"Natyra " si interes i mbrojtur nga e drejta penale

[Himarioti]

"Natyra" si interes i mbrojtur nga e drejta penale

Nga Agron Gurabardhi
Jurist

-Tre etapat e një rruge të pasigurt
Njohja sociale e kërkesave të Agjencisë Kombëtare të Mjedisit mbi gjëndjen e mjedisit dhe mediatizimi i disa skandaleve të mëdha të ndotjes së ambientit janë bashkuar për të ndërtuar në opinionet e përbashkëta arritje të thjeshta përballë politikave jo të qarta, që po ndiqen, përsa i përket mbrojtjes së ambientit. Këto mund të përmblidhen në tre pika:"Që dëmtimet e mjedisit të dënohen!", "Që ndotjet e mjedisit të dënohen!", "Që rendi i natyrë së harruar të rivendoset!". Një numër i shumtë shoqatash ekologjistësh, në parim, mbajnë në një formë tjetër një qëndrim të përafërt pak a shumë kur ato denoncojnë, nganjëherë me zell, paefektshmërinë e të drejtës së mjedisit dhe paefektshmërinë e këtyre sanksioneve, duke kërkuar nga rendi juridik në fuqi instrumenta që t'u përgjigjen në mënyrë të përshtatëshme synimeve të tilla sociale. Njëra palë edhe tjetra bashkohen për të konsideruar që "mjediset natyrale" bëjnë tashmë pjesë në pasurinë e përbashkët dhe janë bërë pasuri, njëkohësisht ideale dhe materiale, që meritojnë mbrojtjen e së drejtës dhe veçanërisht atë të përforcuar nga e drejta penale.
Por në fakt në çfarë forme rreziqet e mjedisit janë marrë parasysh në fushën e së drejtës?
Historia e së drejtës penale të mjedisit është mjaftë komplekse dhe kujtesa e saj, së paku pjesërisht, na lejon të sqarojmë situatat e paraqitura nga arsyetimi i të cilave aq teknik ashtu dhe politik shkëputet shpesh. Më shumë se të tjerat, kjo e drejtë, në përbërësit e saj të shumtë, është një e drejtë e një marrëveshjeje jo të zgjidhur. Sigurisht, çdo sistem juridik nuk është veçse një rregullim, më shumë ose më pak i qëndrueshëm, i interesave shoqërore të ndryshme nganjëherë dhe shpesh kontraditore, nën arbitrazhin e autoritetit publik. Të gjithë të drejtat e reja ekonomike dhe shoqërore (e drejta e punës, konsumit, familjes, mjedisit, etj.) janë veçanërisht produkti i arbitrazheve të tilla politike dhe zbulojnë tensione ndërmjet interesave të kundërta, pjesërisht të qetësuara, por kurrë totalisht të eleminuara. Do të thoja që është gabim që të paraqesim nganjëherë të drejtën e mjedisit si një e drejtë që do mbron në mënyrë të njëanëshme natyrën, cilësinë e mjediseve të jetës, ekuilibrimet e mëdha ekologjike kundër agresioneve që vijnë nga aktiviteti njerëzor. Në fakt, kjo bashkësi e normave juridike kombinon, më shumë ose më pak harmoni mbrojtjen e këtyre interesave dhe vlerave shoqërore me të tjerat, rrënjësisht të ndryshme, që mund të jenë dhe të kundërta (mbrojtja e pasurive individuale, e lirisë së ndërrmarrjes e rregullimit të territorit etj.). Për më tepër edhe në kundërshtim me sektorët e tjerë të ndërhyrjes shoqërore më të vjetra, vendimet politike në këtë lëndë nuk e coptojnë konfliktin e interesave, as ekuelibrojnë në rregullimet e ndërsjellta. Eshtë më mirë të themi se këto vendime e shpejtojnë dhe japin një metodologji më pak ose më shumë të hollësishme për ta trajtuar.
Duke iu përmbajtur parimit të së drejtës penale për mbrojtjen e mjedisit, ne duhet të kuptojmë se: "Dëmtimet e mjedisit duhet të dënohen." Këtu ia vlen të ndalemi në faktet tronditëse të ndodhura vitet e fundit në vendin tonë, si ai i zhdukjes me qindra hektarë pyje dhe ekosisteme natyrore. Për zhdukjen e pyjeve të Lurës, Pukës, të Martaneshit, të Qafshtamës, të Dejës, duke vazhduar kjo masakër kriminale në të gjithë vendin, duke zhdukur kështu ekuelibrin minimal të interesave të lartpërmendura, kush u dënua apo u mor nën përgjegjësi penale? Veçse vendosjes së disa gjobave nga ish- teknikë pyjesh e sot policë pyjorë? Kush i dëmtoi parqet kombëtare, faunën dhe florën e tyre, gjatë këtyre viteve në vendin tonë? Të gjithë jemi dëshmitarë okularë të këtij shkatërrimi ekologjik, të këtij krimi ndaj ambientit dhe shoqërisë. Në programet dhe synimet e luftës kundër krimit, të shpallura nga qeveria apo drejtoria e krimeve pranë ministrisë së rendit, nuk përfshihen masat për luftën kundër krimeve të ambientit, duke harruar se ajo është pjesë e të drejtës penale e përmbledhur me nenet e saj në kodin penal shqiptar. Organet e policisë dhe të drejtësisë, në raportet e tyre për sukseset në luftën kundër krimit, përmëndin vetëm arritjet në luftën kundër drogës apo në ndonjë krim tjetër të bujshëm, pa çka se në mes të pyjeve shqiptare janë vendosur motosharra, që në mënyrë të paligjshme dhe tërësisht pa kriter po shkatërrojnë dita- ditës mijra hektarë pyje, pa u dënuar njëri për to dhe që lënë të kuptojë qartë se për ta ky nuk përbën krim.
Sensibiliteti ekologjik që është afirmuar në mënyrë rritëse duke u nisur nga fundi i viteve 90-të ka përhapur edhe ndonjë ide të gabuar, sipas së cilës politika publike, në lidhje me mbrojtjen e mjedisit, do të synojë në mënyrë eskluzivedominuese mbrojtjen e mjediseve natyrale dhe të kuadrit të jetës në dëm të interesave të tjera, siç është rregullimi i mjedisit, zhvillimi ekonomik ose arritja egoiste e pasurive individuale. Bëhet fjalë për një pikëpamje shumë reduktuese që ngatërron arritjet ose synimet e këtyre lëvizjeve me ndërtimet politike-juridike të kryera. Zhvillimet e legjislacionit këto vite, kanë përcaktuar vendimet publike në këtë fushë.
Përvoja që mund të marrim nga vendet e zhvilluara evropiane është ajo e ligjit të 10 korrikut 1976 mbi mbrojtjen e natyrës, që njihet në Evropë si teksti "Fari",( tekst që udhëheq tekstet e tjera në lidhje me mjedisin), i konsideruar si manifestim i parë i marrjes së një vendimi publik në favor të mbrojtjes së mjedisit. Neni 1 është i qartë. Ai fillon duke paraqitur atë cfarë është tërsisht e re, që " Mbrojtja e hapësirave natyrale dhe e peisazheve, ruajtja e hapësirave të kafshëve dhe të bimëve, mbajtja ekuilibrave biologjikë, në të cilat ato marrin pjesë dhe mbrojtja e burimeve natyrale kundër të gjitha shkaqëve të degradimit që kërcënojnë, janë në interesin e përgjithshëm". Ky ligj vazhdon duke shtrirë detyrimet e qytetarisë, duke treguar që: " është detyrë e secilit të ruajë apo të synojë të ndihmojë në ruajtjen e pasurisë natyrale në të cilin ai jeton." Së fundi, ky nen saktëson që: " aktivitetet publike dhe private të rregullimit, të pajisjes dhe të prodhimit duhet të puthiten me të njëjtat kërkesa". Opsioni që del këtu nuk bën asnjë lloj konfuzioni. Bëhet fjalë, pra, për të organizuar kordinimin ose përputhjen e aktiviteteve njerëzore, të rregullimit, aktivitetet bujqësore, industriale ose të dëfrimeve me një lloj niveli të mbrojtjes së mjedisit. Duke unifikuar interesin e mbrojtjes së mjedisit me atë të zhvillimit ekonomik të parë jo si ndërmjet të interesave të ndryshme. Që interesi i mbrojtjes së mjedisit mos t'i kundërvihet cdo lloj interesi tjetër me të cilin ai gjëndet i përballuar. ***
Mund ta komentojmë këtë moment duke thënë që do të duhet së paku për të kundërbalancuar forcën, tashmë mjaft të provuar, të interesave ekonomike dhe shoqërore sic është liria e ndërmarrjes së gjërave, e njohur nga Kushtetuta. Loja e balancës ndërmjet njërit ose tjetrit interes ka hyrë dhe përceptuar si e vështirë për të paraqitur gjëra të tilla, që neni 2 vijon duke vendosur pikat mbi " i ", duke treguar saktësisht aktivitetet që kërcënojnë: "Punët dhe projektet e rregullimit që janë ndërmarr nga një kolektiv publik dhe që bëjnë të domosdoshëm një autorizim ose një vendim aprovimi, po kështu dhe dokumentet e urbanizimit duhet të respektojnë proekupacionin e mjedisit". Për këtë teksti fut gjithashtu një detyrim të ri : atë të studimit të pamundësive që është një metodë e vlersimit të interesave në prani, me bazë ekspertizën shkencore. Por asnjë dispozitë penale nuk sanksionon vendimet që nuk respektojnë një ekuilibër minimal ndërmjet këtyre interesave.
Në këtë kuadër parimi tjetër i së drejtës penale se " ndotja e ambientit duhet të dënohet", parashikon parasëgjithash që të ndërgjeqësojë gjithësecilin për rreziqet që i shkakton njerëzve ndotja e ambientit. Megjithëse kryeqyteti ynë, Tirana, klasifikohet si në një ndër kryeqytetet më të ndotura të Evropës dhe që i ka tejkaluar disaherë normat e lejuara të ndotjes, duke qënë kështu një rrezik serioz për jetën e banorëve të saj, disaherë më të mdha se ajo që i shkakton një krim me pasojë vdekje (plagosje apo vrasje), asnjë nuk vendoset përballë përgjegjësisë dhe nuk kemi parë që të dënohet njeri në lidhje me autorët e shkaktimit të kësaj gjëndjeje. Shkaktarë janë ata që lejojnë ndërtimet e shumta, të cilët punojnë pa respektuar kriteret ligjore. Ata që lejojnë djegien e plehrave dhe mbeturinave shtëpiake. Shkaktarë janë edhe ata që lejuan kaq gjatë kthimin e vëndit tonë, Shqipërisë, në një varrezë makinash të dalura jashtë standarti për vendet evropiane. Apo sic ishte në rend të ditës kthimi i rrethinave të kryeqytetit tonë në vend për përpunimin e djegien e plehrave të shteteve fqinjë. Natyrshëm shtrohet pyetja se cilat janë arsyet e mosluftimit të këtyre krimeve dhe vënies para përgjegjësisë të personave përgjegjës nga organet e drejtësisë. Prapa emrave përgjegjës që kanë shkaktuar këto katastrofa ekologjike me pasoja tepër të rënda për banorët e vëndit tonë, qëndron dhe përgjigjia e kësaj pyetje.
Marrja parasysh e interesave të tipit ekologjik në politikat dhe nga e drejta që i shoqëron mund të përmblidhen në një vënie në tension të zhvillimit ekonomik e shoqëror të një hapësire me rregullimin e mjediseve ekologjike që e përbëjnë ose me menaxhimin. E drejta mundet atëhere të synojë si një ndërmjetës në këtë tension. Ky rol kuptohet në dy dimensione, normative dhe rregullative. Normative përsa i përket në atë cfarë përmban interesi që do t'i mbrojë e që shpërndan rregullat e veprimit për t'i bërë që të vlerësohen. Rregullativ në atë që ai organizon aktivitete rregullimi të interesave, duke parashikuar procedura të parashikimit të konflikteve( hetimet publike, informacione të publikut ) dhe strukturave të negocimit ose të organizuar ( sistemet e deklarim organizimit, komisione departamentale të higjenës dhe të zonave të ndryshme, procese të planifikimit të territorit, krijimet e ndërmarrjeve publike, etj.). Kjo e drejtë nuk procedon pra me një sistem të kundërshtuar të njënanëshëm që do t'i kundërvihej autoritetit me aktorët shoqërorë, një përcaktim shumë të njohur "të mjedisit të përbashkët", baza e rregullave direkte të zgjedhjes. Në veçanti politikat( mbrojtja natyrës, administrimi i rreziqeve, rregullimi publik, etj). çon pak, drejt legjislacioneve qe diktojnë ndalimet e përgjithshme ose të vecanta të ndotjes ose që prekin në kuadrin e jetës. Për shembull, përsa i përket urbanizimit, shumë të rralla janë hapësirat mbi të cilat peshon një ndalim absolut i të gjithë punimeve.
Përjashtime, nganjëherë të pakufijshme por gjithmonë prezente, ekzistojnë (kështu në parqet kombëtare ose në vendet që janë të klasifikuara) që u ofrojnë aktorëve lokalë një hapsirë loje, më pak ose më shumë të madhe, me parimin që është themelorë. Kjo është themelore dhe kalon më shpesh pa u vënë re . Kështu neni 27 i ligjit literal të 3.1.1986 kufizon mundësin e dhënies me koncesioneve në fushat publike e detare. Këtu kemi një parim që është dhënë:" nuk mund të prekim ose të dëmtojmë gjëndjen natyrale të lumenjve, vecanërisht nëpërmjet ndërtimeve, dëmtimeve të shkëmbinjve ose me mënyra të ndryshme të ngjashme". Por e gjatë është lista e veçantive gjithashtu të futura, shumimi i të cilave i heq tekstit një pjesë të madhe të rëndësisë së tij. Faktet tregojnë se edhe në këto vende të klasifikuara si publike ku masakra ekologjike tashme ka penetruar, paefektëshmëria e të drejtës së mjedisit dhe sanksionet e saj janë evidente.
Parimi i tretë i së drejtës penale të këtij kuadri është se:"Rendi i natyrës të rivendoset." Kjo në radhë të parë kërkon nga gjithësecili prej nesh të japë kontributin e thjeshtë në mbrojtje të natyrës, qoftë edhe me disiplinimin e hedhjes së mbeturinave shtëpiake, duke bërë ndarjen e tyre sipas natyrës që kanë, qelqet vendosen veç, letrat veç, mbeturinat biologjike veç, ato plastike veç, etj. Kjo do të lehtësonte shumë minimizimin e ndotjes së mjedisit, nëse edhe nga ana e bashkive dhe komunave do të merreshin masa të menjëherëshme për vendosjen e mjeteve të posaçme për hedhjen e këtyre mbeturinave dhe disiplinimin e vendeve të tyre. Nga ana tjetër duke marrë masa për ndërprerjen e "aksioneve" nga firma dhe persona privatë, të cilët po prekin dhe dëmtojnë gjëndjen natyrale të lumenjve, nëpërmjet tërheqjes së materialit ndërtues apo dëmtimin e shkëmbinjve, nga të njëjtat arësye të përmëndura më lart.
Tre etapa mund të rrjedhin në marrjen parasysh nga e drejta penale e interesave të mbrojtura relative të "natyrës". Ata përbëjnë etapat e një procesi të ndërtimit shoqëror të një kategorie të re të pasurive juridike që veprojnë nga seleksioni dhe dhënia e pikëve (përcaktimi i vlerave me pikë) përballë rreziqeve të tjera shoqërore . Cdo etapë përbën një formë të re të njohjes dhe të mbrojtjes, secila që i shtohet të tjerave pa i eleminuar dhe duke krijuar gjithashtu një akumulim të shtresave . Disa janë arkivi i një të kaluare të largët, koha të cilave ka treguar domethënje, të tjerat më të vonëshme, përbëjnë matricën ose degët kryesore, të inkriminimeve ekzistuese. të tjerat, së fundi, akoma më të pakta, huazojnë modelet e inkriminimit klasik që paraqiten, ndofta hyrja e këtij tipi interesash të mbrojtura në të drejtën penale të përbashkët. Nga pikëpamja e përmbajtjes së tyre, këto tre etapa kanë synuar mbrojtjen e mjediseve natyrale sipas teorive shumë të ndryshme: kryesisht krejt në fillim duke rregulluar aktivitetet njerëzore indirekt e pastaj duke organizuar procedura administrative direkt, së fundi duke bërë nga ndotja ose nga prekja e dëmtimeve të mjediseve një sjellje drejtpërdrejtë të sanksionuar.

Gjenevë, 2004