Sartre

[Veshtrusja]

Sartre

Kush ishte Sartre dhe mbi cfare ka shkruar?

[Veshtrusja]

Sartre, ati i filozofise ekzistencialiste frenge, ateist dhe materialist, e ve problemin e jetes ne absurditetin e saj, qe, duke mos pasur ligje, eshte boshesi-absurditet. E mira dhe e liga, sipas tij, nuk kane kuptim logjik, vecse si dy gjendje te ndergjegjes vepruese.

Po te veshtrojme me nje fluturim shpendi Ekzistencializmin, mund ta ndajme ne tri kritere mendimi.

(1) - Ekzistencializmi kristian: Sooren Kierkeggard.

(2) - Ekzistencializmi ateist: Heidegger - Sartre.

(3) - Ekzistencializmi Tomist - prapa kristian, i bazuar te Thomas de Aquinas, sic e paraqet dhe e perfaqeson Jacques Maritain. Tema eshte: Ekzistenca njerezore. Arsyeja nuk shpjegon Enigmat e Universit. Vetem Besa (FEDE) shpjegon ankthin e njeriut te deshperuar perpra vdekjes. Kierkeggardi mendon qe metodat intelektuale nuk paqesojne paradokset dhe ankthi (Angoisse-Angoscia) eshte arsyeja qe ai nuk mund te zhvilloje kete problem. Zhvillimi qendron ne planin trashendental te Beses.

Ne Zotin mbarimi (FINITI) dhe pambarimi (INFINITI) jane nje. Kete teze e zhvilloi teologjikisht Karl BARTH-i, Paul TILLICH-REINHOLD NIEBUHR; psikologjikisht e zhvilloi Karl JASPERS dhe Gabriel MARCEL. Filozofikisht, duke hyre ne lemen e Metafizikes, e zhvilloi Martinetti ne librin e tij "Parathenie e Metafizikes, Liria dhe Arsye e Bese".

Sociologjikisht, Moralisht, Estetikisht e zhvilloi tezen: "Besa si ndertuese e qyteterimit" De Ruggiero ne librat e tij "Storia della Filosofia, Storia del Liberalismo". Ky mbron tezen qe vetem Besa ne Zotin shpjegon misterin e jetes.

Te dy italianet besojne qe "e mira" eshe cdo gje qe eshte ne akord me ligjin e Zotit, prandaj vetem Besa na mban te sigurt ne udhen e qyteterimit. E liga esht shkaterrimi i te mires dhe na shpie ne deshperim e humbje.

Kush ka bese nuk ka pse te trembet nga vdekja, sepse eshte i sigurt qe pas vdekjes fillon jeta e perjetshme qiellore. Prandaj si rezultat "Pertej se mies eshte Zoti: dhe pertej se liges eshte Dreqi ose humbja, deshperimi".

Po te pranojme tezen e ketyre filozofeve metafizike, do te arrijme ne perfundimin: "cdo gje qe neve na duket e mbarueshme eshe e pambarueshme; cdo gje qe neve na duket sikur ka nje perfundim, nje kufi vdekjeje, nuk ka as perfundim, as vdekje, sepse pertej kesaj fillon pavdekesia. Arsyeja esht e paafte per te shpjeguar miserin e jetes te Universit. Ankthi eshte nje emocion i perbashket per cdo njeri, kur perballon problemin e jetes dhe Moraliteti kerkon pjesemarrje pozitive. Duke mos gjetur shpjegim te arsyeshem me ane te arsyes, njeriu trembet dhe zhytet ne deshperim."

Ne kete filozofi te Moralit dhe te Etikes, e mira dhe e liga nuk kane vend ne shpirtin e njeriut besimtar. Ne fuqite morale ose ne vlerat shpirterore, as dyshimi, as pragmatizmi, as spekulimi nuk kane vend....

Ekzistencializmin kristian te Thomas de Acquinas-it e shpjegoi Jacques Maritain ne : EKZISTENCE ET EXISTANT.

Deshira e qenies qe te vazhdoje ne jete dhe ankthi mbi mundsine e asgjesimit (LE NEANT - BOSHESIA) zhvillohen e kuptohen vetem me ane te Beses (FAITH) ne Zotin, qe eshte ekzistenti i lire.

Neper kete besimi rilind dashuria per njerezimin, qe manifestohet ne lemoshen (CARITA) dhe ne vetedhenien, dorezimi i vetes te Zoti.

JACQUES MARITAIN, ish-protestant, u influencua nga Henri Bergson-i ne ELAN VITAL, tek EVOLUTION CREATRICE, LES DONNEES IMEDIATES DE LA MORALE ET DE LA RELIGION, studioi mire filozofine e profesorit te Sorbones. Biologjia dhe Psikologjia, burime te jetes se mendimit dhe krijoi keshtu interpretimin e tij origjinal mbi ekzistencializmin.

Lindur protestant, u konvertua katolik, i bindur qe Besa eshte gozhda e fundit ku mund te mbahemi per te mos u tmerruar nga vdekja. Spekuloi mbi Artin dhe Skolasticizmin: E mira dhe e liga dallohen ne Arte, ku te dyja jane mesuese te qyteterimit. Nje pikture e vesit te alkoolit ose nje pikture e epshit te mesojne me lehte dhe me mire se nje liber Etike, po te jete njeriu i forte shpirterisht, saqe te pastrohet nga te gjitha tentacionet e mishit dhe te gjakut, duke ia dedikuar jeten e tij nje Ideali mbinjerezor drejt Qiellit.

Pertej se mires dhe se liges ekziston zona e poetit, filozofit, shenjtorit, profetit. Kjo zone eshte nje per te kater, ndryshimi eshte ne gradacionin e ngjitjes, si kater botile me gradacion te ndryshem alkooli. Njerezimi eshte nje familje e tere dhe nuk ka kufi qe te pengoje vellazerimin e popujve ne nje harmoni universale, qe eshte paqja...

Ekzistencializmi ateist perfaqesohet nga HEIDEGGER dhe SARTRE...

Sartre mendon qe baza ateiste e Ekzistencializmit eshte DESCARTES. Kur nuk gjejme zberthimin e ekuacionit te madh, vjen deshperimi, ankthi (ANGOISSE). Eshte e qarte qe thelbi i ketij lloj ekzistencializmi eshte gjendja shpirterore pesimiste e filozofit, qe nuk ka durim te prese edhe ca shekuj te tjere, per te zbuluar misterin, prandaj behet nervoz, e gjen veten te pafuqishem perpra ankthit te vdekjes, qe e quan boshesi (NEANT), qenia (l'ETRE) gjendet ne buze te humneres, ku do te humbase ne boshesi (L'ETRE ET LE NEANT). Ketu zhduken dy konceptet e kerkeses se perjetshme: "E MIRA dhe E LIGA" praktikisht nuk ekzistojne me.

Ne mendojme qe "E MIRA dhe E LIGA" na persekutojne gjate kesaj jete dhe ne duhet te ngjitemi me lart tyre, "PERTEJ SE MIRES dhe SE LIGES", per te gjetur paqe shpetimi ose shpetimin nepermjet paqes....

Isuf Luzaj
Pertej Se Mires Dhe Se Liges

[oiseau en vol]

Mbi jetën e Jean-Paul Sartre mund të lexojmë në çdo lloj libri filozofie. Dihet që ai ishte intelektuali më i shquar francez i shekullit të XX.

Disa nga pikat e mendimit të tij janë : rastësia, liria, angushia dhe vetëmashtrimi, ndërsubjektiviteti, etika, historia.

Rastësia - Sipas Sartre, çdo ekzistencë, e pajustifikueshme, e pajustifikuar, është e zhveshur nga çdo themel logjik. "Të ekzistosh, kjo është të jesh aty, thjesht ; ekzistuesit shfaqen, takohen, por ato nuk mundemi për t'i deduktuar"
Por absurditeti i ekzistencës nuk është fund : ai është vetëm një fillim i veprimit, lirisë, zgjedhjes.

Liria - Tek Sartre, liria është origjina e vetme e vlerave, si mundësi e përhershme, e gdhendur në zemër të ekzistencës njerëzore, për të prodhuar një shkëputje me vetveten, dhe për të asgjësuar të gjitha determinimet natyrore.

Angushia dhe vetëmashtrimi - I dënuar për të qenë i lirë, njeriu angushohet nga hiçi që ekziston ndërmjet motiveve dhe akteve (njëlloj siç Kierkegaard). Eksperiencë metafizike, angushia është ndjenja e së pafundmeve të mundshme, siguria që të gjitha pengesat dhe hendeqet nuk nënkuptojnë asgjë.
Vetëmashtrimi, lind nga qëndrimi i vetëdijes e cila, e trembur nga liria e saj, tenton për t'i ikur kësaj lirie. Ç'duhet bërë përpara hiçit ? Të gënjesh vetveten, të vetëmashtrohesh, të shtiresh sikur beson që nuk je dhe aq i lirë, për t'i mbushur mendjen vetes që ne jemi të determinuar nga kjo apo jo.

Ndërsubjektiviteti - Sartre e sheh këtë nëpërmjet vështrimit. Sepse agresioni i vështrimit të tjetrit nënkupton rënien time zanafillore. Ai më vjedh botën, më zhvesh nga vetja ime, më heq transhendancën time (mund të shikoni këtu një shembull shumë të bukur të një njeriu të ulur në një stol në park, ndoshta kur të kem pak kohë, mund t'a përkthej). Kur Tjetri më vështron, ai më kthen mua një gjë midis gjërash të kësaj bote.

Etika - Morali ekzistencial është i themeluar mbi lirinë e njeriut krejtësisht të përgjegjshëm, duke hedhur poshtë frymën e seriozitetit. Por si arrihet tek etika ? Fryma e seriozitetit i konsideron vlerat si objektive, si të dhëna transhendante të pavarura nga subjektiviteti njerëzor. Për ta shmangur këtë frymë duhet që liria të marrë përsëri vetëdijen mbi vetveten.

Historia - Sartre, dihet që ai ishte shumë i afërt me Partinë Komuniste (çka kjo i ka shkaktuar shumë kritika). Në fakt, ai deshi t'i bëjë një kritikë marksizmit dhe ta vendosë atë në baza të pastruara nga dogmatizmi. Për Sartre, gjithçka qëndron tek nevoja, tek përmbushja e saj. Nga vërsulja e të gjithëve mbi lëndën, frika për të mos patur të nevojshmen vë në lëvizje historinë njerëzore. Nga ku tensionet historike që sjellin dhunën dhe ndarjen e njerëzve. Kundër kësaj, njerëzit munden për të formuar grupe, bashkësi shoqërore ku ato bashkojnë liritë e tyre.

Këto ishin pak a shumë pikat e mendimit të Sartre. Edhe diçka që më mbetet peng po të mos e them. Sartre është shumë, shumë larg Heidegger-it. Sartre vendos njeriun-mbret në qendër të qënies (të asaj që është), kurse Heidegger nuk e ka fjalën fare këtu. Heidegger thotë që njeriu është njeri vetëm në masën që pranon Qenien (të qenurit e asaj që është). Njeriu është bariu i Qenies, ai që e bën çdo gjë për të hyrë tek Qenia. Ai merr përsipër ruajtjen e Qenies së qënies.

[oiseau en vol]

Këtu më poshtë, për të gjithë admiruesit e filozofisë, po jap disa fragmente mbi idenë e ekzistencializmit ateist tek Jean-Paul Sartre. Ju falemnderit.

Burim : Jean-Paul Sartre, Ekzistencializmi është një humanizëm, Paris, Nagel, 1946, f. 19-22, 36-37.

KUR NE MENDOJME NJE ZOT KRIJUES, ky Zot është në më të shumtën e kohës është i barazuar me një artizan më të lartë… Zoti e prodhon njeriun sipas teknikash dhe një konceptimi, saktësisht siç artizani fabrikon një prerëse letrash sipas një përkufizimi dhe një teknike. Kështu njeriu individual realizon njëfarë koncepti që është në nxënien hyjnore. Në shekullin e XVIII, në ateizmin e filozofëve, nocioni i Zotit është i fshirë, por jo megjithatë ideja që thelbi paraprin ekzistencën. Këtë ide e gjejmë pothuaj ngado : atë e gjejmë tek Diderot, tek Voltaire dhe madje tek Kant. Njeriu është posedues i një natyre njerëzore ; kjo natyrë njerëzore, që është koncepti njerëzor, gjendet tek të gjithë njerëzit, çka kjo nënkupton që çdo njeri është një shembull i veçantë i një koncepti universal, njeriut ; tek Kant, rrjedh nga ky universalitet që njeriu i pyllit, njeriu i natyrës, ashtu siç borgjezi janë të shtrënguar tek i njëjti përkufizim dhe posedojnë të njëjtat cilësi bazë. Kështu, këtu akoma, thelbi i njeriut paraprin këtë ekzistencë historike që ne hasim në natyrën.
Ekzistencializmi ateist, që unë përfaqësoj, është më koherent. Ai deklaron që nëse Zoti nuk ekziston, ka të paktën një qenie tek e cila ekzistenca paraprin thelbin, një qenie që ekziston përpara të mundurit për të qenë përkufizuar nga asnjë koncept, dhe se kjo qenie është njeriu apo, siç thotë Heidegger, realiteti njerëzor. Ç’nënkupton këtu që ekzistenca paraprin thelbin ? Kjo nënkupton që njeriu ekziston fillimisht, haset, nxjerr krye në botë, dhe që ai përkufizohet më pas. Njeriu i tillë siç e koncepton atë ekzistencialisti, nëse ai nuk është i përkufizueshëm, kjo është që ai është fillimisht pari asgjë. Ai do të jetë vetëm më pas, dhe ai do të jetë ashtu siç ai do të jetë bërë. Kështu, nuk ka natyrë njerëzore, sepse nuk ka Zot për ta parë këtë. Vetëm njeriu është, dhe jo vetëm ashtu siç ai e sheh veten, por ashtu siç e do veten, dhe ashtu siç ai e sheh veten pas ekzistencës, ashtu siç ai e do veten pas këtij vrulli drejt ekzistencës ; njeriu nuk është asgjë tjetër përveç asaj çka ai bën…
Dostoievski ka shkruar : « Nëse Zoti nuk ekziston, gjithçka është e lejuar ». Këtu është pikënisja e ekzistencializmit. Në fakt, gjithçka është e lejuar nëse Zoti nuk ekziston, dhe për rrjedhojë njeriu është i braktisur vetëm, sepse ai nuk gjen as tek vetja, as jashtë vetes një mundësi për t’u kapur. Ai nuk gjen madje shfajësime. Nëse, në fakt, ekzistenca paraprin thelbin, këtë nuk mund të shpjegojmë kurrë nga referenca ndaj një natyre njerëzore të dhënë dhe të fiksuar ; thënë ndryshe, nuk ka determinizëm, njeriu është i lirë, njeriu është liri. Nëse, nga ana tjetër, Zoti nuk ekziston, ne nuk gjejmë përballë nesh vlera apo urdhëra që do të legjitimojnë sjelljen tonë. Kështu, ne nuk kemi as prapa nesh, as përpara nesh, në domenin e shndritshëm të vlerave, justifikime apo shfajësime. Ne jemi të vetëm, pa shfajësime. Kjo është ajo çka unë do ta shprehja duke thënë që njeriu është i dënuar për të qenë i lirë. I dënuar, sepse ai nuk e ka krijuar vetë veten e tij, dhe veç kësaj megjithatë i lirë, sepse sapo që i hedhur në botë, ai është përgjegjës për gjithçka që bën…
Njeriu, pa asnjë mbështetje dhe pa asnjë ndihmë, është i dënuar në çdo çast për të shpikur njeriun. Ponge ka thënë në një artikull mjaft të bukur : « Njeriu është ardhmëria e njeriut ». Kjo është krejt e saktë.

[Dito]

Satre eshte vertet nje filozof i degjuar veshtruese, por qe ngeli nje nihilist tere jeten Te rekomandoj te lexosh librin Shembja e idhujve te F. Nietzsche ku mesohet si te filozofohet me cekic kunder cdo ideje nihiliste, aty do te gjesh edhe dicka mbi Satre.

Ps. Filozofia arti i veteshkaterrimit.

Dito.

[Veshtrusja]

Satre eshte vertet nje filozof i degjuar veshtruese, por qe ngeli nje nihilist tere jeten Te rekomandoj te lexosh librin Shembja e idhujve te F. Nietzsche ku mesohet si te filozofohet me cekic kunder cdo ideje nihiliste, aty do te gjesh edhe dicka mbi Satre.

Ps. Filozofia arti i veteshkaterrimit.

Dito.

Ne fakt, Sartre nuk eshte nder te preferuarit e filozofise per mua. Ajo qe me intereson eshte te lexoj, se pari, mendimet e tyre. Por akoma me shume me intereson te lexoj kritikat ndaj tyre, qofshin ato kritika nga filozofe te tjere apo edhe nga ju personalisht. Prandaj do te kisha vertete deshire, nese keni kohe sigurisht, qe te me sqarronit me teper ne lidhje me mendimin tuaj.

Falemnderit per sugjerimin e librit.

[[xeni]]

Ps. Filozofia arti i veteshkaterrimit.

odeono me zhgenjve me kete qe ke shkrujte. S'e prisja prej teje...

[oiseau en vol]

Satre eshte vertet nje filozof i degjuar veshtruese, por qe ngeli nje nihilist tere jeten Te rekomandoj te lexosh librin Shembja e idhujve te F. Nietzsche ku mesohet si te filozofohet me cekic kunder cdo ideje nihiliste, aty do te gjesh edhe dicka mbi Satre.

Ps. Filozofia arti i veteshkaterrimit.

Dito.

Dakort, kanë fshirë një postim timin në lidhje me këtë postim te Z. Odeon Relax, dhe më duhet ta shkruaj përsëri, ose përndryshe më lini aty arsyen e fshirjes...

Postimi im ishte pak a shumë kështu : Si ka mundësi që hyhet në një temë filozofike dhe shkruhet si në një temë thashethemesh ?... Hidhet një deklaratë mbi një filozof pa marrë mundimin më të vogël për të sqaruar argumentet për këtë deklaratë. Kjo quhet fyerje ndaj kolegëve që shkruajnë aty me seriozitetin më të plotë.