panorama
--
Faqe 12/13 - Speciale
I biri i Enver Hoxhės rrėfehet nė "Zonė e Lirė" e Arian Ēanit. Pėrse akuzat e djalit tė Enver Hoxhės bien mbi mjekun personal
Sokol Hoxha: Babain tonė e ka helmuar Isuf Kalo
vijon nga numri i kaluar
Zoti Sokol, ju thoni qė marrėveshjen me Shtrausin e ka sabotuar Ramizi, pėrse e thoni kėtė dhe ēfarė ju ka thėnė Enveri?
Pėr ndjenja pro sllave.
Bazoheni nė origjinėn e tij qė keni nxjerrė kėtė konkluzion?
Nuk e di si mund tė jetė ngatėrruar nė kėtė gjė. Pasi nė gjyq si nė atė tė Ramizit, por edhe nė atė tė Kadriut nuk ka dalė asgjė. Nė qoftė se ju e keni vėnė re jo vetėm atėhere, por edhe sot, ēdo gjė qė ka tė bėjė me Ramiz Alinė mbyllet, ēdo gjė transformohet.
Ju mendoni se do tė vijė njė ditė qė tė dalin gjėra, qė ne nuk i dimė?
Po, tė paktėn ne nuk do tė jemi nė atė kohė, por qė do dalin, do dalin.
Pse, kaq shumė do tė zgjasė?
Nuk e di.
Le tė kthehemi edhe njė herė te ēėshtja Shtraus pėr tė cilėn ju thoni se babai juaj ka thėnė se hapja e Shqipėrisė me Gjeramninė ishte shumė e rėndėsishme.
Ėshtė e vėrtetė ai e kishte merakun pėr hapjen e Shqipėrisė, veprim tė cilin ai e konsideronte shumė tė rėndėsishėm. Kėtė e di, sepse ma ka thėnė vetė.
Mė mbrapa mua mė janė vėrtetuar ato qė ka thėnė im atė edhe pėr Ramiz Alinė.
Po tė marrim p.sh rastin e intervistės sė Andreotit, kur foli kėtu nė televizionin shqiptar, ku ndėr tė tjera citoi se Shqipėria e bėri hapin e saj kur doli nga Traktati i Varshavės, por perėndimi nuk bėri asnjė hap, por e la tė izoluar kėtė vend.
Pra kjo vėrteton atė qė Shqipėria nuk mbeti e izoluar vetėm nga Enver Hoxha, por edhe u la e izoluar nga perėndimi.
Zoti Hoxha, le tė kalojmė nė njė ēėshtje tjetėr shumė interesante dhe shumė tė pėrfolur. Isuf Kalo jeton nė Danimarkė. Ai ka qenė mjeku personal i Enver Hoxhės deri sa ky i fundit vdiq. Emri i Isuf Kalos na shfaqet sa herė ne marrim dėshmitarė tė asaj kohe, tė cilėt flasin pėr Enver Hoxhėn. Ai, mendoj unė ka patur njė rol nė gjithė kėtė histori, aq mė tepėr qė Liliana Hoxha, pra bashkėshortja juaj, kur ėshtė ftuar kėtu nė studio njė vit mė parė ka bėrė akuza tė drejtpėrdrejta nė adresė tė Isuf Kalos, nė lidhje me kurimin e babait tuaj. Atė, me sa di unė edhe ju e akuzoni pėr pėrshpejtimin e vdekjes sė Enver Hoxhės. Si ka mundėsi qė ai njeri, qė ju e akuzoni sot ka qenė dikur pėr njė kohė shumė tė gjatė njeri shumė i afėrt i Enver Hoxhės, qė nuk ka kuruar vetėm Enver Hoxhėn, por edhe bashkėshorten tuaj, e cila ma ka thėnė vetė kėtu nė studio njė gjė tė tillė?
Unė them se likujdimi i Enver Hoxhės nėpėrmjet shėndetit tė tij deri mė sot ėshtė konsideruar si paranojė e tij. Pra ka qenė vetėm nė mendimin e Enver Hoxhės aq sa edhe nga nipi i Hysni Kapos, Andi Bushati ėshtė quajtur fantazist.
Por nga zbardhja e shumė dokumenteve pas akuzave tona, qė dolėn nė shtyp pėr likujdimin e Enver Hoxhės nėpėrmjet helmimit dhe kjo kryesisht nė linjėn e Mehmet Shehut natyrisht kishte edhe pista tė tjera pėr kėtė gjė. Nė lidhje me kėtė, ne mund tė sjellim edhe njė shembull, qė lidhet me deponimet e Blerit, i cili kur filluan ngjarjet nė Irak u shpreh se Britania me Shqipėrinė dėshtoi, fjala ishte pėr rrėzimin e regjimit tė Enver Hoxhės. Kėtu del ajo qė rrėzimi i regjimit tė Enver Hoxhės ishte i pamundur, gjė qė e pranojnė edhe vetė, prandaj e vetmja gjė mbetej pėr eliminimin e tij kryesisht me anė tė shėndetit nuk ishte vetėm fantazi. Siē e shikojmė, ky fakt del si rrjedhojė logjike e vetė deponimeve.
Qė nė vitin 1972, kur babait i ndodhi ataku i parė nė Shqipėri, erdhi njė ekip kinez. Megjithatė qė nga 72 deri nė 74-ėn shėndeti i tij nuk u pėrmirėsua dhe ekipi kinez u largua. A mund tė thuhet se ky ekip kishte dorė nė kėtė drejtim, kjo nuk dihet, por nė deponimet qė dha nė gjyq Llambi Ziēishti, qė unė natyrisht nuk e dėgjova por e mėsova, u tha se kur ky ekip u kthye nė Kinė njėri nga ata mjekė ka vrarė veten. Natyrisht nuk mund tė them se lidhej gjė me kėtė drejtim, pasi edhe im atė nuk ka bėrė asnjė insinuatė nė lidhje me ndonjė implikim tė shtetit kinez.
E vėrteta ėshtė se kur unė i kam thėnė se pse u largua ekipi kinez, ai nė mėnyrė shumė diplomatike ma ktheu duke thėnė: Ne kemi mjekėt tanė shumė tė mirė.
Pas kėsaj del Isuf Kalo nė skenė?
Jo menjėherė.
Kush ka qenė mjeku personal i Enverit para Isufit?
Para Isufit deri nga vitet 72 73 ka qenė Hektor Peēi. Ai u largua nga njė icident, qė pati me mbesėn e Ramiz Alisė, e cila nė atė kohė ka qenė e fejuara e vėllait tim.
Nė ēkuptim ishte ky icident, qė Hektor Peēi ka patur me Teutėn?
Nuk dua ti hyj mė shumė kėsaj ēėshtje. Fjala ėshtė se Hektorin e larguan. Nga Hysni Kapo iu propozua mamasė, mjeku i tij Isuf Kalo, pasi Isufi deri nė atė kohė ka qenė mjeku i Hysni Kapos. Isufi, qė nė fillim e kishte qėllim nė vetėvete pėr tė qenė ekskluzivisht mik i familjes sonė. Nė 76 ėn unė pata njė apandesit, qė Isufi nuk e vlerėsoi fare nuk mund ta them se e bėri me qėllim kėtė gjė, por ai nuk e vlerėsoi fare derisa pėr njė javė a dy ai u kthye nė peritonit, qė do tė thotė se apandesiti plasi. Ka qenė koha qė Enveri nuk e la mė tė ishte nė grupin e mjekėve tė shtėpisė.
Por ndėrkohė ai rikthehet sėrish nė shtėpi?
Atė e riktheu fillimisht mamaja veēanėrisht pėr Lilianėn, tė cilėn vetė Isufi e futi nė atė siē e kemi treguar edhe kėtu, nė kurat e tmerrshme pėr depresion.
Ne fillimisht e pamė pozitive kėtė kthim gradual tė tij aq mė shumė qė babai kishte mbetur pa diabetolog. Aq mė tepėr qė ai propagandohej si diabetologu mė i mirė.
Por natyrisht na ēudisnin shumė veprimet e tij tė shqetėsuara pėr pjesėmarrjen e Sulo Gradecit nė konsultat, qė bėheshin pėr tim atė. Ky shqetėsim ishte aq i madh sa qė nė atė konfidencėn, qė mendonte se kishte krijuar me ne mė thotė nė njė rast: Thuaji mamasė qė Sulo Gradeci merr pjesė nė konsultat tona mjekėsore. Mjekėt e tjerė nuk patėn ndonjė shqetėsim nga prania e Sulo Gradecit atje, i cili megjithėse nuk merrte vesh nga mjekėsia bėnte detyrėn qė i takonte si shef i sigurimit tė babait. Mirėpo shqetėimi i Isufit ishte aq i madh sa qė unė i thashė: Po ti thuaji vetė. Pse mė thua mua qė ti them.
A ia tha vetė?
Nuk ia tha.
Sokol, pėrse Isuf Kalo nuk donte qė Sulo tė ishte aty?
Ndjente shqetėsim, qė njė njeri i Ministrisė sė Brendshme dėgjonte tė gjithė konsultėn.
Si do mjekohej, ti japim kėtė ilaē apo tė mos i japim kėtė ilaē. Se kėto bėhen nė kosulta. Vazhdimi i mjekimit apo ndryshimi i mjekimit. Ndryshimi i dozės apo ulja e dozės nė bazė tė parametrave shėndetsore qė paraqiteshin.
Mundohem tė pėrfytyroj se si Sulo Gradeci rrinte i palėkundur mes mjekėve! Po Enveri nuk i thoshte gjė?
Ai kishte detyrėn e tij, por kėto as qė i thuheshin Enverit. Madje as mamasė ai nuk guxoi tia thoshte. Megjithatė nė atė kohė nuk ėshtė se ne dyshonim nė ndonjė gjė tė veēantė.
Pra kėto mendime, qė ju keni tani nuk ėshtė se i keni patur edhe atėhere?
Jo, jo kėto shikohen nė retrospektivė me kalimin e kohės. Nė mėnyrė retrospektive themi dhe kėtė se pse iu besua aq shumė Isuf Kalos deri nė marrjen e ilaēeve pėr Enver Hoxhėn nė ato udhėtimet e ēuditshme jashtė shtetit, ku ai shkonte i pa shoqėruar. Nė njė kohė qė kishte disa norma shumė strikte tė shoqėrimit. Jo vetėm nė rastin e marrjes sė barnave, por tė gjithė e dimė se shqiptarėt nė atė kohė nuk mund tė lėviznin vetėm jashtė shtetit. Lėviznin ose dy apo tre e mė shumė, ku nė tė shumtėn njėri ishte i sigurimit, apo bashkėpunėtor i tij. Nė kėtė kohė Isuf Kalo udhėtonte vetėm. Unė them njė gjė qė im atė nuk e ka ditur kėtė fakt, sepse po ta dinte nuk mendoj se do ta linte. Kjo pėr vetė faktin tjetėr se im atė nuk kishte ndonjė konsideratė tė madhe pėr tė, pasi e quante njė mjek mburravec.
Si arrinte Isuf Kalo tė ikte vetėm jashtė shtetit, nė atė kohė qė kontrollohej gjithēka, zoti Hoxha?
Po, dikush e lejonte kėtė gjė. Se skishte mundėsi qė ai tė ikte jashtė shtetit nė atė formė. Ramiz Alia i drejtonte tė gjitha atėhere, kush i drejtonte?! Im atė nuk merrej me kėto gjėra, le qė ai nuk i dinte kėto veprime se kush ikte jashtė e kush kthehej. Aq mė shumė qė Isufi pėrballė rregullave shumė strikte arrinte tė ikte vetėm. Pas asaj ka dhe disa veprime tė ēuditshme tė Isuf Kalos, tė cilat lidhen me kohėn pas vdekjes sė tim ati, ku ai ka mbajtur fjalime nė organizatat e partisė ku ka bėrė edhe njerėzit tė qajnė. Ka botuar edhe njė poezi pėr Enver Hoxhėn nė Zėrin e Popullit nė fillim me emėr pastaj ka njoftuar kryeredaktorin e gazetės Zėri i Popullit dhe i ka thėnė qė tė mos e botojė me emėr atė poezi. Kishte shumė gjėra tė ēuditshme, por unė do tė ndalem nė diēka qė duke e parė tani e konsideroj njė fakt tepėr tė rėndėsishėm, qė ka tė bėjė me zhdukje provash. Kėtė gjė unė e kam marrė vesh shumė vonė pas vdekjes sė babait dhe ka tė bėjė me dy persona tė cilėt tashmė jetojnė.
Drejtori i klinikės sė udhėheqjes i thotė njė ifermierit : Shko pyet nė farmaci nė qoftė se kanė ilaēe, qė nuk u duhen ti marrim ne nė klinikė pėr pacientė tė tjerė. Ne nė shtėpi kishim njė faramci, ku rrinin me turne inferimere dhe shėrbenin pėr ilaēet qė do tė kishte nevojė babai ose familja, ndėrkohė doktori qė ishte nė shėrbim ishte jashtė shtėpisė. Por farmacistja rrinte nė farmaci. Aty kishte ēdo lloj ilaēi, qoftė pėr sytė, qoftė pėr diabetin etj. Kur ky ifermieri ka shkuar te faramacia dhe i tha faramacistes atė qė i kishte thėnė drejtori ajo iu pėrgjigj: Kėtu nuk ka asgjė tani. Ato i ka marrė tė gjitha Isuf Kalo qė njė javė pas vdekjes dhe i ka ēuar nė spital. Pra me njė fjalė u zhdukėn .
Po ato shkuan nė spital, zoti Hoxha?
Nė njė farė mėnyre ėshtė zhdukje. Nėse i pinė disa pacientė ata mnd edhe tė mos kenė vdekur, sepse ato nuk ishin tė helmuara nė njė formė tė tillė qė i pive dhe vdiqe. Po tė ishte ashtu babai do tė kishte vdekur pėr njė ditė. Kėtu flitet pėr njė proces tė tėrė. Pra pėr forma tė shpeshtimit tė keqėsimit.
Ju kėtė e quani sot zhdukje provash?
Po, ėshtė zhdukje provash. Por kėtė unė e kam marrė vesh shumė vonė, pas rėnies sė komunizmit. Pastaj ėshtė edhe ajo tjetra, pra pse i kishte grumbulluar tė gjitha medikamentet. Sepse nuk vajti pėr shembull Ahmet Kamberi ose Hajro Shyti ose edhe Ylli Popa qė tė merrnin ilaēet e zemrės. Por ata nuk u futėn, se nė fund tė fundit nga ato pak ilaēe, qė kishin mbetur pas vdekjes sė Enverit do tė shėroheshin pacientė apo do tė rregullohej mjekėsia? Pastaj nuk ua lejonte edhe etika personale, se mendonin qė ēmė duhet tani me ilaēet e Enver Hoxhės. Pastaj ai i kishte grumbulluar tė gjitha, nuk kishte marrė vetėm disa.
Sokol nė vitin 2000 revista Klan shkruante Mjekėt e vranė Enverin. Kjo me sa mbaj mend i referohej njė interviste, apo jo?
Po, kjo i referohej njė interviste qė bėri Liliana. Me njė insinuatė madje, qė ajo nuk ka dashur ta shkruajė aty. Por gazetari e mori nė atė kohė dhe i kėrkoi tė falur Lilianės se titullin e kishte vėnė Andi Bushati. Kjo nuk ėshtė tamam kėshtu. E para sepse ai ka pėrmendur mjekėtgjė qė nuk ėshtė e vėrtetė . Ajo nuk ka pėrmendur fare mjekėt, nė qoftė se ka pėrmendur ka pėrmendur vetėm Isuf Kalon. Duke e ndryshuar kalohet nė njė provokim.
Mirėpo pas kėtij provokimi ka patur njė sulm dhe kėrcėnim kundrejt meje dhe Lilianės me telefonata dhe me tė gjitha format. Qėllimi i tyre ishte, qė ne tė tėrhiqeshim dhe kjo ēėshtje tė mbyllej njė herė e pėrgjithmonė. Kėtė gjė deri atėhere Liliana e kishte pėrmendur nė rrethe tė ngushta por asnjė herė kjo nuk ishte menduar se do tė dilte ndonjėherė nė shtyp. Por pas kėsaj, ne na u desh tė dilnim tamam hapur. Kėtė, nė njė farė forme e kėrkoi, pra e provokoi vetė revista Klan. Kjo ishte nė sensin pėr tė na mbyllur gojėn me mendimin se po qe se dalim kėshtu kėta do ta lėnė me kaq.
Pra ju thoni se kjo ėshtė bėrė me qėllim nga Bushati?
Po, me qėllim nga Bushati.
Pse e keni kėtė mendim pėr Bushatin, kur ju mė thatė pak mė parė se marrėdhėniet mes jush dhe familjes Kapo kanė qenė tė mira?
Marrėdhėnie tė mira kanė ekzistuar mes Enverit dhe Hysniut, por mes familjeve jo.
Pastaj nuk ėshtė se Bushati ėshtė mjaftuar nė njė veprim. Ajo e revistės ka qenė e para, por mė pas ka edhe raste tė tjera, ku unė do tė theksoja klanin e Fevziut. Unė nė asnjė rast nga deponimet e Fevziut nuk e ndaj Andi Bushatin. Pra i shoh gjithmonė tė lidhur bashkė madje tė lidhur me Ramizin.
Sokol po tė ecėsh me kėtė logjikė i bie qė unė sot tė jem nga krahu i Enverit?
Po, edhe mundet. Meqė mė ke thirrur mua edhe mund tė tė quajnė nesėr, pasnesė.
Pastaj, duke kaluar prapė te Isuf Kalo mund tė them se Isuf Kalo priste nga Ramiz Alia shumė gjėra, por qė nuk iu realizuan.
Si ishin marrėdhėniet e Isuf Kalos me tė Ramiz Alisė?
Ramiz Alia e pėrdori Isuf Kalon, por pastaj Isuf Kalo mendonte se do ta pėrdorte Ramiz Alinė pėr tu bėrė ministėr .Kjo vjen nga ēmė ka thėnė Isuf Kalo.
A e kishit mik Isuf Kalon?
Eh , mik por ne nė atė kohė e kishim kuptuar qė ai nuk ishte njeri i mirė. Ai nė shtėpi vinte pėr tė ardhur, edhe pėr faktin qė ta shikonin qė ishte mik i yni . Ne ia kishim thėnė, por mundoheshim pėr tė mos i bėrė gjėrat hapur pėr tė gjithė personelin, qė kishte punuar pėr Enver Hoxhėn. Por ai vazhdonte tė vinte. Donte me ēdo kusht qė tė mos mendonin tė tjerėt qė sishte mė mik i familjes.
Kthehem nė kėtė tė Ramizit, qė ma kishte thėnė vetė Isuf Kalo. Ai tha se Ramizi i kishte propozuar tė bėhej mik i tij, por ai pėr kujtim tė Enver Hoxhės nuk pranoi. Gjė qė sėshtė e vėrtetė, sepse njė gjė tė tillė nuk ia ishte thėnė. Ai e njihte Isuf Kalon, jam i sigurt pėr kėtė. Ose mė ka thėnė tjetrėn qė do tė mė bėjnė ministėr tė Shėndetėsisė. Gjė qė nuk ndodhi pasi u bė Ahmet Kamberi. Pretendonte pastaj tė bėhej dekan i Fakultetit tė Mjekėsisė, por edhe kjo iu vonua. Kėtu pati edhe njė episod tė ēuditshėm. Vjen njė natė shumė i shqetėsuar nė shtėpi dhe na nxjerr nė 12 tė natės nė xhiro nėpėr Tiranė me arsyen siē thoshte: Pėr tu mbrojtur nga njė arrestim, qė do ti bėnte Ramiz Alia.
Po pse dilte nėpėr Tiranė nė orėn 12 tė natės?
Qė tė na shikonin.
Po pėrdoret edhe sot kjo skenė zoti Hoxha?
Ashtu ėė ( qesh)
Ishte njė rast i ēuditshėm, se kur ne e pyesnim se ēfarė kishte bėrė vaki ai tepėr i shqetėsuar na thoshte se kam qenė me njė mjek tjetėr nė hotel Adriatik, a ku di unė se ku, dhe kam sharė Ramiz Alinė.
Por e ēuditshmja ishte se tė nesėrmen ai ishte njė njeri tjetėr sikur skishte ndodhur asnjė gjė, madje nuk donte qė edhe tia kujtoje.
Normalisht unė them se ai nuk ruhej nga Ramiz Alia, por nga segmente fanatikė tė Enver Hoxhės, qė mund tė kishin dėgjuar ndonjė gjė meqenėse vetė e lidhi me ndonjė bisedė qė kishte bėrė me tė tjerė nė hotel Adriatiku apo diku tjetėr.
Kjo pėr faktin se ai po tė kishte ndonjė farė frike se kishte sharė Ramiz Alinė nuk do tė na merrte mua me Lilianėn, por do tė merrte Ilirin me Teutėn, e cila ishte mbesa e Ramiz Alisė. Tė vėrtetėn nuk na e tha asnjėherė.
vijon nesėr
Nesėr do tė lexoni
E vėrteta e filmimeve tė bėra ndaj Enver Hoxhės nė pleniumet e famshme tė Komitetit Qendror tė Partisė sė Punės, ku ai kryqėzonte Kadri Hazbiun apo udhėheqės tė tjerė tė asaj kohe. Si qėndron misteri i bėrjes sė atyre filmimeve tė panjohura mė parė jo vetėm pėr Enver Hoxhėn, por edhe pėr pjestarėt e familjes sė tij.
Si qėndron e vėrteta e shoqėrisė Deka, ku opinioni njeh si pronarė tė vėrtetė fėmijėt e Enver Hoxhės.
Ēfarė pretendimesh kanė lindur mes familjarėve tė Enver Hoxhės pėr trashėgiminė e Enver Hoxhės dhe cila ėshtė ajo trashėgimi.
Ēfarė qėndrimi mbajnė djemtė e Enver Hoxhės nė lidhje me akuzat, qė ngrihen mbi babain e tyre nė lidhje me eliminimin e shokėve tė vet tė luftės dhe tė punės. Si do tia pėrcillte Sokol Hoxha ato akuza nė qoftė se befasisht ai do tė ndodhej sot para tė atit.
-----
Krijoni Kontakt