Ali Pashe Tepelena-figure Kombtare

[Albo]

Ali Pasha , 1744?–1822, Turkish pasha [military governor] of Yannina (now Ioánnina, Greece), a province of the Ottoman Empire (Turkey). He was called the Arslan [lion] of Yannina. His father, governor at Tepelene in S Albania, was murdered, and Ali went to live with the mountain brigands who infested the country. He soon rose to leadership among them, came to the attention of the Turkish government, and as its agent put down the rebellion of a governor at Scutari in Albania. About 1787 he became governor of Yannina, where his power grew until he ruled as a quasi-independent despot over most of Albania and Epirus. He made war on the French along the Adriatic coast and entered an alliance (1814) with Great Britain. Valuing Ali's services, the sultan let him do as he wished until, in 1820, Ali ordered the assassination of an opponent in Constantinople. Sultan Mahmud II ordered Ali deposed. Ali refused to comply, thus keeping Turkish troops engaged against himself while they were needed against the Greeks, who had begun their fight for independence. Ali was assassinated by an agent of the Turks; his head was exhibited at Constantinople. The wild yet cultured court of Ali was described by French and English visitors, notably by Byron in Childe Harold.

http://www.infoplease.com/ce6/people/A0803351.html

[Kallmeti]

Albo me vjen keq qe nuk i lexon ose me sakte nuk i sheh gjerat ashtu siç jane.E pare ti e quan vrases se vrau ca fshatare(ne te vertete në kohen e sotme nuk eshte mire te vrasesh) por duhet ta dish mire se Ali pashai ne ate vrasje lau turpin qe i bene duke i perdhunuar nenen dhe motren(apo ty kjo gje te duket normale se jetojme ne shekullin XXI por duhet ta dishe se ne shqiptaret nuk e hame turpin me buke une per vete jo nuk e di me te tjeret si bejne tash) Ndersa persa i perket vrasjeve te vajzava ato ishin propstituta lexoje mire.Persa i perket krahasimit me Skenderbeut ju kam sqaruar se edhe une nuk jam dakort me nje gje te tille por kur ti krahason Ali Pashen me Zanin e Vlore gabon aq shume saqe dhe vete do te pendohesh me ato qe shkruan.Ku e ke tani Janine,Gumenicen.Prevezen,Arten,Konicen,Kanallacin , e shume e shume te tjera ta dish pra se ai ia ktheu Shqiperise se ishin te sajat.Po Bajronin,francezet,anglezet i harron se ato nuk thane se Ali pasha ishte Turk jo.jo ishte Shqiptar(nuk ka rendesi ne ishte muslyman apo katolik) dhe vleresuan lart bemat e tija(ta dish se te huajt nuk vleresojne kurre nje hajdut apo nje vrasesh).Po i madhi Bajroni tek poema e tij e fashme ku shkruan per figurene tij dhe te djelmoshave te tij duke e vleresuar per kulturen,mencurine.bujarine pse jo edhe ashpersine(natyre e shqiptareve te falur nga koherat e pergjakura qe kemi kaluar).
Nuk ka rendese nese te mbushet mendje ose jo ty.Nejse te uroj gjithe te mirat dhe me sa di une ky eshte nje forum shqiptar dhe ben mire qe shkrimet ti dergosh në Shqip(te huazuera por te perkthyera)....Pershendetje te gjitheve Kallmeti JAX.Florida 2002

[Rycki2001]

Nuk do te doja tu hyja debateve "figure historike apo kombetare"sepse perderisa kete figure e nxori kombi yne le te quhet si te doje por here e pare qe nje shqiptar e quan Ali Pashain "turk". Që ishte pasha turk kjo nuk ka dyshim sepse si i tille nuk mund te ishte ndryshe sepse shqiptaret nuk kishin "pasha". Por te behesh pasha nga Turqia ose guvernator kjo nuk te ndryshon kombesine. Aliu ishte i biri i Hankos (ajo ishte me e famshmja nga familja e tij) dhe thone qe ka lindur ne Beçisht perball Tepelenes. POR nese njef sadopak greket ata dhe sot e kesaj dite nuk i pyesin shqiptaret se i çfare feje je, por "Turkos ise?" . Pergjigja e asaj se çafre ishte Ali Tepelena del pra aty. Per greket gjithe muslimanet jane turq, armiku i tyre kryesor.
Albo, me vjene keq qe paskemi kaq diference ne perceptimin e nje figure historike qe gjithsesi eshte dhe kombetare. Qe ajo ka qene nje figure komplekse dhe si e tille nuk mund te kete mendime te njejta per te por nuk duhet te kalojme ne skajin tjeter dhe tua bejme peshqesh turqve. Dhe se fundi nese nisesh nga historiografia greke ata dhe Gjergj Kastriotin e konsiderojne grek dhe per ta ai quhet Jorgos (Georges) Kastrioti? Mund ta besojmë????
Rycki

[Berti]

Ali Pashe Tepelena eshte nje nga tradhtaret e çeshtjes tone kombetare e nga me gjaksoret.Eshte kontribuesi me i madh ne shkaterrimin e çeshtjes tone kombetare.Mos harroni se ç'beri me Bushatllinjte....

[ChuChu]

Frosina, një fat kurorëshkelëse? - Nga Elsa Demo @ SPEKTRI


Manipulimi i historisë së vërtetë të Frosinës së Janinës, e cila pati një marrëdhënie jashtëmartesore me birin e Ali Pashës. Studiuesja amerikane Katherine E.Flemming i sjell lexuesit një vepër që shuan kuriozitet për jetën në oborrin e Ali Pashë Tepelenës dhe rolin e tij të padiskutueshëm prej diplomati në gjysmën e dytë të shek. XVIII-të


Zonja Flemming ishte e vogël kur për herë do të dëgjonte për Ali Pashën gjatë pushimeve në Greqi. Njeriun që më vonë do të tërhiqte vëmendjen e saj në studimet helenike, ajo e "takoi" ndërsa vizitonte rrënojat e qytetit të Janinës, në Epir, ashtu siç ishte në kohën e Aliut. Katherine E.Flemming pas vitesh studimi, kërkimi në arkiva e dokumente të rrallë mbi jetën dhe veprimtarinë e vezirit Ali, na sjell ndoshta një nga biografitë kritike më interesante për njeriun që, në mjegullën e kohërave, na ka ardhur deri më sot si pashai mizor, tradhëtari, imorali, i shthururi, maniaku seksual, i pamëshirshmi, anadollaku, i shituri etj., dhe se në shumicën e rasteve do të thuhej që "Aliu e ka gjithmonë gabim". Por, rrallë herë në biografitë dhe udhëshkrimet evropiane për Ali Pashë Tepelenën do të flitej për realitetin e pamohueshëm të forcës dhe superioritetit potencial ushtarak, strategjik dhe gjeografik të tij, pra të shihej si një diplomat i pazakontë në territorin grek të Janinës, ku ai sundoi. Siç shkruan edhe studiuesja Flemming në veprën e sapopërkthyer në shqip "Bonaparti Mysliman, diplomacia dhe orientalizmi në Greqinë e Ali Pashës", këto jehona "përforcuan tonet e nënvleftësimit dhe të superioritetit që përbëjnë shtyllën kurrizore të pasqyrimit të Aliut nga kultura perëndimore." Një nga të vërtetat që na sjell Flemming në veprën e saj, jashtë çdo lloj zbukurimi e fiksioni, është edhe kapitulli për historinë e zonjës Frosinë të Janinës. Autorë të huaj, madje edhe shqiptarë, - kujtojmë romanin e shkrimtares Mira Meksi "Frosina e Janinës"- sjellin, pavarësisht se bëjnë letërsi, në historinë e Frosinës, kësaj grekeje peri, një version që është shumë larg të vërtetës historike, marrëdhënies së kësaj gruaje me të birin e Ali Pashait, Myftarit dhe vdekjen tragjike, ndërsa e hodhën në liqenin e Janinës bashkë me 17 gra të tjera, të futura në thasë. Ajo që ndodhi në rrjedhën e kohës, ishte paraqitja e Frosinës në baladat si heroinë dhe simbol të luftëtares për pavarësinë e Greqisë dhe jo si një grua kurorëshkelëse. Për pasojë, Ali Pasha do të ishte në këto balada, ai mizori dhe i pamëshirshmi, orientali. Por Katherine Flemming na rrëfen.


Ju rrëfej të vërtetën e Frosinës së Janinës

Nga Katherine E.Flemming

E para ndër rrëfenjat anekdodike është pniximoni, domethënë historia e mbytjes, që rrëfen se si Aliu vrau në mënyrë arbitrare një numër të madh grash greke të Janinës. Ky fakt gjendet thuajse në të gjitha udhëpërshkrimet evropiane, biografitë dhe historitë e shkruara nga evropianët që kanë të bëjnë me Aliun, qoftë edhe shkarazi fare. Historia është kjo: djali i madh i Aliut, Myftari, Pashai i Lepantit, ishte shumë i dhënë pas pasioneve fizike violente. Për pasojë iu qep një numri të madh grash, duke e bërë shumë xheloze të shoqen, Pashon, që i vinte spiunë nga pas dhe i kontrollonte marrëdhëniet e tij të dashurisë. Gjatë aventurave të tij galante, duket se Myftari kishte rënë në dashuri me një grua greke të quajtur Frosina, e cila, megjithëse e martuar, gëzonte shumë liri, pasi i shoqi tregtar kalonte goxha kohë jashtë Janinës. Kështu, Myftari dhe Frosina nisën një marrëdhënie jashtëmartesore të gjatë dhe publike. Frosina, nga sa thuhet, nuk ishte e dashuruar pas Myftarit (ashtu siç ishte ai pas saj), por ndihej e lajkatuar nga vëmendja e një qytetari kaq të shquar. Duke menduar të përfitojë nga marrëdhënia me të birin e Ali Pashait, Frosina e bindi Myftarin t'i jepte unazën e çmuar që ai mbante rregullisht në gisht. Myftari i verbuar nga pasioni për Frosinën, nuk e pa këtë kërkesë si një akt të thjeshtë përfitimi material, siç ishte qartazi, dhe ia plotësoi dëshirën, i prekur që ajo donte të kishte një nga sendet e tij personale. Frosina menjëherë e çoi unazën tek një argjendar, duke e ngarkuar që t'ia shiste. Argjendari, duke e kuptuar menjëherë vlerën e madhe të unazës, shkoi tek i vetmi vend ku mund të gjente blerës aq të pasur sa që mund t'i lejonin vetes një send të tillë. Ai shkoi në pallat (nga ku unaza sigurisht vinte) dhe ia tregoi Pashos, me të cilën në të shkuarën kishte pasur të bënte. Pashoja e njohu menjëherë unazën dhe e detyroi argjendarin t'i tregonte se si i kishte rënë në dorë. Kur mësoi se nga vinte vërtet unaza ajo u tërbua dhe u betua se do të hakmerrej kundër Frosinës. Për fat, në atë kohë Aliu ishte thirrur nga Porta për të ndihmuar në shtypjen e Pashait të Edrenesë, që ishte rebeluar kundër Perandorisë. Meqë nuk kishte dashur të shkonte, ishte hequr si i sëmurë dhe kishte dërguar të birin, Myftarin. Sapo ishte nisur Myftari, Pashoja, sëbashku me të motrën, Zybejden (martuar me Veliun, djalin e dytë të Aliut) i kërkuan takim Ali Pashës. Të tërbuara nga xhelozia, thuhet se të dyja gratë i kërkuan Aliut që të ndëshkonte Frosinën për të keqen që i kishte bërë Pashos. Duke u premtuar ndihmën e tij, Aliu arrestoi Frosinën dhe i kërkoi Pashos t'i jepte emrat e të gjitha grave të tjera që mund t'i kishin bërë keq duke i tërhequr vëmendjen Myftarit. Pa u vonuar, Pashoja i paraqiti Aliut një listë me shumë emra të tjerë dhe këto gra u arrestuan dhe u rrasën në burg sëbashku me Frosinën. Të gjitha u dënuan me vdekje. Pak ditë më pas ato u nxorën nga birucat dhe u çuan në breg të liqenit të Janinës, ku u detyruan të hipnin në varka, në pritje që të mbylleshin në thasë dhe të hidheshin në liqen si kurorëshkelëse. Padyshim që mund të jetë histori e vërtetë dhe me kalimin e kohës u bë shumë e rëndësishme, jo vetëm për korpusin e literaturës mbi Aliun, por edhe për ndërgjegjjen kombëtare greke. Trupi i Frosinës thuhet se u gjet në liqen dhe u varros në Manastirin e Shën Anargironit, në Janinë. Kisha Ortodokse e deklaroi Frosinën si martire të krishterë; kurse grekët madje e kthyen në simbol të rebelimit në luftën për pavarësi nga regjimi osman. Një këngë popullore greke e kujton edhe sot e kësaj dite: A e dëgjuat se ç'ndodhi në Janinë, mbi liqen / kur mbytën ato shtatëmbëdhjetë gratë, bashkë me zonjën Frosinë? /...Nuk të kisha thënë, Frosina ime, ta fshihje atë unazë?/ Sepse po e gjeti Ali Pasha, gjarpri do të të hajë; /...Fryj, moj era e veriut, fryni, erëra të jugut, që liqenin të tërbohet / që të mund të hedhin gratë e reja dhe zonjën Frosinë /...Frosinë, shtëpia të qan, fëmijët të qajnë/ gjithë Janina të qan, qan bukurinë tënde...
Përmes balladave të këtij lloji, Frosina u bë shpejt një figurë qëndrore për folklorin grek. Si pasojë e përsëritjes së kësaj historie në shumë tregime udhëtimi, për njëfarë periudhe, kjo histori u bë shumë e njohur edhe për publikun evropian. Qoftë tradita e balladës greke, qoftë literatura e udhëtimeve evropiane e përdorën këtë histori si një lente zmadhuese përmes së cilës e përforcuan karakterin mizor dhe të pamëshirshëm të Aliut. Edhe sot e kësaj dite historia e Frosinës është komponent i pashmangshëm i çdo vizite në Janinë. Xhejms Merill (James Merrill) ka shkruar në vitin 1973 në poemën e tij "Yannina": "Dhe ujërat e errëta gri fle / njëra që i tha jo Aliut. Në gjithë qytetin kjoskat / shesin këtë kartolinë, "Qiria Frosinën e mbytën"...
Në rastin e Greqisë, vlerësimi i Frosinës si një martire apo luftëtare për pavarësinë përforconte domosdoshmërisht imazhin orientalist të Aliut, i cili në traditën greke luan jo vetëm rolin e vrasësit të Frosinës, por edhe atë të antagonistit si të Kishës Ortodokse, ashtu edhe të lëvizjes për pavarësinë greke. Në rastin e udhëpërshkrimeve evropiane, historia e Frosinës shërbente për të konfirmuar saktësinë e vizionit orientalist. Dhe ndërsa nga njëra anë e përforconte, nga tjetra e përjetësonte. Siç e kemi thënë përsëritja pa fund e disa anekdodave specifike lidhur me Aliun ishte një marifet, përmes të cilit ushqehej dhe njëherazi përforcohej paraqitja orientaliste. Historia e zonjës Frosinë luan qartazi këtë funksion. Filohelenizimi ishte elementi që lidhte dy auditorët e ndryshëm - atë grek ortodoks dhe atë evropian. Urrejtja e grekëve ndaj Aliut, ushqyer nga këto histori, përjetohej edhe nga evropianët, të cilët, në këtë mënyrë, filluan të interesohen fort për çështjen greke në vitet e para të luftës për pavarësi. Paragjykimet tradicionale orientaliste kundër orientalit si tip, ushqeheshin dhe rriteshin nga ky portretizim i Aliut si antigrek dhe ndjenjat evropiane filohelene u transformuan në urrejtje vdekjeprurëse për Aliun.

[Jonian]

Nuk po perpiqem t'i mbush mendjen askujt, por une i qendroj mendimit se Ali Pashai eshte nje figure historike por kurrsesi kombetare per arsyen se mbi te gjitha ai nuk ka bere asgje per ceshtjen shqiptare. Sic dihet zonat e banuara nga shqiptaret ne ate kohe ndaheshin ne kater vilajete dhe Ali Pashai zoteronte vilajetin e Janines.
Asnjehere gjate sundimit te tij ky njeri nuk u perpoq te bashkonte kater vilajetet ne nje te vetem, por perkundrazi perpiqej te zgjeronte vetem vilajetin e Janines. Une nuk shoh ketu asnje lloj ndjenje atdhetarie por vecse egoizem. E rrethoi veten me greke, me te cilet krijoi sistemin e spiunazhit me te avancuar per kohen e atehershme (kjo eshte nje merite e tij). Ishin po keta greke qe, kur erdhi momenti fatal per te mbrojtur kalane e Janines, e tradhetuan. Ata te paktet qe i mbeten besnike ishin shqiptare me Marko Bocarin ne krye.
Kryenecesia qe tregoi ndaj Portes se Larte nuk ishte pasoje e ndonje ndjenje atdhetarizmi, por pasoje e megalomanise se tij, kur mendonte se ishte me i madh edhe se vete Sulltani. Ne fund te fundit, ajo nuk ishte nje kryengritje e popullit shqiptar, por e pashallekut te Janines.
Rruga e tij drejt pashallekut nisi me te qenit kusar maleve te Laberise. Jo komit apo kacak qe luftonte per Shqiperine, por kusar e vrases. Karakteri i tij mizor shihet edhe ne shkrimin me lart, ku duket qarte se Ali Pashai nuk i vrau ato vajza sepse ishin prostituta, por sepse ishin te dashurat e djalit te tij dhe do t'i prishnin atij familjen, pra vetem per interesa personale dhe jo per te zbatuar cfaredo lloj ligji apo per te mbrojtur emrin e mire te pashallekut te Janines.Ne fund te fundit Aliu ishte vete kurvar. Apo harruat grate e Sulit qe u hodhen nga shkembi per te mos i rene ne dore te gjalla? Mos harroni edhe Vasiliqine, gruan e tij te fundit, e cila ishte ne te njezetat kur Aliu ishte 82 vjec. Gjithashtu kur vrau burrat e Hormoves, e beri perseri i shtyre nga arsye personale dhe jo sepse keta ishin kriminele, apo perdhunues qe zinin kedo femer qe kalonte nga fshati i tyre dhe e perdhunonin. Kallmeti tha me lart qe "lau turpin" dhe "ne shqiptaret nuk e hame turpin me buke". Megjithese me duken shprehje shabllon, ndoshta parimisht bie dakort me to, por atehere lind pyetja tjeter: Nese ne shqiptaret nuk e hame turpin me buke, perse i duruam turqit 500 e ca vjet? Apo gjate ketyre viteve, turqve nuk u shkonte ndermend te perdhunonin gra e vajza shqiptare?
Per keto arsye dhe per shume te tjera, Ali Pashai nuk mendoj se mund te duhet figure kombetare, por vetem historike, pa u perpjekur ketu te mohoj cfaredo lloj meritash pozitive qe ai ka patur si perpjekjet per krijimin e nje shteti (jo shtetit shqiptar) dhe perpjekjet e tij ne arenen nderkombetare te asaj kohe, kur perpiqej te krijonte lidhje me fuqite e medha si Franca dhe Anglia.

[Jonian]

Bajroni, marredheniet intime me Ali Pashen
A eshte autori i Cajld Haroldit, ai qe kemi njohur nepermjet teksteve te historise se letersise? Deshmi te pabotuara ne Shqiperi, thone qe jo. Cilat qene marredheniet e tij te verteta ne Janine me Ali Pashen, "ate burr luftrash e mizor"? A ka hyre Bajroni, i njohur per biseksualizmin e tij, ne haremin e pashait? Dhe, me pas, pjesmarrja ne revolucionin grek se bashku me shqiptaret. Aventura shqiptare e poetit, kete here e pare ndryshe.

Nga AURON TARE*)

Kur lajmi per vdekjen e Lordit Bajron ne kenetat e nje fshati grek, u perhap neper Evrope, fama e poetit ishte kthyer ne legjende. Koleget e tij, poetet romantike Hygo, Lamartin, Haine e quajten ate "pishtarin e liberalizmit ne Evrope", te tjere "shpirti me romantik, qe shekulli i XIX-te kishte lindur", ndersa poeti anglez Tennyson gdhendi ne nje shkemb prane shtepise se tij, fjalet: "Bajroni vdiq".

"Poeti i dashurise dhe vdekjes", "Mbrojtesi i njerezve te shtypur", "simboli i lirise se shpirtit njerezor", "rebeli i lindur", keto ishin vetite, te cilat krijuan legjenden Bajron, e cila eshte ndoshta me e forte se kushdo ne Shqiperi. Por, pavaresisht nga legjenda, e verteta per jeten e autorit te Cajld Haroldit, eshte krejt ndryshe. Ai, poeti radikal, kurajoz, bukurosh i artikuluar, ishte gjithashtu i pashpirt, i eger, violent dhe mbi te gjitha amoral. Skandalet e tij te shumta, homoseksualizmi i theksuar, incesti me te motren i mbyllen nje here e pergjithmone dyert e salloneve aristokrate, pa te cilat ai nuk mund te jetonte dot. Bajroni jetoi, dashuroi dhe urreu me pasion te jashtezakonshem, ne menyren qe e beri ate vete nje individ po te jashtezakonshem. Jeta e tij i ngjante nje drame te vertete, ku ai, aktori kryesor i shfaqjes, nderronte parreshtur maskat, per te mos u shfaqur asnjehere para publikut me fytyren e tij te vertete.

MISTERI I AVENTURES ME ALI PASHEN

Ditaret me shenime nga jeta intime e Bajronit jane djegur, sapo u mor vesh lajmi i vdekjes se tij. Miku dhe botuesi i vepres se poetit, Xon Murrej, me nje veprim te tille, duket se i ka bere poetit te madh, sherbimin e fundit, per te derguar ne mister, pikerisht ate, cka vete Bajroni kishte dashur ta merrte me vete ne varr. Megjithate, dicka ka mbetur. Letrat e tij te shumta derguar motres, nenes se tij si dhe shenimet e botuara nga miku dhe bashkeudhetari i tij, Xhon Hobhauz, hedhin drite mbi skutat e erreta te jetes se tij private, krejt e papranueshme per etiketen e ngurte angleze. Ndoshta, ne ato ditare, ishin shkruar edhe caste intime, qe ai perjetoi gjate vizites se tij ne oborrin e Luanit te Janines. Shenime, qe do te hidhnin drite me shume, mbi jeten private te nje figure mjaft komplekse si ajo e Ali Pasha Tepelenes.

Lord Bajroni ka mberritur ne Janine ne tetorin e 1809. I shoqeruar nga Hobhauz, ai vizitoi sarajet e Ali Pasha Tepelenes dhe u prit nga nipat e tij. Sjellja kalorsiake dhe mikpritja e tyre, i mahniti udhetaret angleze. Mbas nje qendrimi te shkurter ne Janine, ata udhetuan per ne Tepelene, te shoqeruar nga nje karvan mjaft i madh. Peisazhet piktoreske dhe kostumet e banoreve do ta mahnisnin poetin dhe do te lene gjurme mjaft te thella ne vargjet e tij.

Pritja e rezervuar per ta ne Tepelene ishte padyshim nje llogaritje e holle politike nga Pashai plak. Anglezet, ne kete kohe, po beheshin fuqia kryesore ne Mesdhe, nepermjet tyre ai ka shpresuar te nxjerre patjeter perfitimet e tij. Por, ne te njejten kohe, eshte e padiskutueshme se midis Pashait dhe Bajronit pati dhe dicka me teper se llogarite e ftohta politike. Ndoshta dhe intime. Bajroni i shkruante nenes se tij per pritjen ne keshtjelle. "Veziri me priti ne nje dhome te madhe, te shtruar me mermer, ne mes te se ciles ndodhej nje shatrivan. Me priti duke qendruar ne kembe dhe me uli ne krahun e tij te djathte. Ai me tha se ishte i sigurte se une isha aristokrat, sepse kisha veshe te vegjel, floke kacurrel dhe duar te vogla te bardha. Ai mu lut shpesh ta vizitoja naten, kur ai ishte duke u argetuar ne harem". Nga shenimet e konsullit francez Pukevil dhe atij anglez Martin Leak, te cilet kane jetuar prane Ali Pashait, eshte mesuar se Aliu ishte i famshem dhe per perversitetet seksuale te tij. Ne harem, ai mbante vec nje numri ta madh femrash dhe djem te vegjel. Nga ana tjeter, Bajroni, njihej per skandalet e tij ne shoqerine e larte angleze. Ai ishte biseksual dhe madje kishte dhe nje femije nga lidhja e incestit me motren e tij, Augusta. Hobhauz, deshmitari i vetem i atyre neteve te kaluara ne Tepelene, shkruan se Bajroni eshte ftuar disa here nga Ali Pashai ne haremin e tij. Por, nese ka pasur apo jo nje lidhje midis tyre, kjo ka mbetur ende mister. E fshehta per nje gje te tille eshte zhdukur bashke me ditaret e poetit, te djegura ne Londer. Per kete te vertete vetem mund te hamendesohet nga ato pak fraza te shkeputura dhe jo te drejteperdrejta te letrave te tij, derguar nenes dhe motres.

Bajroni gjeti tek Ali Pashai nje udheheqes tipik oriental dhe ekzotika qe ai rezatonte per nje romantik si Bajroni ishte tunduese. Pashai ishte ne kulmin e fuqise se tij, por kjo megjithate nuk e pengonte poetin te ishte kritik ndaj atij lideri "sa barbar aq dhe i suksesshem". Bajroni nuk e fsheh admirimin per Pashane plak dhe kjo verehet dhe ne vargjet e tij:

Ne qoshk te shtruar me mermer, ku kroi

Me uje rrjedhes qe nga mes i trollit

Gurgullon freski plot ande, dhe divani

I bute epshor fton mysafire t'ulen,

Rri pshtet Aliu, burre luftrash e mizor,

Po tash kur embelsia rrezet hedh

Ne ballin e nderuar t'atij plaku,

A ka pasur dicka me teper se terheqie shpirterore midis tyre? Veshtire te gjendet pergjigje per nje pyetje te tille. E verteta ka humbur si per t'i bere me interesante hamendjet.

Bajroni le Tepelenen e Ali Pashait dhe i shoqeruar nga dy rojet e tij shqiptare kthehet perseri ne Janine. Atje ai hedh ne leter vargjet e para te poemes "Udhetimet e Cajld Haroldit". Pashai i kishte dhene Lordit letra prezantimi per te bijte, duke i dhene mundesine per te udhetuar pa asnje problem, ne cdo skaj ku shtrihej dora e tij. Hobhauzi deshmon se rojet shqiptare ishin fisnike dhe njerez te beses me ta. Por karshi bashkeatdhetareve te tyre, ata ishin te vrazhde dhe te pashpirt. Nje kontrast ky qe nuk kishte shpetuar pa u vene re. Te dy anglezet, me pas, vazhdojne aventuren e tyre drejt Misolongjit e prej andej mberrijne perfundimisht ne Athine. Sebashku strehohen ne familjen Makri, shtepia e ish konsullit anglez, ku poeti dashurohet marrezisht me vajzen me te vogel te familjes - ajo ishte vetem 12 vjec. Idili zgjat vetem tre jave dhe Tereza Makri e "kembyer" me nje djalosh 15 vjecar Niko Giraud, mbyllet ne nje manastir.

Ne Athine, Bajroni qendron larg bashkeatdhetareve te tij. Titulli qe mbante, prejardhja, perversiteti seksual i tij e mbanin ate larg tyre dhe e vetmja menyre ngushellimi per lordin anglez ishte poezia dhe udhetimet me kuaj. Bajroni, me pas, shtyhet edhe me tej ne Orient dhe perfundon ne Stamboll duke lundruar me nje fregate angleze. Se bashku me Hobhauzin, ai viziton Smirnen dhe rrenojat e Trojes antike si dhe kalon me not ngushticen e Hellespontit. Ndonese, ne Stamboll, ai pritet nga sulltan Mahmut II, nje nga njerezit me te fuqishem te kohes, Bajroni shenon se nje gje e tille e kishte impresionuar me pak se audienca e Pashait plak te Janines.

Hobhauzi shkruan se ne kete kohe Bajroni nuk pranon te takoje asnje bashkeatdhetar te tij duke dashur te fshehe "eksperimentet" e tij te shumta dhe lirine e tij seksuale. Dy miqte ndahen ne Stamboll, Hobhauz kthehet ne Londer dhe Bajroni perfundon ne Athine e me pas mbyllet ne nje manastir Kapucin, ku "kujdeset" per gjashte djem te rinj. Ne nje leter qe permendet nga Hobhauzi, qe me pas eshte zhdukur, poeti pershkruan orgjite e tij me gjashte djemte e rinj, si per t'i kujtuar mikut pasionet e citeve te shkolles.

Nga manastiri, Bajroni, largohet per te takuar nje tjeter shqiptar, Veli Beun, djalin e Ali Pashait. Ata takohen ne Tripolica, ku Veli Beu kishte oborrin e tij. Surprize per poetin ishte se mikpritesi i tij, ashtu si edhe i ati, ishte i njohur si njeri i dhene pas "qejfeve te ndaluara". Midis dy miqve te rinj, ndoshta ka pasur nje afrimitet te madh fizik, pasi Bajroni i shkruan Hobhauzit se Veli Beu i rrinte fare prane. "Ai shpreson qe ne do te jemi miq jo per disa dite, por per jete". Veli Beu e merrte per dore duke i treguar sarajet e tij, haremin ku ashtu si i ati mbante nje numer te madh djemsh te rinj, si dhe e "mbyste" me dhurata mikun anglez. Veli Beu gezonte famen e nje njeriu mjaft te shthurur dhe orgjite qe ai organizonte ne sarajet e tij, kishin skandalizuar edhe te atin. Serish nuk ka asnje te dhene krejtesisht te besueshme per ate cka ndodhur midis tyre, por toni i letrave te Bajronit ne kete kohe le te kuptohet se dicka kishte ngjare midis tyre. E megjithate, edhe ne keto rrethana, gjen kohe per te marre ne "mbrojtje" nje djalosh pesembedhjete vjecar qe e kishte gjetur ne oborrin e Veli Beut. Per nje jete te tille sigurisht i duhet te paguaje edhe cmimin e saj. Ai semuret rende nga gonoreja dhe sifilisi dhe shkon fare prane vdekjes. Ne letrat e tij per nenen dhe miqte, ai ankohet per gjendjen e renduar duke u munduar te fshehe shkaqet e tyre. Megjithate here here pranon se kishte ardhur nje "mallkim" i tille.

I zhytyr ne borxhe dhe me nje shendet te shkaterruar, Bajroni kthehet ne Angli, ku ashtu sic pohon dhe vete "nje dite u zgjova dhe papritur u gjenda i famshem". Fama si poet e ben Bajronin te frekuentoje sallonet me te famshme dhe me aristokrate te kohes. Atje ai takohet me shkrimtaret me te njohur angleze. Paraqitet ne Dhomen e Lordeve, ku mban fjalimin e tij te famshem kunder denimit me vdekje te punetoreve angleze, qe shkaterronin makinat e manifakturave. Ne kete kohe, poeti humbet te emen dhe shkruan parreshtur duke kerkuar dashuri te reja. E famshme mbetet marredhenia e tij pasionante me ledin Karoline Lamp, gruaja e Lordit Melburn, qe me vone do te behej dhe kryeminister dhe keshilltari kryesor i mbretereshes Viktoria. Ledi Karolina tenton te vrase veten ne nje ballo te madhe me maska duke dashur te ndeshkoje mosperfilljen dhe tradhetine e tij. Mbas skandalit, Bajroni lidh kurore me Ledi Anabele Milbanke, dhe ndersa priste nje femije nga ajo, con ne shtrat te motren Augusta. Nga lidhja e tyre ai pret nje vajze, e cila do te vdiste me pas. Skandalet e njepasnjeshme dhe temperamenti i tij e detyrojne poetin brilant te lere serish Angline, kesaj rradhe pergjithmone. Ai vendoset ne Venecia, ku do te njihet shume shpejt si nje nga "klientet" e rregullt te shtepive publike dhe aktoreve te teatrove. Bajroni le Venecian per Zvicren, ku e pret nje tjeter takim qe do t'i linte gjurme jo vetem ne jeten private, por edhe ne vepren e tij. Bajroni miqesohet me nje tjeter anglez te madh, poetin Persi Bishi Shelli dhe te shoqen. Motra e tij Augusta i kerkon ne kete kohe, qe te nderpresin marredheniet dhe e njofton per vdekjen e vajzes se tyre. Ngushellimi i vetem i Bajronit ne kete kohe mbetet poezia; ai shkruan kryeveprat e tij, "I burgosuri i Shilonit" dhe "Gjauri". Motivet e kesaj te fundit merren dhe nga udhetimet ne Shqiperi dhe Turqi.

Nga Zvicra, Bajroni shperngulet ne Itali. Ketu ai njeh dashurine e tij te fundit, Tereza Guicoli, gruaja e kontit Guicoli. Babai dhe vellai i te dashures se tij e "ngaterrojne" ate me levizjen e Karbonareve, gje qe i krijon probleme me autoritetet austriake.

***

Romantik dhe aventurier i lindur, Bajroni nuk gjente dot prehje. Kerkon eksperienca te reja dhe i kthehet serish pasionit te tij, Greqise. Dhe ketu nuk mungojne lidhjet e tij me shqiptaret. Atje sapo kishte filluar lufta kunder turqve. Lidhjet e tij shpirterore me Greqine ishin teper te forta dhe ai organizon mbledhje ndihmash per revolucionin grek, si dhe pergatitet per te shkuar edhe vete ne teatrin e luftimeve. Pajis nje anije me mjete luftarake dhe niset per ne Greqi. Ai ve ne koke nje helmete antike duke e shnderruar pamjen me ate te nje heroi te koheve heroike. Megjithate, zhgenjimi i tij i pare nga greket nuk do te vononte. Ne Gjenova, greket e ngulitur aty, mundohen te perfitojne nga naiviteti i tij duke spekuluar ne tregeti. Perfundon ne ishujt joniane, te cilet ne ate kohe ishin nen pushtetin anglez. Me te arritur ne ishullin e Itakes, Bajroni i shkruan prijesit te famshem te sulioteve, Marko Bocari, dhe i kerkon bashkepunim. "Me ndihmen e zotit dhe tuajen, armiku do te ndeshet me nje rezistence te ashper". Keshtu, i'u pergjigj luftetari poetit, por vetem disa dite me pas, Bocari humb jeten ne lufte. Vdekja e Bocarit pasohet nga vendimi i Bajronit per te lene ishujt dhe per t'u vendosur ne nje fshat te vogel, Metaksa, afer Misolongjit. Poeti krijon nje garde personale me rreth 500 luftetare suliote, te cilet ai i merr ne sherbim kundrejt shperblimit. Ndonese, edhe ai kishte mberritur aty si nje luftetar, Bajroni behet nismetar i nje aksioni per te mbledhur te holla qe do te sherbenin per te krijuar marinen greke. Nderkohe, lind dhe konflikti i pare me garden e tij te sulioteve, sepse ata i kerkojne qe te paguaje dhe 700 vete te tjere, familjare te tyre qe kishin marre me vete. Nje tjeter konflikt midis Bajronit dhe luftetareve suljote ishte kerkesa e tyre ultimative qe ai t'i gradonte ata nga ushtare te thjeshte ne oficere, gje qe nuk ishte ne doren e poetit. "Suljotet grinden me njeri-tjetrin, ata ngjajne me teper me diplomate, te cilet jane me te ndjeshem per etiketen dhe nderin e tyre dhe nuk pranojne te marrin urdhera nga askush". Ata refuzojne prere, qe te shkarkojne nje anije me municione te mberritur per ta ne portin e Misolongjit, nen pretekstin se ishin luftetare dhe jo hamej, ndonese nje gje te tille e kishin kerkuar me pare me ngulm. Bajroni shkruan ne kete kohe i indinjuar. "Ata le te shkojne tek turqit apo tek djajte. Une nuk dua te merrem me ata". Plani i poetit per te sulmuar Lepanton deshton serish nga krenaria e gardisteve te tij. "Ne nuk duam te sulmojme guret" i thone ata, ndonese u ishte premtuar qe do te paguheshin. Ironia ishte se keshtjella e Lepantos, mbrohej nga nje garnizon shqiptaresh qe sherbenin ne flamurin turk. Ata kerkuan nje sasi te konsiderueshme te hollash per ta dorezuar ate. Mbas diskutimesh te shumta cmimi ulet, por suljotet nuk sulmojne dhe poeti, qe u kishte thurur himne trimerie dhe besnikerie atyre, ndjehet i zhgenjyer. Nderkohe, Bajroni ndjehet i mposhtur gjithmone e me teper nga semundja qe po perparonte dhe po e vinte poshte. Ajo cka jetonte ishte teper larg idealit te tij dhe Bajroni ishte gjithnje e me i pafuqishem per te luftuar, kesaj rradhe per jeten e tij. Ai jep shpirt ne duart e sherbetorit te tij anglez. Ketu mori fund aventura e madhe e Lordit Bajron, te huajit qe me shume se kushdo tjeter ka shkruar per Shqiperine, ashtu sic e shikonte ai vete. Himnizimi i vendit, ku "shqiponja mpreh sqepin" eshte nje nga dhuratat me te medha qe poeti qe vinte nga ishulli i larget, na ka lene ne ate kohe qe ne kete vend mungonin poetet.

Marre nga gazeta "Korrieri"

*) Auron Tare eshte drejtori i fondacionit "Butrinti" per Shqiperine. (Gjithashtu eshte vellai i futbollistit te Kombetares shqiptare, Igli Tare).
Ky fondacion eshte krijuar dhe mirembahet nga Lord Rothschild.

Ky artikull nuk i jep pergjigje pyetjes nese Ali Pasha eshte figure kombetare apo historike, por megjithate mu duk interesant, prandaj e solla ketu.

[Arjaniti]

Mirdita
Nuk mund te thuhet qe Ali pasha eshte figur kombetare ose ndoshta Rilindja kombetare nuk e trajtoi ate si te till pasi nuke arganizoj nje luft mbarshqiptare kunder Turqispor besoj se ai ka meritat e menyres se formimit te nje shteti.
Ne te gjitha shtetet ose perandorit armiqt e pushtetit jane masakruar, kjo gje ka ndodhur ne perandorin, Romake, Angleze, Turke ne US e ne cdo shtet te botes.
Ne shqiptart mund ta shohim kete dukuri ne vendin tone qe nga koha Ilire e deri me sote.
Si shembull po u marre nje shkrim te A.G ne librin Skenderbeu. Rroli qe ai luan ne historin e Shqiperis<>
Mos valle keta njerez skane masakruar e plackitur ne principatat e njeri tjetrit?
Ne 1700-800Ne Shqiperi egzistonin disa pashalleqe, por me te famshmit ishin ai i Janines e i Shkodres.
Ndersa ai i Janines u ngrit ne menyr europiane ku myslyman e te krishter jane te barabart para ligjit. ne ate te Shkodres ndodhi e kundertaqje qe coi ne asimilim e shume shqiptare katolik ne Majlazes ortodoks.
Per mendimin time pashalleku i Janines ra pasi per nje kohe te gjate nuke egzistonte ndonje fushate ushtarake ku nje pjes e madhe e popullsis punesohej (Dhe besoj se cdo njeri nga ju e di se lufta behet per perfitime)
Duhet te keni parasyshse kemi te beje me nje popull qe per shume vjet vecse bene pune angari e paguan taksa.
Kur flasim per Ali Pashe Tepelenen ja vlen qe te permendim edhe ndershkimin qe ju be Shqiptarve te ish vilajetit te Janines disa vjet pas vdekjes se tij ne Manastir.

[Dreri]

Koka në sininë e argjendtë
Serasqeri e priti kokën e Ali Pashës me nderimet ushtarake që i takonin një Vezir-dovleti të gjallë. U përkul përpara sinisë së argjendtë, e mori kokën në duar, e puthi në ballë dhe e vuri në kutinë e artë, duke qarë mbi të në heshtje.Ajo kokë ishte fryt i luftës e mundimi të gjatë, po telashet me të nuk mbaronin me kaq. Koka në kuti, e larë dhe e vënë në dëborë, me mjekrën e bardhë të krehur që i mbulonte grykën e prerë, me sytë e mbyllur si në gjumë, ruante një buzëqeshje të lehtë të çastit të fundit, fitoren mbi hidhërimin e madh. Serasqeri mendoi se sikur të lëviznin ato buzë të trasha, mund të thoshin fjalë që s’i kishte dëgjuar kush. Ai kishte njohur shqiptarë të tjerë të mëdhenj – Mehmet Aliu që ishte bërë nënmbret në Egjipt, Mustafa Bajraktarin, që arriti e u bë sadrazem, kishte njohur edhe vezirët e pashallarët më të shquar të Perandorisë, po koka që kishte përpara peshonte më rëndë se çdo kokë tjetër. Serasqeri ndiente një keqardhje të thellë, që nuk arriti të fliste me të, por kjo tani s’kishte të ndrequr. Duke menduar për jetën e vet dhe për ato që ndodhnin në Turqi, Serasqeri mërmëriti një lutje që Allahu t’i jepte një vdekje po aq të nderuar sa ajo e Ali Pashës.



20/02/2004

[Dreri]

Postimi i mesiperm eshte shkeputur nga romani i Sabri Godos