Ali Pashe Tepelena-figure Kombtare

[-BATO-]

Nasifi la një djal i quajtur Hysein. Hyseini u martua me me një nji vajze topalle, bijën e beut të Këlcyrës. Hyseini la trashigimtar Mustafë Beun. Mustafa gjithashtu pati nji djal i quajtur Sali. Saliu pati dy djem, Miftarin dhe Beqirin. Miftari pati tre djem dhe Beqiri një djal i quajtur Islam dhe mori titullin Bej.
Miftari ishte nji njeri trim dhe luftarak si çdo Shqiptar. Ai vullnetarisht luftoi kundër armiqëve të perandoris. Në luftrat të ishullit Korfu, Miftari korri suksese të mëdhaja. Në vitin 1716, Miftar Aga u trathtua nga vet ushtarët etij. Ushtarët e perandoris ishin turq dhe grekë.Venecianët bënë një kurthë duke e mbuluar atë me rrjetë. Miftari ishte i krusifikuar gjallë. Më von gjith trathtarët ishin të gjetur dhe likviduar nga ushtarët Shqiptar. Venecianët nuk ditën nga ti ja mbajnë. Arradhat Shqiptare zhdukën çdo send që presentonte armiqësi.Por ishte vonë. Miftari u gjet i krusifikuar dhe i vdekur. Perandoria Otomane Turke shpalli Miftarin is martir i Perandoris. Miftari dhe Beqiri kishin vajza por emrat e vajzave sot e kësaj dite nuk dihen për shkaqe politike. Nga disa informata kuptojmë se këto vajza ishin shumë të bukura dhe kishin vërë kurrorë me fise të afërta të sulltanit. Emrat e tyre mbesin anonimen për lexuesin e jo për arhivat Turke.

Djali më i vogël i Miftarit quhej Veli.Veliu ishte një djalë i bukur, gazmor, dhe avanturier. Shpenzonte pa kufi. Kur
mbetej pa para i vidhte fshatarët si dhe kryente vepra te tjera kriminale duke ndërtuar nji reputacion të keq për vete dhe familjen e tij. Vëllezerit e Veliut të titullaur si bejlerë gëzoni nje respekt të veçantë në mesin e banorëve si dhe me gjërë.Të hidhëruar nga sjelljet e vëllaut, si dhe nga ankesat e vazhdueshme të bejlerëve të tjerë ato vendosin ta dëbojnë Veliun nga shtëpia. Kjo gjë nuk ndikoi aspak tek Veliu. Ai vazhdoi të shoqërrohet me kriminelë, vjedhës, gansterë, si dhe të kryej akte që binin në kundërshtim me ligjet e asaj kohe. Kundërshtarët dhe armiqët e familjes të Veliut dhe vëllezërve të tij nji natë mbyllën derën e shtëpis të vëllezërve të Veliut dhe i a dhanë zjarrin. Veliu ishte i vetmi njeri që dyshohej për ket aktë kriminel.
Kushëriri, Islam Beu, gjeti se kush ishin ata që kryen ket akt kriminel, por nga friga që të mos përjeton të njëjtën, ai uli kokën duke e besuar Hormovën Veliut. Rusët dhe Venecianët së bashku me disa nga bejlerët e rrethit përdornin teroristat e mbrendshëm xhipë ose jevgët ose maxhupët ose grekëk me shuma të mëdha paraje që të organizojnë rebelime në Hormovë dhe Tepelenë. Isalm Beu bëri disa arrestime por rebelat shpëtuan me ndihmën e bejlerëve të rrethit. Pas një kohe të shkurtër, të njejtët rebela vurën zjarin shtëpis të Islam Beut ku edhe u vra.

Bejlerët që të mos gjinden si kollaborator të Venecianëve dhe Rusëve ata e adhuruan Veliun tek Sulltani i cili adhuroi atë si Pasha i dy kullave. Më vonë Veli Pasha vrau bejlerët, terroristat maxhup (grek), dhe kriminelët të cilët e vran kusheririn e tij Islam Beun. Veli Pasha ishte zemër mirë dhe silleshte me kujdesi të madhe me të vejën dhe katër fëmijët e kusheririt. Veliu ishte i martuar dhe kishte katër fëmi, dhe vendi i tij arriti suksese, dhe populli ishte i kënaqur me udhëheqësin e tij. Veliu u dashurua shum me vajzën e Kurt Pashës, pasha i Beratit, dhe u martua me Hankën. Hanka ishte femër me nji moral të lartë dhe karakter të fortë sikurse mbretresha Gothe, Tamora. “Kur Gothët ishin Gothë, dhe Tamora ishte mbretresh.” (Faqe 20, William Plomer).

Veliu dhe Hanka kishin dy fëmi, djalin Aliun dhe vajzën Shahinshahun. Veli Pasha ishte pasha me mëshir, dhe ishte shumë dordhënur. Ai i ndihmonte popullit dhe sidomos jetimave dhe të varfërve. Veli Pasha liroi popullin nga taksat. Ai kishte mëshir për çdo njeri. Bejlerët dhe populli e donin shum Veli Pashën i cili ishte i vetmi pasha që lëroi fshatarët dhe popullin nga taksat. Veli Pasha i ati i Ali Pash Tepelenës vdiq si pasha i varfër. Në vitin 1753 në moshën 45 vjeçare Veli Pasha ndëroi jetën duke lënë dy gra të veja dhe gjashtë fëmi jetima.

[-BATO-]

Fëmijëria e Ali Pashë Tepelenës

Në fshatin Tepelena, në Shqipëri krisën pushkët për gëzim, Veli Pasha ishte trashiguar. Djalë është Veli Pasha, djalë është, thritnin nga gëzëmi shërbyesit e kullës. E quajtën Ali. E ëma, Hanka, nuk lëshonte Aliun, fëmiun e saj të parë nga duart e saja dhe me një gëzim të madh e shiqonte duke thënur “Mashallah “, “Mashallah”, ”Mashallah.” Veli Pasha thiri jevgun që të mshon tupanit. Hoxha erdhi qëtja këndon duan e emrit dhe u shtrua darka e gëzimit.

Në vitin 1743 lindi Ali Hyseini. Nuk u mbaheshte mend dhe askush nuk e dinte se në cilin muaj Aliu lindi. Tregimet gojore përshkruajnë muaj të ftohtë të dimrit ndërsa të tjerat përshkruajnë ditën e kthjellët pranverore. Ishte gëzim i madh për prindërit Veliun dhe e Hankën. U lind Aliu trashigimtari dhe Pashaja më i famshëm i Osmanlive.
Aliu u rit sëbashku me motrën Shahinshahun me gëzimet më të mëdhaja fëminore të rrethuar me lodra të ndryshme dhe duke lozur në lojra të pakufishme. Aliu ishte problematik i palodhur në kënaqësin e pakufishme të botës fëminore. Kur i ati Veliu ishte present, Aliun nuk kishte bariera në lojrat e tija dhe nuk mundeshte askush ta ndal at kënaqësi të tij para Veli Pashës. Por i ati Veliu ishte i njejti sikur me djalin ashtu edhe me vajzën. Veliu asnjiheri nuk forcoi fëmit të bënin diçka që ato nuk donin. E vetmja barier e tij dhe e motrës ishte e ëma Hanka. Hanka forcoi djalin dhe vajzën e saj që të mësohen të shkruajnë dhe të lexojnë, dhe mundësoi që të dy fëmitë të edukohen. E ëma Hanka ishte ajo që nderpitke gëzimin e lojrave të pakufishme. Të dy fëmit lozën mjaft me të atin.
Aliu ishte dymbëdhjetvjet dhe Shahinshahu ishte dhjet vjet kur i ati ndëroj jetë. Tani Aliu dhe e motra ishën me të ëmën Hanka që ishte nji e re me moral dhe karakter të fortë. Hanka me të venë e Ismail Beut nuk shkonin mire. Gjithashtu të vejës së Islam Beut u bashkangjiteshte edhe e veja e Veliut. Hanka që ti largohet problemeve edhe më të mëdhaja lëshoi pallatin dhe u largu në fhatin e saj, Karnian.

E veja e Islamit nuk ndërpreu propagandën dhe fjalët e këqija kundër saj. Bejlerët së bashku me terroristat maxhup ose Grek, kënaqeshin në ket luft të ftohtë në mesin e dy të vejave, që luftonin për të birët të bëhen Pasha. E veja e Islam Beut anonte nga e veja e tjetër e Veli Pashës, dhe dëshironte që bijt e saj të bëhen pasha duke e ndar pashalluqet me djemt e saj. E lodhur nga të gjitha këto, Hanka vazhdoi jetën në fshatin e saj Karnian.
Terroristat maxhup ose jevg ose grek të ngjallzuar nga teroristat rus, i helmuan katër fëmit e Veli Pashës, dhe dogjën pallatin ku jetonin. Hanka ishte ajo që dyshoheshte për ket krim. Më së shumti ngrehu zërin e veja e Islam Beut, që akuzoi Hankën për ket akt kriminel. Gjithashtu akuzoi Hankën se po bënte vjedhje dhe organizonte akte tjera kriminele.

Aliu ishte dymbëdhjetvjet dhe Shahinshahu ishte dhjet vjet kur i ati ndëroj jetë. Tani Aliu dhe e motra ishën me të ëmën Hanka që ishte nji e re me moral dhe karakter të fortë. Hanka me të venë e Ismail Beut nuk shkonin mire. Gjithashtu të vejës së Islam Beut u bashkangjiteshte edhe e veja e Veliut. Hanka që ti largohet problemeve edhe më të mëdhaja lëshoi pallatin dhe u largu në fhatin e saj, Karnian. E veja e Islamit nuk ndërpreu propagandën dhe fjalët e këqija kundër saj. Bejlerët së bashku me terroristat maxhup ose Grek, kënaqeshin në ket luft të ftohtë në mesin e dy të vejave, që luftonin për të birët të bëhen Pasha. E veja e Islam Beut anonte nga e veja e tjetër e Veli Pashës, dhe dëshironte që bijt e saj të bëhen pasha duke e ndar pashalluqet me djemt e saj. E lodhur nga të gjitha këto, Hanka vazhdoi jetën në fshatin e saj Karnian.Terroristët magjyp, ose jevgë, ose grekë, të ngjallzuar nga terroristët rus, i helmuan katër fëmijët e Veli Pashës, dhe dogjën pallatin ku jetonin. Hanka ishte ajo që dyshoheshte për ket krim.

Më së shumti ngrehu zërin e veja e Islam Beut, që akuzoi Hankën për ket akt kriminel. Gjithashtu akuzoi Hankën se po bënte vjedhje dhe organizonte akte tjera kriminele.
Hanka ishte e re me nji krenari të lartë mbretrore dhe nuk ndoti vetën por rruajti fëmit e saj dhe nuk u martua gjer në fund të jetës. Njerëzit filluan të flasin fjal te ndotura për Hankën, dhe si duket secili kishte dëshir tek Hanka. Por Hanka ishte femër me karakter të lart, dhe nuk u përkul të ndot moralin e saj. Njerzit flitnin fjal e pa fjal për Hankën se gjoja truprojet e saj jo vetëm se e mbrojn por edhe natën së bashku e kalojn. (Faqe 31, Villiam Plomer). Nji gjë që nuk ishte aspak e vërtet. Hanka vendosi që të kthehet në Tepelen, sikurse mbretresha në mbretrin e saj. Ndëgjoi fjal të këqija nga fshati Hormovë, dhe vendosi që të rit pagesat taksore për popullin e Hormovës, që të nderpres fjalët e këqija që ju shpifeshin. Në vazhdim, Hanka mori në kontrol fshatin Kakos nga pashalluku i bejlerëve të Gardhiqit.(Faqe 8, Sabri Godo). Bejlerët e Gardhiqit organizuan rebelim kundër Hankës. Hanka ishte e zënur gjall nga rebelët e Gardhiqit dhe të Hormovës.. Populli i Hormovës maltretoi, dhunoi, dhe e la pothuajse të vdekur Hankën. Hanka u betua për hakmarja dhe se asnjiher nuk do tua harroj Gardhiqit dhe Hormovës. Më von Ali Pasha u hakmar ku bëri masakra të mëdhaja në Hormov dhe Gardhiq.
Pas këtij incidenti, Hanka lëviste nga vendi në vend, dhe nuk rinte vetëm në nji pallat. Pallatet u djegën, gjersa Hanka u fshiheshte nga vendi në vend, por ajo u betua se do të hakmiret për ket gjë. Para se të vdes , Hanka la amanet fëmive për hakmarje. Aliu më von tha, “unë ja kam borxh nënës sime çdo send. Dy here ma dhuroj jetën, si njeri dhe si udhëheqës. Më lëmoi dhe ma dha imagjinatën duke më drejtuar në rrugën e destinimit.”



Hanka, nëna me zemër të thyer

Ali Hysein ishte i lindur në vitin 1743 në fshatin Tepelen, Shqipëri. Askush nuk mbante mend se në cilin muaj Aliu lindi. Disa gojdhëna spjegojnë se ka lindur në një ditë të ftohtë gjat muajve të dimrit, dhe disa tregime thonë se ka lindur në një ditë të kthjelltë pranverore. Aliu si fëmi ishte shumë i gjallë dhe problematik i palodhur. Kur i ati ishte prezent, Aliu kishte kënaqësi të pakufishme duke lozur në botën e fëmiris, dhe bënte çmos që i donte zemra. Por i ati Veliu ishte i njëjti sikur me djalin ashtu edhe me vajzën. Veli Pasha asnjiheri nuk forcoi fëmit të bënin diçka që ato nuk donin. E vetmja barier e tij ishte e ëma Hanka. Hanka forcoi djalin dhe vajzën që të mësojnë të shkruajnë dhe të lexojnë, dhe mundësoi që të dy të edukohen. E ëma Hanka ishte ajo që nderpritke gëzimin e lojrave të pakufishme.

Kur babai Veli Pasha vdiq, Aliu ishte dymbëdhjet vjetë dhe Shahinshahu ishte vetëm dhjet vjetë. Të dy fëmit lozën mjaft me të atin. E ëma ishe e re. Hanka dhe e veja e Islam Beut nuk shkonin mirë. Gjat lojrave fëminore, fëmitë kacafyteshin dhe rrifeshin. Në shtëpi ishin dhjet fëmi dhe tre gra të veja. Rrafjet e shpeshta kalonte tek një kacafytje në mes të rriturve. Presioni rriteshte pothuajse çdo ditë. Secila e ve mbronte fëmin e saj. Aliu dhe të motrën vetëm e ëma Hanka i mbronte. Aliu dhe Shahinshahu u bënë fëmi të padashtun. Nga kacafytjet dhe kundërshtimet e idhëta, Hanka lëshoi pallatin dhe u largua në fshatin e saj, Karnian. E veja e Islamit nuk ndërpreu propagandën dhe fjalët e këqija kundër saj. Bejlerët së bashku me terroristat maxhup ose Grek, kënaqeshin në ket luftë të ftohtë në mesin e dy të vejaveAS.

E lodhur nga të gjitha këto, Hanka vazhdoi jetën në fshatin e saj Karnian. E veja e Islam Beut anonte nga e veja e tjetër e Veli Pashës, dhe dëshironte që bijtë e saj të bëhen pasha duke e ndar pashallëqet me djemt e saj. Pas ca javësh terroristat Francez dhe maxhup ose jevg ose grek të ngjallzuar nga teroristat rus dhe disa bejlerë, i helmuan katër fëmit e Veli Pashës. Një nga një fëmit e Veli Pashës vdiqën dhe pallatin ku jetonin u dogj. Hanka ishte ajo që dyshoheshte për ket krim. Më së shumti ngrehu zërin e veja e Islam Beut, që akuzoi Hankën për ket akt kriminel dhe në vazhdim ajo akuzoi Hankën se po bënte vjedhje dhe organizonte akte tjera kriminele. Populli I rrethit filloi disi të besoj se Hanka ishte kriminele. Hanka ishte e re me një moral të lartë dhe nuk deshi të martohet për së dyti, edhe pse kishte oferta të panumruara për martesë, ajo nuk u martua gjer në fund të jetës. Njerëzit filluan të flasin fjal te ndotura për Hankën, dhe si duket secili kishte dëshir tek Hanka. Por Hanka ishte femër me karakter të lartë, dhe nuk u përkul të ndot moralin e saj me askend. Vetëm Veliu mbeti në zemrën e saj. Njerëzit flitnin për Hankën se gjoja truprojet e saj jo vetëm se e mbrojnë por edhe natën së bashku e kalojnë.(Faqe 31, Villiam Plomer) Një gjë që nuk ishte aspak e vërtet. Hanka vendosi që të kthehet në Tepelen, sikurse mbretresha në pallatin e saj. Ndëgjoi fjalë të këqija nga fshati Hormovë, dhe vendosi që të rit pagesat taksore për popullin e Hormovës, që të nderpres fjalët e këqija që iu shpifeshin. Në vazhdim, Hanka mori në kontroll fshatin Kakos nga pashallëku i bejlerëve të Gardhiqit.(Faqe 8, Sabri Godo)
Në inat të saj, bejlerët e Gardhiqit dhe Hormovës organizuan rebelim kundër Hankës. Një natë, Hanka ishte e zënur rob nga rebelët e Gardhiqit dhe të Hormovës. Populli i Hormovës maltretoi, dhunoi, dhe e la pothuajse të vdekur Hankën. Hanka u betua se asnjëher nuk do të harroj Gardhiqit dhe Hormovës këtë gjë dhe u betua për hakmarje. Më vonë Ali Pasha u hakmar ku bëri masakra të mëdhaja në Hormovë dhe Gardhiq.

Pas këtij incidenti, Hanka lëviste nga vendi në vend që ti largohet ndonji sulmi the përjetimi i padëshiruar dhe më nuk rinte vetëm në një pallat. Disa here pallatet u dogjën nga fshatarët pas Hanka largoheshte nga pallater. Pallatet u djegën, gjersa Hanka u fshiheshte nga vendi në vend, por ajo u betua se do të hakmiret për ket gjë. Para se të vdes , Hanka la amanet fëmive për hakmarje. Para se të martohet Aliu pati një dialog të madh me të ëmën e tij, Hankën, e cial i tha: “Fuqia i takon atij njeriu i cili din ta mer, dhe pasuria i takon atij njeriu i cili din ta shumëzon dhe ta rritë atë pasuri, dhe atij që i dridhen këmbët meriton të vdes.”(Fq. 20, Sabri Godo) Aliu më von tha, “Unë ja kam borxh nënës sime çdo send. Dy here ma dhuroj jetën, si njeri dhe si udhëheqës. Më lëmoi dhe ma dha imagjinatën dhe më drejtoi në rrugën e destinimit.”

Kur Aliu rrethoi qytetin e Trikalën, ai mori një lajmë të keq. E ëma e tij ishte shum e sëmurë, dhe thiri Aliun. Hanka, zonja e Epirit ishte shumë seriozisht e sëmurë. Menjëher Aliu shkoi në Tepelen. Hanka ishte në momentet e fundit të jetës, dhe luti Shahinshahun që ta lexon amanetin. Në amanet ishte që të dy sa ma herët ti ekstraminojnë dhe të shkatrojnë popullin në Gardhiq dhe Hormovë, dhe po nëse nuk e bëjnë këtë do tju ndodhë ndonji gjë e keqe sepse kishte lëshuar sehire. Gjithashtu në amanetë ishte që të shkojnë për të në Haxhillak, në Mek dhe Medin për shpirtin e saj.(Fq. 46, William Plomer) Më vonë Ali Pasha paguajti njerëz që të shkojnë në haxhillak në emër të ëmës dhe babas ose badel. Ky akt është legjitim në fenë Islame dhe akti i këtill quhet badel. Hanka la pas veti një djal trim, Ali Pashën që sot krenarisht përmendin emrin e tij.

[-BATO-]

Rruga e Ali Pashës gjer te titulli Vezir dhe hakmarrjet e tij

Aliu pati një rrugë të rëndë gjer tek titulli Pasha dhe Vezir. Fati i jetës së tij mundësoi që nga një fëmi i bukur aristokrat të shndërrohet në nji rebel dhe vjedhës. Kur Ali Hyseini ishte 14 vjeçar filloi të vjedh dele, dhi, lopë nga fshatarët, dhe organizonte sulme tek fshatrat. Aliu në organizimet e tija gjithmonë korreshte suksese. Ishte një i aftë që dinte të nget kuajt shumë mirë, trim me fat heroik, shënjestar shembullor, dhe lider që përdoreshte taktikën gjuaj dhe ik.(Fq. 33, William Plomer) Aliu gjimon pati në zemër që ti hakmiret fshatarëve të fshatit Hormovë. Ishte i ri dhe ëndëronte për atë ditë të hakmarjes. Fshatarët e Hormovës e dinin se Aliu do ti sulmon. Aliu i ri me 30 apo 40 shokë sulmoi Hormovën. Fshatarët e Hormovës ishin gati për ket sulm dhe fituan luftën kundër Aliut. E ëma e tij ishte shumë a ngadhnjyer dhe e hidhëruar nga ky akt fatal i Aliut. Por Aliu ndërpreu këtë sulm dhe vendosi që më von të sulmon Hormovën. Por nuk nderpreu vjedhjet dhe filloi të sulmon dhe vjedh edhe karavanet qeveritare. Nga këto akte brutale dhe vjedhje mizore shtiu Kurd Pashën të urdhëron bejlerëve të tij dhe ti lut pashat ta rrethojnë Aliun. Bejlerët dhe shokët e Kurd Pashës filluan një ofanzivë të ashpër ndaj Aliut. Grupa a Aliut përjetoj një humbje katastrofale, por Aliu ik dhe fshihet në malet e rrethit. Arriti tek shokët e tij Skendo Boja dhe Lek Dora. Aliu gjuajti disa herë në ajër, vdeshi teshat e tija, dhe ia dha shokëve të vet që ti dërgojnë tek pashai. Ata të dy i dërguan teshat tek Kurd Pasha duke thënur se Aliu ishte i vrarë dhe muarën 5000 piastra, të cilat Aliu i mori.(Fq. 34, William Plomer)

Simboli i Sulltanit
Kurd Pasha ishte luftarak dhe trim. Ai e dinte se Aliu nuk ishte i vrarë por deshi që të bëjë një luftarak të vërtet nga Aliu. Një nga ditët, Aliu sëbashku me grupën e tij ishte i rrethuar dhe i kapur gjallë. Të gjithë u dërguan tek kulla e Kurd Pashës në Berat. Kurd Pasha shikoj një djal të lartë me sy të kaltërt dhe shumë i bukur. Ishte Aliu në moshën njëzetvjeçare. Kurd Pasha e pyeti: “Pse Ali u shëndërove në hajdutë? I kam thën të ëmës tënde disa herë që të tërheq nga punët e këqia.” ” Aliu u përgjigj me një krenari: “Të tjerët kanë vjedhur nga mua, dhe unë po e këthej atë që është vjedhur nga mua.” Kurd Pasha vazhdoi duke thënur,” Ali unë të kam fis. Kurd Pasha me një tonë të butë tha: “Ti e gjete që ta këthesh atë me hakmarje, dhe e gjete atë të vërtet që të vrasësh dhe mbytish. Ti je mbushur me mëkat vrasje dhe askush nuk të ndihmon e as Zoti.”( Fq. 16, Sabri Godo) Aliu nuk foli aspak më. Aliu e dinte se disa nga shokët e tij ishin të varrur, dhe e njëjta gjë mundeshte ti ndodh edhe atij. Kurd

Pasha pa një trimëri në syt e Aliut dhe tha se do të ishte humbje po ta vriste Aliun.
Kurd Pasha ftoi Aliun tek kulla e tij. Pas një dite në kullën e pashas, Aliu deshi të martohet me vajzën e tij. Por Kurd Pasha dinte se Shqiptarët kurrë nuk martohen në gjak dhe gjeti një njeri tjetër ta marton vajzën e tij. Aliu u hidhërua dhe prapë u gjind mes grupeve kriminele dhe vjedhësve të karavaneve qeveritare të njohur si hajdutë. Aliu ndjeu vetën si në një luftë të vogël me Kurd Pashën. Së shpejti shkoi tek Kaplan Pasha i cili ishte shumë mirë me Kurd Pashën. Aliu u përmbajt nga vjedhjet dhe grupet kriminele dhe më von u martua me vajzën e Kaplan Pashës, Eminen, e njohur si Um Gulsumin. Ali u martua në vitin 1768. ( Fq. 20, Sabri Godo) Aliu ishte 24 vjeçar kur u martua.(Fq. 36, William Plomer) Por para martesës Aliu pati një dialog të madh me të ëmën e tij, Hankën. Zonja Hanka i tha të birit, “Fuqia i takon atij njeriu i cili din ta mer, dhe pasuria i takon atij njeriu i cili din ta shumëzon dhe ta rritë atë pasuri, dhe atij që i dridhen këmbët meriton të vdes.”(Fq. 20, Sabri Godo)

Aliu dhe Eminja kishin një bashkëshortësi të shkëlqyeshëm dhe ishin më të lumturit në Shqipërin ose Epirin. Në vitin 1769 djali i parë i Aliut lindi, dhe e quajtën, Myftar. Dy vite pas, lindi djali i dytë, dhe e quajtën Veli.(Fq. 36, William Plomer) Më vonë, Hanka vendosi që edhe të motrën e Aliut, Shahinshahun ta marton me të vëllan e Emines, Aliun. Aliu u vra nga armiqët, dhe zonja Hanka vendosi ta këthen të bijën për vëllaun e dyt të Emines i cili ishte 16 vjet më i ri se Shahinshahu i cili pas disa muajve vritet në luftra me Frances dhe Rus. (Fq. 23, Sabri Godo) Si governor të Delvinës e caktuan Mustaf Ag Kokën. Aliu vazhdoi luftën e tij për Pasha. Nuk mundështe të bëj më shumë se sa të organizonte rebelime të ndryshme dhe probleme të tjera për Mustaf Agën. Mustaf Aga ishte i vrarë nga një njeri i panjohur.

Edhe pse titulli Pasha i takonte Aliut, Sulltani vendosi që titullin ti ia jep tjetërkuajtë. Selim Beu ishte tani si governor i Delvinës. (Fq. 24, Sabri Godo) Selim Beu me bejlerët e tijë filluan me të madhe të dërgojnë pasuri në Stanboll. Aliu humbi disa herë titullin Pasha, dhe vendosi që të jet më i kujdesshëm kësaj rradhe. Aliu i dha dy kuaj të bukur dhe uroi titullin Selim beut. Selim Pasha ishte shumë i gëzuar për dhuratën që e mori nga Aliu. (Fq. 24, Sabri Godo) Aliu pushoi një javë tek pallati i Selim Beut, dhe gjeti se ku ta vendos dinamitin. (Fq. 24, Sabri Godo) Aliu shkroi letër një shoku në Stanboll, duke e përshkruar Selimin si shitës i tokave Turke tek Venecianët. Shumë shpejtë fjala u zgjerua tek Porta e Perandoris, dhe Sultani urdhëroi që Selim Pasha të vritet.( Fq. 24, Sabri Godo) Aliu mori dekretin nga Porta dhe me truproje dërgoj djemtë e Selimit për në Tepelen. Selim Pasha tani ishte histori, dhe Aliu ishte i dhuruar për ket vrasje nga porta e perandoris me titullin që gjat kohë ai e priste, Pasha i Delvinës. (Fq. 41, William Plomer) Aliu zgjeronte pashallukun e tij, dhe djemt rriteshin. Zonja Emine ishte një femër melankolike me një drejtësi të pastër dhe zemër të gjërë. Zonja Emine u luteshte pes herë në ditë dhe gjithmonë në lutjet e saja gjindeshte edhe lutja për prosperitet të burit, fëmive, dhe popullit. Njëri nga djemtë e Selim Pashës iku nga Tepelena dhe ariti në Delvin ku u bë si Pasha i Delvinës.(Fq. 41, William Plomer)

Porta e Perandoris u pajtua me këtë, dhe djali i Selim Pashës tani ishte Pasha i Delvinës. Tani Aliut i mbeti që të luftonte me rebelët e ndryshëm në Epir. Shefi inspektor së shpejti rrethoi Trikalën me 4000 ushtar Shqiptar.( Fq. 45, William Plomer) Në vitin 1787 kur Turqia prishi mardhëniet me Rusin, Aliut ju dha titulli si Veziri i madh. ( Fq. 44, William Plomer) Në vitin 1787, Turqia ishte në luftë me Rusin dhe Austrin. Aliu bëri shumë gjera të mira në Thesali dhe Epir. Për këto të mira ai u adhurua nga porta me titullin Vezir i Lartë. Kur Aliu pushtoi Trikalën i erdhi lajmi se e ëma Hanka ishte shumë e sëmur dhe e donte Aliun. Aliu menjëherë u nis për në Tepelenë. Kur ariti në Tepelen, Hanka ishte në momentet e fundit të jetës, dhe luti Shahinshahun që ta lexon amanetin. Në amanet ishte që të dy sa ma herët ti ekstraminojnë dhe të shkatrojnë popullin në Gardhiq dhe Hormovë, dhe po nëse nuk e bëjnë këtë do tju ndodhë ndonji gjë e keqe sepse kishte lëshuar sehire. Gjithashtu në amanetë ishte që të shkojnë për të në Haxhillak, në Mek dhe Medin për shpirtin e saj.(Fq. 46, William Plomer) Më vonë Ali Pasha paguajti njerëz që të shkojnë në haxhillak në emër të ëmës dhe babas ose badel. Ky akt është legjitim në fenë Islame dhe akti i këtill quhet badel.


Në të njëjtën kohë bejlerët e Janinës nuk ishin të kënaqur me Pashan e tyre. Aliu u takua me bejlerët dhe filloi aksionin për ta rrëmbyer Pashan e Janinës. Të nesërmen Aliu ishte Pasha i Janinës dhe secili bej, përqafoj Aliun dhe dërzoi dekretin per pranim të Aliut si pasha i Janinës. Porta e Perandoris pranoi titullin e Aliut si pasha dhe u shpall si Pasha i Janinës.(Fq. 47, William Plomer) Sa u përcaktua Aliu si Pasha urdhëroi ndertimin e garnizoneve ushtarake në Gjirokastër dhe qytete të tjera. Kur Aliu mori qytetet sikurse, Trikalën, Artën, Janinën dhe Gjirokastrën ishin të përmbytara në varvëri dhe të mbushura me lypsa. Qytetet u zgjeruan nën udhëheqjen e njerëzve të Ali Pashës. Qeveria e Ali Pashës i paguante njerëzit që ti pastrojn qytetet, sikur Janinën, Prevezën, Artën, Trikalën dhe qytetet e tjera. Me një fjal Ali Pasha pruri ligj, paqe, dhe prosperitet ne këto qytete. Janina kishte 2000 shitore, dhe nën udhheqjen e Ali Pashës qyteti u rit në 50000 banor. Popullsia e Janinës ishte 90% Shqiptar me fe muslimane dhe krishtere ortodokse. Ali Pasha formoi xhandarmerinë, dhe truproja e tij zotëri Tahir Abazi me djalin e tij Sulejman Abazin u caktuan si kryeshefa të xhandarmeris. (Fq. 51, Sabri Godo)
Ali Pasha flinte vetëm pesë orë në natë. Truproja e tij dhe shefi i sigurimit të pallatiti të tij ishte zotëri Thanas Vaja, një shqiptar me fe ortodokse krishtere. Thanas Vaja ruante në der kur Ali Pasha flinte. (Fq. 58, Sabri Godo) Sekretari i qeverisë të Ali Pashës ishte Mehmet Efendiu, nji njeri me interes dhe njohuri të lartë në astronomi.( Fq. 80, William Plomer)
Por Ali Pasha nuk haroi gjakmarjen dhe hakmarjen. Ai urdhëroi djalit Miftarit dhe shokut Jusuf Arapit, “Gjakpirësin”, të sulmon Venecianët dhe Francezët. Gjat natës, ushtarët e Ali Pashës shkuan në fshatrat Hormovë dhe Lekli. Gjithë meshkujt të cilët u gjetën nën arm ishin të pushkatuar. Jusuf Arapi deshi të masakron edhe fëmitë, por Ali Pasha nuk lejoi këtë dhe tha se kanuni nuk e jep kështu. Gjithë shtëpitë u dogjën në Hormovë dhe Lekli. Zjarri kaploi tër shtëpit në dy fshatrat por edhe shtëpin e Çaush Priftit. Ali Pasha u ul në nji dru, dhe priti që Çaush Prifit të del. Çaush Prifti lutështe për mëshir, por Ali Pasha i tha,”Ti ishe njëher roktar dhe shërbetor i jonë, roktar i babait tim dhe e trathtove baban tim, i vrave fëmit dhe e venë e kushëririt tim Islam Beut .” Ali Pasha vazhdoj ta pyet Çaush Priftin. “ A kishit ti dhe njerëzit e Hormovës mëshir dhe gjunaf (mëkat) ndaj nënës time dhe familjes time. “ Çaush Prifti ju dorëzua Jusuf Arapit ku e djegu dal ngadal për së gjalli. (Fq. 42, Sabri Godo) Jusufi pështyu Çaush Priftin dhe e djegi për së gjalli. Shum heroike në nder të Aliut. (Fq. 56, William Plomer) Dhe e zesa Hormovë u bë germadhë dhe Çaush Prifti u bë mish i fërguar në fertere.(Fq. 57, William Plomer)
Ali Pasha nuk e haroi fshatin Gardhiq. Jo shum kohë pas Hormovës, Ali Pasha filloi hakmarjen ndaj Gardhiqit e udhëhequr nga Thanas Vaja, Gardhiqi u djeg, dhe shum femra nga Gardhiqi u pruan përpara Shahinshahut, e cila priste tërë jetën për ket momentë. Shahinshahu nuk vrau asnjë femër por urdhëroi që tju priten flokët. Shahinshahu mori flokët dhe i shkeli me këmbë dhe tha se do ti përdor ti mbush jastuqet dhe divanet. (Fq. 172, William Plomer) Trupat e njerëzve të vrarë u lan të kalben në Gardhiq dhe gjith fshati u djeg. (Fq. 173, William Plomer)
Aliu ariti titullin Pasha dhe Vezir. Premtimin dhe amanetin e të së ëmës e çoi në vend. Ali Pasha vdiq md titullin Pasha dhe Vezir

[-BATO-]

Drejtësia e Ali Pashës

Ali Pasha si diktator dhe sundues kishte njohuri për drejtësinë dhe gjykonte drejtë. Ai formoi shtëpi gjyqësore pothuajse në çdo qytet, dhe gjyqet ishin me pa asnjë të metë. Gjithë ankesat që vinin në dorën e tij zgjidheshin pa problem. Në rezultatet e drejtësis paraqesim disa nga ato që u zgjodhën. Njëherë një person vjedhi një kalë nga fshati. Fshatarët u ankuan tek Pashai. Njeriu që vjedhi kalin u gjet dhe u varë. Ky ligj gjithashtu praktikoheshte në çdo vend. Kali iu këthye fshatarëve.(Fq. 156, Sabri Godo) Njëra ndodhi kishte të bëj me dy persona: një tregëtar dhe një prift, të dy nga Janina. Tregëtari kishte kërkuar para u ha nga prifti. Kur prifti kërkoi parat nga tregëtari, ai nuk pranoi se kishte marë para nga prifti. Prifti nuk kishte dëshmi që të vërtetojë që i kishte dhënur uha tregëtarit. Prifti nuk mundi ti marë parat nga tregëtari, dhe paraqiti ankesën tek Ali Pasha. Ali Pasha thiri të dytë në gjygjë dhe i ndëgjojë me vëmendje. Ai u tha atyre se përgjigjen do ta marrin për një apo dy javë, si dhe detyrojë që të maten para se të lëshojnë pallatin. Siç tha edhe veproi. Pas një apo dy javësh, Ali Pasha dërgoi njerëzit e vet dhe i thiri të dy palët. Por para se të ndëgjojnë përgjigjen ishin të detyruar të maten. Tregëtari kishte shtuar ndërsa prifti kishte humbër në peshë. Atëherë Ali Pasha iu drejtua tregëtarit me këto fjalë, “ A do ti këthesh parat, a dëshiron të të hiqet koka?” Vetëm atëherë tregëtari pranoi se kishte borxh dhe u pajtua që të këthen parat me interes.( Fq. 73, William Plomer) Shumë gjykime kishin mbarim të sukseshëm dhe rezultatet sjellnin gëzime

Nji ditë një evrej (çifut) dhe një tregëtar u paraqitën para Ali Pashës, ku tregëtari paditej nga çifuti sipas këtij ai kishte marrur floritë nga xhepi. Të dytë i treguan tregimet e veta. Ali Pasha ndëgjoi dy verzionet dhe atij i mbeti të zgjidhte problemin. Për të gjetur të vërtetën, ai thiri dy zejtarë dhe urdhëroi që të ndrërtojnë të njëjtën kuti si të çifutit e të demonstrojnë se a mund të vijë deri tek hapja e kutis. Pasi zejtarët treguan se si mundeshte kutija të hapet, gjygji zgjodhi problemin. Problemet që vinin në gjygjin e Ali Pashës zgjidheshin sipas ligjeve të asaj kohe. Ali Pasha dëshmoj para popullit se gjykonte pa asnji paragjykim dhe pa ansji gabim.

Ali Pasha formoi xhandarmerinë në Janinë dhe qytete të tjera. Xhandarmeria mbante rregull, paqë, dhe mbronte ligjet e Ali Pashë. Pashai hapi shumë spitale, dhe regulloi ditët e pazarit. Dita e Shtunë u caktua si ditë pazari në Janinë, dhe u sollën ligje dhe rregulla që rregullonin tregun. Disa rregulla që regullonin tregun e pashas ishin: secili person që dëshironte të shes të mirat në treg, ai duhej të regjistrohet dhe të regjistron sended dhe peshën e tyre. Gjithë personat që u regjistroheshin duheshin të paguajn tatimin e shtetit dhe tatimin e tregut. Në bazë të peshës apo shumicës e të mirave, shitësi duheshte të paguan porez apo tatim për sended dhe pages për okupimin e tregut. Pemët dhe perimet që u shiteshin në treg duheshin të jenë të mira dhe të freskëta, dhe brenda 24 orëve të shiten. Peshqit duheshin të shiten brenda 12 orëve. Mishi duheshte të shitet brenda 4 ditëve nëse mbahet në vend të ftohtë. Gjërat të cilat ishin të kalbura, të mikura, të pashitura, ose jo të mira duheshin të shtihen brenda në dhe. Qenët, kuajt, lopët, dhe kafshët e tjera nuk u lejoheshin të jenë ose të bihen në treg. Ndërtesa e tregut duheshte patjetër të mirëmbahet dhe të jetë e lyer me qireç.(Fq. 53, Sabri Godo) Feja ishte e lirë dhe çdo njeri ishte i lirë të lutet dhe të praktikon fenë e vet. Gjashtë kishat ortodokse Shqiptare ishin të lira të paralajmronë lutjet e tyre gjat ditës së diell.(Faqe 51, Sabri Godo) Kishat katolike gjithashtu u lejuan që këmbanat e tyre të paralajmërojnë lutjet. Në ditën e shtunë, evrejët ishin të lejuar të praktikojnë lutjet e tyre në sinagogat.

Ne tër qytetet u hapën shkolla elementare në gjuhën Shqipe, Turqishte, dhe në gjuhën maxhupe ose greke. Dihet se grekët e vërtet jan xhip ose maxhup të ardhur nga Indija dhe Egjypti. Por ishin vjedhës të këqij dhe u quajtën grek, nga fjala e vjetër latine që do të thotë vjedhës. Fëmitë ishin të obliguar me ligj që të shkojnë në shkollë më së paku tre herë në javët. Kur Ali Pasha hapi dyert e shkollimit duke e përdorur gjuhën Shqipe dhe gjuhën maxhupe(greke), Perandoria Otomane Turke e befasuar mori masa, por lajmi se ato ishin medrese qetësoi Portën. Një ditë Ali Pasha vizitoi shkollen fetare ose Medresen, “Zosimea”, ku zëri i Imamëve u ndëgjoheshte shumë largë. Ali Pasha ishte i kënaqur me këtë visit.
Drejtësia ishte e vetmja tek Ali Pasha pa asnjë diskriminim fetar duke i mbrojtur të drejtat e njeriut. Qytetarët e Shqipëris: muslimanët, krishterët, çifutët dhe të tjerët ishin të barabartë para Ali Pashës dhe gjygjit të tij. Ali Pasha si çdo Shqiptar provoi drejtësin pa asnjë gabim në atë kohë.

[-BATO-]

Zemërmirësia e Ali Pashës

Si babai i tij Veli Pasha ashtu edhe Ali Pasha ishe i drejtë dhe zemërbardhë. Ai i ndihmoi njeriut më të varvër të asaj kohe. Rreth 400 persona nga fshatrat lokale të varfër, të leckosur, dhe të raskapitur në mes të pazarit filluan të bërtisnin: kërkojmë bukë, bukë, bukë duam. Koj ishte periudha kur Veziri e kishte ndaluar importimin e miellit dhe grurit. Për ti detyruar ato që të sigurojn vetë grurin dhe bukën. Të varfërit shkuan para kullës, Litharica ku jetonte Ali Pasha, dhe filluan të bërtisnin, “ku është Ali Pasha?”, “Ne duam bukë.”, “Ne e duam Aliun.” Garda e Aliut mbushi pushkët dhe filloi ta dëbojë turmën e tubuar. Njëri nga ata gjuajti edhe me pushkë dhe vrau njeriun e varfër. Garda e Aliut kishte mundësi ti përdorë edhe topat, dhe ta zhduk turmën. Për një moment, dikush bërtiti: “Kush gjuajti dhe kush u vra.” Ky ishte zëri i Ali Pashës. Aliu gjeti ushtarin se kush gjuajti dhe i tha, “ Ti je këtu të më mbrosh nga armiku e jo nga populli i im.” dhe vazhdoi duke thënë: “Ky njeri meriton litarin se gabim e bëri. Ushtari i cili ishte shum besnik, la pushkën dhe shkoi tek vendi i varjes. Ishte djal besnik nga Mirdita. Ushtari u var, dhe Aliu tha, “ Ishte ushtar shum i mirë dhe besnik, por bëri gabim,. Vrau njeriun e varfër. “ Njëri nga të varfërit tha, “ Ne jemi duke vdekur, se nuk kemi se çka të ham. Ne erdhëm te babai Ali për ndihmë dhe bukë.” Aliu u përgjigj, “ejani nesër dhe secili nga ju do të mer bukë. “ Të nesërme njerëzit shkuan tek kalaja e Aliut dhe 2000 kilogram grur nga depoja e Ali Pashës iu shpërnda të varfërve. Gjith ky grurë dhe miell ju dha popullit të varfër.(Fq. 188,181,182, Sabri Godo). Me këtë akt, Ali Pasha vërtetoi popullin se ai kujdesej për popullin e vet.


Njërëzit që jetonin në qytet dhe nuk kishin mundësi të punojnë, Ali Pasha krijoj një pastrim të qyteteve duke i punsuar shumicën e tyre. Ali Pasha jepte shumë të varfërve dhe sidomos jetimave dhe i ndihmonte shumë pasi që vet u rrit si jetim.
Shumë xhami, kisha, sinagoga, dhe objekte të tjera u ndërtuan nga Aliu duke i plotësuar kërkesat e popullit. Gjithashtu ndërtoi edhe shtëpi fshatarëve që ishin të varfër nëpër shum fshatra ane mban Shqipërisë.

Aliu plotësoj amanetin e të së ëmës duke dërguar njeri në emër të së ëmës në haxhillëk, ose bedal. Ndihmonte të varfërve në Stamboll. Gjithmon dhuratat që dërgoheshin në Stamboll, një pjes ishte special për të varfërit dhe për jetimat.
Pasi fitoi luftën kundër Suliotëve, Ali Veziri ndërtoi shtëpit, ju dha ushqim, kafshë, dhe në fund i punësoj në garden dhe ushtrin e tij. Pasi një shumicë e Suljasëve u larguan nga Suli, Aliu ju lejoj kthimin e tyre.
Vasilikja dymbëdhjetvjeçare pasi u hodh para këmbëve të Ali Pashës dhe e luti atë që të mos vret prindërit, Aliu nuk vrau.
Me një fjalë Ali Pasha ishte njeri dorrëdhënur dhe zemërmirë që ndihmoi të varfërve, jetimëve, dhe popullit dhe la pas veti një histori që sot e kësaj dite Shqiptarët krenohen me emrin e tij.

[-BATO-]

Ali Pasha dhe Kara Mahmud Pasha

Kara Mahmud Pasha ishte pasha i Shkodrës. Territori që Mahmud Pasha sundonte ishte shumë më i madh se territori i Ali Pashës. Në territorin e Mahmud Pashës jetonin mbi 2.75 milion banorë, nga të cilët 88.5% ishin Shqiptar. Mahmud Pasha ishte një trim zeshkan dhe i bukur. Prandaj Turqit e emruan Kara(i Zi) Mahmud Pasha. Sipas gojdhënave ai ishte pak më i ri se Ali Pasha. Mahmud Pasha rrjedh nga një familje fisnike sikurse Ali Pasha. Ata njiheshin dhe ishin shokë të afërt. Të dy u takuan në bregdet, në afërsi të Durrësit. Këndonin këngë patriotike dhe burrërie që kishin të bëjnë me Skenderbeun dhe luftrat e tij heroike. Në të dy palët valonte flamuri i Skenderbeut.
Në vitin 1787, Turqia ishte në luftë me Rusin dhe Austrin. Aliu bëri shumë gjera të mira në Thesali dhe Epir. Për këto të mira ai u adhurua nga porta me titullin Vezir i Lartë. Ali Pasha kishte ushtri të madhe e formuar nga Shqiptarët. Gjat një kampanje, Ali Pashës iu zu rob nji ushtar. Pas disa negociatave për lirimin e tij, Ali Pasha dhe Potemkin u takuan dhe ndruan dhurata dhe biseduan për ardhmërin.(Fq. 44, William Plomer).

Gjithashtu në atë takim u bisedua për pranimin e Shqipërisë të Ali Pashës nga ana e Rusisë. Ali Pasha nuk deshi që ndonji shok apo ushtar të zihet rob. Paguajti para të madhe Rusëve për lirimin e ushtarit të vet. Por Ali Pasha aspak nuk i donte Rusët. Para se lufta të mbaronte, Ali Pasha mori urdhër që të marë pjes në nji ekspedit kundër Kara Mahmud Pashës nga Shkodra. Kara Mahmud Pasha kishte arritur përparime në luftë, kishte pushtuar tokat në Bosnje, dhe kishte liruar tokat e pushtuara nga Venecianët. Gjithashtu ai nuk tentoi të formon Shqipërin e pavarur edhe pse kishte pjesë të Kosovës, dhe pjes të Bosnjes. Ali Pasha ishte simpatik dhe shok me Kara Mahmud Pashën dhe i ndihmonte atij aq sa mundi. (Fq. 45, William Plomer).

Shkodra

Në vend që të sulmonte Mahmud Pashën, Ali Pasha sulmoi armiqët e Mahmudit. Kara Mahmud Pasha si ligjtar në territorin e vet shumë lehtë do ta shpallte vehten si mbret sepse kishte territor të madh dhe popullsi të madhe. Ali Pasha i shkroi një letër Kara Mahmud Pashës dhe i tregoi se ka sulmuar nga jugu, por nuk mundeshe ti ndihmon, por e vetmja gjë që mundëson shpetimin e tij ishte qendresa e tij. (Fq. 40, Sabri Godo) Ali Pasha me 3000 ushtar okupoi Korçën dhe Ohrin nga pashallëqet e tjera. Urdhëroi që kulla e Ohrit të rrethohet. Ushtarëve u tha se ai që do të ngjitej i pari në maje ose kulm të kalas do të marrë shumë flori. Kulla e nipit të Bushat Pashës e sulmuar nga tre anet, nga ushtria e Jusuf Arapit, nga ushtria e Armatolit, dhe ushtria e Ali Pashës detyroi nipin e Bushat Pashas nga Rumenlia të tërhiqet. Por për fat të keq u zë rob the koka ju dërgua në Stanboll. (Fq. 39, Sabri Godo)

Idea e përbashkët e Ali Pashës dhe Mahmud Pashës ishte formimi i një Shqipërije të bashkuar. Gjithmonë ndihmuan njëri-tjetrin dhe së bashku luftuan kundër Turqëve, Rusëve, Francezëve dhe armiqve të tjerë. Ali Pasha dhe Kara Mahmud Pasha ishin Shqiptarë dhe gjithmon krenoheshin kur gjindeshin të rrethuar nga djem të ri dhe trima Shqiptar. Thuhet se frazat e Homerit janë të konsideruara edhe si shprehje të sotme tipike Shqiptare, që gjinden si në gjuhën edhe në jetën e tyre me virtyte arkaike. ( Fq. 21, William Plomer) Përzierja e baltës, krenaria e lartë, rangujt e ndryshme, dhe zakonet i lanë përshtypje të thellë, Dupres, por mbi të gjitha atë impresionoj trupi atletik i Shqiptarit, bukuria, kokat me një pamje krenare që ju nevoiteshin helmetët antik që të duken si heronjtë e Homerit. ( Fq. 236, William Plomer)

Në përgjithësi, Shqiptarët janë nga statua e lartë, që Baron de Vaoudoncourt observoi duke thënë , “shumë muskulor me midis të hollë.”(Fq. 21, William Plomer) Në profil janë të bukur…duke tentuar ndërtimin karakteristik e bukurisë të vërtet Gresiane. Impresioni i përgjithshëm ishte gadishmëria, me një tent të freskët, sy të gjalla me shprehje të ngjyrës së hirit, vetulla të holla dhe të thyera, ballë dhe faqe të ritura. Gojën e kishin të vogël, me qafë të gjatë, shpindë të drejtë, me krahrorë të ngritur, krahët dhe këmbët i kishin shumë të zhvilluara. Të gjithë ata kishin mundësi që të ndërtojnë teshat e tyre, që Bajroni i quajti, “më magnifikante në botë”….ata ishin shumë të shpejtë dhe atletik në vrapimet e tyre të përdorur tërë jetën duke kaluar male dhe energjia si dhe entusiazmi i tyre bënte një kontrast të fuqishëm me ngadalsinë dhe pushimin e sunduesve të tyre, Turqit me turbanë. ( Fq. 22, 23, William Plomer) Këta ishin ushtarët e dy shokëve dhe princave Shqiptar, Ali Pashës dhe Mahmud Pashës. Të dy paten një dëshirë të përbashkët, një Shqipëri të bashkuar.

[-BATO-]

Rebelimi i Ali Pashës kundër Perandorisë Otomane Turke

Territori i Ali Pashës përfshinte një sipërfaqe të madhe dhe një numër të konsideruar të popullatës. Krishterët dhe çifutët nuk paguaninë taksa tek veziri. Perandoria Otomane Turke nuk merte taksa dhe ushtarë nga persona që nuk ishin muslimanë sepse me ligjet e librit të shenjtë, Kuranin, këto ishin të ndaluara. Këtë gjë edhe Ali Pasha respektoi. Qeveria e tij sistematikisht mblidhte taksat nga populli me përkatësi fetare muslimane, dhe nga tregjet që ishin të ndërtuara nga ai. Gjithashtu shitoret dhe puntoritë zejtare nuk shpëtuan nga taksat e vezirit. Pasuria e vezirit rritej dita ditës dhe krahas me to edhe shpenzimet e tija. Por edhe veziri kishte detyrime tek porta Otomane të cilat edhe i realizonte. Vetëm 5 million piastra shkonin tek Porta si para e thatë.(Fq. 134, Sabri Godo) Shpenzimet e Vezirit ishin të mëdhaja meqë e mirmbante ushtrinë, si dhe kontribonte ne Stanboll, duke i blerë dhurata të shumta Sulltanit si dhe të afërmve të tij, ndërtonte Kulla,Kalaja, xhamija, sinagoga, dhe kisha. Gjitha pagesat Ali Pasha i paguante me para të thata ose kesh. Kur Pallati në Tepelen u dogj thuhet se i shpetuan mbi 150 million piastra në kesh, dhe shumë flori. Ai posedonte një pasuri të madhe e të patundshme, pasuri kjo që përfshinte toka, vende për të cilat paguante tatime për mirmbajtje.(Fq. 241, William Plomer).
Aliu paguante Sulltanit pasuri të pakëthyeshëm vetëm pse ai titulloi atë si pasha dhe si vezir, por për këtë gjë me punë dhe aftësi Aliu e kishte arritur. Tërë jetën paguante një sasi të madhe të keshit dhe dhurata të panumëruara që nuk e kuptonte edhe vet se pse i dërgonte. Ali Pasha filloi ti ndërpres pagesat tek Sulltani. Kjo gjë i pengonte Sulltan Mahmudit të II i cili përshkruhet si vrasës i të atit të vet. Porta e dinte se Aliu mblidhte pasuri të patundëshme dhe ushtarakisht ishte shumë i fortë. Gjithashtu porta e dinte se Ali Pasha dhe Kara Mahmud Pasha nga Shkodra ishin shokë. Territorin që Kara

Mahmud Pasha sundonte ishte edhe më i madh se i Aliut, dhe popullsia që jetonte nën rregullat e Kara Mahmud Pashës ishte pothuajse edhe njëher më i madhë se teritori i Aliut.
Besohet se territori i Kara Mahmud Pashës numëronte popullsi afër 2.75 milion. Nga ana lindore një Shqiptar që quheshte Mustaf Pash Babuna zotëronte një teritor me 1.25 million popullsi Shqiptare. Një pjes e rrethit të Shkupit, malësia e Manastirit, Ohër, Demir Hisar, Kavardar, Shtip, Prilep, Dojran, e Veles ishin nën komandën e Mustaf Pash Babunës. Ana veriore duke përfshirë edhe Beogradin e sotshëm mbizotronin pashallar Shqiptarë. Nga lumi Danub deri në Kretë popullsia ishte Shqiptare. Nuk mundet saktësisht të dihet numri i Shqiptarëve në Ballkan gjat kësaj kohe, por besohet të ishte nga 8.5 deri në10 milion Shqiptar. Këtë gjë e dinte edhe Franca e Napoleonit, Anglia, Rusia, dhe Gjermania. Britania e Madhe në atë kohë numëronte 3 milion popullsi, ndërsa Rusia ishte 18- 26 milion. Napoleoni kishte frigë dhe dridhej kur emri i Ali Pashës përmendej. Napoleoni e dinte se në një luftë me Ali Pashën ushtria dhe Franca do të humbin për gjithmonë. Friga që do të nxiste një aleancë mes Anglis, Rusis dhe Turqis, shtiu Napoleonin dhe Francën ushtarakisht ti largohen luftës me Ali Pashën, por filluan ta nxesin luftën në mes Sulltanit dhe Ali Pashës. Franca përdori intelegjencën dhe diplomacinë të ngjallë luftë në territorin e Ali Pashës dhe ngadhmon relacionin mes Stanbollit dhe Janinës. Franca dhe Rusia duke i përdorur priftërinjtë të paguar me pasuri të madhe bindën Suljasit në një luftë me Ali Pashën, luftë që zgjati 13-15 vitesh. Ankesat e mëdhaja të Francës kundër Aliut shpeshtoheshin. Ambasadori Turk thireshte pothuajse çdo javë tek qeveritarët e lartë të Francës duke thënur dhe dorëzuar atij ankesa dhe shpifje kundër Aliut. Franca përdori diplomacinë në çdo mënyrë që të ndalon formimin e një Shqipërie të fortë dhe të fuqishëm.

Francezët shpifën se Aliu fshehurazi kishte një pakt me Anglin. Napoleoni bëri të mundshëm që kushurira e tij e bukur të kalon disa netë me ambasadorin Turk në Francë. Në të njëjtën kohë ambasadori Frances në Stanboll lëshonte ankesat e Francës tek porta duke ia prishur qetësin e Sulltanit me propagandat kundër Aliut. Francesët dinin se Sulltani dhe porta kishin një frigë që Aliu ose Mahmudi të deklarohen si mbretër dhe të deklarojnë pavarsi.
Shqipëria në atë kohë njiheshte vetëm nga qytetet bregdetare që ishin të përshkruara nga Shekspiri dhe disa shkrimtarë të tjerë. Por për Evropën dhe botën, Shqipëria ishte vend i pashkelur dhe tabo. Anglia dërgoi Lordin Xhorxh Gordon i njohur si Bajroni Çajld Harold (Byron Child Harold) në Shqipërin e Ali Pashës. Bajroni nuk vizitoi pashallëqet e Kara Mahmud Pashës dhe Mustaf Pash Babunës. Anglia dhe Evropa besonin se ato vende ishin të pashkelura. Pas përshkrimeve të Bajronit, Anglia disi mori një frigë nga Shqipëria. Shqipëria dhe populli Shqiptar i njohur si populli më luftarak u bë një kërcnim i fshehur tek Anglezët që kurë nuk u tregua. Edhe pse Anglia kishte shumë mardhënje diplomatike të mira me Ali Pashën nuk i konvenonte të formohet Shqipëria. Anglezët mbanë mardhëniet diplomatike me Ali Pashën por i ndihmonin më shumë popujve të tjerë nën ambrelën e luftës kundër Turqis. Bajroni ishte urdhëruar direkt nga mbretëria Angleze të asiston maxhupët ose xhipët ose grekët. Bajroni Çijld Haroldi (Byron Child Harold) si patriot ndihmoi dhe drejtoi grekët gjer tek pavarsia e Greqisë dhe vdiq duke ju ndihmuar grekëve, edhe pse xhipët ose grekët nuk ja din për nder aspak. Por Anglia dhe anglezët I kan pron private ishujt grek sot e më ditë. Greqia shpalli pavarsin në vitin 1913 një vit pas Shqipërisë, duke u votuar se cila gjuhë do të ishte zyrtare. Gjuha greke për një vote fitoi nga gjuha Shqipe, dhe ishte votë e një Shqiptari të shitur.

Greqia dhe grekët pas pavarsisë kryen masakra ndaj popullatës e cila nuk ishte xhipe. Shqiptarët musliman, katolik, dhe evrejë (çifutë) më së shumti u vranë. Evrejët u larguan nga Greqia, ndërsa Shqiptarët ishin me forcë të larguar. Sot në Shqipëri jetojnë afër 120 000 Shqiptar të dëbuar nga Epiri dhe Greqia. Ata ende nuk u lejohet hyrja në Greqi dhe nuk u është këthyer pasuria. Bashkësia Evropian nuk zgjedh ket problem, dhe qeveria e sotme Shqiptare shuan problemin dhe nuk mer iniciativë për zgjedhjen e problemit.
Rusia nuk i donte Shqiptarët dhe as nuk i konvenonte një Shqipëri e cila edhe ndoshta do ta pushtonte. E friguar nga një pushtimi që mundeshte ta përjetojnë si të tjerët edhe ata morën masa për ndalimin e formimit të Shqipërisë. Potemkini zuri rob një ushtar të Ali Pashës dhe demantoi para i cili i mori ato dhe lëroi ushtarin. Potemkini u takua pas me Ali Pashën dhe biseduan për një pranimi të vendit të Ali Pashës nga Rusia. Potemkini dhe ushtria e tij paguajti 100 herë më shumë se sa paguajti Ali Pasha për një ushtarë. Gojthënat spjegojnë se mbi 15 000 ushtar Rusë ishin të vrarë nga ushtarët Shqiptar të Ali Pashës.

Duelet luftarak që princat Rusë i kishin humbur nga Turqit, Potemkini dhe rusët shumë mire e dinin se ato ishin çdo here Shqiptar që fituan princët Rus. Rusia përdorën popullin sllav në Ballkan, duke i bindur ato që të shkaktojnë dëme tek pashallëqet Shqiptare. Vendet e tjera Evropiane gjithashtu kishin frigë dhe ndiheshin si të kërcnuar nga formimi i një Shqipërie e bashkuar. Pasi Perandoria Otomane Turke largoheshte nga Ballkani, Rusia në vitet 1900 dërgoi 500 000 – 800 000 ushtarë të cilët sulmuan popullatën e pambrojtur Shqiptare nën preteksin se ishte lufta kundër Turqëve. Shqiptarët ishin të forcuar që të ndron fenë nga muslimanë e katolikë në atë ortodokse dhe ndronë gjuhën, dhe nëse nuk bënin konvertimin ato ishin të vrarë dhe të masakruar. Në Beograd, Nish, Aleksin dhe qytetet e tjera shumë Shqiptarë u vran dhe u masakruan. Një numër i vogël ndruan fenë dhe gjuhën dhe jetuan. Një numër i vogël duke marur vetëm pasurin dhe kuajtë shpëtuan nga masakrat.


Vazhdon

[-BATO-]

Gjatë kësaj kohe njerëzit sllavë dhe shërbetorët e Shqiptarëve shtynin Shqiptarët të nënshkruajnë pasuritë e tyre në emër të tyre se gjoja ata do të mbronin pasuritë e tyre. Ato pasuri u shkrinë tek populli i sotshëm i ashtuquajtur Sërb. Shqiptarët nga Vojvodina prej jugut të lumit Danub u larguan duke marur vetëm floririn personal, dhe duke lënur dhe nënshkruar shërbetorëve pasurinë. Shqiptarët nga veriu u shpërngulën në jug, në Kosovë dhe vende të tjera Shqiptare ku ushtria Shqiptare ishte e fortë. Faktet argumentojnë se Shqiptarët nga qyteti veriorë sikurse Toplica, dhe nga shumë qytete për rreth lumit Danub u shpërngulën duke ju larguar masakrit Rusë. Këtë gjë Evropa e din dhe e dinte, por i konvenonte të mos le asnjë muslimanë në Evropë.
Ali Pasha vazhdoj të zvoglojë tatimet për në Port. Gjithmonë ankohej se punët në Epir nuk shkonin mirë. Gjithashtu ankohej se ishte i sëmure dhe plak. Ankimet nuk krijonin ndonjë simpati ndaj Ali Pashës pasi ato ishin në kundërshtim me interesat e Portës. Por një gjë ishte e vërtet. Ali Pasha vuante nga një sëmundje e pashërueshme. Ali Pasha kishte kokëdhembje kur rinte i shtrirë që asnji mjek nuk dinte se nga ajo sëmundje vjen. (Fq. 141, Sabri Godo)

Ali Pasha ishte në moshën 70 vjeçare dhe me një trimëri të dalluar filloi ti jap grusht perandorisë. Ishte i përqëndruar më së shumti në luftrat me Franceztë dhe Suljasit. Ali Pasha vjetroheshte, dhe vitet vetëm zmadhoheshin. Bashkimi i Ali Pashës me Kara Mahmut Pashën, Mustaf Pash Babunën, dhe Suliotët njihet si periudha e luftës kundër Perandorisë Turke për pavarsin e shtetit të Shqipëris. Porta dhe Sultani kishin frigë nga kjo gjë pasi e dinin mire se kundër çfar force duhej luftuar. Mustaf Pash Babuna doli trathëtar dhe trathtoi shokët e vet. Ali Pasha dhe Kara Mahmud Pasha thanë, “ O Mustaf Pash Babuna ti nuk trathtove askend vetëm se vetveten, dhe ja le bedet vendit të punon me trathtia.” Më vonë koka e Mustaf Pash Babunës u gjind në Stanboll. Pothuajse gjith pashat Shqiptar u bashkuan me Ali Pashën, por gjithashtu nji kundërshtim i përbashkët diplomatik i Francës, Britanis të Madhe, Rusisë, dhe lufta e Turqis kundër Ali Pashës ndërpreu formimin e Shqipërisë.
Në atë kohë Ali Pasha paguante doktor dhe alkemist që të gjen mënyrën si të prodhon argjent dhe ar.

Vendi Aliut tani prodhonte ari dhe argjent, dhe pashai paguante me argjent dhe ari. Në vazhdim, Aliu paguante alkemistë që të gjejnë mënyrën e imortalitetit, sikurse çdo perendor tjetër edhe ai nuk gjeti atë. Gjëjën më të rëndësishme që Ali Pasha bëri ishte hapja e nji universiteti informal për edukim të lart në gjuhën Shqipe, Turke,maxhupe (greke), dhe Italiane. Në këtë institucjon punonin njerëz të edukuar e të arsimuar. Shqiptarët edukuan fëmit e tyre. Shkollat ushtarake ushtronin oficerë Shqiptar. Kjo mundësoi Aliut të rrethohet dhe këshillohet nga njerëzit e edukuar dhe të mençur. Njiherë Ali Pasha kishte një dark me Sir Thomas (Maitland), kur së bashku hyrën në dhomën e artit duke u pritur me ngrohtësi nga 12 njerëz të ulët, profesorë, të cilët ishin të veshur me tesha të zeza me mënga të përvjelura, me koka te pluhurosura, me kapela ndër sjetull, dhe me kutija në duar.(Fq. 201, William Plomer)

Mundësimi i edukimit bëri që Shqiptarët ta përmbajnë Ali Pashën dhe iniciativën e tijë për Shqipëri të pavarur. Qëllimi kryesor i Ali Pashës ishte të formojë një Shqipëri stabile dhe të fortë duke u zgjedhur si Sulltan dhe si Mbret Shqiptar. Ali Pasha mori pjesë në mbledhjen e Pervezës, ku Shoqata e Shokëve mbajti mbledhje në vitin 1820. Si Paprigopoulos ashtu edhe Aliu kontaktonte me rebelat shqiptar dhe grekë. (Fq. 247, William Plomer) Me 23 Maj të vitit 1820, Ali Pasha i ftoi gjithë kryetarët Shqiptar, dhe maxhup(grek) në Litharicë ku u vendos për një kryengritje kunder Perandoris Otomane Turke.(Fq. 260, Sabri Godo)
Shqiptarët ishin ata që paguajtën më se shumti Perandoris Otomane Turke, dhe Shqiptarët ishin ata të cilët më së shumti u lënduan nga Turqia. Ali Pasha i vjetër dhe trim nisi luftën për Shqipërin, duke e pruar Ballkanit lirinë. Lëvdi i qoftë trimave dhe trimreshave Shqiptarë që çdo here dhanë jetën për atëdhenë, Shqipërinë.


Myftari konfronton të Atin

Myftari konfronton të atin vetëm se i ati i tij vrau të dashurine, Frosinën. Frosina ishte një femër e bukur dhe xhipe ose maxhupe ose jevege ose greke dhe e martuar nga prindërit pa dëshirën e saj për një maxhup ose jevg ose grek. Ajo kur nuk e deshti burin e saj që e rrifte, malltretonte, dhe e lëndonte zemrën e saj. Por dashuria është sëmundje që nuk ka shërim. Edhe pse Frosina dhe Myftari ishin të martuar, të dy mbjellën dashurin në zemrat e tyre. Pasi Ali Pasha kuptoi për ket dashuri, ai urdhëroi që Frosina të lidhet në thes, ju varrë një gurë në qafë dhe u hodh në liqenin e Janinës.

Pas vrasjes së Frosinës në Janinë, të dashurës së Myftarit, mardhëniet në mes djalit dhe babait u acaruan. Pas sukseseve të korrura në Adrianopoli, Myftari me një mos përfillje e pa as çfarë sjelljeje u drejtua dhe u gjet tek zyra para babait të tij. Ali Pasha u ngrit në këmbë dhe e shikon Myftarin. Myftari ishte i hidhëruar për vrasjen e të të dashurës së tij dhe tha, “Mos më shiqo ashtu se un nuk do të bij në gjuj se nuk jam femër që ti të ja lidhësh nji gurë në qafë dhe ta hudhish në liqe.” Aliu eci disa hapa përpara, dhe vendosi duart e tija në armët

Ali Pash Tepelena
Aliu hoqi duart nga armët dhe tha, “Të atit tend ti i flet ashtu, o qen!?” “Nuk të kam baba më dhe nuk të njo më.” u përgjigj Myftari. Ali Pasha ju afrua Myftarit dhe e kapi për fyti duke i bërtitur, “ Në gjuajzë se ta prej kokën si asgjë.” Nga friga, Myftari u ul në gjuaj dhe me sy të friguar shikonte baban e vet. Më ndëgjo Myftar, femrat jan si nji arë, çfar të mbjellësh dhe do të gjesh. Por burri dhe trimi i vërtet nuk ndot veten me femra të rrugëve. A e mban mend kur un isha në Danub, ti i theve Armatolët nga Olimpi. Ti je djali im i madhi, dhe nuk dua që të më turprosh.” Ali Pasha deshi ta korigjoj Miftarin për gjëjat që i tha babait të vet. (Fq. 140, 141, Sabri Godo.). Por Myftari më von e uli kokën dhe dual nga zyra e tij.

[-BATO-]

Lufta e Ali Pashës me suljasit

Për të zgjatur jetën dhe të vazhdon sundimin, Porta dhe Sultani gjithmon krijoi probleme, luftra në mes pashave, rebelime politike vetëm që perandoria të vazhdon sundimin. Në Epir, ku Ali Pasha ishte sundues i fortë, malet e Thesprotis dhe rajoni i Sulit qëndroj si flamur ku ligjet e Perandnris Otomane Turke nuk vlenin dot. Rajoni i Sulit me malet e dendura është fortress naturale ku scenario të spektakularta të Balkanit ndodhën. Në rajonin e Sulit shtriheshin disa fshatra të vogla mbi 900 metra mbi lumin e Zi Akeron i cili lundronte në mes errësirës malore të Epirit. Fshatrat lidheshin vetëm me një rrugë të gjat prej 4.8 kilometra. Fshatarët punonin tokat e veta të mbjellura me zarzavate dhe perime, misër dhe pemë, dhe në mesin e tyre ishin shtëpit dy katëshe, ku kati i poshtëm përdoreshte për kafshët dhe si depo, gjersa kati i dytë kishte dy apo tre dhoma për të ndejtur dhe për të fletur. Popullsia e Sulit ishte mbi 12 000 banorë dhe kishin karakter dhe tradita të veçanta malësore. (Fq. 59, William Plomer) Rajoni i Sulit ishte i njohur edhe gjat kohës së vjetër dhe i përmendur në Mitologji me pyjet e dendura dhe errësirën romantike me një panoram frige. Por Suljasit nuk dalloheshin nga Shqiptarët e tjer që jetonin në viset malore, dhe kishin shum gjëra të përbashkëta.

Meshkujt ishin të ushtruar ti përdorin të gjitha armët, për sulm të shkurt ose sulm i befasuar, mbrojtje dhe retritim. Ata ishin të njohur për trimërin e vet.(Fq. 60, William Plomer) Këtu i shohim karakteristikat e njëjta të Shqiptarëve. Kur një foshnje mashkull lind tek një familje Shqiptare, babai mbështjell foshnjen me flamur, ve armën ndër dhe lut zotin që ky djal të bëhet trim dhe luftëtar. Ky zakon është praktikuar që nga koha e vjetër Ilire dhe Helene, u praktikua dhe praktikohet nga gjenerata në gjenerat. Bajroni përmend armët e Suliotëve, por ato armë që Bajroni i përmend ende fshatarët e rrethit të Shkupit, Tetovës dhe qyteteve tjera i përdorin e sidomos në rajonin e grykës të Dërvenit që shtrihet mes Shkupit dhe Tetovës. Këto vegla apo arm nuk gjinden dot në vendet të tjera.

Populli i Sulit jetonte dhe jeton ende krenarisht. Atje jan 31 fise, pleqët e së cileve jan liderë të fiseve si në çdo familje ose fis tjetër Shqiptarë. Liderët e fiseve formonin udhëheqësin e rajonit të Sulit.(Fq. 71,72, Sabri Godo) Nga morali dhe nga ana e femrave Suljasit i kishin të njëjtat zakone si Shqiptarët e veriut. Po nëse ndonji femër ishte e pa ndershme, ajo do tu qepeshte në thes dhe do të hudheshte në lumin Akeron.(Fq. 60, William Plomer)

Në Mars të vitit 1819 Luis Dupre, një Frances, gjatë vizitës së tij në Janinë dhe Korfus bëri disa vizatime të Suljasëve e sidomos njërin nga liderat e tyre Foto Xhavella. Luis Dupre i përshkruajti Suljasit dhe tha, “Ishin gjith të mirëseardhur dhe të dashtun, dhe sjelljet e tyre modele ishin shum demonstrative me nji dashamirësi. Pastaj, Foto Xhavella, nxori nga brezi nji kompletë argjenti që u përdoreshte për shkrim dhe që çdo Shqiptar krenarisht e mbante atë komplet shkrimi edhe pse dinin vetëm të nënshkruajn, dhe shkruajti emrin, ‘Fot Suli.’”(Fq. 234, William Plomer)
Osmanlitë jetonin nëpër qytete, dhe nuk lodheshin që të din për malësorët. Suljasit punonin dhe jetonin me ligjet dhe kanunin e Lek Dugagjinit në malet e tyre; ata nuk paguanin taksa qeveritare, dhe urrenin Prandorin Turke.

Disa nga tyre ishin të varfër dhe filluan të vjedhin nëpër Janinë. Agjentat dhe teroristat Rusë e Francesë të veshur si priftërinj vizitonin Sulin dhe mësonin Suljasit si të kryejnë akte kriminele dhe terroriste në Janinë dhe në mesin e Sulit. Një agjent Rus pasi deshi të dhunon një të ve në Sul, ishte vrarë dhe hudhur në lumin Akeron nga fëmit e saj. Por populli fetar dhe i drejt i Sulit besuan priftërinjt e ardhur nga Franca dhe Rusia dhe vulnetarisht premtuan ta lëndojnë Perandorin Turke dhe Ali Pashën. Ali Pasha nuk merte taksa nga Suljasit por ishte shok me disa kryepleq të fiseve. Por sulmet e shpeshta dhe aktet kriminele filluan të ngacmojnë durimin e pashas. Ali Pasha filloi të hidhërohet me sjelljet e Suljasëve që rrjidhnin nga misionet e priftërinjve Rusë dhe Francesë. Pashai dënoi disa nga Suljasit dhe liderët e fiseve Suljas filluan të hidhërohen me denimet qeveritare. Sulmet Suljase kundër qeveris nuk ndërptitën, dhe vjedhja e karavaneve qeveritare u shpeshtua. Edhe pse rajoni i Sulit ishte me pa akses apo hyrje, priftërinjtë Rusë dhe Frances duke përdorur mirësin e lirimit të fesë nga Ali Pasha ata të lire shkonin gjer në Sul. Misioni i priftërinjëve terrorist Rus dhe Frances ishte i sukseshëm. Këto misione të zesa shkaktuan të arritet kufiri i tolerancës duke shkaktuar mjaft hidhërim qeveritar për Suljasët. Napoleoni dhe Franca larguan luftën me Ali Pashën nga friga e një humbje katastrofale dhe përdorën intelegjencën diplomatike me premtime dhe gënjeshtra i bindën Suliotët për luftë.

Në Mars të vitit 1819 Luis Dupre vizatoi malsorin nga mali Suli
Suliotët të bindur nga Rusët dhe Francesët për ndihmë luftarake si në arm dhe në ushtri filluan një ofanzivë sabotimesh ndaj karavaneve, objekteve, dhe xhandarmerisë qeveritare. Napoleoni me Francën së bashku me Rusët të gëzuar nga kjo luftë bërën Suljasit luftëtarë të shekullit, e cila nuk ishte e vërtet. E vetmja mbrojtje e Rusëve dhe e Francesëve ishte që të krijojnë një luftë internale në mesin e Shqiptarëve. Por Ali Pasha gjithashtu ishte në aliancë me Anglezët e cila aleancë shkaktonte më shum frigë tek Francest se sa tek Rusët. Në pranverë të vitit 1790 filloi lufta mes Ali Pashës dhe Suljasëve. Luftë e cila do të vazhdon 13-15 vitesh duke shkaktuar humbje në të dy palët e më së shumti tek Suliotët, të cilët në fund u bashkangjitën Ali Pashës në luftë kundër Osmanlive. Ishte pranvera e vitit 1790 kur Ali Pasha vendosi të ushtron sulmin e parë ndaj Suliotëve. Dërgoi një ushtri prej 5000 vetash.(Fq. 61, William Plomer) Për Ali Pashën ishte e patjetërshme që Suli të shkatrohet sepse ishte në duart e armiqëve të tij, Francesëve dhe Rusëve. Ishte një thikë në shpind për Ali Pashënse asnjiherë nuk ngau Suljasit. Ali Pasha shkruajti letër secilit lider Suljas, dhe urdhëroi që ti ndalojnë sulmet ndaj tij dhe ushtrisë së tij. Liderët e fiseve u tubuan dhe disa nuk i besonin Ali Pashës dhe disa donin lirin e tyre. Por sidoqoftë, liderat mbetën të pandryshuar. Të pasurit Suliot shkonin tek tokat e tyre dhe shihnin puntorët dhe robët e tyre se si punojnë. Për një kohë të shkurtër këta pasanik fshiheshin nëpër shtëpit e tyre nga friga e Ali Pashës. Kapetani i Suliotëve nuk u paraqit tek livadhet dhe tokat e tija që kur filloi lufta. Vetëm femrat dhe robërit tani punonin tokën. Në pranver të vitit 1792, Ali Pasha ngriti ushtrin dhe gjoja se po nisen për ne Gjirokastër, ushtria u nis për në Sul. Para se të fillon sulmi kundër malësorëve i Ali Pashës, ai shkruajti letra tek liderët dhe kapetanat e Sulit. Por prap përgjegjje nuk kishte.(Fq. 72, Sabri Godo) Franceset dhe Rusët shumë mirë e dinin se kjo luftë ishte katastrofale për Suljasit, por për Francesët dhe Rusët ishte luftë e mirë se edhe Suliotët edhe Ali Pasha ishin Shqiptarë. Sidomos Rusët ishin të kënaqur nga kjo luftë sepse e dinin shumë mirë se Gjergj Kastriot Skenderbeu vrau Djallin e Bardh dhe princin e Rusis dhe fitoi Turqis tokat në dispjut

Vazhdon

[-BATO-]

Por në mesin e Suljasëve kishte edhe musliman. Kusheriri i kapetanit Llambro Xhavellës ishte musliman dhe kusheriri i kapetan Gjergj Boçarit ishte musliman. Te dy kapetanat me 17 ushtar u takuan me Ali Pashën por hodhën posht çdo send që Ali Pasha ju ofroj. Suljasit nuk u hidheroshin sepse besonin se çdo njeri ka të drejt të ben çfar të don me familjen e tij.(Fq. 72, Sabri Godo) Për të dy palët si për Ali Pashën ashtu për Suljasit feja nuk ishte një barier. Kapetan Xhavella u zu rob nga ushtarët e Aliut, por kapetan Xhavella tha se punët e Sulit nuk ishin në duart e tija. Ali Pasha lëroi Xhavellën dhe e dërgoi që të bisedon me njerëzit e Sulit që të ndërpritet kjo luftë. Kur e pyeti se a do të kthehet prap, Xhavella i tha Ali Pashës se do ta dërgon djalin e vet në bes dhe si peng. Xhavella u pajtua që do të tregon porosin Suljasëve dhe e dërgoi, dhe si peng e la djalin e tij 15 vjetësh, Foto Xhavellën.(Fq. 73, Sabri Godo) Më von Xhavella i shkruajti letër Ali Pashës, “ O Ali Pasha, un dola trathtar para teje, por jo para popullit tim, se jam këtu ta mbroj vendin dhe vatanin tim nga një vjedhësi. E di se e ke peng djalin tim, dhe vdekja e tij nuk largohet, por jam i sigurtë që do ta nxjer gjakun para se të vdes. E di se një njeri si ju do të beson se babai i vrazhdë për të shpetuar veten e le djalin të vdes, por sikur ti ta kaplosh malin tim do të më vrasish mua dhe tër familjen time, dhe djalin tim, e unë atëher nuk do të kisha mundësi të hakmirem dhe ta nxjer gjakun. E nëse fitoj unë do të kem fëmi të tjer se grua ime është e re dhe kemi mundësi që të kemi fëmi. Dhe nëse djali im nuk është në gjendje të sakrifikohet për vendin e vet atëher ai nuk meriton të jetoj dhe nuk është djali im. Trathtar i parahershëm por un jam ma i rëndësishëm për hakmarjen time. Armiku i betuar i joti, Xhavella.”(Fq. 64, William Plomer)


Osmanlitë jetonin nëpër qytete, dhe nuk lodheshin që të din për malësorët. Suljasit punonin dhe jetonin me ligjet dhe kanunin e Lek Dugagjinit në malet e tyre; ata nuk paguanin taksa qeveritare, dhe urrenin Prandorin Turke. Disa nga tyre ishin të varvër dhe filluan të vjedhin nëpër Janinë. Agjentat dhe teroristat Rusë e Francesë të veshur si priftërinj vizitonin Sulin dhe mësonin Suljasit si të kryejnë akte kriminele dhe terroriste në Janinë dhe në mesin e Sulit. Një agjent Rus pasi deshi të dhunon një të ve në Sul, ishte vrarë dhe hudhur në lumin Akeron nga fëmit e saj. Por populli fetar dhe i drejt i Sulit besuan priftërinjt e ardhur nga Franca dhe Rusia dhe vulnetarisht premtuan ta lëndojnë Perandorin Turke dhe Ali Pashën. Ali Pasha nuk merte taksa nga Suljasit por ishte shok me disa kryepleq të fiseve.
Por sulmet e shpeshta dhe aktet kriminele filluan të ngacmojnë durimin e pashas. Ali Pasha filloi të hidhërohet me sjelljet e Suljasëve që rrjidhnin nga misionet e priftërinjve Rusë dhe Francesë. Pashai dënoi disa nga Suljasit dhe liderët e fiseve Suljas filluan të hidhërohen me denimet qeveritare. Sulmet Suljase kundër qeveris nuk ndërptitën, dhe vjedhja e karavaneve qeveritare u shpeshtua. Edhe pse rajoni i Sulit ishte me pa akses apo hyrje, priftërinjtë Rusë dhe Frances duke përdorur mirësin e lirimit të fesë nga Ali Pasha ata të lire shkonin gjer në Sul. Misioni i priftërinjëve terrorist Rus dhe Frances ishte i sukseshëm. Këto misione të zesa shkaktuan të arritet kufiri i tolerancës duke shkaktuar mjaft hidhërim qeveritar për Suljasët. Napoleoni dhe Franca larguan luftën me Ali Pashën nga friga e një humbje katastrofale dhe përdorën intelegjencën diplomatike me premtime dhe gënjeshtra i bindën Suliotët për luftë.

Suliotët të bindur nga Rusët dhe Francesët për ndihmë luftarake si në arm dhe në ushtri filluan një ofanzivë sabotimesh ndaj karavaneve, objekteve, dhe xhandarmerisë qeveritare. Napoleoni me Francën së bashku me Rusët të gëzuar nga kjo luftë bërën Suljasit luftëtarë të shekullit, e cila nuk ishte e vërtet. E vetmja mbrojtje e Rusëve dhe e Francesëve ishte që të krijojnë një luftë internale në mesin e Shqiptarëve. Por Ali Pasha gjithashtu ishte në aliancë me Anglezët e cila aleancë shkaktonte më shum frigë tek Francest se sa tek Rusët. Në pranverë të vitit 1790 filloi lufta mes Ali Pashës dhe Suljasëve.Luftë e cila do të vazhdon 13-15 vitesh duke shkaktuar humbje në të dy palët e më së shumti tek Suliotët, të cilët në fund u bashkangjitën Ali Pashës në luftë kundër Osmanlive. Ishte pranvera e vitit 1790 kur Ali Pasha vendosi të ushtron sulmin e parë ndaj Suliotëve. Dërgoi një ushtri prej 5000 vetash.(Fq. 61, William Plomer) Për Ali Pashën ishte e patjetërshme që Suli të shkatrohet sepse ishte në duart e armiqëve të tij, Francesëve dhe Rusëve. Ishte një thikë në shpind për Ali Pashën se asnjiherë nuk ngau Suljasit. Ali Pasha shkruajti letër secilit lider Suljas, dhe urdhëroi që ti ndalojnë sulmet ndaj tij dhe ushtrisë së tij. Liderët e fiseve u tubuan dhe disa nuk i besonin Ali Pashës dhe disa donin lirin e tyre. Por sidoqoftë, liderat
mbetën të pandryshuar. Të pasurit Suliot shkonin tek tokat e tyre dhe shihnin puntorët dhe robët e tyre se si punojnë. Për një kohë të shkurtër këta pasanik fshiheshin nëpër shtëpit e tyre nga friga e Ali Pashës.

Kapetani i Suliotëve nuk u paraqit tek livadhet dhe tokat e tija që kur filloi lufta. Vetëm femrat dhe robërit tani punonin tokën. Në pranver të vitit 1792, Ali Pasha ngriti ushtrin dhe gjoja se po nisen për ne Gjirokastër, ushtria u nis për në Sul. Para se të fillon sulmi kundër malësorëve i Ali Pashës, ai shkruajti letra tek liderët dhe kapetanat e Sulit. Por prap përgjegjje nuk kishte.(Fq. 72, Sabri Godo) Franceset dhe Rusët shumë mirë e dinin se kjo luftë ishte katastrofale për Suljasit, por për Francesët dhe Rusët ishte luftë e mirë se edhe Suliotët edhe Ali Pasha ishin Shqiptarë. Sidomos Rusët ishin të kënaqur nga kjo luftë sepse e dinin shumë mirë se Gjergj Kastriot Skenderbeu vrau Djallin e Bardh dhe princin e Rusis dhe fitoi Turqis tokat në dispjut.
Por në mesin e Suljasëve kishte edhe musliman. Kusheriri i kapetanit Llambro Xhavellës ishte musliman dhe kusheriri i kapetan Gjergj Boçarit ishte musliman. Te dy kapetanat me 17 ushtar u takuan me Ali Pashën por hodhën posht çdo send që Ali Pasha ju ofroj. Suljasit nuk u hidheroshin sepse besonin se çdo njeri ka të drejt të ben çfar të don me familjen e tij.(Fq. 72, Sabri Godo) Për të dy palët si për Ali Pashën ashtu për Suljasit feja nuk ishte një barier. Kapetan Xhavella u zu rob nga ushtarët e Aliut, por kapetan Xhavella tha se punët e Sulit nuk ishin në duart e tija. Ali Pasha lëroi Xhavellën dhe e dërgoi që të bisedon me njerëzit e Sulit që të ndërpritet kjo luftë
http://www.malesiaforum.com/showthread.php?t=708&page=3