TEC i Vlorës fillon punën në muajin qershor

[Brari]

Një projekt që po vret Vlorën

Prof. ass. Sazan GURI

Besoj se çdokush është i njohur me projektet ambicioze të qeverisë, për administrimin e energjisë elektrike dhe të burimeve të sigurimit të saj. Zona e Vlorës përbën sheshin e përzgjedhur ndër disa alternativa të tjera, po aq të studiuara, por unë nuk besoj se duhet të jetë sheshi më i favorshëm për një park industrial energjitik. Prej kohësh jam tunduar, nëse lidhur me këtë investim gjigand, duhet apo jo të matem me kolegët, të cilët nga njera anë duhet t’i përshëndesësh për kurajon dhe për përgjegjshmërinë e rrokur, por nga ana tjetër duhet t’u mbash pak “mëri” për mërinë që kanë treguar ndaj mjedisit, në përgjithësi dhe atij të detit të Vlorës në veçanti. Me shokët vjen një ditë dhe pajtohesh o për mirësinë e tyre o tënden, sikaq, mjedisi është indiferent, ai veç lëshon pasojat e keqsjelljes me të dhe kësisoj nuk të lejon të bësh kompromis.
Siç po mësojmë, në zonën e Vlorës, atje ku merr dhe jep frymë një sipërfaqe mijëra hektarësh pylli me pisha, atje ku gjallon një nga lagunat më të vyera të vendit; atje ku nis jeta e një qyteti të rrallë, magjepsës dhe e një fshati si Narta; e një peisazhi gjeo-monumental si Zvërneci, që së bashku dhe në harmoni japin kripën, verën dhe ullirin, ekstratet apo lezetin e jetës, atje ku industria e turizmit do të mund të shpërthejë si askund tjetër, pikërisht aty pra, po mendohet që në një hapësirë prej mbi 500 ha të zërë vend parku më i madh industrial energjitik. Ky park do të përfshijë një shesh nga do të ngrihet një TEC me kapacitet 130 MË (dhe me mundësi edhe për tre të tjerë në perspektivë), terminalin e projektit AMBO, (që nënkupton pikën e takimit të interesave shqiptare me linjën ndërkombëtare të gazsjellësit nga Maqedonia e gjetkë), “Petroliferën” (që nënkupton instalimin e një sërë depozitave me gaz të lëngshëm apo me naftë), disa depozita aktuale me karburante të shoqërisë ARMO, një port të ri të ngritur enkas për zgjidhjet portuale të zbarkimit të karburanteve, përpos dy të tjerave, si ai i Vlorës dhe i Zvërnecit dhe një uzinë rafinerie. Të gjitha këto mbi sedimente rërore, ku përshkueshmëria e së cilës nuk të fal, ajo veç transmeton në një gamë të gjerë dhe me shpejtësi të lartë, pakujdesitë dhe harrakatitë njerëzore.
Të gjitha këto, në buzë të detit… Një sasi e madhe uji, prej 900 l/sek., së bashku me jetën e gjallë të saj, si larva, alga, etj., do të rrufiten me shpejtësi nga sistemet e tubave të ftohjes së TEC-it dhe po një sasi e tillë me temperaturë më të lartë do të shkarkohet po në det. Dhe të gjitha këto, në luftë me industrinë e turizmit, ekoturizmit, agroturizmit dhe turizmit nënujor etj. Herët apo vonë do të jemi dëshmitarë, kur do të shohim se kjo kacafytje do të eliminojë njerën prej tyre, ose industrinë e industrisë ose atë të turizmit, mbasi të dyja nuk mund të bashkëjetojnë, madje e përjashtojnë njera -tjetrën. Një Rezervat me ujq apo një Vathë me dele? Dhe në përpjekjen e parë, shpesh eliminohet ajo më e dobishmja, më miqësorja (delja), që për fat të keq do të jetë turizmi me shokët e vet. Sepse edhe turizmi është si punë e deles, ai mbrohet dhe mbrothet, kurrë nuk sulmon. Mbase e kemi gabim arsyetimin tonë, për shkak të një skepticizmi kritik, sepse mund të jetë më e dobishme industria e energjisë. Por, një gjë është e sigurtë, se ato nuk mund të ecin bashkë. Kjo vërtetohet nga fakti se, kudo, atje ku zhvillohen industri të tilla nuk bëhet fjalë për një jetë normale civile, jo më për turizëm. Atëherë, pse të mos i thuhet biznesmenit vlonjat apo shqiptar, që ti o njeri i mirë duhet të ngresh kapitale për zhvillime turistike përtej detit të pas Karaburunit. Pse të mos i thuhet kultivuesit të agroturizmit, që ti o njeri i mirë, plantacionet e tua ngrihi sa për vete, sepse pas ngritjes së TEC-it helmatisu vetë me to, por jo të helmatisësh të tjerët. Ky është njëri paradoks. Paradoksi tjetër qëndron në faktin që, se si një vend kaq i vogël, me një vijë bregdetare po kaq të vogël, për nga përmasat, por me kaq potencë ekonomike për nga vlerat turistike të ngrejë tre a më shumë parqe të tilla karburantesh, si ajo për energji (Vlorë), për magazinim (Porti Durrës, Shëngjin, Sarandë), për tregtim gazi të lëngshëm (Porto Romano), kur vende shumë më të mëdha sesa ne dhe me vijë bregdetare shumë më të gjatë dhe pa vlera turistike zotërojnë vetëm një port të tillë, si psh. të gjitha vendet skandinave, Turqia, Bullgaria, Rumania, etj., me përjashtim të mbretëreshës së deteve, Anglisë dhe Greqisë, që kanë dy të tilla.
Nga sa më sipër, duket sikur jemi kundër industrializimit të vendit dhe kundër investimeve në vend. Absolutisht që jo, aq më tepër që vijmë nga fusha e projektimeve në lëmin industrial, por përderisa ende nuk del qartë se, vendi ynë cilën strategji ka në themel, pra, cila është strategjia e strategjive, ajo e zhvillimit të industrive, të zhvillimeve bujqësore, të turizmit apo një kombinim të tyre. Sigurisht që, aktualisht ka strategji për një numër të madh fushash të aktivitetit tonë ekonomik, por cila prej tyre është primare, që të tjerat të jenë në shërbim të saj. Me një fjalë çdo njeri, shkencëtar apo burokrat, investitor apo punëtor, vendimmarrës apo vendimkryerës duhet të dijë për çdo rast, se cilës strategjie do t’i shërbejë pikë së pari.
E drejta për të qenë vend turistik nuk i përket përzgjedhjes qeveritare, as asaj politikëbërëse apo vendimmarrëse, por këtë të drejtë na i ka fal natyra dhe ne kemi për detyrë ta vlerësojmë dhe t’i japim shansin asaj. E parë disi më ndryshe, në kushtet e integrimit europian, gjiu magjepsës i Vlorës merr një kuptim më tjetër. Së shpejti, ai duhet dhe do të jetë vend peligrinazhi turistik, për ato shtete europianë dhe ata banorë që nuk e kanë mundësinë të gëzojnë një fat të tillë, të gëzojnë një zonë, ku të bashkohen dy dete, një zonë ku këmba të shkel rërë dhe shkëmb, një zonë ku bashkëjetojnë, si në tregimet për fëmijë, zanat e lumit, e detit, e ishullit, e gadishullit, e gjiut, me amazonat e fushave, të kodrave e të malit, e gjithë farë llojësh si këto. Prandaj dhe këta (europianët mjedisdashës) duhet të vendosin për një sipërmarrje të tillë. A nuk do të ishtë më mirë, sikur të shkëmbenim energjinë europiane me turizmin tonë, ku secili jep atë që ka me shumicë dhe merr atë që ka të mangët. Përpos tyre janë dhe vlonjatët mjedisdashës që duhet të vendosin gjithashtu. TEC-i nuk përbën zgjidhjen miqësore me mjedisin. Lënda e parë nafta, nuk përbën zgjidhjen afatgjatë dhe të qëndrueshme ekonomike, që nënkupton njëherësh marrëdhëniet njeri-natyrë dhe njeri i sotëm me njeriun apo brezat e ardhshëm. Sheshi i përzgjedhur nuk përbën zonën e favorshme për veprim, përderisa ka zona tokë djerr, me dherëra të afta të përthithin pakujdesitë dhe avaritë njerëzore e në ndonjë rast dhe ato natyrore. Industria e industrisë nuk përbën ose nuk duhet të përbëjë themelin e zhvillimit ekonomik të vendit. Mund t’i themi dhe boll industrive të industrisë, përderisa natyra na ka fal industri të natyrës. Boll e kemi një Ballsh, një Elbasan, një Fier.
Përsa i përket parametrave që do të dalin nga këto impiante të parkut energjitik, sigurisht në letër janë disa herë më të mira se standardet e Bankës Botërore dhe të Komunitetit Europian, por në praktikë le të pyeten qytetet e sipërmendura. Edhe ato kështu figuronin në kartat përkatëse. Pastaj, në këtë park bëhet fjalë për 10-12 industri që do të hedhin në ajër elementë të rrezikshëm kimik, sigurisht në vlera të lejuara. Por, a nuk është njësoj sikur të hedhë njëra prej këtyre industrive dymbëdhjetë here më tepër lëndë kimike. Pastaj shkarkimi në ajër sipas vlerave të lejuara nuk do të thotë se s’kemi të bëjmë me përkeqësim të shëndetit mjedisor. Si mund të fuksionojnë impiante të tilla, kur ne ende kemi një legjislacion mjedisor të papërgatitur, kur paralelisht nuk po mendohet për kualifikimin e personelit të lartë dhe aq më tepër për atë të mesëm sikundër bën Japonia, që veç arsimimin përkatës e kualifikon respektivisht, ketë personel me nga tre dhe dy vjet apostafat. Si do të mund të përballet një avari në kushte detare, një akt kriminal, një kapricio natyrore, si një subsidencë (zhytje) e truallit, një ndërfutje e detit, një lëngëzim i rërave, etj., riparimi i të cilave do të kërkojë po aq shpenzim sa një teknologji e re ose do të vuash për jetë pasojat e tyre. Kush do të mbajë përgjegjësi për So2, Nox, CO-të e emetuara, që për fat të keq orientohen sipas drejtimit të erës për në qytetin e Vlorës. Kuptoni se, jo pa qëllim oxhaqet janë të shkurtër, që emetimet e tyre të mos fluturojnë tej detit, tutje në Itali, por të ngelen aty tek pylli, pranë qytetit, pranë turizmit, pranë vreshtave, pranë lagunës, pranë, pranë…..
Do të thoni ju, pse parku industrial mendohet të ngrihet pikërisht në Vlorë. Kur ai (industrialisti) vë në peshore fitimin apo shpenzimet për ruajtje të mjedisit, i ha më shumë kraba nga fitimi. Pikërisht, këtë duam të sqarojmë, sepse rezulton se, për hatër të disa kostove në pamje të parë më të ulëta, që merr zona e Vlorës, i është rënë më qafë mjedisit, mbasi nuk llogariten kostot që do të rezultojnë me kohën për mirëmbajtjen e shëndetit njerëzor, nuk llogariten kostot për mirëmbajtjen dhe rikuperimin e shëndetit mjedisor. Por, duhet të kishte më parë vlerësim strategjik mjedisor, se cila nga zonat e përzgjedhura mbart ndikimet më të mëdha ose më të vogla në mjedis. Mandej të flitet për vlerësim të ndikimit në mjedis dhe jo për një TEC, por për të gjitha industritë veç e veç e të tëra së bashku. Madje, po të llogarisësh dhe fitimet që mund të marrësh nga ajo që është më natyrale si turizmi, peshkimi, bujqësia, etj., shpreh me entuziazëm se industria e turizmit nuk ka si të mos jetë më e leverdisshme se ajo e një vepre energjitike ose e thënë ndryshe, industria e energjisë mund të ngrihet atje, ku ajo e cënon minimalisht atë, si prapa Zvërnecit dhe më saktë akoma, në stere si në Fier. A thua se nuk jemi në gjendje të sigurojmë dot ujin e tepërt që ka nevojë një TEC, sikundër mendohet për afërsinë me detin? A nuk ishin specialistët shqiptarë, që i siguruan ujë, TEC-it në Fier?. Për këto e disa të tjera si këto ia vlen të debatosh në tryeza pune apo shkrime të tjera. Me këtë iniciativë një gjë është e sigurtë, që zorr se do të kemi atë Vlorë, ku natyra është ulur këmbëkryq me të gjithë potencialin e saj (krahasoni në heshtje sa i mungojnë qyteteve të tjera pjesë të saj), atë Vlorë turistike që kur ta kërkojmë do të jetë vonë.



24/12/2004

shekulli

[Brari]

Zhvillimi që shkatërron ekosistemin është ideologji e qelizës kanceroze


Xhemal Mato

Në analizat vjetore të vitit 2004, të gjitha ministritë raportuan një zhvillim ekonomik të shkëlqyer por asnjë nuk tregoi të vërtetën që po ndodh me ekosistemet natyrore mbi të cilat mbështetet zhvillimi ekonomik i një vendi. Dihet nga mjekësia se kanceri, është rritja e shpejtë dhe e pakontrolluar e qelizave. Tumori në vetvete duket një zhvillim shumë i suksesshëm i qelizave, por ai konsumon bazën jetësore dhe në fund çon në kolapsin e jetës së gjithë sistemit. Një dukuri e ngjashme është zhvillimi ynë lidhur me mjedisin dhe ekosistemet mbi të cilat ai mbështetet. Nxitimi i individëve, kompanive, politikanëve dhe vetë qeverisë për të fituar sa më shpejt dhe sa më lehtë para dhe kredi politike, po çon në shkatërrimin e vetë sistemeve mbështetëse të tyre. Nxitojnë individë të fitojnë duke ndërtuar pa leje në një park publik apo anash Lanës por një ditë del në shesh rregulli dhe rruspat i kthejnë tërë këto investime në pluhur. Nxitojnë fabrikat e çimentos, të fitojnë duke mos investuar për filtrat mbrojtës të ajrit, por del ligji i mjedisit dhe fabrika duhet të paguajë 1.5 milionë USD për një filtër duke vënë në diskutim vazhdimësinë e saj. E njëjta gjë ndodh me uzinat e metalurgjikut, fabrikat e lëkurëve e shumë investime të tjera të cilat prej vitesh pune në Shqipëri kanë lulëzuar duke vjedhur koston mjedisore të aktiviteteve të tyre. Nxitojnë fshatarë, biznesmenë dhe pushtetarë, të fitojnë nga prerja e pyjeve pa investuar për rigjenerimin e tyre, dhe vjen një ditë që pylli shfarroset (sepse s’kanë lënë as fidanët për brezat e ardhshëm), kafshët e pyllit zhduken, burimet ujore përreth thahen, reshjet përmbytin fshatra të tëra më poshtë dhe kështu, fshatarët, duke mos patur më asnjë burim tjetër natyror, migrojnë në Tiranë apo jashtë vendit, biznesi duhet ta importojë lëndën drusore nga jashtë (ose të falimentojë duke ruajtur paratë e fituara). Ministria e Bujqësisë e quan këtë zhvillim në tranzicion ndërsa politikanët e justifikojnë këtë paaftësi apo korrupsion të tyre me shprehjen: “këto janë dukuri që kanë ndodhur në të gjitha vendet postkomuniste të Lindjes” gjë që është një gënjeshtër tjetër shumë e madhe. Nxitojnë politikanët të shesin lulishtet publike, zhdukin mjediset e gjelbra që janë fabrikat pastruese të ajrit të qytetit. Kështu ajri bëhet vdekjeprurës për vetë politikanët, fëmijët e tyre dhe për tërë banorët e qytetit. Në Kinë, në vitet 1997-98 vdiqën 3 milionë qytetarë nga bronshiti kronik i shkaktuar nga ndotja e ajrit të qyteteve (Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Kinë). Në Tiranë hidhen në ajër çdo ditë 5 ton hidrokarbure të padjegura dhe blozë duke shkaktuar një ndotje 4-6 herë më të lartë sesa normat e lejuara të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, por Instituti i Shëndetit Publik e fsheh shifrën e vdekjeve nga ndotja e ajrit në qytetet tona. Nxitojnë kompani dhe individë të investojnë në bregdet ( plazhi i Durrësit) vila pushimi, hotele dhe motele dhe vjen një ditë që krijohet një zonë monstruoze me vila luksoze, por pa urbanistikë, me ujëra të zeza dhe plehra rreth tyre dhe në detin përballë, kështu mjedisi nxjerr jashtë loje tërë këto investime. Turistët po rrallohen; çmimi i ndërtimeve po bie. I njëjti zhvillim po kërcënon tani dhe zonat e tjera bregdetare. Pra, të pasurit duhet të kuptojnë se të fitosh më shumë lekë duke varfëruar apo shkatërruar mjedisin përreth ku jeton nuk ta bën jetesën më të mirë. Qeveria shqiptare deklaroi për vitin 2004 një “mrekulli makroekonomike”, një rritje ekonomike prej 6%, ndërkohë që dhe këtë vit ka vazhduar degradimi makroekologjik drejt shifrave kritike. Duket një paradoks që të krenohet Ministria e Bujqësisë për zhvillim, kur 90% e produkteve bujqësore importohen nga jashtë, kur degradimi i tokave bujqësore dhe i pyjeve njeh shifrën më të madhe në historinë tonë, kur sasia e peshkut, sipas peshkatarëve, ka rënë gati 10 herë më pak se në vitet ‘90 etj. etj. Pra dhe shteti duhet ta kuptojë se zhvillimi i përkohshëm që mbështetet në varfërimin apo shkatërrimin e moralit dhe ekosistemeve mbi të cilat mbështetet ky zhvillim është një mashtrim që s’ndryshon shumë nga mashtrimi i zhvillimit komunist. Të gjithë ministrat që publikuan analizat vjetore, raportuan shifra euforike zhvillimi, në turizëm, në industri, në bujqësi, në energjitikë, mjedis etj. Por asnjë nuk përmendi brezat e ardhshëm, se çfarë do të përfitojnë ata nga “mrekullia makroekonomike” e këtij lloj zhvillimi. Gjithmonë flitet sikur nuk do të ketë breza të tjerë në këtë vend. Por ata do të vijnë dhe do të na zbulojnë vjedhjet e mëdha që ju kemi bërë në ekosistemet e Shqipërisë për t’u pasuruar vetëm për vete dhe për t’i fshehur këto pasuri të kthyera në para, në bankat e Zvicrës. Politikanët tanë ende nuk arrijnë të kuptojnë nevojën e ndërveprimit midis ekosistemeve, ekonomisë dhe sistemit tonë politik, dhe dihet se ato shoqëri që nuk arrijnë të parashikojnë dhe të parandalojnë, mësojnë pasi e pësojnë.

Shekulli

[Brari]

Vlora, Vlooora…..

Lavdosh Ferruni

Vlora post TEC do të jetë një vend me pyje të zhveshur e kullota të helmatisura nga shirat acide, me florë dhe faunë ujore thuajse të vdekur nga rrjedhjet teknologjjike apo aksidentet (që ka shumë mundësi të ndodhin), me mantelin qiellor jo më të kaltër por gri, deri me objekte e monumente të koroduara nga shirat acide. Kompania “Montgomery Ëatson Harza” (MËH) e caktuar nga Ministria e Industrisë dhe Energjisë, dëshiron ta vendosë termocentralin pikërisht në Vlorë madje midis lagunës së Nartës dhe gadishullit të Karaburunit, zona, që siç shkruhet në vlerësimin e ndikimit në mjedis (VNM) drejtuar prej vetë MËH-së, njihen botërisht si zona me rëndësi ekologjike. Në vetë VNM-në qartësisht del se ndotja prej termocentralit është e pashmangshme dhe e shumanshme. Kështu aty thuhet: “Ndikimet negative të parashikuara mund të minimizohen (jo të eliminiohen)”; “derdhja (helmonjëse) të bëhet larg zonave me peshk ; “humbjet në peshkim nuk dihen”; “ka probleme të pashmangshme: qarkullimi i ajrit (të ndotur), ndryshime në mjedisin detar”; “mundësia për rrjedhje të lëndës së djegshme”; “struktura e hyrjes që ndikon negativisht në jetën marine” “derdhje vaji”; “impakte (të përfillshme ose të papërfillshme) për florën e faunën e zonës”, “nuk do të ketë ndikime të vlerësueshme (por reale) për shëndetin” “çështjet social ekonomike nuk janë fatale (por afër fatalitetit)”. Ajo që bën të çuditshme të gjithë VNM është fakti që në të 105 faqet e tij nuk përmendet qoftë edhe njëherë të vetme fjala “turizëm” në Vlorë. Cilitdo do t’i shkonte në mendje se ka një anormalitet apo akoma më keq ka një pikësynim fare të qartë që DIKUSH-i të fitojë direkt apo indirekt në kurriz të Vlorës dhe gjithë Shqipërisë. Vlora që sot është etiketuar nga Ministria e Turizmit si perla e vendeve turistike, nesër do të jetë “vend i ndotur” ose siç e quajnë specialistët “hot spot”. Termocentralet prodhojnë 27-54 herë më shumë aerosole acide sesa sasia mesatare e prodhuar nga industri të tjera. Disa substanca të çliruara nga termocentralet janë gjithashtu neurotoxina që dëmtojnë sistemin nervor siç janë përbërësit e manganit dhe n-hexane. Eshtë vlerësuar se rreth 45000 vetë në vit vdesin nga ekspozimi ndaj ndotjeve prej grimcave të imëta. Dioksidi i sulfurit interferon me procesin e fotosintezës. Pishat (kujto Llogoranë) janë më në rrezik nga shiu acid. Një studim i fundit ka zbuluar se shiu acid krijon kushte të tilla në pemët që krahasohen me sistemet imun të njeriut të dëmtuar si rrjedhojë e shkatërrimit të kalciumit qelizor. Defiçencat e kalciumit, ulin kapacitetin e pemëve për të përballuar streset ambientale. Por defiçencat e kalciumit në bimë kalohen tek insektet, zogjtë e barngrënësit. Bimët vetë dëmtohen, p.sh poleni i misrit i prekur nga shiu acid nuk mbin mirë dhe nuk mund të plehrojë bimën femër.
Alternativat
“Tranzicioni i energjisë së rinovueshme duhet të dalë në krye të axhendave të politikave kombëtare dhe ndërkombëtare, duke filluar tani”. Kjo është teza e shtruar dhe pranuar gjërësisht në institucione në nivelet më të larta në shkallë botërore. Si një alternativë me një perspektivë të madhe forcat e tregut po evidentojnë energjinë e erës. Fuqia e erës e instaluar në 2002 i kaloi të 32000 MË dhe rritet me 32% në vit. Shumë shpejt parashikohet që kostoja e saj do të jetë më e ulëta nga të gjithë burimet e prodhimit të elektricitetit. Kostoja e projektuar për vitin 2020 është 2.5 cent/kËh. Europa synon të arrijë 20% të nevojave në këtë vit. Sot Danimarka plotëson 20% të nevojave të saj nga turbinat e erës. Në Spanjë ka filluar të zbatohet projekti për instalimin e turbinave të erës me një kapacitet prej 2500 MË, ose sa 25 TEC-e si i Vlorës. Teknologjia elektrike diellore fotovoltaike po rritet me një shpejtësi të jashtëzakonshme. Vlera e shitjeve në 2002 ishte 3.5 miliardë USD dhe parashikohet të jetë 27.5 miliardë në 2012. Burimet e energjive të rinovueshme sigurojnë shumë më tepër vende pune se burimet konvecionale. Një studim në SHBA nga Grupi Shkencor i Interesit Publik konstaton se rritja deri në 20% e energjisë së rinovueshme në SHBA do të krijonte 3-5 herë më shumë vende pune për të njëjtin investim në burimet fosile. Historikisht energjia nga burime konvencionale është subvencionuar dhe vazhdon të subvencionohet duke devijuar tregjet me anë të groposjes të shumë kostove reale sociale dhe ambientale. P.sh. nëse SHBA kostot e masave ushtarake për të mbrojtur aksesin tek burimet e huaja të naftës do të përfshiheshin si faktor në kostot direkte të naftës, çmimi i naftës atje ndoshta do të dyfishohej. Duke marrë në konsideratë risqet dhe luhatjet e çmimeve të hidrokarbureve në të ardhmen arrihet në përfundimin se në kohën e sotme energjitë e rinovueshme janë konkurruese. Alan Greenspan ka lajmëruar se ngritja e çmimeve të naftës dhe gazit mund të ketë një impakt të rëndësishëm për zhvillimin afatgjatë të ekonomisë së SHBA. Ajo që pranohet gjërësisht në vendet e zhvilluara është se vendet në zhvillim kanë mundësinë të lëvizin direkt drejt energjive të rinovueshme dhe të shmangin sistemet e TEC-ve, që janë bërë tashmë rrezikshmërisht të pabesueshëm. Tre pikëpyetje të mëdha janë akoma pa përgjigje për shqiptarët dhe veçmas për Vlorën? A mund Shqipëria të “eksportojë” turizëm dhe të importojë energji? A mundet Shqipëria të përdorë burime të tjera energjie të rinovueshme (BER) në vend të naftës? Dhe, pse TEC-i u dashka të ndërtohet pikërisht në Vlorë? Për pikëpyetjen e parë: “Eksport” turizmi apo import energjie. Një shembull Spanja prodhon rreth 1/3 e nevojave të vendit, tjetrën e importon. Ka dhe shumë shembuj të tjerë. Por projektuesit e TEC-it duhet t’i thonë publikut, së pari atij vlonjat; sa janë të ardhurat për frymë nga turizmi në Vlorë dhe sa është pjesa që duhet të paguajë mesatarisht qytetari për diferencën e kostos së energjinë së importuar me energjinë e prodhuar. Për pikëpyetjen e dytë: BER apo djegie nafte. Nga anon balanca: TEC-i ndotës me kapacitet 100 MË, apo HEC-i i Skavicës pa ndotje me fuqi 400MË + 140 MË pa ndotje nga 41 HEC-e e vegjël, + 50 MË pa ndotje nga turbinat e erës, + 40% kursim humbjesh nga termoizolimi (ka ligj për këtë) + X MË (meqënëse s’ka studim) nga energjia diellore, + Y MË (meqënëse s’ka studim) nga bioenergjia, +... Qeveria duhet me iniciativë të ndërmarrë veprime për promovimin e energjive të rinovueshme. P.sh nuk do të ishte tërheqëse dhe e dobishme që të blihej 1 veturë më pak dhe në ndërtesën e Kryeministrisë të valëzonin panelet diellore. Qeveria në këtë rast nuk do të ecë në rrugë të pashkelura. Si për ironi 2 impiante të prodhimit të energjisë elektrike nga panele diellore janë instaluar tashmë në të dy anet ku mendohet të ndërtohet TEC-i, 1 në Llogora dhe një 1 në Nartë. Por një panel për prodhim energjie është instaluar edhe në Barbullush (tek PTT). Për pikëpyetjen e tretë: TEC në Vlorë apo TEC diku tjetër. Që të ndërtosh TEC në Vlorë më përpara duhet llogaritur (shih rastin studimor të BE-së në ishullin turistik të Kretës në Greqi) kostot shtesë të shkaktuara nga dëmet; në shëndet prej ndotjes atmosferike, në bujqësi e blegtori, pyje, biodiversitet, turizëm, rekreacion, peshkim, ujërat detare e lumenjtë. Gjithashtu duhet të llogariten kostot nga aksidentet në transport të karburanteve për në termocentral, kostot për ndotjen nga rafinimi, dhe së fundi kostot për ndryshimin e klimës.
DIKUSH-i menjëherë do përgjigjet se kjo është bërë me “modelim kompjuterik”. Por unë besoj se vlonjatët do të kërkojnë në këtë rast një vlerësim thjesht me laps e letër, që ta kuptojë jo vetëm qeveritari ynë (pak shanse ka që edhe ky t’i njohë modelet kompjuterike) por edhe barinjtë në Karaburun, edhe peshkatari vlonjat, edhe pronarët që vazhdojnë të investojnë miliona në turizëm, edhe gjithë Vlora e gjithë Shqipëria. Dhe kjo është një e drejtë që ia jep ligji. Nëse hartuesit e mbështetësit e TEC-it me hir e me pahir arritën të mbledhin nja 20 vetë e t’i “bindin” herën e tretë e t’u marrin një pjese të tyre edhe ndonjë firmë, gjoja sikur pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje është bërë, kjo nuk do të thotë se vlonjatët kanë dhënë OK për TEC-in. Pa dyshim një impiant i tillë me ndotje tashmë të njohura nga eksperienca botërore vështirë mund të pranohen edhe në zona të tjera të Shqipërisë së vogël, e jo më në Vlorë.
Ç’ka thënë Nano
Nano 2 vjet më parë do të thoshte: “Javës tjetër do të kemi negociata për një investim privat të “General Electric” për të sjellë kollosët e tregut energjitik ndërkombëtar dhe amerikan për një investim në tre faza tërësisht privat për energjinë për prodhim energjie nga era me agregat faze pas faze 50 mega, për çdo mega 1. milion e gjysmë dollarë” (23 janar 2003). Dhe më tej: “Eshtë fakt që Shqipëria ka potencial, megjithëse të pavlerësuar ekonomikisht si duhet deri më tani, energjish të rinovueshme jo vetëm hidrike, por edhe alternative përballë burimeve tradicionale që ka Europa siç janë termo apo nukleare. Nano do të renditej si kryeministri më pro-ambientalist ndoshta në botë kur do t’i drejtohej ministrit të Energjitikës: “Ka ardhur koha që qysh nga gjigantët si “General Electric” e deri tek sipërmarrësit me koncesion të HEC-eve të vogla apo investimet direkte private me energji alternative të vlerësohen nga ju z. ministër dhe gjithë struktura juaj, si shumë të rëndësishme dhe prioritare për të gjitha ndërhyrjet në zbatim të strategjive dhe programeve të normalizimit, të reformimit në nxjerrje të sistemit energjitik nga situata kritike”. Si rëndom, faktet kanë rrjedhur ndryshe. Prioritet po merr TEC-i famëkeq-i. Vlora famëmadhe do të dijë ta shpëtojë e ta shtojë famën e saj.

*Anëtar i Këshillit Shkencor Ambjental, organ i Federatës së Blertë Shqiptare



14/01/2005

Shekulli
KATEGORIA: Analiza

[Hyllien]

Realiteti per keta akademiket eshte se ne shqiperi, ka mbetur shtresa me rrumpalle. Kush ishe intelektual qe punoi gjith jeten iku me vrap per te siguruar femijet e tije, edhe pse do ishte mbret ne shqiperi, ai qe ishte i varfer nuk kishte gje per te humbur dhe iku gjithashtu. Njerezit qe kane mbetur atje pervec se rrine neper kafene dhe na nxine emrin ne cdo takim me te huajt, ngaqe i mungon kultura e duhur, fillojne dhe pengojne zhvillimin. Nuk eshte hera e pare qe pengohet zhvillimi ne Shqiperi e sidomos ne vlore, kur para 120 vjetesh vinin familje arbereshe dhe kont hungarez e austriak per te modernizuar bujqesine, por dhe ata iken te lemerisur nga karakteri i disave qe nuk deshen ndryshime.

[Qerim]

shume e drejte

Me vjen keq qe disa me dashje apo pa dashje vene shkopa ne rrote, per investimet ne Shqiperi.

Jemi ne shekullin e 21 , nuk duhet te frikesohemi nga ndertimi i nje Teci.

Kjo frike me ngjan me friken qe paten disa fshatare angleze kur per here te pare pane nje lokomotive, menduan se ishte djalli.

[Brari]

Asfiksimi industrial i turizmit


Feti ZENELI

Vetëm një hall i madh mundet të ta çojë mendjen tek turizmi veror në këtë “palcë” dimri. Por, “në Vlorën e bukur në gropë…”, atje ku shtrihet pylli me pisha, rëra dhe deti po “hidhen themelet e ndërtimit të Shqipërisë së re” industriale. Mbi 500 ha tokë, në këtë vend të mrekulluar nga Perëndia, do të shndërrohet në shesh ndërtimi për vendosje depozitash e tubo lëndësh energjitike nga më ndotëset, ngritjen e një TEC-i me kapacitet 130 MW e të tjera objekte të kësaj natyre. Propaganda qeveritare po i cilëson këto projekte si një “arritje e rëndësishme ekonomike”, ndërsa ekspertët e pavarur të fushës së mjedisit po u bien kambanave të alarmit për shkatërrimin e potencialeve natyrore, në kryeqendrën e turizmit bregdetar të vendit tonë. (Gjeografikisht Vlora ndodhet në mes të vijës bregdetare që lag kufijtë perëndimorë të Shqipërisë). Por shteti demagogjik asnjëherë nuk i hap udhë ekspertizës teknike, për më tepër në kushtet kur investimet “kërkohen me qiri” dhe “sihariqi” qeveritar për to, qoftë edhe për projekte të tipit “buono për Albania”, e harbon qytetarin militant. Kjo kategori shoqërore, shprehjen popullore “dardha e ka bishtin prapa” e përdor vetëm për të shuar një sherr banal midis të dehurish, dhe nuk është në gjendje të nxjerrë përfundime filozofiko-sociale edhe në rastin e ngritjes së industrive “xixëlluese” në bregdet, atje ku bota e qytetëruar shtron shezlongje e çadra plazhi. Dhe për të mos shkuar shumë larg, mjafton të ndjekim vijën tonë bregdetare që të çon në veri të Gadishullit Ballkanik, për të parë se ç’kanë bërë malazezët, kroatët dhe sllovenët në këtë drejtim. Në kohën që bregdeti shqiptar mbushej me bunkerë, bregdeti dalmat mbushej me pushues nga të katër anët e botës, duke iu bashkangjitur kështu qysh në vitet ‘70-‘80 hartës turistike të Mesdheut, përkrah Spanjës, Italisë, Francës, etj.. Por nëse për atë kohë fajësojmë natyrën e regjimit diktatorial të vendit tonë, tashmë që regjimi ka ndryshuar, s’kemi më të drejtë morale ta kërkojmë përgjegjësinë vetëm tek politika drejtuese, por edhe tek “numërorët” e politikës.
Në vitin ‘97, kur shpërtheu kriza e firmave piramidale, qytetarët vlonjatë, me të drejtë u bënë promotorë të protestave antiqeveritare, duke arritur deri në kërkesa ekstremo-emocionale për shpalljen e Vlorës “kryeqytet”(!?). Por të cilësuarit si “kryeqytet i protestave” është për Vlorën një mallkim, ndërsa të qenit “kryeqytet i turizmit” është një bekim perëndie, vlerë të cilën po ua shkatërron qeverisja e mashtrimit për “kthimin 100% të parave të humbura në skemat piramidale”, në emër të industrializimit “nanoist” të vendit. Mjedisi natyror është pasuria e vetme që ende nuk u ka humbur plotësisht shqiptarëve, pavarësisht se mijëra hektarë pyje janë prerë, lumenjtë janë mbushur me nyje inertesh dhe tokat bujqëore po i bren erozioni. Objekt i kësaj batërdie antiambientaliste po shndërrohet tashmë edhe bregdeti, së bashku me florën dhe faunën që përmban. Dhe ky i fundit është një shkatërrim i maskuar me projekte rindërtuese, jo në vendin e duhur. Megjithatë qytetarët vlonjatë dhe gjithë të tjerët që përplasin duart si somnambula nuk duhet të jetojnë akoma me “statusin” që u njeh parrulla komuniste: “Ç’thotë partia bën populli, dhe ç’do populli bën partia”. T’u falesh TEC-eve, ndërkohë që potenciali hidroenergjitik shqiptar nuk është shfrytëzuar as 20%, për më tepër duke viktimizuar turizmin, do të thotë të mbyllësh në mënyrë të pariparueshme perspektivat e zhvillimit tonë ekonomiko-shoqëror. Tashmë militantët e ‘97 nuk janë të gjendje të kuptojnë se më shumë se paratë e piramidave dhe energjia e pandërprerë, do t’ju mungojë ajri i pastër i bregdetit shqiptar. Ka vende të tjera, qoftë edhe afër detit për të ndërtuar TEC-e e depozita karburantesh, por jo pa qëllim janë zgjedhur nga qeverisja e majtë vende të tilla në Vlorë, Durrës, Lezhë, etj., pasi në këtë mënyrë, më shumë sesa Shqipërisë, i shërbehet Greqisë fqinje, për të mos i ngushtuar asaj tregun turistik. Përderisa këta qeveritarë kanë vendosur të ndryshojnë edhe historinë për hatër të Greqisë, s’u bën përshtypje fare, që për të njëjtën arsye t’i vënë kazmën turizmit shqiptar.
Nga ana tjetër, të gjitha këto projekte tregojnë se pompoziteti industrial i qeverisjes shqiptare ka filluar të shfaqet përsëri frikshëm në skenën e ekonomisë sonë të trishtë, edhe gjatë periudhës aktuale të tranzicionit. Në vitet e komunizmit kjo preferencë u bë shkaku i ndërmarrjes së “industrializimit socialist të vendit” në kushtet e “zhvillimit të harmonizuar të të gjithë degëve të ekonomisë shqiptare”, duke i vendosur kështu prioritetet në shërbim të këtij objektivi aventuresk. Dhe kushdo që e ka jetuar atë kohë është dëshmitar i karikaturës më të spikatur ekonomike të krijuar në Shqipëri, me të cilën u gajas gjithë bota. Kjo “vepër e ndritur e Partisë”, realizuar “tërësisht me forcat e veta”, ka mbetur tashmë në histori, por “Parku Energjitik i Vlorës”, vepër e “socializmit të dytë” shqiptar, po na rikthen traditën e keqe të “industrializimit” në kurriz të traditës së mirë që përmban natyra e njerëzve dhe e resurseve tona të tjera; pse jo dhe në kundërshtim me strategjitë zhvilluese të ekonomisë së vendit, të hartuara në vitet e para të tranzicionit, në bashkëpunim me ekspertët e huaj të kësaj fushe. Por ndryshe nga “industrializimi” i dikurshëm i “socializmit të parë” shqiptar, “industrializimi” i sotëm i “socializmit të dytë” është i domosdoshëm për zhvillimin ekonomiko-shoqëror të vendit, në kushtet e pamjaftueshmërisë së lëndës dhe artikujve energjitikë, vetëm se objekteve të tilla industriale u duhet gjetur vendi i përshtatshëm, atje ku nuk cënohet zhvillimi i degëve të tjera të ekonomisë kombëtare, sikundër është edhe turizmi i vendit tonë.
Manualet e Gjeografisë së Turizmit në universitetet evropiane e përshkruajnë Shqipërinë si një vend me potencial të lartë turistik. Qysh në kohën e Mbretit Zog, Shqipëria konsiderohej si “Eldorado”, një kopsht i paeksploruar i Evropës. Studiues të ndryshëm, vendas dhe të huaj e kanë renditur turizmin shqiptar, kohë pas kohe, në listën e sektorëve prioritarë të ekonomisë sonë kombëtare, por deri në fund të viteve ‘80 bregdeti ynë mbushej me beton bunkerësh, të cilët i shërbenin “industrisë” së luftës me “mullinjtë e erës”. Ndërsa pas viteve ‘80, në kuadrin e iniciativës së lirë që krijoi sistemi i ri politik, filloi të mbushej me beton ndërtesash, nga individë të ndryshëm që menduan të investonin pa një strategji dhe projekt institucional në fushën e turizmit. Në mungesë të ndërhyrjes qeveritare, edhe këtë iniciativë fisnike e zuri sëmundja e ndërtimeve pa leje, gjë e cila u bë shkak për të dëmtuar imazhin e krijuar për potencialet tona turistike. Kësisoj turizmi shqiptar, një ndër sektorët më prioritarë të ekonomisë së vendit u fut në kaos dhe inefiçiencë ekonomike, duke krijuar një opinion të keq edhe tek turistët e huaj që kërkonin të preknin parajsën më të fundit turistike të Mesdheut, të ofruar nga literatura e universiteteve evropiane të turizmit. Në këto kushte, Shqipëria ndonëse ka rreth 450 km vijë bregdetare, një natyrë magjepsëse malore dhe një histori të lashtë e interesante për vizitorët e huaj, nuk siguron nga turizmi as 0,1% të të ardhurave që siguron Evropa nga një veprimtari e tillë ekonomike. Janë rreth 250 miliardë dollarë, ose gjysma e parave që fiton bota nga turizmi që i takojnë kontinentit tonë, ku ne si shqiptarë kërkojmë të integrohemi. Në këtë lloj aktiviteti ekonomik ne nuk krahasohemi as me krahinën e Malit të Zi, e cila çdo vit siguron nga turizmi, aq të ardhura në vlerë sa ne kemi vlerën e të ardhurave tona buxhetore.
Kuptohet, kur ekzistojnë kushtet natyrore, shkaku i një prapambetjeje të tillë duhet kërkuar tek keqqeverisja e vendit dhe veset antikombëtare të saj. Në fillim të viteve të tranzicionit pati një strategji kombëtare për zhvillimin e turizmit, por si shumë projekte të tjera zhvilluese të ekonomisë dhe kulturës sonë, edhe ajo mbeti në letër. Qeveria shqiptare iu rikthye edhe nëntë më vonë, përsëri në letër kësaj strategjie, por këtë herë me ndihmën e Agjencisë gjermane të bashkëpunimit teknik (GTZ). Strategjia e re e hartuar para tre vitesh, dhe që synon të konkretizohet deri në vitin 2012, ofron më pak optimizëm por, me sa duket, më shumë realitet sesa strategjia e vitit ‘93, kur të ardhurat nga turizmi parashikoheshin rreth shifrës një miliard dollarë në vit. Por mënyra se si po konkretizohet kjo strategji, dhe se si ajo po kombinohet me strategji të tjera zhvilluese të ekonomisë sonë kombëtare, ku përfshihet edhe “industrializimi” i bregdetit shqiptar, tregon se turizmi shqiptar po tkurret gjithnjë e më shumë drejt disa gjireve pa rrugë e pa rërë. Dhe nëse, deri para pak kohësh, konsiderohej si pengesë kryesore për zhvillimin e turizmit shqiptar në vitet e tranzicionit, infrastruktura rrugore, aktualisht serisë së pengesave po i shtohet edhe industrializimi energjitik i bregdetit shqiptar, duke filluar nga Shëngjini deri në Vlorë. Shpresojmë që në sheshe të tilla ndërtimi industrial të mos shndërrohen plazhet, deri-diku, të virgjra të Sarandës, Rivierës dhe Velipojës. Ndodh kështu, derisa projektet zhvilluese të vendit iniciohen akoma nga zyrat e partisë-shtet, dhe nuk merren në konsideratë rekomandimet e ekspertëve të pavarur, apo opinionet e organizatave të ndryshme joqeveritare. Nga ana tjetër, për projekte të tilla me pasoja negative në mjedis, në kushtet kur ka një pluralizëm të spikatur partiak, nuk duhet dëgjuar vetëm ç’thotë ish-Partia e Punës, por edhe ç’thonë parti dhe organizata të caktuara ambientaliste në vend.


17/01/2005
Shekulli

[Veshtrusja]

Te zhvillohet turizmi!

_____________________________________________

Berisha: PD ka gati financimin me 1 miliardë euro të projektit që ndryshon Shqipërinë

Demokratët jo vetëm që kanë projektin më të mirë për ndryshimin e Shqipërisë, por kanë të gatshëm financimin e këtij projekti për ta ndryshuar Shqipërinë me shpejtësi të madhe.Vlora mbetet qytet turistik, do të ketë aeroport turistik ...


Shpresa e shqiptarëve dhe vlonjatëve, është ringjallur dje kur kryetari i PD-së Sali Berisha, ka premtuar në Vlorë se PD-ja ka gati projektin për ndryshimin e Shqipërisë dhe paratë që i duhen, do i zbresë nga fatura prej 1 miliardë euro që hajdutët e shqiptarëve me Nanon në krye, vjedhin çdo vit. Për këtë, Berisha përmendi menaxhimin më të mirë të taksave dhe prerjet e lidhjeve që mbajnë sot qeveritarët në pushtet me krimin e organizuar, nga ku përfitohen 1 miliradë euro që do të destinohen për ndryshimin e shpejtë të jetës së shqiptarëve, hapjen e vendeve të punës dhe integrimin. "Po të kisha ardhur vite më parë, do u thosha se mund t'u kem thënë se do të mernim hua dhe kredi, por sot nuk ka nevojë për kredi, sepse janë një miliardë euro që mbahen dhe nuk paguhen vetëm për shkak të lidhjeve me qeverinë dhe pse qytetarët i paguajnë rregullisht taksat, madje sa frëngu pulën", është shprehur Berisha. Sipas Berishës, nga Partia Demokratike kërkohet që t'u drejtohet vlerave të shoqërisë dhe të hapet ndaj vlerave të shoqërisë kudo që janë ato, si në mendje, biznes, në shoqëri apo në universitete."Krijimi i Komitetit të Orientimit të Politikave, është vetëm një fillim, por qëllimi është për të vënë në pushtet njerëzit më të ditur dhe më të aftë, të cilët të ndryshojnë me shpejtësi Shqipërinë", është shprehur Berisha, kryetari demokrat theksoi se, Shoqëria Civile dhe bota universitare, kanë SOFTIN, kanë nektarin e reformave që do vendi për të ndryshuar , PD ka vullnetin politik, ka platformën liberal demokrate. "Zgjedhjet e ardhshme, Partia Demokratike është e sigurtë që do t'i fitojë, por fitorja duhet të jetë shumë e pastër, sepse ajo përcakton dhe shpejtësinë e ndryshimit, sepse Shqipëria dhe Vlora, do ndryshim të shpejtë, kjo është përgjegjësia jonë dhe angazhimi ynë. Për këto ndryshime, nuk janë të bindur vetëm demokratët, por janë të bindur për ndryshime dhe një pjesë e madhe e elektoratit të Partisë Socialiste", ka pohuar Berisha. "Nëse Vlorës i sigurohet uji i pijshëm pa ndërprerje dhe ndriçimi, vetëm me turizmin Vlora brënda dy vjetësh, dy ose trefishon të ardhurat, pa ndërtuar asnjë ndërtim shumëkatësh. Vlora është dhe do të mbetet turistike, si dhe do të ketë një zhvillim të shpejtë turistik në të ardhmen, me ndihmën dhe të ndërtimit të një aeroporti turistik dhe më mbas do të shihet dhe zhvillimi i industrisë, në zonën e pyllit të Sodës, por përparësia do t'i jepet turizmit", është shprehur Sali Berisha. Takimi i djeshëm është realizuar në kuadër të 14 vjetorit të krijimit të Partisë Demokratike, dega Vlorë, në Pallatin e Sportit "Flamurtari", ku Partia Demokratike ka organizuar një koncert artistik me këngëtarë të mirënjohur, të ardhur nga Tirana, si dhe këngëtarë të qytetit të Vlorës. Me këtë rast, mori pjesë dhe kryetari i Partisë Demokratike Shqiptare, z.Sali Berisha, i shoqëruar nga Spartak Ngjela, Armando Bora dhe Bujar Leskaj, të cilët u pritën nga përfaqësues të Partisë Demokratike të Vlorës. Mbërritja e Sali Berishës në qytetin e Vlorës, si dhe në Pallatin e Sportit është pritur nga shumë qytetarë vlonjatë, të moshave të ndryshme, i cili u duartrokit për minuta të tëra

Kleves BITRO
Gazeta 55

[Brari]

Këngë mjelme në Pyllin e Vlorës

Ardian Klosi

I nderuar zoti Xhevahir Ngjeqari,
ju falënderoj për shkrimin tuaj të fundit, përmes të cilit e njihnit opinionin publik me ca të vërteta të thjeshta dhe rrëqethëse që kanë të bëjnë me ndërtimin e planifikuar të TEC-it në Pyllin e Sodës në periferi të Vlorës.
Por unë kam dy vërejtje themelore lidhur me ato që shkruanit, të cilat do të mundohem t’i shtjelloj më poshtë.

Intelektualët e pazvjerdhur
Jam tepër i indinjuar, zoti Ngjeqari, për fyerjen që i bëni gjuhës shqipe, kur flisni për intelektualët dhe faktin që politikanët ata nuk i pyesin, duke u shprehur: „Intelektualët janë të mirëinformuar, por ata, siç thotë populli, nuk i ka në “Defter njeri fare“. Kjo nuk është e vërtetë, zoti Ngjeqari: shqiptarët një herë e një kohë thoshin: “nuk e ka në defter“ (edhe kjo fjalë, si shumë huazime të turqishtes, po harrohet). Le që të thuash “nuk e kam dikë në defter“ nuk është gjë e madhe, se mund ta kesh tjetrin gjetkë, për shembull, në mend, në zemër a më poshtë. Populli, sikurse duhet ta dini (dhe duhet ta dini, por me sa kuptohet ju është dukur fjalë e pistë, ndaj s’e keni përmendur), për të tilla raste thotë: “nuk i zvjerdhin fare“. Fjala “zvjerdh“ është një fjalë e moçme e shqipes, në të kryerën e thjeshtë bën “zvordha“, pjesorja dhe mbiemri është“ i zvjerdhur“, urdhërorja: “zvirdhu!“. Kuptimi i parë i saj ka qenë “kur nëna ia pret sisën fëmijës“, por siç shohim edhe në fjalor, ka marrë më pas kuptime figurative, psh. “i zvordhi myshterinjtë“ (Fjalori i gjuhës shqipe, f. 639). Duhet ta dini se sa gjë e rëndë është ky çast, dmth. kur nëna ose delja zvjerdh fëmijën apo qingjin. Kujtoni, ju lutem vargjet e Naimit:
Kur dëgjon zëthin e s’ëmës, qysh e lë qengji kopenë,
Blegërin dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë...
për të përfytyruar dramën e zvjerdhjes. Atë populli e shpreh edhe me mallkimin: “Ik, mor zvirdhu!“, duke e shoqëruar ndonjëherë edhe me zhurmë, edhe pse akti i zvjerdhjes teorikisht mund të kryhet pa tinguj.
Edhe më e rëndë se zvjerdhja është e kundërta e saj: mospranimi për ta zvjerdhur dikë. Këndej ka lindur shprehja e famshme “atë nuk e zvjerdhin fare“. Një mësues imi dikur, aq u ofendua kur i thanë që “ty në shkollë nuk të zvjerdh njeri“, saqë u hodh duke bërtitur: “Mua më zvjerdh gjithë shkolla!“.
Tani që u morëm vesh besoj për aspektin gjuhësor të çështjes, dëshiroj t’ju them me këtë letër të hapur se jam plotësisht i një mendjeje me ju për anën e përmbajtjes. Politikanët e sotëm nuk i zvjerdhin fare intelektualët, artistët, ekologjistët e të tjerët këso dore. Për ta qenie të tilla pa pushtet dhe pa para janë njëfarësoj si bishti ose si brima e fundit e shoqërisë. Intelektualët, politikanët nuk i pranojnë në asnjë nga forumet e tyre drejtuese, as në qeveri, as në parlament, as në këshilla bashkiake e ç’të duash. Kjo për arsyen – e njohur - se u duhen në këto pika strategjike buratinë, njerëz që ngrenë dorën sipas këndezit të parë, nga frika, interesi, ose edhe aftësia e kufizuar e trureve të tyre, ose të trija këto së bashku. Pikërisht e kundërta e intelektualit, në qoftë se e pranojmë atë si njeri që di ta kapërcejë frikën, që di të ngrihet mbi interesa materiale dhe që di shumë.
E vetmja kohë kur politikanët i duan shumë intelektualët, artistët etj. janë periudhat e ndryshimeve, revolucioneve. I marrin këta, i mbajnë afër, sepse janë “të gojës ose të penës“, sepse mund të ngrenë peshë turma, sepse me fjalën e tyre mund të impresionojnë gazetarë e kamera të huaja etj.. Por pastaj i lënë të bien përtokë si patate të kalbura, si atavizma bezdisëse në një skakierë ku rëndësi kanë vetëm biznesmenët, bankat dhe SHBA.
Për çudi, regjimi i kaluar në këtë pikë ishte më përparimtar, do të thosha madje më i zgjuar. Intelektualët, shkrimtarët dhe artistët e mirë, Enveri i mbante afër, bile disa nga më të talentuarit e tyre i zgjidhte në poste të larta të shtetit, si Kryetar Lidhjeje, ose Kryetar Fronti Demokratik. Fjala e tyre kishte një peshë të jashtëzakonshme. Natyrisht që duhej t’i shërbenin, por ama ai u jepte edhe liri të mëdha, si p.sh. lirinë për të rrezikuar pushtetin e tij me vepra dyfytyrëshe, të cilat kishin tirazhe nga 30.000 kopje, sponsorizime që sot as nuk mund të përfytyrohen prej politikanëve tanë!
Tani që besoj u morëm vesh kryekreje edhe për këtë aspekt, dmth. se intelektualët janë qeniet më të pazvjerdhura në vendimet e politikanëve të sotëm, në të ardhmen e vendit tonë, të qyteteve, natyrës së tij etj., më lejoni zoti Ngjeqari, të kaloj në pikën e dytë nga shkrimi juaj, me të cilën nuk jam dakord:

Ka vdekur puna e pyllit të Vlorës?

Artikulli juaj, zoti Ngjeqari, ngjan me atë që gjermanët e quajnë kënga e fundit e mjellmës, dmth. një letër a një vepër që shkrimtari e shkruan në prag të tragjedisë ose vdekjes. Duket nga letra se nuk ka më asnjë shpresë që pylli anë Vlorës të mos shkatërrohet, që TEC-i bashkë me depozitat e tij të stërmëdha të naftës të mos pushtojnë një nga zonat më të vyera ekologjike të Shqipërisë, pasi kuptohet fare mirë, si nga shkrimi juaj, si nga shkrimi i z. Lavdosh Feruni dhe analiza të tjera, që me realizimin e këtij projekti merr fund në pikëpamje ekologjike dhe turistike jo vetëm Pylli i Sodës por krejt laguna e Nartës me Zvërnecin, e natyrisht deri në derdhjen e Vjosës, pra gjithë zona nga do të kalojnë tubacionet për të mbërritur në Pyll.
Në këtë pikë vendimmarrësit, politikanë a çfarë të kenë qenë tjetër ata antishqiptarë që kanë vendosur ngritjen e depozitimit dhe industrisë së naftës në portat dhe pyllin mbrojtës të Vlorës, ecin mu në gjurmët e regjimit të mëparshëm. Ngritja e Sodës Kaustike në këtë zonë në vitet ’60 ishte po kaq shkatërruese për mjedisin sa do të jetë edhe TEC-i i ardhshëm, megjithëse ky ka përmasa patjetër shumë më të mëdha. Raporti i OKB-së për gjendjen e mjedisit në Shqipëri, në vitin 2000, Pyllin e Sodës e vlerëson si një nga 5 pikat më të ndotura të Shqipërisë, së bashku me Sharrën, Porto Romanon, Marinzën dhe Ballshin. Aty thuhet, ndër të tjera: “Gjatë kohës së funksionimit të fabrikës bëhej elektroliza e klorit dhe e sodës kaustike duke përdorur sasi të mëdha merkuri. Në vitin 1992 dilte nga një studim, që afërsisht 50.000-60.000 m2 të tokës së ish-ndërmarrjes ishin të kontaminuara me merkur në një thellësi që shkonte deri në 1-1,5 m. Një mostër toke e marrë nga UNEP-i përmbante më shumë se 10.000 mg/kg merkur, që e kalon rreth 1.000 herë kufirin e lejueshëm të Bashkimit Europian“ (UNEP, Vlerësimi mjedisor në Shqipëri, 2000, f. 27).
Me këtë dua të them se natyra nuk vetërigjenerohet aq shpejt sikundër përmendi ju; e bën ndoshta këtë gjë me fekalet, por jo me mbetjet kimike, siç ishte zhiva e Sodës Kaustike dhe siç do të jetë uji i ndotur i TEC-it në po të njëjtin Pyll e në po atë Bregdet. Mbeturina të tilla gjëllojnë në sipërfaqet e natyrës me shekuj.
Tani erdha te pika ku nuk jam dakord me dëshpërimin tuaj. Njerëz pa pushtet kanë provuar se janë në gjendje t’i frenojnë vendimet e papërgjegjshme ose antikombëtare të politikanëve në pushtet, në qoftë se bashkojnë përpjekjet e tyre. Intelektualë, artistë etj. e kapërcejnë për një çast statusin e tyre tipik prej individi individualist dhe mosbesues. Kemi plot shembuj në Europë dhe gjetiu, bie fjala protestat kundër centralit atomik të Vakersdorfit në Bavari, ku protestuesve të shumtë iu bashkangjitën edhe shkrimtarë (në dukje të pazvjerdhur) si Hajnrih Bël, që ndenjën me ditë të tëra ulur në pyllin e tyre, derisa ia arritën anulimit të projektit. Edhe në Shqipërinë tonë të vogël, me lëvizjet tona të vogla, siç ishin demonstratat kundër importimit të Malagrotës në Kashar dhe Sharrë, dëshmuam se jemi në gjendje ta ndalojmë të Keqen. Prandaj, ç’mund të ndodhë në qoftë se bashkojmë indinjatën dhe forcën tonë? Në qoftë se ia shpjegojmë me durim edhe popullit të Vlorës, se janë duke shkatërruar Gjirin e tyre (ta pranojmë, më të bukurin në Shqipëri), t’u tregojmë sa e sa investitorëve të vegjël, se turizmi në Vlorë, me këtë TEC në dyert e tij, do të marrë shumë shpejt një vulë e një nam të keq në gjithë rajonin?
Këpusim pastaj nga një pemë a nga një degë nga Pylli fatkeq i Sodës, thërresim edhe Erion Veliajn e Mjaftit (se ai i ka qejf gjetjet figurative) dhe, të maskuar si Pylli i Birnamit shkojmë dhe i biem kodrës së Dunsinjës, dmth. selisë së Fatos Nanos, të ministrit Poçi a kujtdo tjetër që mund të ketë qenë Makbethi ynë në këtë masakër të re ndaj natyrës shqiptare.
Si thua?




23/01/2005
shekulli

[Brari]

qerim ..

A lexon ti ktu apo ..

Klosi thote:

Ngritja e Sodës Kaustike në këtë zonë në vitet ’60 ishte po kaq shkatërruese për mjedisin sa do të jetë edhe TEC-i i ardhshëm, megjithëse ky ka përmasa patjetër shumë më të mëdha. Raporti i OKB-së për gjendjen e mjedisit në Shqipëri, në vitin 2000, Pyllin e Sodës e vlerëson si një nga 5 pikat më të ndotura të Shqipërisë, së bashku me Sharrën, Porto Romanon, Marinzën dhe Ballshin. Aty thuhet, ndër të tjera: “Gjatë kohës së funksionimit të fabrikës bëhej elektroliza e klorit dhe e sodës kaustike duke përdorur sasi të mëdha merkuri. Në vitin 1992 dilte nga një studim, që afërsisht 50.000-60.000 m2 të tokës së ish-ndërmarrjes ishin të kontaminuara me merkur në një thellësi që shkonte deri në 1-1,5 m. Një mostër toke e marrë nga UNEP-i përmbante më shumë se 10.000 mg/kg merkur, që e kalon rreth 1.000 herë kufirin e lejueshëm të Bashkimit Europian“ (UNEP, Vlerësimi mjedisor në Shqipëri, 2000, f. 27).

----

Pra dulla nuk e ka mbrojt Natyren..
Prandaj mos na shit mend ktu ti Lej Fen qerimi..

[Brari]

Sindroma Nimby dhe publiku “i informuar” i Vlorës


Dr. Romeo Hanxhari *

Në fushën e Politikave Mjedisore, informimi i hollësishëm dhe rigoroz i publikut është kusht elementar për realizimin e çdo ndërhyrjeje në përdorimin e territorit lokal. I tillë konsiderohet edhe në ligjet tona të fundit (!!). Në vazhdim, reagimi pozitiv i komuniteteve konsiderohet si garanci për suksesin, ndërsa ai negativ si një “stop” i pakapërcyeshëm nga asnjë instancë. Në këto komunitete të mirinformuara të vendeve të zhvilluara, reagimi negativ ndaj “përdorimit të padëshiruar të territorit lokal– Locally Unwanted Land Use - LULU” shprehet nëpërmjet prekjes masivisht nga e ashtuquajtura sindroma Nimby (“Not In My Back Yard!” ose “Jo në oborrin tim!”), me të cilën përkufizohet mosgatishmëria e këtyre komuniteteve lokale për të mirëpritur ato ndërhyrje infrastrukturore, impiante industriale, apo vepra, të cilat, edhe pse në dukje me një dobishmëri “të padiskutueshme” publike, përmbajnë në të njëjtën kohë mjaft pasoja absolutisht të papëlqyeshme dhe të padëshirueshme për vetë komunitetet e implikuara drejtpërdrejt. “Lulu? Nimby!”. Ky është, siç e paraqet i madhi Ugo Leone, “dialogu” imagjinar simbolik i publikut me vendimmarrësit e tij të pakujdesshëm. Ky dialog më është endur në mendje gjatë gjithë kësaj kohe kur është rimarrë me të drejtë debati mbi pasojat e pritshme pozitive apo negative ekonomiko-sociale-mjedisore të të ashtuquajturit “pol industrial” i Vlores dhe, në veçanti, të TEC-it përkatës. Pyetja kryesore që bëhet është: a do të kishte të drejtë komuniteti vlonjat po të prekej nga sindroma Nimby – sindroma e reagimit dhe refuzimit, dhe të thërriste fort “Zotërinj, Jo në oborrin tim!”...?
Në përgjithësi, impiantet industriale dhe ndërhyrjet e mëdha infrastrukturore kanë efekte që shkojnë nga shëndeti publik e deri te sektori turistik. Të paktën, dy janë elementet e ardhshëm problematikë të mjedisit dhe të shëndetit publik të Vlorës. Le t’i shohim me radhë nëse kemi apo jo arsye t’u tutemi.

Projekti AMBO
Burimi i parë përkon me një temë tabù: terminali i naftësjellësit të Kaspikut. E kush mund ta kundërshtojë një investim të tillë gjeopolitik? Askush. Të paktën, në këtë moment do të tingëllonte e pazakonshme. Sepse neve na duhet të sakrifikojmë „diçka“ për të patur pak stabilitet. Dhe nuk është më e nevojshme të diskutojmë „pse në gjirin e Vlorës“. Ndërtimi i tij në portin ”deepwater all-weather” të Vlorës duket se është pika më e fortë argumentuese karshi konkurrentit tjetër gjeopolitik. Është e qartë pra se tjetërkush e ka marrë vendimin për ne: nafta do të përfundojë në Vlorë, dhe as më në veri apo më në jug. Por, të paktën, le të kemi aq respekt për veten sa t’i shikojmë të gjitha anët e së vertetës. Pra, mos vallë jemi bërë aq naivë sa të presim nga shumëkombëshet e naftës që të preokupohen për mjedisin në përgjithësi dhe për mjedisin e gjirit të Vlorës në veçanti?! Do të ishte një shaka me shumë kripë për çdo boss të naftës. AMBO thotë: “Aq shumë naftë do të rrjedhë nga Kaspiku sa do të mjaftojë për të gjithë”. Nafta do të transportohet nëpërmjet detit: deti është atraksioni kryesor turistik i Vlorës dhe turizmi është industria kryesore aktuale dhe ajo strategjike për zhvillimin lokal. Të paktën, kështu thuhet me të drejtë në të gjitha dokumentet dhe studimet lokale apo qeveritare për turizmin (!). Terminali i naftësjellësit do të jetë në mënyrë të pashmangshme një burim sado i vogël ndotjeje (për delikatesë thuhet “i vogël”). Dhe në gjirin e Vlorës çdo ndotje e patretshme, sado e vogël, ndjehet brenda pak kohe gradualisht në të gjithë bregun, për arsye të rrymave detare. Përveç ekspertëve, kushdo që është rritur me detin e Vlores mund ta dëshmojë një gjë të tillë. Në përgjithësi, Mesdheu është deti ku tranzitohen 20% e sasisë së hidrokarbureve të transportuara në rrugë detare në nivel botëror. Derdhja e hidrokarbureve në det është zvogëluar në dhjetëvjeçarin e fundit dhe incidentet në det janë rralluar, por kjo s’do të thotë që s’jemi ende të ekspozuar ndaj rreziqeve dhe aksidenteve teknologjike. Për të përmendur vetëm një faktor, në Mesdhe praktikohet ende “ballastage” i tankerave, megjithëse e ndaluar si praktikë prej kohësh nga konventat ndërkombëtare. Bëhet fjalë për mbushjen e rezervuarit të tankerit me ujë deti për të siguruar udhëtimin e kthimit pa probleme drejtpeshimi pas shkarkimit të naftës. Uji, më tej, zbrazet në afërsi të mbërritjes në destinacion, pra afër vendit të furnizimit, që në rastin tonë është Vlora dhe gjiri i saj detar. Bëhet fjalë për rezervuarë të stërmëdhenj 100-300 mijë tonësh që shplahen me ujë deti. Kjo praktikë haset në masë sidomos në ujërat territoriale të vendeve që kanë mungesa në legjislacion dhe paaftësi për kontrolle të rrepta dhe konstante të ujërave. Si është menduar të parandalohet kjo? A janë vendosur kritere për kushtet teknike të tankerave gjigantë që do të rrahin ujërat tona? A jemi në gjendje të negociojmë me gjigantët e naftës për probleme të tilla „dytësore“ si ato të respektit ndaj mjedisit? Por, ndoshta, rrethanat gjeopolitike nuk na e lejojnë “luksin” e pyetjeve të tëpërta?! Po efekti viziv?! Këtu do të isha kurioz të dija nëse është ende i vlefshëm plani i ndërtimit të portit të jahteve në Vlorë, për arsye sepse imagjinohet me vështirësi një milioner që pranon të lundrojë i qetë në jahtin e tij pranë një tankeri 100 apo 300 000 tonësh. Pikërisht, edhe 300 000 tonësh. Sepse pavarësisht se qeveria shqiptare deri tani ka dhënë lejen për hyrjen e vetëm të një tankeri 100 000 tonësh në tre ditë në gjirin e Vlores, në deklaratat vlerësuese të AMBO-s thuhet se “mundësia e futjes së tankerave 300 000 tonësh në portin e thellë të Vlorës është një nga avantazhet më të mëdha të AMBO-s për ta bërë transportin më të lirë”. Efekti psikologjik? Nuk ka frenues më të fuqishëm dhe të rrezikshëm për turizmin se sa frika ndaj aksidenteve, ku ndër më të rëndësishmet janë të ashtuquajturit “aksidente teknologjike”. Pra, frika nga aksidentet e mundshme teknologjike si rrjedhje e rastësishme apo e qëllimshme nafte, ndotje konstante e ujërave, apo, kurrëmosndodhtë, ndonjë mbytje e tankerit në një gji të mbyllur si ai i Vlorës, pra të gjitha këto janë frenues të jashtëzakonshëm, në radhë të parë, të investimeve të huaja në turizëm dhe gjithashtu frenues të fluksit turistik, i cili mund të spostohet pa problem më në jug ose më në veri. Në një llogari të fundit, duhet të presim për të parë se nga do të anojë peshorja e ndikimeve pozitive dhe negative ekonomiko-socialo-mjedisore për Vlorën në radhë të parë, dhe ndoshta për të gjithë vendin.

TEC-i
Burimi i dytë lidhet me TEC-in e Vlorës. Natyrisht që ndërtimi i TEC-ve është i domosdoshëm për të tentuar daljen nga kriza e sektorit, si edhe për të mundësuar diversifikimin strategjik të llojshmërisë së burimeve energjetike kombëtare. Këtu nuk është vendi të trajtojmë avantazhet e TEC-ve me gaz në krahasim me ata me naftë, përkundrazi, duhet të theksojme avantazhin e ketij TEC-i me naftë në krahasim me ata me qymyr që ndosnin tej mase deri pak vite më parë. Ajo që nuk mund të bashkëndahet, nga ana tjetër, është zgjedhja e sitit të Vlorës, e cila ka në bazë jo perspektivën dhe interesin e rajonit, por thjesht konveniencën ekonomike, pra thjesht afërsinë me terminalin e naftësjellësit Burgas-Vlorë. Në një kohë që specialistë të fushës së naftës e të energjisë mendojnë se ky TEC mund të ndërtohej kudo përgjatë gjurmës së naftësjellësit nëpër Shqipëri. Pavaresisht nga kjo, zgjedhja e Vlorës nuk merr parasysh, të paktën, një fakt tejet të rëndësishëm: faktin që pjesa jugore, por edhe veriore e territorit të zonës, paraqet një mikst perfekt të resurseve mjedisore e kulturore të përdorshme për qëllime turistike, potencial i cili paragjykohet seriozisht nga instalimi i i një impianti kaq me hije të rëndë, si dhe i të gjitha strukturave ndihmëse të tij. Në përgjithësi, kjo zgjedhje duket si më e papërshtatshmja pra nga pikëpamja e zhvillimit të qëndrueshëm të rajonit të Vlorës, lidhur me disa elemente: idetë zhvillimore, shëndetin publik dhe sektorin e turizmit në veçanti. Së pari, publikut të Vlorës i duheshin bërë të qarta të gjitha sfidat e kësaj zgjedhjeje. Ndër të tjera, ai duhet të dinte me kohë se cilat do të jenë avantazhet e qëndrueshme ekonomike për komunitetin, si dhe në çfarë do ta përmirësojë ky “pol industrial” jetën e qytetit, si do të ndikojë në industrinë turistike si e ardhmja ekonomike e rajonit, etj, etj. Pra, çfarë do të përmirësojë dhe çfarë mund të përkeqësojë. Së dyti, ky investim është paraqitur si pjesa e një “poli zhvillimi”, ndërkohë që përvoja botërore dhe veçanërisht ajo italiane dëshmon se praktikat e “poleve të zhvillimit” dhe “efekteve të tyre shumëfishuese mbi bazën e parimit të nxitjes ekonomike push-up”, aq në modë në vitet 70, kanë patur sukses tepër modest, për të mos thënë inekzistent. Kështu p.sh., pas rreth 14 vjet të funksionimit të TEC-it të Brindisi Sud, i ndërtuar pikërisht me një qëllim të tillë, ka shumë dyshime mbi efikasitetin e tij si promotor i zhvillimit. Përkundrazi, ky central i stërmadh konsiderohet nga specialistët si një “pol zhvillimi i dështuar”, përveçse si “një hot spot i ndotjes”.
Pikërisht për këtë arsye pra, sot, për zhvillimin lokal konsiderohet e kapërcyer rruga e megafinancimeve që i shërbejnë “zhvillimit regjional funksional”, dhe synohet i ashtuquajturi “zhvillimi regjional territorial”, pra një zhvillim në përputhje me ADN-në e territorit. Pra, përgjigjja e pyetjes “nëse është një iniciativë e tillë nga lart në përputhje me një strategji lokale të zhvillimit të qëndrueshëm” anon pa mëdyshje nga negativja. Ndërkohë, komuniteti lokal mbetet i paintegruar që në momentin e konceptimit dhe inicimit të procesit të zhvillimit. Rrjedhimisht, ky komunitet detyrohet të ingranohet në një proces “industrializimi të importuar”, pra “rritjeje ekonomike”, të cilin nuk e ndjen të lidhur me territorin e vet dhe i cili, për fat të keq, herët a vonë ka gjasa ta zhgënjejë.
Meqenëse firma ndërtuese e TEC-it është italiane, le të vazhdojmë të marrim disa shembuj nga praktika dhe eksperienca e këtij vendi fqinj. P.sh, në çdo lëvizje të tillë të rëndësishme, kur i duhet t’i marrë leje publikut për të investuar në territorin e tij, ENEL-i ndërmerr një fushatë të plotë informuese. Ky veprim është sa përgjigje ndaj detyrimit ligjor, aq edhe shprehje e një tjetër morali e vizioni të marrëdhënieve publike. Keshtu, mbi 10 vjet më parë, në rastin e planifikimit të ndërtimit të TEC-it të Vado Ligure me kapacitet 1200 MW (sa ç’është me sa duket edhe kapaciteti maksimal i planifikuar i “serisë” së TEC-ve të Vlorës), ky ent ndërmori një fushatë shumëplanëshe informuese me logon “Të njohim që të vendosim”. Publikut iu dhanë të gjitha të dhënat teknike lidhur me impaktin zhvillimor, nivelin e punësimit, nivelin e planifikuar të ndotjeve, masat rikuperuese për qytetin, planet e emergjencave teknike, etj. etj. Pra gjithçka duhet për të vlerësuar nëse ky investim është në interes dhe është apo jo përtej kapacitetit mbajtës të territorit përsa i përket pasojave. Publikut iu dhanë deri edhe elemente të tillë siç ishte p.sh. fakti që për një shpërhapje të pranueshme të tymrave për një TEC 1200 MW nevojitet instalimi i një oxhaku 200 m të lartë (sa një ndërtesë 90-katëshe). Kjo sepse është një element i rëndësishëm i alterimit të peizazhit, i lidhur ngushtë si me vizionin e sotëm të cilësisë së jetës, ashtu edhe me impaktin mbi sektorë të tillë delikatë si turizmi. Gjithmonë duke iu referuar përvojës italiane, pikërisht përballë Vlorës, në bregdetin e Brindizit, ENEL-i ka ndërtuar një TEC që prej 13 vjetësh, i cili edhe pse disa herë më i fuqishëm se ai i Vlorës dhe me një cikël të kombinuar lëndësh djegëse, paraqitet si një rast i shkëlqyer krahasues lidhur me efektet. Duke pasur parasysh që ky TEC është në territorin e komunitetit europian, pra nën një tutelë të pakompromis për cilësinë e shëndetit publik dhe të mjedisit, dhe, megjithatë, paraqet probleme, mund të marrim lehtësisht me mend se sa janë mundësitë që ndërtuesit dhe shfrytëzuesit e TEC-it të shmangin në Shqipëri parametrat e premtuar bujshëm. Problemet priten të jenë të së njëjtës natyre në Vlorë përderisa situata është pothuajse e njëjtë: zonë bregdetare, me klimë identike dhe me potenciale të rëndësishme turistike. Duke cituar një studim të vitit 2001 lidhur me efektet ekonomike, sociale dhe mjedisore të këtij TEC-i, problematikat e tij sot kanë të bëjnë, përveçse me nxitjen e munguar të zhvillimit ekonomik, gjithashtu me shëndetin publik në veçanti, dhe me zhvillimin e turizmit.
Për sa i përket shëndetit publik studimi evidenton në përgjithësi shtimin e infeksioneve në aparatin e frymëmarrjes për shkak të ndotësve të ajrit. Kjo lidhet me djegien e naftës dhe pra emetimin në atmosferë të disa gazrave, ku ndër kryesoret janë anhidridi karbonik dhe ai sulfurik. Mjaft të përmendim që për të patur emetime brenda normave europiane të ndotësit squfur, duhet që përqindja e këtij elementi në naftë të jetë deri në 0,2%, por kjo lloj nafte është e rrallë dhe e kushtueshme. Natyrisht që nafta që do të digjet në Vlore, edhe pse vjen nga Kaspiku prestigjioz, do të jetë e tipit grexo, pra e parafinuar. Ndërkohë, gazrat e emetuar, edhe kur janë brenda normave të premtuara, janë të rrezikshëm edhe në një periudhë afatmesme dhe afatgjate. Konkretisht, në një studim të Organizatës Botërore të Shëndetësisë të para disa vjetëve për rajonin e Brindizit, theksohet shqetësimi “për një rritje mbi mesataren e rajonit të vdekshmërisë nga tumoret në meshkujt e komunës së Brindizit dhe komunave kufitare”. Po aq shqetësuese janë të dhënat edhe për “rritjen me rreth 40% të vdekshmërisë nga tumoret te gratë në këtë rajon”. Duke theksuar aksiomën e Veronezit se “tumori është një sëmundje mjedisore”, duhet përcaktuar se ekspozimit ndaj ndotjes, për fat të keq, nuk mund t’i shpëtojë qyteti i Vlorës apo edhe sitet e veta turistike. Trëndafili i erërave favorizon fatkeqësisht këtë tendencë. Së fundi, një studim amerikan mbi termocentralet dhe efektet e tyre nxjerr konkluzionin se preken në mënyrë të drejtpërdrejtë nga efektet e ndryshme ndotëse të këtyre centraleve të gjithë njerëzit që ndodhen në një rreze prej 80 km nga impianti”. Pra, sado e vogël (?) ndotja, kjo ka gjasa të ndikojë në mënyrë të pashmangshme në përkeqësimin e shëndetit publik dhe të cilësisë së jetës në qytetin dhe rajonin e Vlorës.
Për sa i përket impaktit mbi turizmin, territori i rajonit në afërsi të impiantit të Brindizit është dëmtuar seriozisht. Impakti është i trefishtë: fizik, viziv dhe psikologjik. Pavarësisht nga teknologjia e lartë dhe mbikëqyrja e rreptë teknike, impakti fizik është evidentuar kryesisht në përkeqësimin e pashmangshëm të cilësisë së ajrit e të ujit. Kështu, në varësi të karburantit të përdorur dhe kushteve atmosferike, vihet re një rritje e pranisë në ajër të avujve dhe ndotësve të tjerë, duke ndikuar në uljen e transparencës së ajrit dhe në efekte të tjera të padëshirueshme. Kjo është më e ndjeshme në ndërtesat e larta dhe në rrethinat e larta të kësaj zone. Impakti viziv ka të bëjë me pamjen e një impianti industrial me oxhaqe të larta, pamje e cila është një frenues shumë i fuqishëm për pushuesit dhe sidomos për investitorët e sektorit. Impakti psikologjik ka të bëjë me frenimin e investimeve nga frika e rreziqeve teknologjike. Në rajonin e Brindizit, në një rreze jo të vogël nga impianti, që prej ndërtimit të tij është vërejtur një frenim evident në sektorin e ndërtimit në afërsi të impiantit dhe në, p.sh., blerjen e shtëpive në bregdet nga qytetarët. Sipas një ankete të zhvilluar, pronarët që i kishin blerë ato shtëpi më parë deklaronin se “nuk do t’i riblenin sërish shtëpitë e tyre nëse do të kishin mundesi të ktheheshin prapa”. Kjo ka reflektuar edhe një rënie të tregut imobiliar në atë zonë.

Impakti mbi mjedisin
Siç shihet, procesi i mbrojtjes se mjedisit dhe shëndetit publik është pjesë e pandarë e proceseve dhe projekteve zhvillimore të vendit. Si të tilla ato duhet të synojnë zhvillimin e qëndrueshëm, duke ruajtur një raport të drejtë të zhvillimit ekonomik me ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit natyror të zonës. Nëse projektet ose politikat e zhvillimit janë të qëndrueshme, atëherë mund të themi me plot gojën se është kontribuar për mjedisin. Nga ana tjetër, zhvillimi i qëndrueshëm, që sot identifikohet me “zhvillimin lokal”, është i mundur vetëm kur publiku ose komuniteti bashkëndan të njëjtin vizion për zhvillimin e territorit dhe ingranohet në procesin e zhvillimit duke aktivizuar resurset endogjene dhe duke valorizuar çka është në ADN-në e territorit. Zhvillimi i qëndrueshëm është i lidhur ngushtë me pjesëmarrjen publike si në procesin e vendimmarrjes, ashtu edhe në procesin e implementimit të idesë dhe të projektit mjedisor dhe zhvillimor. Nëse nuk është kështu, mund të kemi vetëm rritje ekonomike dhe vetëm afatshkurtër. Përpara një viti, një shoqatë mjedisore e huaj bëri publike rezultatet e anketimit të saj, sipas të cilit, mbi 90% e publikut të Vlorës nuk kishin asnjë të dhënë mbi projektin e TEC-it që ishtë planifikuar të ndërtohej në zonën e tyre. Në po të njëjtën përiudhë, në një forum shkencor kombëtar ku unë ngrita, ndër të tjera, edhe këtë problem, pata rastin të konstatoja se për fatin tonë të keq, as edhe zyrtarë të lartë të fushës nuk kishin informacion të njëhsuar për kapacitetin e këtij impianti. Përkundrazi. Pra, ajo që vazhdon të jetë skandaloze për vendimmarrjen (edhe për atë më të rëndësishmen) në Shqipëri, është mungesa “e pafajshme” e respektit për publikun, duke e përjashtuar atë plotësisht nga mundësia për të njohur pasojat, avantazhet, apo rolin që do t’i duhet të luajë në një kontekst të tjetërsuar ekonomiko-mjedisor. Komuniteti i Vlores e zonës përreth, komuniteti mbarëshkencor i vendit, shoqatat mjedisore, në përgjithësi të gjitha grupet e interesit, dhe deri gati edhe pushteti lokal janë anashkaluar hapur në këtë proces. Natyrisht që ky nuk është thjesht një problem etik, por është një deformim që lë hapësirë për vendime “incognito” teknokrate të cilat më pas bëhen fakt i kryer duke i imponuar komunitetit zgjidhje të sforcuara. Të paktën për kufizimin e efekteve negative është i pazëvendësueshëm roli i administratës publike.


*PhD në “Menaxhimi i mjedisit dhe i burimeve të territorit”

Shekulli
30/01/2005