Higjena e te menduemit

[macia_blu]

HIGJIENA E TË MENDUEMIT
«ARS COMBINATORIA»

ARDIAN NDRECA



Nji mik i jemi mbeti tue më thanë se po e ka të vështirë me i kuptue shumë artikuj gazetash ku gjana krejt të rëndomta shpalosen si me qenë teoremat e Gauss-it, e m’u lut me ia shpjegue disa fjalë që ai s’i kupton. Mâ në fund mora penden me i shpjegue jo ato fjalë që ai s’i kupton, por disa të tjera që munden me shtjellue paçarizin që zien në kryet e muhaxhirëve të eseistikës së sotshme shqiptare.
Tue shkrue përgjegjen m’erdhi në mend se studentave të mi kur i flas për Leibniz-in (muhaxhirëve po i tregoj se «leibniz» nuk âsht vetëm markë biskotash) nuk harroj me i shtjellue edhe andrrën e tij të madhe.
Mendimtari i madh i Hannover-it andrronte me shestue konceptet logjike si me qenë koncepte algjebrike, tue modelue çdo gjykim simbas logjikës së hekurt matematike. Këtë mënyrë të arsyetuemit ai e quente “ars combinatoria”.
Ky art në fushën e gjuhës quhet “ars inveniendi et judicandi”, pra arti i të zbuluemit dhe i të gjykuemit të gjanave. Leibniz-i mendonte se ba me përpilue nji fjalor tue u bazue te ky lloj artit, kishim me mujtë me shmang të gjitha keqkuptimet e marrinat që na rrethojnë. Simbas tij edhe luftat kishin me reshtë në qoftë se njerzit do të uleshin me mendue si matematikan (sedeamus et calculemus). Pra, duhet me dalë prej mjegullet e me përftue “ide të qarta”.
Nji shembull konkret: cila âsht ideja që ne kena për Zotin? Shumica e atyne që nuk jetojnë thjesht si tuba tretës (tube digestif) e mendojnë Zotin si qenjen mâ të përkryeme, që përmban të gjitha përsosunitë e mundshme në mënyrën mâ absolute. A ekziston atëherë kjo qenje që ne e quejm Zot? Mâ parë duhet të sqarojmë diçka tjetër. Po ekzistenca vetë a âsht nji përsosuni? Secili prej nesh e din se janë mâ të përkryem 100 lekë që ekzistojnë sesa 100 lekë që nuk ekzistojnë, se âsht mâ i mirë shëndeti se mungesa e tij, prandaj ekzistenca âsht nji përsosuni. Kështu që Zoti në qoftë se âsht i mundshëm si koncept atëherë ekziston realisht, pse nisëm tue thanë se «Zoti nuk mund të mendohet pa të gjitha përsosunitë e mundshme» e përfunduem tue vërejt se «ekzistenca âsht nji përsosuni». Kjo âsht me pak fjalë logjika leibniziane.
Edhe un tue zhdrivillue “fjalorthin” tem deshta me qenë sa mâ i saktë, edhe pse e di se në kohën tonë ka mâ shumë vlerë mendimi i dobtë e idetë tuberkulare sesa “ars combinatoria” e logjika tradicionale.
Me këtë frymë përçansova disa skaje leksikologjike për mikun tem që banon te rrugica e dyshimeve.

* * *

FJALORTH VEROR

Ari – metal i çmueshëm që mâ s’shumtit shoqnohet me njerëz pa vlerë.
A-teist – njeri që kujton se me nji alfa privative para emnin “theos” ka mbushë zbraztin që ndien mbrenda vetes.
Atol/i – nënkapitull kulturor që duket e zhduket në oqeanin e dijes. Kur s’âsht shterpë âsht hermafrodit.
Bibliotekë/a – âsht vorri i ideve, kurse bibliotekarët janë njerz që mâ së shumti nuk kanë asnji të vdekun.
Budallë – njerí normal që kujton se âsht i jashtzakonshëm.
Deputet – njerí që e don fort atdhenë e vet. Prej këndej thonë: Dueje atdhenë si deputeti bufenë.
Disident profesionist – njeri që pretendon me u trajtue mirë prej të gjitha qeverive.
Elefantizëm – shfaqet atëherë kur marrinat në nji artikull gazetet ia kalojnë numrit të shkronjave, pra, kur autori “me t’katra lëshue Pegasin” ka superue vetveten.
Filistin/i – âsht si ato gratë dorëbuta njiherë motit që veshnin dorca edhe kur s’bânte të ftohtë.
Gegofobia – fronti i atyne që kujtojnë se jashtqitja zgjidh problemin e frustracioneve seksuale.
Gjenialitet – diçka e barazlargueme prej shkrimtarit e prej lexuesit, prandaj jeton edhe po të vdesin këta të dy.
Grabitje – autorizim i dhanun me votime të parregullta.
Hibrid – në shoqni âsht nji individ që rritet ngadalë dhe plaket shpejt e prej prindve njeh vetëm nanen; në kulturë âsht nji fryt kufitar, rranjët e të cilit i kanë plehnue tanë kalimtarët.
I gjithdijshëm – âsht ai që ka lexue librin «I fundmi i Moikomëve».
Institut bukurijet – institut që rrin për bukurí.
Jerm – gjendja normale e budallës.
Kadareitizëm – sëmundje që damton rritjen por po e patën të gjithë nuk përceptohet mâ si sëmundje por si vaksinë.
Kanun – ligj i pashkruem që damton tregtinë. Hakmarrje – kangë partizane që ka mbërritë me u bâ ligj i shkruem.
Karakter – i përket atij që kur shan përdorë pseudonime, kurse kur lëvdon shkruen me emnin e vet.
Karkalec – njeri i dijshëm që rrin tue kcye fije m’fije dhe ndrron ngjyrën simbas fijeve.
Kompetent – nji njeri që nuk njihet për gjanat që ka studjue por për ato që s’i din.
Konsull shqiptar – burrë i mirë që sheh punën e vet.
Krymbalesh – akademik / pensionist / jetëgjatë (pra, njerí me tre cilsorë).
Legen – vend ku çohen dallgë shumë kollaj, qofshin këto dallgë letrare, politike apo histerike, e randësishme âsht mos me çue shumë dallgë se mbet legeni pa ujë.
Livrizë – diçka që han por që s’hahet, pak a shumë si puna e politikanëve shqiptarë.
Massmediolog – kaçamill letrar që mundet me e pa kur të ketë qejf se çfarë rrugët ka bâ deri tashti. Jo tana gjanat që shndrisin janë arit, kaçamillit i shndrisin qyrrat.
Muzeum – ndërtesë ku drejtori s’mund t’i ndërrojnë vend vetëm qenefit.
Ndërgjegje e dobtë – ata që me 29 nandor 1912 janë çue prej gjumit shqiptarë e që me 29 nandor 1944 kanë ra me fjetë gjumin e vdekjes.
Njerëz pa profesion – njiqelizor, dyqelizor, treqelizor... pa përgjegjsi publike.
Nostalgjikë – ata që kujtojnë se Shqipnia ka fillue me ekzistue me 8 nandor 1941.
Post-realizmi socialist – kllukë me shumë zogj, por un “s’i këndonjë fare”, pse leximi i këtyne shkrimtarucave mund të përdoret vetëm si tredhje kimike. Shenjim: “post” ka kuptim logjik dhe jo kronologjik.
Pseudonim/i – ngjet me të mbathunat, âsht shpikë për me msheh diçka por ndyhet shpejt.
Raja – ata që habiten po s’i hypi kush në shpinë.
Realizëm socialist (1) – shumë pleshta - prej A-së deri te ZH-ja - që kanë pickue në terr e që me pak mjete e me shumë pak talent kanë mbërritë me shkallmue frytet e Rilindjes kombtare tue krijue nji «homunculus» që kur u rrit u bâ «drequnkulus». Janë shkrimtarë të pavdekshëm pse vdekja âsht kapak florinit.
Realizëm socialist (2) – nji akuarium ku kishte shumë gaforre, lakeça dhe bërcakë, tek–tuk edhe ndonji krap e vetëm nji peshk silur. Edhe pse të ushqyem artificialisht prej dorës së dashtun të rojes supreme, herë mbas here s’ngurrojshin me hangër vllaznisht njeni-tjetrin.
Redaktor – nji karapitik që për me ja fut kot s’ka nevojë me lexue kurrgja.
Shijet letrare – kur nuk shijohet mâ e bukura, atëherë komplikohet e shëmtuemja dhe qiellza e letrarve veshet pak nga pak me plumb, i cili siç dihet âsht metal helmues dhe i randë.
Shkrimtar diasporet – tip që s’âsht klasifikue endè në shtëpí të vet.
Steatopigi – sëmundje që kanë njerëzit me bagazh të madh kulturor.
Transformist – njeri që ia ka shkurtue mjekrren shpirtit e prandaj e ka të vështirë me e lye.
Uji i budallës – ndihmon shumë në barazinë shoqnore, pse âsht pa pare.
Valutë – njeri pa pare në xhep.
Xhurdi/a – veshje e zezë në shenj jazit për vdekjen e Skënderbeut, fes tanuz: shenj jazit për xhurdinë.
Zero – shifër e padukshme që rrin para shumë emnave të dukshëm.
Zgjebo – njeri që shkon në shkollë me vonesë dhe e braktisë pa vonue.

[Legjion]

Kështu që Zoti në qoftë se âsht i mundshëm si koncept atëherë ekziston realisht

por tue kenë se zoti nuk âsht i mundshëm si koncept atëherë ekziston irealisht.

A-teist – njeri që kujton se me nji alfa privative para emnin “theos” ka mbushë zbraztin që ndien mbrenda vetes.

Teist - njeri që kujton se me emnin “theos” ka mbushë zbraztin që ndien mbrenda vetes.