje të fillmshekullit XX, që kishte përpirë miliona jetë njerëzish nëpër botë...

Viti 1918, fratin e Urdhërit të Shën Françeskut (vendosur në Arbëri në shek. XIII), e gjeti famullitar në katundin Grudë. Binomi "Fe e Atdhe", qe aorta e zemrës së tij, e Gruda ishte terreni, ku, edhe një herë shpalosi zgjuarësinë dhe dituritë e thella enciklopedike, të cilat, spikaten sipas mendimit tim, në dy rrafshe: së pari, në fushën e gjërë politike, ku, për interesat e larta të nacionit pranonte të flijohej, për të mirën e përbashkët; së dyti, spikat me sukses në lëmin e letrave shqipe, duke pasur pendë e mendim të mprehtë, të cilat admiroheshin nga qarqet preferuese të sferës së letrave albanologjike.

Për të tillë mendimtar e publicist prodhues e cilësor, me polemikë rezultative dhe mendime të reja, pohohet me të drejtën e qytetarisë, se epoka e njerëzve të mëdhenj vulos me gjurmët e veta të pashlyeshme, ku, këtu dallohen mirë njerëzit e ndritur, që denjësisht i përfaqësojnë, në paradën e së cilës, bën pjesë edhe emri i ndritur i At Anton Harapit.

Pa hyrë në hollësira e zgjatje të tepërta, në kontekstin e këtij shkrimi modest, dua të nënvizoj idenë e ndonjë mediokri, që e trajton apo vlerëson si sakrilegj bashkëpunimin e Kishës Katolike në Shqipëri me problemet nacionale, kur dihet historikisht, se në shekuj kemi të përcaktuar parimet kryesore të këtij uniteti nga etërit dhe dijetarët e shquar të Kishës.

Në kushtet kur populli ynë jetonte errësirën më të gjatë mesjetare dhe njëkohsisht të shoqëruar me plot kalvare përsekutimi, nën pushtimin më të egër të barbarëve otomanë, në veçanti klerikët katolik (në trojet etnike shqiptare dhe shtetin amë), kanë qenë sistematikisht, gjatë shekujve vetëdija e nacionit shqiptar, duke sjellë përherë zgjimin e ndërgjegjës së mirëfilltë nacionale. Në këtë kohë, shekull pas shekulli, kultura shqiptare u ngrit në nivele të reja, brenda kishës sonë, por që gjatë përbuzjes së gjatë, zëvendësoi me dinjitet Akademinë e Parë Shqiptare brenda universit shqiptar.

Sa për ilustrim, po sjellim një shembull, të cilin esencialisht po e trajtoi më poshtë. Në veprën më të përkthyer në shumë gjuhë të botës: "Angazhimi ynë shoqëror", në mënyrë filozofike, autori i saj, prof. Giorgio La Piera (1904 - 1977), nënvizon: "Nga pikëpamja katolike, politika është veprimtaria udhëheqëse e jetës njerëzore, që ushtrohet nga shteti, gjinia ose nga klasat me plotësinë e problemeve shpirtërore dhe materiale të individit dhe komunitetit".

Këto dije të kohës, i kishte si vizione të kjarta At Anton Harapi dhe po udhëtonte në rrugë të sigurtë. Ai, përherë mendonte e vepronte nën shembullin e idealeve, që i kishte si pika referimi, se "... njerin e ban shpirti dhe ndergjegja, e paraqet sjellja, e vlerson puna; apostullin e rrit ideali, qendresa e guximit; bamirsin e krijon zemer-gjansija e vetmohimi. Para plumbit, qi e rrzoi perdhe, shqiptoi pa za: "Lumin e ep deka kunoren e ven varri", - shkruan në parathanien e vepres "Andra e Pretashit", studiuesi i afërt i tij Gjin Duka (alias At Daniel Gjeçaj)...

Ai njohu me të gjitha përmasat e saj zonën e Grudës së Malësisë së Madhe, koloritin e gjallë të zakoneve, vajet, dasmat, epiken, psikologjinë origjinale të trevave kreshnike të marra në studim, pra tërësinë klasike të kulturës së pasur nacionale ende të palëvruar asokohe...

Në këtë mjedis të ri dhe të përshtatshëm për mendjen dhe punën e tij me pasion lindi dhe u rrit romani "Andra e Pretashit", që vlerësohet nga vetë biografët më të afërt të autorit, si një ndër kryeveprat e dorëshkrimeve, që i la si pasuri të paçmuar Atdheut të vet. Ai ruajti me mjeshtëri kompozimin unik të një vepre letrare.

Midis malësorëve të zonës së Vajzës së Kastratit (Malësi e Madhe), spikat njohja e hollë e psikologjisë së njerëzve, kultura e pasur dhe e gjerë fetare, si bari i popullit, duke qenë përherë në shërbim të tij, për t'i pajisur ata me nivele të reja të civilizimit përparimtar. Zelli për kulturë qytetare, ishte pjesë e edukatës, falë aftësive të lindura dhe të kultivuara në fushën pedagogjike, për rininë shqiptare brenda famullisë, ku, ai posaçërisht kontribuoi çdo ditë në formimin e të krishterëve katolikë të ndërgjeshëm, tek e ktheu atë në qendër të rëndësishme të akumulimit të diturive të reja perëndimore.

Në rrafshin politik, mbeti një zbulues i gjallë i fatit të popullit shqiptar. Në kujtesën e historisë, kanë mbetur të pashlyera shumë ngjarje, që gjithsesi kanë emrin e kontributit të meshtarit të shqiptarizmës.

Në kohën e turbullirave politike, midis të cilave ishte mbërthyer kontinenti i Europës, Fuqitë e Mëdha, hartonin harta të reja, ku, pa të drejtë, Shqipërisë së vogël gjeografikisht, i cungoheshin arbitrarisht, njëra pas tjetrës disa treva të trungut amë.

A mund të heshte frati i urtë, përballë kësaj masakre, që u bëhej ditën për diell tokave shqiptare!? Normalisht, që jo.

I veshur me zhgun, me nismën e vet, organizon menjëherë tre bajrakë, si: Gruda, Hoti e Triepshi dhe përmes tyre, i dorëzon Memorandumin e përgatitur nga ai vetë në vitin 1918, komandantit francez në Shkodër (asokohe në Shkodër, kishin zyren e tyre konsullore 7 përfaqësi të huaja). Në bashkëpunim me liberatorin e madh Luigj Gurakuqin dhe "Poetin Nacional" At Gjergj Fishta O.F.M., harton një Peticion, të nënshkruar nga 200 përfaqësues të tre bajrakëve, drejtuar përkatësisht Konferencës së Paqes në Paris, Ministrave të Jashtëm të ShBA-së, Anglisë, Francës dhe Italisë.

Në përkrahje të negociatave diplomatike, përfaqësuesit e Grudës, Hotit e Triepshit në Shkodër, organizuan demostratën te Ura e Maxharrit, duke brohoritur:


"Hot e Grud kekan betue
Pa gjak malet mos me i l'shue..."





Frati ynë, kishte miq e dashamirë, duke bashkëpunuar ngushtë me At Marin Sirdanin, At Shtjefen Kryeziu Gjeçovin, Çerçiz Topullin, Isa Boletinin, Fan Stilian Nolin, At Gjergj Fishtën, Imzot Vinçenc Prennushin, At Donat Kurtin, Dr. At Gjon Shllakun, Don Ndre Zadejen, Hilë Mosin, Mehmet Shpendin, etj., në Jug e Veri të Shqipërisë.



Cicëroni i oratorisë

nacionale në ligjeratat fetare e nacionale



"Kjo ishte edukata harapiane. Ai ishte i kryqzuem n'Kryq per Fe e Atdhe"


At Daniel Gjeçaj (1913 - 2002)





Në ligjeratat e tij të famshme, të mbajtura në "Parisin e vogël", sikurse njihej nga intelektualët asokohe qyteti kulturdashës Korça, ndër të tjera At Anton Harapi u shpreh: "Jam fetar, por kam tager dhe detyr shoqnor". E rëndësishme për At Antonin, ishte fati i nacionit dhe i martirëve, të cilët për vemendjen që i kushtonte rëndësisë së tyre, ishin pjesë e jetës së tij.
Populli i Shkodrës, kurrë s'do ta harrojë përshëndetjen e fundit të titulluar: "Dy lotet e nji betimi", si shembull i oratorisë klasike shqipe, në përcjelljen e eshtrave të martirëve nacionalë Mustafë Qullit dhe Çerçiz Topullit, shtrënguan duart në shenjë betimi nacional: "Për nji Shqipni të bashkueme e të lidhun me idealin e herojve".

Ajo që i jep konture të plota portretit të tij, është se ishte e mbeti si teolog, konferencier me mendim të freskët e cilësi të spikatur, ku, në mënyrë të dukshme shquhet në drejtime parësore fetare e nacionale. Gojëtaria e tij, ishte përherë e kjartë në mendimet e shprehura, arsyetimin e lidhur mbi bazën e një logjike të kristalizuar e të ngjeshur mirë, ku, çfarëdo që të lexosh nga erudicioni solid, të bie në sy tema e kuptueshme dhe e përshtatshme e veprave që shkroi dhe kumtesave historike që ligjëroi para njerëzve me nivel përgatitjeje e dije të ndryshme kulturore.

Frati stoik, vazhdimisht ishte i pritur për një bashkëjetesë paqësore, vëllazërore në katër besimet fetare (bektashi, myslimanë, ortodoksë dhe katolikë), ashtu sikurse ka vlerësuar me të drejtë biografi i pasionuar At Daniel Gjeçaj, ku, nënvizon: "Kjo ishte edukata harapiane. Ai ishte i kryeqzuem n'Kryq për Fe e Atdhe".

Viti 1920, mbetët për meshtarin e Shën Françeskut, kohë e përfshirjes me lëvizjen atdhetare shqiptare, në kushte e rrethana të reja, falë enërgjive të pashtërshme të prelatit, mori një shtytje dhe organizim të ri. Më 1921 - 1924, bëhet drejtues i grupit të njohur atdhetar "Ora e Maleve", sëbashku me poetin e njohur At Gjergj Fishtën (1870 - 1940), demokratin liberator Luigj Gurakuqin, Don Lazër Shantojën, duke qenë njëkohsisht themelues, drejtues e botues i aftë i fletores "Ora e Maleve", që rregullisht filloi të nxirrte grupi në fjalë.

Për më tepër, liberatorit të madh Luigj Gurakuqit, i përkushton veprën e vet të titulluar: "Andra e Pretashit", ku shkruhet: "Luigj Gurakuqit- burrit vërtetë burrë".

Më 1924, u zhvilluan zgjedhjet e para në Shqipëri, ku, gjendet mes "opozitës" së kohës përkrah Gurakuqit, Fishtës, Bajram Currit, At Benardin Palaj, Nolit etj. , që ishin pararoja e kësaj lëvizjeje, duke sjellë një mendim të epërm e veprim më të përshpejtuar racional për nacionin shqiptar.

At Anton Harapi, ka meritë për organizmin politik të kristiandemokratëve shqiptarë (1920) dhe që lidhen pastaj me përpjekjet më fisnike të një partie të re Demokristiane shqiptare, më 1930, e cila shquhej me programin e saj bashkëkohorë, për palcën me tipare të thella atdhetare e humanizmi, duke përuar dhe reflektuar parime të shëndosha të burime kristiane, duke mos qendruar pas nacioneve civilizuese me tradita të lashta politike, si italianët e gjermanët, në përputhje me nevojat e kohës.

Me logjikë më të zhvilluar, demokristianët e parë shqiptarë në ide e shpirt, më 1946, ishin të njëkohshëm me De Gasperi - n në Itali dhe Audenhaurin në Gjermani, ku, shqiptarët kristiandemokratë, paraqiten si alternativa më shpresëdhënëse në periudha të ndezura antifashiste e antikomuniste të nacionit tonë të rrënuar nga Lufta e Dytë Botërore...

Pas rrëzimit të Qeverisë së Nolit, për shkaqe, që tashmë dihen mirë, sikurse shumë të tjerë, frati demokrat arrestohet 3 herë dhe burgoset sëbashku me At Benardin Palaj e më vëllezër të tjerë në Krishtin të Urdhërit të Shën Françeskut, mbasi kishin përkrahur alternativën e demokracisë liberale të popullit, "Për një Shqipni t'Lir e t'Perparueme".

Mbasi lirohet nga burgu, me vendosmëri dhe kjartësi ideore, vijon pa ndërprerje misionin e shenjtë, duke predikuar doktriminën e krishtërë. Si i Derguari i Françeskanëve të Veriut, i kërkon Qeverisë së Tiranës haptazi: "Flamurin Kuq e Zi, Gjuhën Nacionale, Lirin e Pavarsin e plot t'popullit".

Edhe pse kishte detyren e rëndësishme të Provincialit, nuk e shkëpuste për asnjë ast veprimtarinë adhuruese atdhetare.

Më 1933, ishte drejtues i Kolegjit Françeskan (Rektor), drejtor i Liceut "Illyricum" dhe pedagog në Shkollën Normale Femrore të Motrave Stigmatine në qytetin e Shkodrës (Gjuhadol).

Në harkun kohor të viteve 1930 - 1936, është drejtori i së përkohshmes prestigjioze revistes së mirënjohur në Ballkan "Hylli i Dritës" (Botuar për herë të parë më 1913), bashkëdrejtues i gazetës "Posta e Shqypnisë", revistës fetaro - kulturore "Zani i Shna Ndout" etj.





Me pendën e fuqishme në fushën e letrave shqipe





Frati, krahas përkushtimit fetar dhe vlerave të çmueshme sociale të komunitetit, dallon me po atë madhështi, në filozofi, teologji, pedagogji, sociologji, publicistikë dhe letërsi artistike.

Homelitë e këndshme, që mbajnë peshën e fjalëve frymëzuese të At Antonit, si vlerë autentike zbukurojnë letërsinë e pasur fetare të traditës gegë, ku, në tërësi kulmoi erudicioni esencial plot elokuencë elegante e me një diksion të kjartë.

Në mënyrë të rregullt, ndiqte rrymat e letërsisë botërore, lexonte në origjinal autorët e famshëm të pedagogjisë moderne të kohës, si: Pestaloc, Hergert, Frobel, Herbart, Forster etj. Midis librave dhe përherë pranë librave, mendonte se mendja e tij dhe e çdo njeriu, në përgjithësi, duke lexuar bën një gjimnastikë të mirë, sepse zgjeron dritaret e diturisë njerëzore, të cilat përherë duhet të jenë të interesuara, për të lejuar depërtimin e njohurive të reja bashkëkohore.

Shpesh, At Antoni porosiste: "Gjimnastika e mendjes, me ushtrimin e vullndeses, duhet të shkojë krahas me penden, si krahet e shqipes, qi ket e naltojn n'ajer dhe e mbajn n'drejtpeshim". Si pasojë e një akumulimi të dijeve dhe të përvojës si pedagog, në vitin 1925 boton veprën e parë pedagogjike, e cila njiherazi mund të cilësohet, një përshtatje të leksioneve të pedagogut A. Hergert, një punim i mirëfilltë shkencorë, të cilin e kishte pagëzuar me emrin: "Edukata ose mirërritja e fëmijëve".

Nga analiza e leksioneve me dije të thella shkencore, shohim se synimi fisnik dhe final i tij, ishte që brënda lëvizjeve të reja reformatore, të krijohen hapësira për modernizimin e metodave mësimdhënëse, didaktika e shkollës së re shqiptare. Në veçanti, këtë rrymë të kohës, kërkonte ta shpërndante me pasion në veçanti midis moshës së re, duke i pajisur në këtë mënyrë, me një kujdes e maturi, me parimet progresiste të shkollës së traditës së hershme demokratike e kulturore të Evropës Perëndimore.

Për çudi, sot ende studiohen në universitetet e vendlindjes autorët e pedagogjisë sovjetike (pedagogë pedantë komunistë rusë) dhe jo pedagogët e traditës shqiptare në trojet etnike shqiptare.

Siç pohojnë biografët, meshtari shkrimtar e studiues i vëmendshëm, nuk harronte të ishte i kujdeshëm, kur analizonte, se më e rëndësishme në shpirtin e shqiptarit është bindja, si akti më cilësor dhe frytdhënës, se sa dajaku e frika.
Pikërisht për këtë edukatori At Anton Harapi, duke qenë më pranë rinisë e kuptonte krejt mirë, se forca fizike e thyen shqiptarin, por nuk e lakon, porsi butësia, si një mirësi e përhershme.

Duke qenë drejtues për shumë vjet me radhë i disa revistave, me dorën e vet nënshkruan mbi 50 artikuj, editoriale, që të ndara në disa tematika i përkasin disa lëmive shkencore.

Ajo që e lartëson më shumë martirin At Anton Harapin, sipas mendimit tim, është elokuenca në gojëtari dhe filozofi, aftësi të cilën, në mënyrë të merituar e shfaqi në qytetin e Korçës, ku, spikati dukshëm para intelektualëve. Me anë të 6 ligjeratave të mprehta të kohës, analizoi të gjitha dukuritë e kohës, që e shqetësojnë shqiptarin. Sot për fat të mirë, dhe falë vullnesës së Zotit, ata gjenden të ruajtura në veprën "Vlerë Shpirtnore".

Duhet vënë në dukje, se shtysë për autorin e kësaj nisme të guximshme, ishte çasti i një krize shpirtërore në Shqipëri, dukuri kjo me rrjedhime negative dhe shkatërrimtare. Aty autori referues, analizoi me hollësi shkaqet e kësaj krize, duke bërë gradualisht njohjen me etilogjinë dhe terapinë e kësaj sindrome kanceroze, ku, si epidemi e rrezikshme kishte nderhyrë ideologjia shterpe dhe vdekje prurëse e marksizmit (Marx - it) edhe në vendin tonë, shenjat e së cilës u importuan në Shqipëri nga Rusia dhe revolucioni bolshevik i Tetorit te vitit 1917...

Tashmë ndërgjegja shqiptare ishte paralajmëruar nga frati At Anton Harapi, që ndiqte me kujdes vërshimet marramendëse të reve të zeza komuniste, që mbillnin obskurantizëm, gjak, dhunë dhe ateizëm të shfrenuar. Me deklaratën e tij, françeskani shkodran, zbuloi se: "Por u pa n'Rusi, se si parimi i komunizmit, në vend që të zhdukte të zezat, u ba burim mjerimi".

Duke nuhatur dhe studiuar me kujdes rrezikun e shtrirjes së kësaj epidemie asfikësuese në Shqipëri, shpejt e kuptoi se Ballkani, i lodhur nga luftrat do të pushtohet, mbasi po vëzhgonte lajmet, që vinin me shpejtësi nga Evropa Perëndimore, si alarme të kobshme, se çfarë po ndodhte në stepat e Siberisë Lindore në Rusi, ku, miliona rusë të pafajshëm, atdhetarë, filozofë e kundërshtarë të regjimit të sovjetëve po rezistonin si antikomunistë, klerikë të besimeve të ndryshëm, po përsekutoheshin pa mëshirë nga gijotina e armëve të vdekjes, që ishte ateizmi dhe diktatura e proletariatit me hekur dhe litar...

At Antoni, kërkonte të ndërtonte godinën e re të mendimit më përparimtar nacional shqiptar. "Një frat i thjeshtë, renditet përkrah mendimtarëve të mëdhenj nacionesh të tjera", vlerësin studiuesi e kritiku bashkëkohor Prof. Dr. Aurel Plasari.

Frati ynë kishte shumë pasion letërsinë e traditës dhe atë bashkëkohore të shkruar nga Fishta, Naimi, Poradeci etj. Ai shkruante në prozë të ëmbël, në gjuhën e bukur dhe tingëlluese gegë, me një stil të këndshëm, të latuar e fin, ku shquhet larmia e argumenteve që parashtronte. Kushdo sot kundron me kënaqësi thjeshtësinë e të shkruarit. Vepra e dytë "Andra e Pretashit", si roman u botua pjesë - pjesë prej vitit 1933 - 1942, në revistën e njohur kulturore "Hylli i Dritës", ne nëntituj: "Urti e Burrni nder banorët e Cemit" dhe "Valë mbi valë". Ajo u dërgua për botim në mërgim, sëbashku me veprat e tjera të letërsisë së kohës, pranë Insitutit të Studimeve Shqiptare, në Shtëpinë Botuese "Valecchi" të Firencës (Itali), por shkaku i Luftës së Dytë Botërore, bëri që kjo nismë qëllimmirë të mbetet e paplotësuar. Disa vjet më vonë, në vitin 1959, veprat në fjalë u botuan në Romë, në saj të kujdesit të drejtpërdrejtë të albanologut të shquar italian Prof. At Zef Valentinit dhe nga prozatori i
famshëm dhe shkrimtari i shquar i traditës ish - Ministri i Kulturës Prof. Ernest Koliqi dhe françeskani i përkushtuar kulturës shqiptare At Daniel Gjeçaj O.F.M.




Shqipëria dhe 72.000 izraelitët

që u mbrojtën nga merita e At Anton Harapit





Shpesh servilët të ashtëquajtur as profesorë dhe as doktorë të regjimit të polpotit të Shqipërisë, i kanë ofruar dhe vërbuar sytë brezave të tërë shqiptarësh, me një foto, ku, shquhet një takim i At Antonit me gjeneralin gjerman Fitsum, si ndër "trathtitë" më të mëdha që paska bërë Kleri Katolik dhe prelati i lartë françeskan dhe prandaj të gjithë duhet të përshkohen në litar dhe të kalben nëpër burgje.

Gjatë seancave të gjyqit, pas shumë dekadave, duke biseduar me njerëz, që e kanë njohur nga afër Pader Anton Harapin ofm dëshmojnë sot, se një pjesë e "prof. dr.", përveç se përvetësuan shumë dorëshkrime origjinale të klerikëve katolikë françeskanë në kohën e kataklizmave të tyre (morën gradat e pamerituara shkencërisht nga "veladonët e zi" siç i quanin ata), filluan në ish - kinema "Rozafat" të lëshonin britma për gjak dhe litar, me thirrje histerike: "Trathtar!", "Të gjithë në litar!", "Plumbin ballit!", "Hakmarrje - Hakmarrje!".

Me një terror të shfrenuar, sikurse vlerëson prof. dr. Simon Pepa për komunistët që erdhën dhunshëm në pushtet në vitin e zi (28 nëntor 1944) dhe pushteti i pushtave të kuq (1944 - 1990) nga gjaku i derdhur i njerëzve të pafajshëm, me një urretje patologjike dhe ashpërsi të pashembullt, nisën të shkatërronin në pak vite ato gjëra që kishin dashur shekuj të ndërtohen. Me dhjetra kuvende u mbyllën, me dhjetra kisha u shkatërruan, bibliotekat e famshme u hodhën në zjarr ose u groposën. Mbi të gjitha nisi martirizimi i klerit katolik, që ishte shtylla e ndërtesës së dijës dhe të fesë. Dhe dihet, se kur bijnë shtyllat, ndërtesa rrëzohet vetvetiu. Ne po përmendim vetëm atë çka u bë te jezuitët: u pushkatua: At Daniel Dajani (Rektori i shkollës), At Gjon Fausti (Zv. provincial), Mark Çuni (seminarist). Që të tre u dënuan me vdekje në një gjyq të përbashkët nga prokurori kriminel, Aranit Çela. Nga ish - nxënësit e kësaj shkolle, më vonë klerikë, u pushkatuan: Dom Mark Dushi, Dom Dedë Maçaj,
Dom Zef Bici (famullitar i Tiranës), Dom Pjetër Çuni (e mbytën në gropën e zezë të një WC - je, duke e shtyrë me cfurk), Dom Mark Gjani (pasi e mbytën kufomën e tij ia hodhën qenve të katundit Shën Pal Mirditë, për ta hangër). Bënë sa e sa vite burg At Anton Luli, Pader Gjergj Vata etj. E duke vazhduar sado pak me fretër e famullitar: u pushkatuan filozofët At Gjon Shllaku ( i lauruar dy herë, në Belgjikë dhe në Francë) etj. Vdiq në tortura At Benardin Palaj. At Serafin Koden e mbytën duke ia zhgulur gabzherin me thonj. Pader Gjon Karmen e lanë 25 ditë të mbyllur në arkivol (merrte frymë vetëm nga një vrimë e që ai s'e dinte) e sa e sa tmerre të tjera?". (Prof. Dr. Simon Pepa, "Gjurmime kulturore", studime, artikuj, kumtesa, Shkodër, 2000, fq. 219 - 221).

Sot, këta të "rinj" militantë komunistë, që kanë kryesuar edhe të ashtëquajturin "revolucioni kulturor kinez" në Shqipëri, shtypin komunist, si: "Ze(h)ri i popullit", "Bashkimi", "Puna", "Drita", "Hosteni" etj., dhe si kryetar komisionesh, për sekuestrimin e Bibliotekave të Kuvendit Françskan dhe Jezuitëve, Seminarit të Troshanit (janë përvetësuar pa të drejtë mbi 60.000 ekzemplarë libra dhe shumë prej tyre antikuare të rrallë me vlera historike, për popullin e Arberit) dhe "luftën kunder fesë dhe zakoneve prapanike", janë në pension dhe gëzojnë të gjitha të drejtat dhe privilegjet, si shërbestorë besnik të regjimit, që i lindi dhe i rriti për vete...

Asnjëherë, sikurse vë në dukje publicisti z. Mërgim Korça, pseudoshkenca komuniste dje e sot, nuk flet dhe shkruan, se çfarë i ka thënë gjeneralit gjerman At Anton Harapi, ku, ai i kujtoi ushtarakut të lartë pushtues se: "Marrëveshja me Reichun, ishte që trupat gjermane do të kishin territorin shqiptar vetëm si urë kalimi për në Greqi, pa i cënuar dhe pa ndërhyrë në çështjet e brendshme shqiptare!".

Është e drejtë të mendohet, se vetëm Shqipëria (72.000 çifutë) dhe Danimarka, janë dy shtet në botë, që nuk kanë dorëzuar asnjë çifut (izraelit) në duart e shumë kërkuesve gjermanë. Pse heshtet për ketë aspekt të rëndësishëm dhe si një meritë e Këshillit të Lartë të Regjencës Shqiptare, ku, një meritë ka edhe antari i saj At Anton Harapi!? Po jetë shqiptarësh nuk janë shpëtuar në këtë rast!? Sigurisht që shumë dhe historia herët ose vonë do ta ndriçojë këtë aspekt të rëndësishëm human të fratit shqiptar e nacionalist.

Komunistët gjithnjë dhe përherë, sipas profesionit të tyre leninist "shpif shpif se diçka do të mbijë", përhapën një propagandë të shfrenuar vetëm në klishenë zi, për të justifikuar dashurinë, që ata kanë për simotrën e saj Jugosllavinë komuniste asokohe, e cila porosiste polpotin e kuq të Tiranës, se "nëse doni që të qeverisni gjithnjë, pa asnjë ferrë në këmbë, duhet të zhdukni me rrënjë çerdhen e saj, klerin katolik dhe besimtarët e saj besnik në Shkodër e gjetkë".

At Anton Harapi, shprehet hapur, pse e pranoi detyrën e regjentit: "E pranova detyrën se nuk mujshem m'e pamun Shqypninë të pushtueme prej anarkijet... nuk dojshem të krijohej nji Babiloni shqyptare me luftë vllavrase qi zhgatrronte katundet, të humbej bagtija e të zhgatrroheshin familjet... ndjeva mëshirë, si për popull e gjithashtu edhe për Shqypni... Si mund të preferojshem m'e pshtue jetën t'eme për çashtjen e perbashket? Le të ndodhë ajo qi ka me ndodh, thashë, me vedi, rrnoftë populli edhe pa mue, rrnoftë Shqypnia!... E fillueme me nji poezi e po e perfundojmë me nji tragjedi me iu dhimbtë kujdo... e vetmja gja m'u bamun asht m'e pshtuemun Shqypninë edhe popullin. Mjafton t'i paralizojmë fajtorët të mos bajnë ma dame... Nuk duhet të ekzistojnë filogjerman, anglofila apo italofila. Duhet t'jena veç shqyptarë...".





At Anton Harapi - martir i shqiptarizmës të kulluar



"Shqipnia u fitue me gjak; me gjak dhe po mbahet e robnueme. Do të vij dita e me Paqe e Drejtsi do t'fitohet"


At Anton Harapi



Martirizimin e klerikut të nderuar, veçse Shekspiri i madh do të gjente forcë për ta përshkruar në mënyrë më dramatike, si një tabllo e vërtetë e një historie të trishtuar, të shkaktuar nga komunistët, të cilët, nuk deshtën fjalën e lirë të klerikëve katolikë. Në një çast të caktuar të historisë, për ridimendionimin e lirisë dhe të drejtave të njeriut në tërësi, buri i shquar amerikan George Ëashington, u shpreh haptas para bashkëkombasve të vet: "Një komb, duhet të jetë i virtytshëm, po të dojë të jetë i lirë".
Por koj fjalë "liri", aq e shtypur dhe e nëpërkëmbur në Shqipëri, gjatë monizmit kishte njohur veçse barbari. Kësisoj, frati atdhetar e largpamës, analizonte ngjarjet e historisë sonë: "Vllavrasja, asht rrënimi ynë fizik, moral, ekonomik dhe politik... Të dhunoj shqiptari - shqiptarin nuk asht zakon...".

E ashtëquajtuna lufta "Nacional - Çlirimtare" e internacionalistëve partizanë, në vend që të bënte çlirimin e vendit, u kthye në një luftë të kobshme vllavrasëse, ku skenaristët e tragjedisë ishin projektuesi e drejtuesi i drejtpërdrejtë Enver Hoxha me klikën e tij sadiste.

Mirëpo martiri ynë, shtronte kushtrimin, që çdo shqiptar i çdo krahine, besimi ose shkalle civilizimi, t'i thërrasin arsyes, të mos humbasim si komb e shtet, por të ndiejmë me zemër, se jemi vëllezër të një gjaku e gjuhe, miq, dashamirës, shokë. Ne duhet të na bashkojë një shpirt i vetëm, shpirti shqiptar: një vend, një zakon, një interes dhe një flamur.

Gjuetinë më të madhe kryefashisti i kuq Enver Hoxha e filloi me meshtarët katolikë e intelektualë. Albanologu i mirënjohur italian Prof. At Zef Valentini shkruan: "Duke kenë të kulturuem me arsim, shumë të ngritun, katolikët shqiptarë gjithmonë u patën ngjallë zili disave... Vranësi antikatolik Hoxha e pranonte këtë, duke i ba nder katolicizmit, por katolicizmi dhe në veçanti kleri katolik, ishin pengesa ma e madhe për triumfin e komunizmit".





Anton Harapi*





I ka mbetë Shqiptarit se âsht gjakmârrës, e se këjo âsht prova mâ e kjarta e egërsis së tij. Vrasja e njerit në parim e në punë âsht imorale e antinjerzore, sidomos kur bâhet për inád. Këjo âsht e vertetë, as s'luen ndryshej. Çashtja âsht kur Shqiptari qet pushkë për nevojë d.m.th. kur i cenuem prej tjetrit në jetë, në nderë a në gjâ, as mos të ketë nji organ publik ligjuer qi t'a mbrojë mjaftueshëm ndër të drejta të veta njerzore, shka do të bâjë? ... M'e falë bâkeqin për hatër të Zotit, si mbas fjalës së Krishtit qi tha: "Po të rá kush në njanë anë të fytyrës, sjelli edhe tjetrën", moralisht e krishtenisht kështu âsht mirë. Por në themelin juridik të drejtësís, për me dashtë me e gjikue Shqiptarin mbas këtij fenomeni të kobshëm qi tfaqë, thue parimisht do të dënohet Shqiptari për vrasje si barbár e antinjerzuer? Qe kur thotë ai: "Ka qit pushkë për nevojë, e ka pasë rrezik me rá në gjak etj." don me thanë se Shqiptari, parimisht, nuk âsht për vrasje. Po t'u gjindshin njerzë të
qytetnuem ndër rrethana shoqnore e politike si u gjet Shqiptari, lidhem me krye, se do të kishin bâ mâ zí. Vertè se shum herë Shqiptari e tepron edhe e shpërdoron të drejtën e mbrojtes së vetvetit, por këta ndodhë ndër të gjitha ligjët e ndër të gjitha çetat njerzore. - Kur i rásh njanit për me e falë për hatër të Zotit, gjakun qi kishte në mend m'e marrë, a e din shka më tha? - Ju meshtarët doni me na qitë fare. - Po si, morè Sokol, burrë i ndershëm si jé, m'a thue këtë fjalë se na meshatërt orvatemi për të keqe të juej, e jo për të mirë e juej? - Po, tha, zontí, se e treta herë qi falim për hatër të Zotit, e qe tash janë çue e më kanë vrá nipin e pa - babë, tue thanë: Do t'a vrasim dé t'a qesim fare Sokolin, se tash na falë prap për hatër të Zotit. Mos kujtò, zotni, më tha, se mirakande due të qes vetin në mal e të marr në qafë njizet e dy rob qi kam: jo, se më dhimbet vehtja e më dhimben robt, por, po nuk e mora gjakun as këso here, janë në kuti me ardhë e me më djegë mbrendë me
gjith rob. - Nuk due t'a justifikoj vrasjen, due të merret vrasja e Shqiptarit me të gjith ata elementa, e ndër të gjitha ato rrethana, të cilat dishmojnë se malsori ynë, parimisht nuk vret për egërsi, por për nevojë. Vertè se Shqiptari ka shum ignorancë në këtë pikë morale, vertè se pasjoni e zotnon shum herë, vertè se edhe qet pushkë për namë e nemuz, por me pasë për t'a pvetë, gjithmonë ka për të gjegjë se, âsht mëkat me rrxue binán (njerin) e Zotit, por si me bâ. -

Kaq sa për dijení t'atyne qi nuk e dijnë ase nuk duen me dijtë se si âsht vertè palci i shpirtit të Shqiptarit.






* Pjesë prej librit të Pater Antonit,

"Andrra e Prêtashit",
Romë, 1959.




Si e zbuluan komunistët

ku strehohej Pader Anton Harapi





Gajtë një bisede të zhvilluar në qytetin e Shkodrës në vitin 1996 me z. Gjon Verri, ish - banor në katundin malor Plan të Dukagjinit, mësova shumë detaje të tjera të jetës dhe misionit të Pader Anton Harapit. Ai, në fillim të kujtimeve të tija, për mysafirin e ri të shtëpisë së tyre, kujton portretin e tij, që i ka mbetur në kujtesë kur nuk ishte më shumë se 15 vjeç.

Ndër të tjera ai kujton: "Mbaj mend shumë mirë, se At Antoni, gjithnjë mbante me vete një "Ditar personal", ku, çdo ditë shënonte, por pa treguar asnjëherë, se çfarë kishte në faqet e shkruara të shënimeve të tij. Një ditë, si fëmijë që isha e pyeta: "- Çfarë të duhen këto shënime At Anton?!" Ai m'u përgjigj: "- Se mund të vijë dita dhe mund të duhen".

Pikërisht, këto shënime të përditshme të meshtarit nga Shkodra, i kisha ruajtur me kujdes në shtëpi, mbasi ai m'i kishte dhënë që t'i ruaja. Komunistët, të cilët erdhën në shtëpinë tonë, e dogjën tri herë banesën dhe se këtë fat të keq ka patur edhe blloku i shënimeve të At Anton Harapit O.F.M. Në dimër, ai mbante të veshur një gozhup (triko te leshtë), kurse në krye një kapuç dhe se në dorën e vet kur delte në mal kishte një këmesë. Lexonte shumë dhe librat i kishte miq të vërtetë".

I zhytur në vorbudhen e kujtimeve të shkruara Gjoni, pasi pushon pak e rinisë bisedën, sikur ngjarja të ketë ndodhur dje. Ai shton, se: "Një ditë, më kujtohet si sot, ishte ditë e premte dhe në faqet e tij pashë lot mallngjimi dhe keqardhjeje. Duke e parë në këtë gjendje si asnjë herë tjetër gjatë gjithë kohës, që qëndroi në shtëpinë tonë e pyeta: "Pse po merzitësh? Në atë gjendje të thellë shpirtërore siç ishte më tha: "Dëgjo këtu: - Kjo nuk asht punë ditësh, as muajsh, as vjetë, por nji kohë e gjatë. Unë kam ndjet me vdek si shqiptar, se si kam ba keq kujt. Nji gja më shqetson ma shum për ty, se ke me vujt tan jetën dhe se djali yt, ka me u rrit dhe kan me ta vy edhe yllin".

Malësori bujar Verri, shton për pader Antonin, se: "Ai kurrë nuk ka dëgjuar për të ikur jasht Atdheut, sepse shpesh më përshpëriste, se "gjithçka e kam ba vetëm për Shqipnin".

Megjithsë, kanë kaluar shumë vjet dhe ju po më pyesni, se kur ka ardhë për herë të parë At Antoni në shtëpinë tonë. E kam shumë të freskët në mendje, se At Anton harapi për herë të parë në shtëpinë tonë ka ardhur me 5 dhjetor, e cila përkon me ditën e Shën Kollit dhe ne, si shtëpi, ishim përgatitur për ta festuar. Pra, ishte viti 1944. Unë kam punuar si ekonomist pranë Kuvendit të Motrave Stigmatine në rrugicën e njohur Gjuhadol të Shkodrës. Kjo punë më ka krijuar shansin e mirë që të njihem nga afër me përsonalititetin e shquar klerikal e inteleaktual të vendit të paharruarin At Anton Harapin. Shumë muaj me vonë më 8 qershor të vitit 1945, ai është arrestuar. Përpara se të vinte në shtëpinë tonë, ka kaluar një natë në katundin Prekal dhe një natë tjetër në katundin Kir, derisa me 5 dhjetor të vitit 1945 erdhi në shtëpinë tonë.

Françeskani ose Frati ynë, ka qëndruar pranë nesh nën dijeninë e disa banorëve, siç ishte në asokohe katundari Prek Ndou, asokohe me detyrën e Kryetarit të Këshillit dhe Bajraktari i katundit Mark Kola, që ishte dhe kushëriri i Kryetarit dhe ne të gjithë antarët e familjes tonë.

Pra, rrethi i njerezve që ishte në dijeni, për vendin, se ku ishte strehuar Françeskani i nderuar ishte shumë i ngushtë dhe konspiracioni në këtë rast ishte shumë i madh. Ishte koha, kur në shtëpitë e çdo katundari shpërndaheshin për të bujtur partizanët. Kryetari, që merrej me organizimin e tyre, asnjëherë nuk caktonte partizanë në shtëpinë tonë, mbasi e dinte se tek ne ishte Pader Antoni.

Në këtë rast, ai ruante veten, detyren, fratin mik dhe familjen tonë, që ishte berë një streh e sigurtë e meshtarit që përndiqej nga forcat e Sigurimit komunist për ta arrestuar me çdo çmim, porosi kjo që kishte ardhur drejtpërdrejtë nga Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu.

Kishte raste, që për të mos rënë në sy të shtëpive të tjera të katundit dhe të banorëve që bënin vizita mes njeri tjetrit, përpara se të sillte partizanë në shtëpinë tonë, Preka, në fillim na vinte në dijeni dhe ne menjëherë merrnim masat, për t'a ruajtur ose fshehur në podrum At Antonin, që të mos diktohej nga partizanët.

Podrumi ishte i tillë, ku poshtë fshihej françeskani dhe sipër shtronim sanë dhe lidhnim lopën, e cila kulloste e qetë. Në shtëpinë tonë kabë kontroll mbi 15 herë partizanët dhe ai nuk është zbuluar asnjëherë.

Në katundin tonë, në Plan të Dukagjinit (Malësi e Madhe), si famullitar ishte At Daniel Gjeçaj, dhe se ai e dinte shumë mirë se frati tjetër ishte strehuar tek ne. Shpesh organizonim takime dhe vëllezërit e Urdhërit Françeskan shkëmbenin korrespondenca".

Gjatë bashkëbisedimit me Gjon Verrin, dëshmitar okular i mbetur gjallë nga pjesëtarët e familjes së tij, për të saktësuar edhe më tej pyetjen se cilat janë rrethanat, që sollën zbulimin dhe më pas arrestimin e Fratit, dëshmitari kujton me hollësi:

"Kam mendimin, se At Anton Harapi, nuk është arrestuar për shkak të pretenzën së dhëmbëve, por se ngjarja është zhvilluar ndryshe nga sa shkruhet në një sërë artikujsh që janë botuar kohët e fundit për jetën e përsonalitetit At Anton Harapi. Me kujtohet se asokohe me një mision të veçantë batalioni i partizanëve, është nisur nga qyteti i Shkodrës për të arrestuar patjetër At Anton Harapin. Mbas mend, se nga ora 11:00 e natës, shtëpia e jonë ka qenë e rrethuar nga ndjekësit komunistë. Ata, mbasi kanë qëlluar qenin në oborr, kanë hyrë në shtëpinë tonë dhe menjëherë më kanë kapur mua dhe të gjithë antarët e tjerë të familjes. Më kanë pyetur, se ku është prifti? Unë u thashë, se këtu nuk kemi prift dhe menjëherë kanë nisur të qëllojnë pa mëshirë mbi mua.

Nëna dhe vëllai, që ishin në dhomën tjetër, mbasi kanë dëgjuar përplasjen e derës së shkelmuar janë habitur. Më pas, kanë thyer derën tjetër dhe kanë arrestuar vëllanë e madh, duke i ënë menjëherë në duar prangat. E kanë pyetur edhe atë, se ku është prifti? Në këtë mënyrë, kanë filluar të veprojnë, duke kontrolluar tërë shtëpinë, por jo në mënyrë të imët. Kështu, për vëllanë e madh kanë nisur torturat, ndërsa mua më kanë arrestuar, duke më lënë në pyll, kurse nënën e kanë lënë në shtëpi.

Komandanti partizan i ndjekjes, i pohoi me gojën e vet Kryetarit të Këshillit të katundit tonë, se At Anton Harapi është i paditur (spiunuar) dhe se nuk shkojmë në Shkoder pa e gjetur atë kudo që të jetë futur. Kështu ata kërkonin, që të na detyronin të flisnim ne, mbasi Frati ishte i paditur prej dikujt tjetër.

Unë e kam nxjerrë priftin në një pyll, por pasi mua më arrestojnë, siç tregova më lart, frati gjatë rrugës më tha: "E kam llogarit kur kam ardh ktu". Këmi shkuar në pyll dhe ata e kanë marrë meshtarin dhe e kanë hypur në një mushk dhe në një mushk tjetër kanë hypur Prekën. Kështu sëbashku i kanë çuar deri në kishën e Planit. Të nesërmen e kanë dërguar në Kodren e Shën Gjergjit. Me datën 10 kanë ndalur edhe nanën time, Mark Kolën dhe Prek Ndoun (ku të dyve ua morën edhe armët), motrën dhe vëllanë tim. Më pas komunistët na inati kanë djegur shtëpinë tonë, kanë marrë me vete lop, dhi dhe gjithçka tjetër që gjendej në shtëpinë tonë.

Në hetuesi kemi qëndruar rreth 5 muaj, pra e gjithë familja ime, Kryetari i Këshillit dhe kushëriri ynë, që sëbashku me nënën kanë dalur në gjyq në vjeshtën e vitit 1945. Pretenca e prokurorit, ka qenë e menjëhershme dhe me dënim kapital, pra me vdekje, kurse vendimi për dy burrat e mësipërm ishte 101 vjet burg, ndërsa nëna jonë 60 vjet. Françeskani At Anton Harapi, hetuesinë speciale e ka bërë në Tiranë. E kanë pyetur për armët, se ku i ka fshehur dhe At Antoni, mënjeherë është përgjigjur, duke nxjerrë librin e Urat-ve ka thënë: "Këto janë armët e mia?".

Portreti i tij fizik, ka qenë ky: i gjatë, i thatë, zeshkan, me ballë të gjërë dhe hundën pak të madhe. Pëlqente shumë të vishej me kostum malësorësh, njësoj sikur kishte lindur mes këtyre malëve të ashpra të Alpeve. Nuk rruhej shpesh. Ka pasur dhomen më vete dhe kënaqej kur prehej i qetë në botën e tij në vetminë ëndrrimtare, duke shkruar pesh deri në orë të vona nën dritën verbuese të kandilit. Ishte i mërzitur dhe përherë mbante një heshtje. Ai me sa dukej merzitej për çorrsokakun, ku e kishte futur ideologjia komuniste dhe ateiste vendin e qytetin e tij të dashur Shkodren e vlerave të larta të qytetërimit perëndimor. Meshën e thoshte shpesh në shtëpi, në prani të njerëzve tanë të familjes. Për më tepër, letërkëmbimin e kryente shtëpia e jonë si nga Kuvendi Françeskan në Shkodër në vendin ku ishim ne dhe anasjelltas?

Historia e vrasjes së At Anton Harapit është sa e dhimbshme, aq edhe e lavdishme. Fratin e Shën Françeskut deri në flijim, e këshillojnë që të ikë nga Shqipëria, sikurse bënë shumë njerëz kundërshtarë të rregjimit të diktatorit stalinist Enver Hoxha, që dhunshëm dhe me mashtrime erdhi në pushtet. Fakti është, se Frati, këtë këshillë dashamirësie e hodhi poshtë prerazi, duke thënë me krenari: "Kam punue për Shqipni ballfaqas. Nuk pres shpërblim, por as denimi nuk ka pse m'pret. Bashkatdhetart e dinë fort mir se kurr nuk i trathtova. Me ta vuajta, me ta punova, me ta qindrova, me ta gzova. Me ta edhe do des. Eshtent e mi, n'token e t'parve t'jen testamendi em".

Në muajt e fundit të jetës së tij, ai u strehua në katundin Kir (Malësia e Mbishkodrës), më parë, duke u shoqëruar nga martiri i nacionit Lef Nosi dhe pastaj në katundin Plan, nëpër malet e ashpra të Veriut, në mes të të cilave kishte punuar gjatë viteve, kur ishte meshtar në famulli. Kështu i ndjekur nga kriminelet e kuq të veshur me ngjyrën e barit dhe një yll në ballë, frati ynë At Antoni, u strehua nëpër shpellat e maleve, për një kohë të gjatë, duke qendruar me uratë në duar dhe me një bllok ditari me shënime... Befasisht u zbulua... në një shtëpi nga "pretenza e dhëmbëve"...





Epilogu





Ai i gjykua dhe u dënua nga Gjyqi Ushtarak në Tiranë, ku, kryesonte procesin gjyqësor kryetari i saj Koli Xoxe dhe si prokuror përgjithshëm ishte Bedri Spahiu (të cilët, e pësojnë nga bisha komuniste, që hante këlyshët e vet)... Kjo u realizua në mënyrë të përpiktë, me porosi të drejtpërdrejtë të kryexhelatit antishqiptar Hoxha, që çdo ditë jetonte mes ekstanzave dhe sadizmit perves dhe kishte vënë shuma të mëdha për ta kapur të gjallë ose të vrarë pa dalur jashtë Shqipnisë...

Pretenca e gjyqit ishte kulmi i një poshtërsie dhe fabrikimi të pashoq, të një sistemi që i lindi. Por çudia nuk soset me kaq. Dosja e fratit të urtë, është e mbushur fill e mbarim me akuza shpifëse, trillimi i së cilës ishte përgatitur me kohë nga kuzhina ndërkombëtare jugosllave e shqiptare, që asnjëherë nuk deshtën nacionin dhe fytyrat e ndritshme të nacionalizmit shqiptar.

Ishte mëngjez i vranët. Binte shi. Në orët e para të datës 14 shkurt 1946, u nxor nga qelia e burgut të vogël, frati fisnik, që me duart e bashkuara në parzëm, me krye të varur dhe sytë gjysmë të mbyllura nga torturat e rënda , ndaj të cilit me intensitet të lartë ishin ushtruar pa ndërprerje nga gardianët xhelatë, qëndronte me stoicizëm, si sfidë, duke thënë Lutjet e fundit, kur e çuan në periferi të Tiranës për ta ekzekutuar...

Frati i përvujtë, por krenar hidhte hapat me kujdes, duke ngritur herë-herë kindet, për të mos u stërpikur nga balta që e rrethonte. Një prej ekzekutorëve barbarë i tha: "Mos ki dert, o prift reaksionar, se te balta ke me perfundue. Në çast reagoi nga drita shpirti i tij shëmbullor: "Atje tek shkoj biri im, dua të shkoj i panjollë, siç jam kenë tanë jetën".

I bekoi vrasësit e tij, i fali për aktin që do të kryenin nën shembullin e Jezu Krishtit. Këtë dëshmi feje të dëshmitarëve martirë, ku asnjë nuk e mohoi fenë, e pasuruan librin e "Martirologjisë Romane", duke i shtuar një faqe të shkëlqyer fesë së Kishës së Shenjtë Katolike në Shqipni.

Ky Dishepull i përvujtun i Shën Françeskut, që i ka të tretuna eshtnat e tij, nëpër zallishtet e Tirones, i fliste shqiptarëve me këtë vepër të martirizimit për "Fe e Atdhe": "Po të mos i zeni besë fjalve t'mia, ja tek keni vepren teme për peng sigurie".







Shkrimi origjinal i At Anton Harapit

për ta përkujtuar si patriot të shquar





Ishin çaste nga më të vështirat, që po kalonte Shqipëria. Nga njera anë, vëndi ishte i pushtuar nga forcat gjermane. Nga ana tjetër, lufta vëllavrasëse po merrte përpjesëtime tashmë të pakontrollueshme. Dhe nuk mjaftonte me kaq, por propaganda aq joshëse e partisë komuniste që propagandonte "parrajsën tokësore", i kishte ç'orientuar mëndjet shqiptare, kë më shumë e kë më pak. Në këto kushte i propozohet Patër Anton Harapit të bëhet anëtar i Këshillit të Naltë të Regjencës. Dhe ai, për hir të vëndit pranon, por pranon me një kusht : t'i miratohej emërimi nga Vatikani. Mbas miratimit ai e merr postin dhe mban një fjalim programatik me rastin e betimit të tij përpara parlamentit me 13 janar të 1944 - ës.

Ka ardhur koha për të folur me gjuhën e fakteve dhe jo ipoteza e supozime të improvizuara, sikurse ka ndodhur gjithnjë nga historiografia komuniste, përfaqësuesit e së cilës ende sot mendojnë e shkruajnë me gjuhën e sistemit që perendoi. Ndonëse kanë dalë në qarkullim fakte dhe dëshmi të reja, të kundërta me ato që janë keqpërdorur nga të ashtqaujturit historianë, përsëri Frati ynë shihet e trajtohet si "trathtar", "fashist", "kolaboracionist", kur dihet se i tillë ka qenë dhe mbetet dikatori Enver Hoxha, i cili me një urretje latente kërkoi me çdo kusht eleminimin fizik të Klerit Katolik dhe një ndër përfaqësuesve më të denjë dhe të lartë të saj diturakut dhe shqiptarit të kulluar At Anton Harapit.

Ndërkohë fundi i Luftës së Dytë Botërore bëri që ajo llavë e , që përfshiu Europën Lindore, të rridhte drejtë jugut duke djegur ç'gjente përpara, derisa u nguros në brigjet e Adriatikut si edhe në kufirin tonë jugor me Greqinë. Mjer ata që ishin intelektualë e mjer edhe ata që nuk ishin internacionalistë. E për Pater Antonin shto këtu edhe: mjer ai që ishte edhe klerik. Historia dihet. Patër Antoni u pushkatua nga diktatura komuniste si tradhëtar i atdheut. Si të tillë diktatura e futi figurën e tij edhe në tekstet e historisë. Pa i dalë zot Patër Antonit si avokatë, le t'i a lemë atij vetë të mbrohet me betimin e tij dhe lexuesi të jetë juría që t'a gjykojë.

Me sa duket shekulli i ri, ku historianët komunistë kanë futur trupin, por jo mendjen e shëndoshë, nuk i lë që të shohin përtej rrymës së tyre të socialrealizmit që krijoi idhulli i tyre Enver Hoxha dhe që e zbatuan me fanatizëm shkrimtarët dhe studiuesit me "vepra dhe "buletine shkencore", që veç të tilla nuk ishin asnjëherë? Për fat të mirë Pader Antoni ka lënë shumë gjëra të shkruara që nuk kanë nevojë për shumë koment, një prej të cilëve është edhe shkrimi që po botojmë të plotë më mënyrë origjinale?





Fjalimi i Shkëlqesisë Patër Anton Harapi O.F.M.





Tash sa kohë publiku shqiptar ka pritë me ndie nji fjalë prej meje. Megjithëse parashoh se do të kuptohem keq dhe do të komentohem ndoshta edhe mâ keq, due t'i a çoj në vend dishirin: due t'a thom fjalën t'ême. Por, vall, shka të thom, kurse me fjalë jemi ngi? A kemi kund ndonji punë të mbarë, pse sa për fjalë të bukura nuk jemi ngusht aspak!



1- Ja, pra, se nji punë e parë u bâ : mbas sa muejësh anarkije, sa të frikëshme aq edhe të rrezikëshme, sot - mirë a keq- kemi nji Këshillë të Naltë, kemi nji Parlament, kemi nji Qeveri, kemi nji auktoritet shqiptar. Këtë vepër dikush e shikon me sy të mirë e dikush me sy të keq, aq sa edhe miq e dashamirë të mij mrrijtën me thanë: Shka i u desht Pater Antonit me i a hy kësaj pune? Këtyne due t'i u përgjegjem, jo si zyrtár, por si mik, jo për të përligjë vehten, por për të ndritun mendimin t'em dhe të tyne.
Më rrenë mendja se nuk ka zog shqiptari që të mendojë se unë e mora këtë barrë për kulltuk, për interesë a për ndonji intrigë. Mundet veç me drashtë ndokush mos qe ndonji maní e emja që më shtyni deri këtu. Edhe unë po u a vërtetoj fjalën dhe po u thom se po : manija e Shqipnis, po, qe ajo që më vuni dilemën : a me anarkista për të bâ gjak, ase me hjekun dore prej çashtjes kombtare. Dhe mbasi shpirti nuk m'a tha të bâj as njenën, as tjetrën, qeshë i shtërnguem të zgjedhi njenën dysh : a të baj nji marrí tue e pranue këtë zyrë, ase të tregoj nji dobësi tue u largue. Vendova mâ mirë të bâj nji marri : ase - sikurse thonë ata shqiptarë që duen të ruhen të pastër - desha të komprometohem.



2- Ja arsyeja për të cilën pranova të marr pjesë n'auktoritetin shqiptár : pse nuk mujta t'a shoh Shqipnin n'anarki. Në këtë kohë dhe ndër këto rrethana, për né shqiptarët anarkija âsht nji turp dhe nji delikt : po, turp âsht të ngatrrohemi shoq me shoq dhe vetë të krijojmë Babylonin shqiptare, pa qenë të zotët t'i a gjejmë fijen lamshit; delikt âsht në këtë moment kaq kritik për botën mbarë të vejmë për ideal vllavrasjen, përmbysjen e katundevet, humbjen e gjâs dhe shkatrrimin e familjevet. Kësaj i thonë rrokoll më rrokoll! Pra, m'u dhimbt populli e m'u dhimbt Shqipnija.



3- Maní ? E po, si kujton Pater Anton Harapi se ai po e shpëton Shqipnin?! ? Jo, zotni! Asnjeni nesh, që kemi marrë zyrën e Këshillit të Naltë, nuk e kemi pretenzjonin të mbahemi shpëtimtarët e popullit. Dhe atëhere, pra? ? Shqipnin do t'a shpëtojë Zoti, kurse na i kemi vu vehtes nji misjon: të përpiqemi me të gjitha fuqit për t'a pakësue mjerimin dhe shëmtimin shqiptar. Na e kemi ndërgjegjen të kjartë se jemi njerëz nevoje, d.m.th. se vetëm nevoja e kohës na ngrehi në këtë shkamb; as nuk kemi fjalë të mdhaja dhe premtime të bukura, por, po mujtëm t'i a lehtësojmë popullit sado pak ata shka vuen, dhe po mujtëm të vejmë nji gur sado të vogël për konsolidimin e çashtjes shqiptare, do të jemi të lumtun.



4- Përveç këtij misjoni, nji tjetër arsye e fortë më shtyni t'a baj këtë hap : Qaje, Zot, të keqen - thashë me vehte - si mos me u gjetun në Shqipni burra të zotët, që të marrin përgjegjsi publike dhe të flijojnë vehten për kolektivitetin?! Mospranimi i bashkëpunimit në këtë rasë - me e shikue hollë - për mue do të kishte qenë nji spekulacion : unë, i grishun botnisht të jap kontributin t'em për çashtjen e kombit dhe për ndihmën e popullit, mâ parë do t'anojshem të ruej kryet dhe prestigjin t'em personal, se sa me rrezigue vehten për çashtjen e përbashkët. Anishka - thashë - rroftë populli edhe pa mue, rroftë Shqipnija!



5- Edhe komunistavet due t'u a tham nji fjalë , por kjartë e shkurt. Unë jam i bindun se pak janë ata shqiptarë, të cilët vërtet e kuptojnë doktrinën komuniste, por, tashmâ të gjithë po e shohin dhe po e njohin organizatën dhe veprën komuniste në Shqipni. Kjo âsht vërtetë, e kjo don me thânë se gadi të gjithë komunistat shqiptarë veprojnë me krye në thes pa dijtë shka bâjnë dhe për shka veprojnë. Por, po thonë se e kanë për Shqipni, e vetëm për Shqipni. Unë due t'u besoj, por ky dallim midis doktrinës komuniste dhe veprës komuniste me formën kombtare - sikurse i kam ndigjue unë dhe vetë tue dishmue organizatorët komunista -- mue më ban me dyshue për sinqeritetin e kësaj rryme shqiptare: Pse, vall, komunistat veshen e ngjeshen me zellin atdhetar, kurse atyne mbi të gjitha u intereson doktrina dhe jo atdheu? Masat terroristike, mandej, vllavrasja, lidhnija e ngushtë deri në dependencë të plotë prej dorës së huej, dhe përdorimi i çdo mjeti për qëllim, nuk i lânë vend dyshimit. More, me
kobure në gjoks nuk bâhet kush as vllá, as shoq, por ja skllav, ja mizuer apo hypokrit. Gjithëmonë tue rrenue, nuk ndërtohet.
Porse, mbas gjase, komunizmi sot ndër ne e ka lânë m'anash doktrinën dhe don të justifikohet me veprën politike atdhetare. Kjo për mue âsht nji kontrast. Nuk due të bjerri kohë tue polemizue me komuista, vetëm po thom se këtu në Shqipni palla në thes nuk hyn. Nuk kemi si t'andrrojmë me ngrehë republikën e Platonit, kurse jemi ende në gjendjen primitive; nuk kemi sot si të kapërcejmë n'internacionalizëm kurse ende nuk e kemi formue si duhet ndërgjegjen kombtare. E pse atyne u âsht mbushë mendja se luftën e fitojnë udhëheqësit e së tretës internacjonale, nuk âsht kjo nji arsye, që na qysh tash t'i a nxjerrim sytë shoqishoqit dhe të krijojmë hekatomba shqiptare.
Pater Anton, ti me atë prizmën t'ande a e shef kund Shqipnin? ? Kështu më shkruente tash së voni nji mik i përzemërt: kështu e dij se më pyet zemra e popullit shqiptar. Ku jemi? Ku vemi? ? Përgjigja duket si të ishte e lehtë, por âsht shumë e vështirë. Lufta botnore e shtini ndër gjire të veta rrëmbyese edhe Shqipnin. Kolosët mâ të mdhejt të botës, si - çë mos mbahet mend kurr - po gjuehen shtjelma dhe po vriten shoq me shoq aq rreptas, sa me u dridhun fëmija në zemër të nânës. Çfarë politike do të ndjekim tash na mizat e vogla për të shpëtue? Kush thotë se i vetmi shpëtim për né, âsht të vehemi me luftue krahas me njenin a me tjetrin vigan, kurse unë mendoj, se e vetëmja rrugë shpëtimi âsht, të ruhemi, mos të marrim ndonji shtjelm andej a këndej, prej njenit a prej tjetrit, dhe të bâhemi të paqenun : të hupim pa shenjë, pa dukë. Ja, në dy fjalë politika për ne në këtë kohë: t'a ruejmë vehten moralisht dhe materjalisht sa mâ të bashkuem dhe sa mâ të fuqishëm, gati për çdo
eventualitet.



Sa për politikën e mbrendshme, unë jam i bindun se gjindemi në nji kaos mendimi dhe në nji kontrast flagrant veprimi; dhe po të vijojmë në këtë rrugë, do t'i a bâjmë vorrin vehtes, do t'i a vejmë kazmën Shqipnis. Ja, edhe se për ç'arsye:


1- Disorjentimi i ynë në mendim dhe në punë, fill çon në vend planet e anmiqvet, të cilët duen me na pa të humbun. Qe sod: sa kapadají, aq rryma e aq parti!


2- Demoralizimi i ynë ka vojtë ke s'vé mâ: në njenën anë, aq e kemi humbë besimin në shoqishoqin, sa në mendje të shumkuj âsht hjekë mundësija e altruizmit dhe e mirësis shoqnore. N'anën tjetër na ka ra zemra në bark: gadi të thuejsh e kemi bjerrë ndërgjegjen dhe besimin në vetvehte si kolektivitet; mandej edhe sot, që për ne âsht jeta a vdekja si komb e si shtet, gjithënji vijojmë në shpinë të Shqipnis, të bâjmë spekulacjone, të krijojmë partí, të ndjekin krahinarizëm, fanatizëm, akraballek, dhe - mâ tepër se kurrgjâ - t'i hjekim politikë njeni tjetrit. Shpirti i shqiptarit njitash mâ duket se âsht lodhë përnjimend. Puna ka vojtë në te, dhe nuk ka tjetër, por njena dysh: a të bashkuem, a të mbaruem.



3- Reaksjoni nacionalist, aq për t'u levdue në moshën e ré, nisi me të vërtetë me nji ideal, por mjerisht degjeneroi në pasjon, i cili e verboi aq keqas, sa kemi sy dhe nuk shohim, kemi mendje dhe nuk bindemi se vllavrasja, që dita me ditë po merr përpjestime dhe mënyrë aq të tmerrshme, ajo âsht rrenimi i ynë fizik, moral, ekonomik dhe politik.

T'i nxjerrim syt shoqishoqit, t'i presim veshë e hundë, t'a sakatojmë kambësh e duerësh, t'a dhunojë shqiptari shqiptarin në mënyrën mâ barbare, këta nuk janë zakone shqiptarësh; as nuk âsht ideal e nacjonalizëm, por âsht egërsi, degjenerim, turp dhe faqe e zezë. Patëm fillue me nji poezi dhe po mbarojmë me nji tragjedi, sa me i u dhimbtë gurit e drunit. Nuk âsht dita sot të likuidojmë fajet e fajtorët; sot na duhet të bâjmë nji punë të vetme: të shpëtojmë kapitalin e parë, që âsht Shqipnija dhe populli. Fajtorët mjaft t'i paralizojmë që mos të jenë të damshëm e mandej nesër do t'i thrrasim me na dhanë arsye.



4- Rrymët e soçme po bâjnë nji gabim të randë: ato po ndërlikojnë vendin ndër idé dhe ndër punë. Susheptibiliteti i shumëanshëm na bâni të harrojmë realitetin e punës, çashtjen kombëtare dhe shpëtimin e popullit, edhe jemi kapun fyta - fyt dhe po përleshemi për çashtje formash e reformash dhe ende nuk e dijmë me siguri ku e kemi Shqipnin dhe kryekreje zihemi për formën shtetnore; ende nuk e dijmë si do të përfundojë lufta për Shqipnin t'onë, dhe që me tash duem t'u vejmë reforma shqiptarëvet. Ja, po mbetemi pa popull, pa fshate, pa troje. Ja, po shpenzojmë mija njerëzish, miljona pasunish, të gjithë kapitalin moral dhe financjar shqiptar! E po për shka? Jo sigurisht për Shqipni, pse në këtë pikë jemi të gjithë njij mendjeje, por vetëm pse në këtë kohë, e cila âsht kriza e fundit, duem t'imponojmë, kush reformën shoqnore, kush formën shtetnore. Po a të vdekunvet, nji populli të fikun dhe të mbaruem do t'i ndjellim kohën e Arit apo Parrizin Shqiptar?! ...

Mos druej, djalëri; mos u frigoni udhëheqës shqiptarë, idealista, a shka jeni a i thoni vehtes! Zot, shpëtoftë Shqipnija dhe populli, pse unë mâ i pari - ju a dhashë besën e Zotit - do t'a qes kushtrimin dhe do të prij për reformën shoqnore, pse tashma e kanë pa, edhe miopët shqiptarë, se me systemet e deritanishme nuk kemi si të rrojmë mâ në Shqipni. Po nuk na patën mësue dhe çelë sytë tridhetë e sa vjete provash e rreziqesh, as treqind vjetë të tjera nuk do të munden me na regjë. Veç të shpëtojmë, pse i gjalli ka derman.



5- Mbas gjithë së keq, këto janë dame dhe gabime që shihen e dihen, prandej mund të ndiqen e mund të ndreqen. Unë gjej shka t'admiroj edhe ndër kundërshtarë: vendimin e prém, sakrificën e qindresën. Nuk jam me ta as në parim as në metodë, as për shka bâjnë e si bâjnë, por atyne disi mund t'u bâhet hallall mbassi luftojnë për dishka. Por shka t'u bâjsh gjymsakëvet, abstensjonistëvet, indiferentëvet, shqiptarëve të vdekun në shpirt, të cilët - a prej frige, a prej egoizmi vehtjak që mos t'i qesin trazim vehtes, ku edhe për t'u mbajtun elitë dhe esnafë në sferën e atyne që nuk duen të përzihen - e kanë vu për nderë e vlerë që mos të deklarohen në kurrnji mënyrë as për qeverí e as për anarkí. Këta janë parasitët e Shqipnis; për ta pasiviteti dhe negativiteti janë ideal; nuk duen të vehen në rrezik as sa të zit e thonit, por të rrojnë dhe të gëzojnë në shpinën e të tjerëve. Dobësi mendore! Dobësi morale! Dobësi shoqnore! Po qe kush për plumb, patjetër këta kishin me qenë mâ të parët.

Në luftën e Waterloo-s i qe paraqitun Napoleonit nji kryetar komuneje, i cili, tue e deklaruem vehten asnjanës, mendoi të justifikohej. Vranje, -- tha Napoleoni - venje në plumb meniherë, pse anmikut që të del përballë i qoftë falë, por ky që rrin i mëshefun n'apathin e vet, ky âsht mâ i rrezikshëm, pse jo vetëm âsht anmik, por edhe spekulator i dobët.

E mjerisht, shtatëdhetë përqind të shqiptarëvet janë të tillë. Si do t'u bâhet? Çonju të vdekun se na mbytën të gjallët! Çou, Vaso Pashë Shkodrani, e qaj, pse nuk paska qenë për t'u qa Shqipnija atëherë, kur ti me shokët e tú përpiqeshit t'a shpëtojshit prej kthetravet të hueja, por sot, por sot me lotë gjaku do të dertojmë, se shqiptarët me duerët e veta janë tue rrenue kulm e themel:



O moj Shqipní e mjera Shqipní,
Kush të ka qitun me krye në hí ?





Tepër pesimist, Patër Anton, kanë për të më thanë shumë zemra që ndiejnë, na me fjalë të tjera paskemi mbarue?!

Jo. Me të vërtetë nuk kemi mbarue. Kemi ende kohë. Mjaft të duem se mundemi; mjaft mos të përtojmë se dijmë; mjaft t'i vehemi sinqerisht[/b], se me sigurí i a dalim. Ja edhe se si:



1- [u]T'a krijojmë nji fuqí morale në Shqipni. Edhe në mos gjêjshim nji njeri që sot t'a përvetësojnë të tânë idén, vullnetin dhe përpjekjet e jetës shqiptare, kemi mâ shumë se nji asish, të cilët randojnë moralisht aq, sa me bâ pikën e gravitetit të jetës s'onë kombtare. Duhet të besojmë në dikend, të besojmë në vitalitetin shqiptar, të besojmë në fuqín e vullnetit t'onë, por të besojmë përnjimend. Po nuk i besuem vehtes sa duhet, nuk ka pse të besojë kush në né. Lypet t'a rindërtojmë ndërgjegjen t'onë vehtjake dhe kolektive.



2- T'a krijojmë fuqín shtetnore me nji mobilizim shpirtnuer dhe trupuer të të gjithë shqiptarëvet, me nji dishiplinë të shtërngueshme dhe me nji organizim të vërtetë.

Në kambë, ju oficerat! Shka pritni? Shka droni? Shka shtirateni? A sot a kurr, ju të parët për t'a shpëtue popullin, për t'a shpëtue Shqipnin. Për shka ju rriti, për shka ju mbajti dhe ju pregatiti Shqipnija ne mos për këtë ditë rreziku? Dam për ju me u strukun si pula të lagta sot, që tmera dhe potera vlon anë e kand nëpër viset shqiptare. Kush përveç jush do të prij në logun e fatosavet ? Ky âsht profesjoni i juej, për njikëte ditë jeni betue; sedra juej nuk do të durojë kurrsesi t'u a kalojnë sot varzat e grát në vendim, në guxim dhe në sakrificë. Jam i bindun se me dhetë oficera të venduem, por që kanë qitun cekën të vdesin përnjimend, i a vêjmë bazat organizatës shqiptare.

Ku jeni, ju zyrtarë, që Shqipnís m'i merrni rrogat dhe i prishni punën, dhe jo vetëm punën, por i cënoni edhe ekzistencën? Ku âsht ndërgjegja, karakteri dhe prestigji i juej? Si u a jep shpirti të merrni rrogat e Shqipnís, kurse ju dhe askush tjetër, çuet popull e Komb me i u dhimbët gurit e drunit?! ? Mos më qit arsye as shkaqe, ti zyrtar! Detyra për detyrë, ky âsht nderi, kjo âsht vlera e njij zyrtari. Të ka kapun friga se po vdes ûni a pushke? Po ti me atë zemër lepuri dhe atë vepër të pajetë, ti vdekë se vdekë - vdis të paktën në detyrë dhe për detyrë! Po t'a kishte kaq fuqí morale secili zyrtar, ja se u bâ organizata dhe fuqija shtetnore. A nuk e ndjen vehten as për kaq? Hesht, pse ti kështu si e ke bjerrë të drejtën me qenë, e ke bjerrë të drejtën dhe me folë! ? Por ka edhe ndër zyrtarë përjashtime. Ka përnjimend njerëz detyre, por nuk kanë ku me qenë, përse nji gúr nuk ban múr.



3- Të gjitha këto çohen në vend dhe plotsohen me nji fjalë dhe me nji vepër të vetme: të sakrifikohemi. Mjaft kemi sakrifikue të tjerët: sot t'i a nisim nga vehtja jone. Ju atdhetarë, që levdoheni se bâni vdekjen për Shqipni, të jeni të zotët të sakrifikoni pikëpamjet dhe pasjonet , rrymët dhe idét, oportunitetin dhe komoditetin vehtjak, po deshët t'i shpëtojmë rrezikut që na rrin mbi krye. Këtu i due idealistat, udhëheqësit, intelektualët: salus rei publicae suprema lex est! Ky âsht imperativi i ditës për të gjithë ata që ndjejnë përmbrenda si njerëz dhe si shqiptarë. Shpëtimi i çashtjes së përbashkët âsht bashkimi, por nuk kemi si të bashkohemi deri sa të mbajë sejcili të vetën. Ase kemi sakrifikue pikëpamjet t'ona, ase do të sakrifikojmë Shqipnin. Kjo âsht sakrifica shpirtnore e vetëmja për t'i a mrrijtë qëllimit.

Por edhe mos të kujtojë kush - si qe partish, elementash, krahinash - se e bân Shqipnin hajmalí apo privativë të vetën, pse Shqipnija âsht nji mollë e tharbët, sa nuk ka burrë që i ngjet dhambët, pa i u píe keqas; jo që shqiptari për nji plesht e djegë jorganin ?

Ka, po, në Shqipni vehtje dhe çeta, që për hatër të çashtjes së përbashkët, mbyllin nji sy dhe të dy, dhe bâhen si t'ishin të verbët, shurdhë e të pagojë. Kultura e shpirtit të tyne i shtyn të sakrifikohen, por jo të bâhen budallej; prandej, sidomos në këtë kohë kaq kritike, do t'i ruhemi fort nji gabimi të damshëm, që u bâ në kohët e kalueme: durimin, karakterin dhe ndërgjegjen e atdhetarëvet vërtè burra, t'i zamë ligështí dhe mbi te të marrim guxim, pse gjithëshka shkon deri në nji masë, dhe kur vjen shpirti me dalë, atëbotë as ai fatosi nuk din shka bân ? Të pikon zêmra gjak tue pá symptome dhe tue ndigjue ankime të forta mbi sa ndasí dhe vështirësí të mdhaja që deri dje i patëm kujtue të kapërcyeme!?

Kush, mandej, don dhe kërkon prej shqiptarësh prap e mâ gjak, mâ shëmtim, ai don të na shohë të humbun. Për nji miljon e sa njerëz që jemi, kemi derdhë gjak mjaft; nuk kemi shka të japim mâ tepër, veç edhe shpirtin e egzistencën.

Kushtrim, djalëri; kushtrim, burra të pjekun; qytetas e katundarë kushtrim, shqiptarë, të ç'do krahine, të ç'do besimi a shkalle shoqnore!

Lëshoni armët, pashi Zotin, pse mjaft gjak âsht derdhun, mjaft shëmtim âsht bâ, mjaft futa e zezë âsht vû. Ja, se mija dyerësh u mbyllën me ferrë, qinda e qinda votrash mbetën shkret e qyqja po këndon mbi trojet shqiptare. Ndigjoni gjâmët e nânavet, njehsoni lotët e bijavet shqiptare, shikoni atë hije vdekjeje që âsht shtri mbi familjet t'ona, kundroni se si po humbasim si komb e si shtet dhe, po nuk patët mênde me u kujtue, të keni së paku zêmër me ndie. Të huej po t'ishim shoq me shoq, do t'i dhimbeshim vetvehtes, e jo mâ vllazën njij gjaku dhe njij gjuhe, miq e dashamirë e shokë, të cilët i bashkon nji shpirt i vetëm, shpirti shqiptar; nji vend, nji zakon, nji interesë dhe nji flamur! Me ndie si njerëz nuk âsht dobësí, me i u shtrue arsyes nuk âsht ligështí, me lëshue armët e pasjonit dhe armët e krahut - për të ra në godi si bijshin burrat motit - nuk âsht mungesë gjallnije për Shqiptarët e sodit, por âsht vitalitet dhe fuqí morale, që tregon fisnikí, urtí e burrní si të parët na
e lanë trashigim.

Sod që jemi më kufí të përmbysemi me t'egër e me të butë, në këtë përmbytje të fundit, për ne nuk do të ketë germanofila, anglofila, italofila; s'ka njerëz të djeshëm e të nesërm, sot do të jemi shqiptarë e vetëm shqiptarë, të zot të çveshemi e të harrojmë gjithshkafen, vetëm e vetëm për të shpëtue komb, shtet e popull. Urrah të bashkohemi, se mbaruem: Të prâjnë fjalët e arsyetimet. T'a bâjmë monumentin kombëtar: bashkimin e shqiptarve.

marre nga http://www.alb-net.com/pipermail/alb...attachment.htm

[FLORIRI]

Ambroz Marlaskaj


Në nëntor të vitit 1884 në Kushnen të Mirditës do të lindte Lleshi, emri i pagëzimti që më vonë do të njihej Ambroz Marlaskaj.


Mëson në fillim në Kuvendin Franceskan të Rubikut e më pas nëUniversitet nëAustri ku diplomoh4et për teologji e filozofi. punon si pedagog në Austri e Ceki kthehet në Atdhe. Menjëherë përvec punëve baritore u angazhua në lëvizjen kulturore të kohës. Më 1916 zgjidhet anëtar Komisise Letrare krahas Luigj Gurakuqit, Gj. Pekmezi, sh., Gjecovit etj. Në vitet 20 për ndihmesë në mësuesi e pedagogji zgjihdet kryetari i organizatës "Lidhja e mësuesve të Prefekturës së Shkodrës". Revista "Hylli i Dritës bëhet tribunë e ideve dhe polemikave të tij për probleme të aktualitetit politik, social.


Në vitin 1923 është deputet i Mirditës në parlamentin Shqitpar një nga polemistët e flaktë të krahut të opozitës por dhe një nga polemistët e spiaktur të shtypit të kohës. Në këtë periudhë Ambroz Marlaskaj ka bërë emër si një intelektual i zoti në disa fusha të dijes, arsimit politikës etj. Në dhjetor të vitit 1924 së bashku me Nolin detyrohet të largohet nga atdheut. Emigron në itali. Punon si rektor universiteti në Romë profesor nëparis e Luver ( Belgjikë) detyrë të cilën e kreu deri sa mbylli sytë në qershor të vitit 1939 në moshën 54 vjecare.


Nuk rreshti asnjëherë të shkruarit dhe punën shkencore,e kësisoj la trashëgimi një sërë veprash të botuara ap në dorëshkrim si "Mbi monizimin dhe materializimin ( filozofi)"Historia e pedagogjisë dhe Psikologjisë". Një përmbledhje e historisë së Shqipërisë. ( histori). Ka botuar një gramatikë altine një fjalor latin një studim "mbi ortografinë e sotme" e shumë artikuj e studime të fushave të ndryshme.


Gjon Kamsi me rastin e vdekjes së tij në "Hylli i Dritës: shkruante një nekrologji ku thuhejL:.... mësues rriti nji djelmni n'idealet e shejta t'Atdheut. Predikator i fuqishëm, pat fjalën e rrjedhtë e të bindshme. Prekte e ngjiste fjala e tij... të gjithë i ndezte në dashtni për Atdhe e vepra fisnike... luftëtar me të vetmen armë të të drejtit, atdhetar i kulluet. Për këto virtyte të larta, mirditas i asaj mirdite qi nëpër kohë ë zeza mbet forcomje lirije për tokën shqitpare... s'kish shqiptar qënuk e njihte... si atlet bese e atdhetarie"

Marre nga gazeta 55
pergatiti Bardhok Pulaj