Traditat e dasmave shqiptare

[Lioness]

E cpo me ben me u interesu per traditat e shqiperis se mesme

Mos t'ia prishim qejfin Tekes, lol, me poshte nje artikull per dasmat Tiranase.

Dasma Tiranase, nga "dita e nuses" te "vjedhja e dhëndrit"

Kësaj here shkrimi mbi traditën dhe ritualet kryesore të jetës, si dasma, lindja e vdekja, ka për shtysë interesimin e madh të treguar nga lexuesit on-line dhe si burim kryesor disa forume, në të cilat qytetarë të shumtë nga Tirana, të nxitur nga reportazhet e mëparshme të "Shekulli-Kontakt", kanë treguar diçka mbi zakonet e trevës së tyre. (Shekulli i referohet artikujve per zakonet e Laberise, si dhe ritet mortore ne Mirdite, teme kjo qe ekziston ne forum.)

"Edhe nga anët tona dasma fillon që të enjten, ku hapen dyert e shtëpive dhe priten me muzikë e ëmbëlsi vizitat e shoqerisë (ku shumica shkon tek nusja, se aty e kanë qejfin; dhëndrit një kostum i është veshur, pak ka ndryshuar). Gjithsesi, tek ne dhëndrin nuk e veshin dhëndër deri ditën që shkon e merr nusen...",- kështu shprehet një nga pjesëmarrësit në forumin ku diskutohej tema në fjalë, duke vijuar të tregojë se "pastaj e premtja është dita që nisin pajën për te shtëpia e dhëndrit, apo shtëpia e ardhshme e nuses... Gratë vijnë e shikojnë se ça do çojnė dhe gratë andej nga dhëndri shikojnë se ça ka sjellë nusja (se doemos, po nuk na i pa dhe komshiu brekët ne, nuk ka derman!). () Shumë familje kanë traditat e tyre të vogla, që i kalojnë brez pas brezi. Unë, në të gjitha dasmat tiranase që kam parë, mbaj mend që në çdo valixhe të pajës nusja hidhte disa karamele, pak oriz dhe nga dy sytha lulesh, si për të treguar një fillim të ri e me ëmbëlsi".

[Lioness]

Dita e shtunë, për tironsit quhet dita e nuses. Kjo jo më kot, por sepse atë ditë nusja feston fundin e beqarisë dhe bën darkë pa burrin, si hera e fundit që "është e lirë". Sipas zakonit, darka fillon rreth orës 20.00 dhe atëherë zhvillohej në ndonjë prej oborreve më të mëdha të lagjes, ndërsa në ditët e sotme kryhet sipas qejfit, në lokale të ndryshme pasi është më praktike dhe tradita ka humbur disi fillin e saj. Krushqit vijnë në darkë vetëm pas mesnate dhe janë një rreth i ngushtë familjar i dhëndrit, por që siç thamë, të pashoqëruar nga dhëndri. Ata nuk qëndrojnë më tepër se një orë dhe janë të detyruar që sipas adetit, të hedhin valle për nder të familjes...

Kurse të dielën, nusja përgatitet që të lërë shtëpinë e nënës dhe zakonisht rreth orës 11 vjen dhëndri me dajën dhe me një fëmijë të vogël, i afërm të tyre, i cili i jep lule nuses ndërkohë që ajo duhet ta dorovitë. Më pas ata hipin në makinën e zbukuruar (dikur pelë e bardhë) dhe bashkë me shoqëruesit nisen drejt shtëpisë së dhëndrit, ku dasma zhvillohet sigurisht, në madhështinë e saj të tejplotë. Kur hyn dhëndri në dhomë, takohet me të gjithë dhe përpara i del vëllai i nuses, ose nëse nusja nuk ka vëlla një kushëri i saj, i cili më pas e gjuan djalin me një shuplakë. "Të gjithë bërtasin bjeri, bjeri fort, por ne nuk i biem, se kemi hall mos i dalin shenjat e gishtrinjve dhe na prishin fotografitë e dasmës",- thotë Albani. E gjitha kjo bëhet sa për t'i treguar dhëndrit, se ka dikush këtu për këtë vajzë dhe ai duhet të sillet me kujdes ndaj saj, ta respektojë dhe të mos ta përdhosë sipas qejfit...".

PS: Sa me sherr e paskan dasmen tiranasit, dhe na thone ne te Laberise qe jemi te ashpet .

[Lioness]

Njëri nga krushqit e dhëndrit, është si zakon që duhet të tregohet i shkathët dhe më i zoti se njerëzit e shtëpisë së nuses, për t'i vjedhur një objekt apo send të çfarëdoshëm para se të dalin jashtë dhe më pas t'ia japë të zotit të shtëpisë, duke i thënë se "ne jemi më të zotët. Jua hodhëm...!". Imagjinoni pak, një atmosferë me muzikë, urime, ecje dhe qëndrime me kujdesje në të njëjtën kohë, për t'u ruajtur se mos shkelet ndonjë zakon, sikundër duhet krijuar dhe atmosfera festive dhe humori që ndez festën. E mes këtyre të gjithave, përfytyroni krushqit që ruajnë palën tjetër se mos ju vjedh gjë, megjithëse gjithmonë del dikush i zoti nga "hajdutët" për shkak dhe të gjithë rrëmujës së krijuar (.... , s'kam komente, me shkriu ky zakon.)

Nusja?! Ka lezet të qajë pak...! Teksa nusja është duke kaluar pragun e shtëpisë i hedhin tek këmbët raki... Kjo ka mbetur si zakon, për të mbajtur larg shejtanin dhe syrin e keq. Por nusja pa lot në Tironë s'ka pas lezet, ndaj ka qenë si "modë" për nuset të bënin sikur qanin njëçikë (pa dashur t'u hyjmë në hak, atyre që kanë qarë me gjithë mend...).

Por nga bisedat e zhvilluara në forumet prej nga përzgjodhëm materialin e dasmës së sotme, dikush, mes të tjerash thoshte: "Ne themi që nuk ka lezet nuse pa lot, por kam parë unë edhe nga ato, që sapo dalin ja fillojnë me "oiii" e mbajnë kujë sikur po i pushkaton! Hiqen sikur po i martojnë me zor, e sikur nuk deshën burrë...!". Më pas, porsa nusja del jashtë, ia shtron valles me komshijtë e të afërmit përpara pallatit dhe shtëpisë, ku muzika dhe atmosfera festive nuk pushojnë për asnjë çast. Pas kësaj, nusen e zbukuruar e hipin në makinë, të cilës i kanë vënë dhe një sixhade sipër. Ndërkaq, nusja duhet të hedhë një vezë mbrapsht, motiv të cilit për momentin nuk ja kemi gjetur ende domethënien simbolike. Pas kësaj, makinat nisen karvan duke u rënë borive dhe bëjnë xhiro në qytet. Të gjitha shkojnë ama në një vend të bukur, siç është Kopshti Botanik, ku dhe dasmorët bëjnë foto që t'i kenë kujtim.

[DESA]

Nuk ka ndonje artikull per kete?

[Lioness]

Nusja te vjehrra? Sa i afrohen shtëpisë nusja me krushqit, shohin vjehrrën që del e pret te dera me një llokume, që gjysmën e ha vetë dhe gjysmën ia jep nuses, si dhe me një pjatë me mjaltë, në të cilën nusja ngjyen dy gishtërinj dhe i fshin te pragu i portës. Pasi mbaron dhe ky detaj ceremonial, zakoni e do që nusja të hyjë brenda dhe të qëndrojë e gjora për disa orë rresht me kokën ulur, pa shikuar askënd në sy e fytyrë, duke i takuar të gjithë, e duke u thënë veç "Faleminderit!", teksa e urojnë që të trashëgohet dhe të ketë jetë të lumtur.

Pas kësaj, nusen e marrin dhe e fusin në dhomën e saj, ku i tregojnë se si ja kanë mobiluar. Nëse nusja nuk e pëlqen kjo duket shumë shpejt, pasi acarimet me vjehrrën për pozicionimet e krevatëve, kolltuqeve, tavolinave, do të jenë të pashmangshme dhe sa vjen e më të shpeshta... Kur nusja hyn në dhomën e saj shkon tek krevati, ku i vjen një vogëlush i afërm i burrit, të cilin ajo duhet patjetër që ta dorovisë. Në atë çast në dhomë hyn dhëndri, i cili ia heq këpucën nuses dhe nis t'ia mbushë me florinj (mjerë ai që i bie nusja me numrin e këmbës 42!).

[Lioness]

Nuk ka ndonje artikull per kete?

Jo Desa, nuk kam gjetur ndonje. Deri tani dy artikujt e sjelle ketu jane mare nga Shekulli, i pari per zakonet ne Laberi, dhe ky per ne Tirane. Ndoshta anetare te forumit nga Kukesi mund te sjellin informacione ketu.

Artikulli me siper vijon me zakonet mortore ne Tirane, por per te mos prishur "atmosferen dasmore" lol, e postova ne teme tjeter qe ndodhet ketu:

Ritet mortore

[Lioness]

Krushqit vijnë në darkë vetëm pas mesnate dhe janë një rreth i ngushtë familjar i dhëndrit, por që siç thamë, të pashoqëruar nga dhëndri. Ata nuk qëndrojnë më tepër se një orë dhe janë të detyruar që sipas adetit, të hedhin valle për nder të familjes...

Kete zakon e kemi dhe ne, dmth ne Laberi, por dhendri vjen me gjithe krushqit. Gjithashtu te djelen, kur behet dasma tek dhendrri shkojne krushqit nga nusja (por me duket jo e ema dhe i ati.)

E vura ne dukje kete zakon, se kete behar martohet motra, dhe i kam thene kunatit te djelen ta kete tavolinen gati per mua (dhe te pakten kusheriren time ne Itali) se do veme kur fillon dasma e do ikim te fundit . Ashtu per nje ore, dhe pas mesnate lol, me marin te keqen, nje moter kam une dhe nje here martohet.

[Lioness]

Ne katunaria Tirones i quajme "llahinga" ato qe merrem per "qarje", apo jo? Apo jo..kush? S'ka asnje tirans ketu. (loooooooool)

Ja ta thote vlonjatja c'jane llahingat, se tiranasit ketu s'i paske per gje .

Dikur ka qenë zakon që të paguheshin vajtojcat. Për vdekjet e rënda ekziston shprehja "me e qa me llahinka", që do të thotë ta qash me llahinka, gra vllahe ortodokse, që paguheshin për të vajtuar në familjet qytetare myslimane.

Per me shume shiko temen "Ritet mortore", linkun e kam vene me lart.

[Gjallica]

Nuk ka ndonje artikull per kete?

Sipas alfabetetit kuksi do kohe te dal, prandaj nuk e ka gjet dhe Lioness

Dikur nga ana e djalit u hapte dasma me kenge 1 muaj perpara, kurse ne kohen e sotme 1 jave mjafton:-). Diten e djel mblidhen te afermit e djalit/vajzes edhe debatojne per gjithcka qe ka te bej me mbarvajtjen e dasmes.
Te merkuren tek familja e djalit nuk pushojne njerzit tere diten(farefis, shoqeri & komshi).Ne kete dite zihet kulaci dhe tregohet paja(qe ndryshe mund te quhet edhe dari , çez edhe nje fjal tjeter qe spo me kujtohet..lol ) e dhendrit nga e motra, te cilen te nesermen(Ejnte) e dergojne tek nusja.
Te shtunen tek nusja tere diten tregohet paja pastaj ne mbremje darken e ben ne shtepi ose ne lokal. Po e beri ne lokal aty pastaj nga mesi i banketit vjen dhe dhendri me 4 a 5 veta te tjere per 30 min ose 1 ore:-D.(Ktu nusja vishet me vello roze ose blu te hapur,kurse dhendri mund te perdor kostumin e se djeles ose tjeter).Diten e djele zakonisht nga ora 10 nisen krushqit te marin nusen,(ora varet nga distanca qe ka dhendri me nusen,nese njeri eshte ne kukes e tjetri tirane apo ndonje vend tjeter atehere krushqit nisen qe te shtunen). Ne momentin kur del nusja nga shpia e vet dukur qante me ze se tani del duke qesh , me pas kur futet ne makine e motra(ose ndonje kushurire e afert) e dhendrit hedh karamele , oriz , lek hekuri dhe shqer te perziera bashke, ndersa kur mberrijne tek shpia e dhendrit, i pari del dajua , vjerri , kunati apo kush eshte me to ku me pas i ulin ne prehere djalin (0 deri 4 vjec) te cilit nusja i jep: 1 pal corape, shami hundesh dhe karamele te mbeshtjellura bukur:-D del nusja te cilen e shoqerojne 2 perona qe hedhin rruges, njeri sheqer e tjetri raki. tek dera e pret vjerra ku ne dore mban nje filxhan me mjalt ose uje me sheqer merr dhe doren e nuses dhe ia lyen gishtat 3 here dhe ia fshin siper pragut te deres.(kjo per embelsi). Pastaj shkojne ne lokal per dreken/darken e dhendrit(vijne dhe ca njerez te nuses ti kthejne viziten.:-)) vazhdojne me futjen dhender e cila eshte pjesa me e bukur.Ktu dikush qan nga gezim , dikush qesh e dikush fillon me goditje ne drejtim te dhendrit.lol Diten e hene vijne perseri njerez per te pare ato qe ka sjell nusja, pastaj c'do gje vazhdon normalisht.

Kjo eshte pak a shume tradita Kukesiane Dea, kurse per pjesen e gores thon qe ka pak ndryshime po ne pergjithesi eshte e njeta gje.

[DESA]

Sipas alfabetetit kuksi do kohe te dal, prandaj nuk e ka gjet dhe Lioness

Dikur nga ana e djalit u hapte dasma me kenge 1 muaj perpara, kurse ne kohen e sotme 1 jave mjafton:-). Diten e djel mblidhen te afermit e djalit/vajzes edhe debatojne per gjithcka qe ka te bej me mbarvajtjen e dasmes.
Te merkuren tek familja e djalit nuk pushojne njerzit tere diten(farefis, shoqeri & komshi).Ne kete dite zihet kulaci dhe tregohet paja(qe ndryshe mund te quhet edhe dari , çez edhe nje fjal tjeter qe spo me kujtohet..lol ) e dhendrit nga e motra, te cilen te nesermen(Ejnte) e dergojne tek nusja.
Te shtunen tek nusja tere diten tregohet paja pastaj ne mbremje darken e ben ne shtepi ose ne lokal. Po e beri ne lokal aty pastaj nga mesi i banketit vjen dhe dhendri me 4 a 5 veta te tjere per 30 min ose 1 ore:-D.(Ktu nusja vishet me vello roze ose blu te hapur,kurse dhendri mund te perdor kostumin e se djeles ose tjeter).Diten e djele zakonisht nga ora 10 nisen krushqit te marin nusen,(ora varet nga distanca qe ka dhendri me nusen,nese njeri eshte ne kukes e tjetri tirane apo ndonje vend tjeter atehere krushqit nisen qe te shtunen). Ne momentin kur del nusja nga shpia e vet dukur qante me ze se tani del duke qesh , me pas kur futet ne makine e motra(ose ndonje kushurire e afert) e dhendrit hedh karamele , oriz , lek hekuri dhe shqer te perziera bashke, ndersa kur mberrijne tek shpia e dhendrit, i pari del dajua , vjerri , kunati apo kush eshte me to ku me pas i ulin ne prehere djalin (0 deri 4 vjec) te cilit nusja i jep: 1 pal corape, shami hundesh dhe karamele te mbeshtjellura bukur:-D del nusja te cilen e shoqerojne 2 perona qe hedhin rruges, njeri sheqer e tjetri raki. tek dera e pret vjerra ku ne dore mban nje filxhan me mjalt ose uje me sheqer merr dhe doren e nuses dhe ia lyen gishtat 3 here dhe ia fshin siper pragut te deres.(kjo per embelsi). Pastaj shkojne ne lokal per dreken/darken e dhendrit(vijne dhe ca njerez te nuses ti kthejne viziten.:-)) vazhdojne me futjen dhender e cila eshte pjesa me e bukur.Ktu dikush qan nga gezim , dikush qesh e dikush fillon me goditje ne drejtim te dhendrit.lol Diten e hene vijne perseri njerez per te pare ato qe ka sjell nusja, pastaj c'do gje vazhdon normalisht.

Kjo eshte pak a shume tradita Kukesiane Dea, kurse per pjesen e gores thon qe ka pak ndryshime po ne pergjithesi eshte e njeta gje.

gjallica po a ja blen dhendri fustanin nuses ???