Nietzsche

[fisnik]

171.

Muzika, fruti i vonë i të gjitha kulturave. - Mes të gjitha arteve që rast pas rasti lulëzuan mbi një terren të caktuar kulturor në rrethana te caktuara sociale e politike, muzika shfaqet e fundit mes të gjitha bimëve, në vjeshtën dhe venitjen e kulturës se cilës i përket, kur zakonisht fillojnë te duken lajmëtarët e pare dhe shenjat e një pranvere te re. Madje ndonjëherë muzika tingëllon si gjuha e një epoke te shkuar ne një bote te re dhe te çuditur, dhe mberrin tepër vonë. Pikërisht ne artin e muzikantëve hollandezë, shpirti i Mesjetës se krishterë gjeti përshtatjen e saj te plotë; arkitektuara e tingujve te tyre është motra e artit gotik, i ardhur me vonë por legjitim dhe ne te njëjtën lartësi. Vetëm te muzika e Hendelit kumboi pjesa me e mire e shpirtit te Luterit dhe e te afërmve me te, elementi i madh heroiko-hebre që lindi gjatë lëvizjes se reformes. Vetëm Mozarti shndërroi ne artingëllues shekullin e Luigjit te Katërmbëdhjetë dhe artin e Rasinit e Kiod Lorenit. Vetëm te muzika e Bethovenit dhe Rosinit
shekulli i tetëmbëdhjetë këndoi këngën e tij te fundit, shekulli i entuziazmit, i idealeve të thyer dhe i lumturisë jetëshkurtër. Kështu, një mik i pamjeve sentimentale mund te thotë se çdo muzikë me te vërtetë domethënëse është një këngë mjellme. Muzika nuk është aspak gjuhë e përgjithshme që sfidon kohërat, siç thuhet shpesh për nder të saj, por i përgjigjet saktësisht një muzikë te ndienjës, te zjarrit dhe të mjedisitqë mban ne vetvete, si ligj te brendshëm, është një kulturë krejt e përcaktuar, e vetme, e lidhurnë vend dhe ne kohë. Muzika e Palestrinës do te kishte qenë krejtësisht e papranueshme për një grek, dhe anasjelitas, çfarë do te kishte kuptuar Palestrina nga muzika e Rosinit?
Ndoshta edhe muzika jonë me e fundit gjermane, për aq sa sundon dhe dëshiron te sundojë, pas një kohe te shkurtër nuk do te kuptohet me, ngaqë ka rrjedhur nga një kulturë që është ne dekadencë te shpejtë - terreni i saj është ajo periudhë reaksioni dhe rimëkëmbjeje ne te cilën lulëzoi po aq një farë katolicizmi i ndienjës sa dhe një shije për çdo gjë tradicionale dhe kombëtare dhe derdhi mbi Europe një erë te përzier. Te dyja këto tendenca te ndijimit, te kuptuara me një force te madhe dhe te drejtuara te kufijtë me te largët, me ne fund oshëtinë te arti i Vagnerit. Përvetësimi nga ana e Vagnerit e legjendave kombëtare, vënia ne përdorim të vet duke i fisnikëruar e Zotave dhe heronjve kaq te çuditshëm te atyre legjendave (që janë pikërisht kafshë te larta grabitqare, me shpërthime ne thellësi te shpirtit, me bujari dhe mërzitje nga jeta). Jeta e re e shtënë ne këto forma te cilave ai u dha veshjen kristiano-mesjetare te një sensualiteti dhe spiritualiteti që të shtangin, gjithë kjo marrje e dhënie qëVagnen bën me subjektet, shpirtërat, figurat dhe fjalët shpjegon qartë shpirtin e muzikës së tij, sikurkjo, si çdo muzikë, të mos dinte të fliste vetë në mënyrë shumë të qartë. Ky shpirt ndërmerr fushatën e tij te fundit te luftës dhe te kundërshtimit kundër shpirtit te racionalizmit, që nga shekulli i tetëmbëdhjetë guxonte te i nëntëmbëdhjeti, dhe po kështu kundër idesë mbi kombëtare te ekzaltimit revolucionar francez dhe të kundër utilitarizmit anglo-amerikan ne ndërtimin e shtetit dhe te shoqërisë. Po a nuk është evidente që ky rreth idesh e ndienjash, te Vagneri dhe te dishepujt e tij shfaqet ende i ngjeshur, te ketë marrë përsëri force prej një kohe te gjatë dhe që kjo proteste e vonshme muzikore bie me se tepërmi ne veshët e personave që do te preferonin te dëgjonin tinguj te tjerë dhe te kundërt? Kështu që një dite ai art i farte dhe i mrekullueshëm mundet që papritur te bëhet i pakuptueshëm, dhe rrjeta e merimangës e harresa mbund te bien mbi te.
Mbi këtë gjendje gjërash nuk duhet ta lëmë veten te mashtrohemi nga ato oshilacione fluturake qe shfaqen si një reaksion brenda reaksionit, si një depresion momental i valëve brenda lëvizjes se përgjithshme. Ky dhjetëvjeçar i luftërave kombëtare, i dëshmorit të përtejmaleve dhe i shqetësimit socialist mundet që, edhe ne kundërgoditjet e tij me te buta, te kontribuojë ne një lavdi te menjëhershme te artit, megjithatë pa iu dhënë një garanci për te "patur një të ardhme" dhe as perte "patur te ardhme". Pikërisht te thelbi i muzikës frutat e te korrave te kulturës se madhe bëhen shpejt te pashije dhe prishen me shpejt se frutat e artit plastik apo se ata te pjekur ne pemën e shkencës. Mes gjithë prodhimeve te sensit artistik njerëzor, mendimet janë me te fortët e që ruhen me mire.

172.

Poetët nuk janë më edukues. - Edhe pse mund te tingëllojë e çuditshme ne epokën tonë, ka patur poetë dhe artistë shpirti i te cilëve ishte me i lartë se pasionet, se përpëlltjet e tyre dhe se joshja e tyre, dhe për këtë arsye e gjenin gëzimin ne subjekte me te pastër, ne njerëz me te denjë, ne ndërthurjet e ne zgjidhjet me te buta. Nëse artistët e mëdhenj të sotëm janë më tepër çlirues të vullnetit dhe, ne disa rrethana, pikërisht për këtë arsye janë edhe çlirues te jetës, ata
ishin prangosës te vullnetit, shndërrues kafshësh, krijues njerëzish dhe mbi te gjitha formues, modelues dhe vazhdues te jetës, ndërkohë që lavdia e se tashmes gjendet te zhveshja, te thyerja e vargonjve, te shkatërrimi. Grekët e lashtë kërkonin nga poeti që ai të ishte edukues i te rriturve. Po si do te turpërohej sot një poet nëse do te kërkohej kjo prej tij, prej tij që nuk është dot as edukues i vetes se vet e kështu nuk bëhet dot një poeme e mire, një krijesë e bukur, por ne rastin me me force ndizet dëshira e tyre për një kënaqësi pa ndryshime, për një
lumturi pa narkozë e pa dehje.

174.

Kundër artit te veprave te artit. - Arti duhet para se gjithash te zbukurojë jetën, kështu te na bëjë vête ne te durueshëm dhe mundësisht te pëlqyeshëm për te tjerët. Me këtë detyrë para syve, ai na ndryshon dhe na frenon, krijon format e raporteve sociale, lidhte pa edukuarit me ligje te mirësjelljes,të pastërtisë,të njerëzillëkut, të të folurit e të heshtjes në kohën që duhet. Pastaj arti duhet te fshehë ose te shndërrojë gjithçka është e shëmtuar. gjithçka që shkakton dhembje, tmerr, neveri, dhe pavarësisht gjithë përpjekjeve shpërthen përsëri, ne përputhje me origjinën e natyrës njerëzore; veçanërisht duhet te sillet kështu ne lidhje me pasionet,dhimbjet dhe ankthet e shpirtit dhe ne atë që është pashmangshërisht apo pathyeshmërisht e shëmtuar, te nxjerrë ne pah anën me domethënëse. Pas kësaj detyrë te madhe, madje te stërmadhe te artit, i ashtuquajturi art i vërtetë, ai i veprave te artit, është vetëm një plotësues. Një njeri që ndien te vetja një tepri forcash te tilla zbukuruese, fshehëse dhe shdërruese, si përfundim do te kërkojë te çlirohet nga kjo tepricë duke krijuar vepra arti, dhe po kështu, ne disa rrethana, një popull i tërë. Por sot zakonisht arti niset nga fundi, kapemi pas bishtit te tij dhe themi se arti i veprave te artit është thelbi, se duke u nisur prej tij jeta duhet te përmirësohet dhe shndërrohet - sa te çmendur që jemi! Nëse e fillojmë drekën duke ngrënë frutat dhe shijojmë ëmbëlsirë pas ëmbëlsire, çfarë mrekullie qenka që prishim stomakun madje dhe oreksin për drekën e mire, te forte e te ushqyeshme tek e cila na fton arti!

175.

Vazhdimi i artit. - Në ç'mënyrë, ne thelb, vazhdon sot te ekzistojë një art i veprave te artit? Ne këtë, se shumica e atyre që kanë orë te lira (dhe vetëm për këta është një art i tille) nuk besojnë se mund te kalojnë kohën e tyre pa muzikë, pa frekuentuar teatro dhe galeri, pa lexuar romane e poema. Po te supozojmë se këta mund t'i shkëputim nga këto kënaqësi, ata ose nuk do ta dëshironin më me kaq zjarr pushimin, dhe do ta bënin me te rrallë pamjen e te pasurve, duke nxitur zilinë (kjo që do të ishte një fitim i majmë për qëndrueshmërinë e shoqërisë), ose do ta kishin ende pushimin por do te mësonin të meditonin, gjë me të cilën mund të mësohesh e të çmësohesh, te meditonin për shembull mbi punën e tyre, mbi lidhjet tyre, mbi gëzimet që mund të siguronin. Që te gjithë, përjashto artistet do te kishin kështu përfitimin e vet ne te dy rastet.
Është e sigurt se një lexues plot me gjykim dhe me force do te mund të bënte këtu një brejtje te mire. Njerëzit e trashe dhe dashakeqet le ta marrin vesh një here e mire se këtu, si dhe herët te tjera në këtë libër, për autorin ka rëndësi pikërisht vërejtja dhe se aty mund të lexohen shumë gjëra edhe nga ato që nuk janë shkruar.


176.

Përkthyesi i Zotave. - Poeti shpreh opinionet universale me te larta që një popull ka, është përkthyesi dhe fyelli i tij, por falë metrikës dhe gjithë mjeteve te tjera te artit, i shpreh ne një mënyrë që populli i quan si diçka krejtësisht të re dhe të mrekullueshme dhe beson me gjithë seriozitetin e tij se poeti na qenka përkthyesi i Zotave. I pështjellë ne retë e krijimit, poeti vete e harron se prej nga rrjedh gjithë urtësia e intelektit të tij, nga babai dhe nga nëna, nga mësuesit dhe nga librat e çdo lloji, nga rruga dhe veçanërisht nga priftërinjtë, vete arti i tij e ngatërron dhe ai beson vërtet, ne kohëra te padjallëzuara, se një Zot flet nëpërmjet tij, se ai krijon gjatë gjendjes se ndriçimit fetar, ndër kohë që thotë vetëm ato që ka mësuar, urtësinë popullore dhe çmendurinë popullore se bashku. Kështu, për sa kohë që poeti është realisht vox populi, ai konsiderohet si vox dei.

177.

Ajo që çdo art dëshiron te arrijë por nuk mundet. – Detyra me e rende dhe e fundit e artistit është ajo e paraqitjes së të pahulumtueshmes, te asaj që pushon brenda vetes, që është e lartë, e thjeshtë, shumë e huaj për çdo tërheqje te veçantë, prandaj përvijimet me te larta te përsosmërisë morale refuzohen nga artistët me te dobët si skica jo artistike, sepse për ambicjen e tyre është tepër e dhimbshme pamja e këtyre frutave: këto fruta shkëlqejnë para tyre nga degët më të larta të arteve, por këtyre artistëve iu mungon shkalla, guximi dhe praktika për te guxuar që te ngrihen aq ne lartësi. Ne vetvete është e mundur te jesh një Fidia poet, por duke marre parasysh forcën moderne dhe pothuaj vetëm ne këtë kuptim që për Zotin asgjë nuk është e pamundur. Edhe dëshira e një Klod Loreni poet është sot një mungesë modestie, për sa mund te aspirojë zemra. Ne paraqitjen e njeriut te fundit, apo te njeriut me te thjeshtë dhe njëkohësisht me te plotë, deri tani nuk ka qenë asnjë artist i njëjtë me tjetrin, po ndoshta grekët, te ideali i Paladit, e hodhën vështrimin me larg se gjithë njerëzit që kanë jetuar deri me sot.

178.

Arti dhe përtëritja. - Lëvizjet prapa ne histori, te ashtuquajturat kohët e përtëritjes, që kërkojnë t'i japin jetë te re një gjendjeje shpirtërore dhe shoqërore që ka ekzistuar me pare, dhe te cilave iu duket realisht se ia dalin mbanë një rizgjim i lë beftë të të vdekurve, mbarti joshjen e kujtimeve sentimentale, te dëshirës nostalgjike të asaj që pothuajse ka humbur, te përqafimit te shpejtë te një lumturie që zgjat pak minuta. Për shkak te këtij thellimi te çuditshëm te shpirtit, arti dhe poezia gjejnë një terren natyral pikërisht ne këto kohë ikanake e thuaj se triumfuese, ashtu si rriten nëpër shpatet e thiktë të maleve barërat me te bute e me te rrallë. Kështu, një artist me shumë se i mirë shtyhet, pa u kujtuar drejt mendimeve te përtëritjes ne politikë dhe ne shoqëri dhe me dorën e vet përgatit për vete një qoshe dhe një kopsht te vogël te qetë, ku me pas do te mbledhë përreth vetes mbeturinat njerëzore te asaj epoke historike që për te është e dashur, dhe do te rregullojë muzikën e vet para te vdekurve, gjysmë te vdekurve dhe te rraskapiturve, ndoshta me suksesin që tashmë e treguam, te përtëritjes për një farë kohë te shkurtër te te vdekurve.

179.

Lumturia e epokës. - Për dy arsye epoka jonë duhet konsideruar si e lumtur. Ne krahasim me te shkuarën ne shijojmë te gjitha kulturat dhe prodhimet e tyre dhe ushqehemi me gjakun me te pastër te te gjitha kohërave, jemi ende mjaft afër magjisë se forcave, nga barku i te cilave lindën ato kultura, kështu qe mundemi tu nënshtrohemi atyre përkohësisht me gëzim e me drithërimë. Ndërsa kulturat e mëparshme mund te shijonin vetëm veten e tyre dhe nuk mund të vështronin përtej vetes së tyre, sikur të ishin mbuluar me një kamba në pak a shumë opake nga e cila mund te binte mbi to drita por jo vështrimi, i pazoti për ta për shkuar kambanën. Në krahasim me te ardhmen, na çelet për here te pare ne histori vështrimi i mrekullueshëm mbi qëllime njerëzisht universale, që përqafojnë gjithë tokën e banuar. Ne te njëjtën kohë ndihemi te vetëdijshëm për forcën e nevojshme për te marre ne dore pa mendjemadhësi këtë detyrë te re, pa ndierë nevojën për mbështetje mbinatyrore. Po, por edhe ne rast se ndërmarrja jonë dështon, ose nëse i kemi vlerësuar si shumë te larta forcat tona, në çdo rast nuk duhet tu japim llogari të tjerëve përveç vêtes tonë- njerëzimi mundet që tani e tutje te bëjë vete atë që do.
Sigurisht, ekzistojnë bletë te çuditshme njerëzore që ne kupën e te gjitha gjërave dinë te thithin gjithnjë vetëm atë që është më e hidhur dhe më e dhimbshme, dhe në të vërtetë, të gjitha gjërat përmbajnë ne vetvete diçka nga ky jo-mjaltë. Këta le te mendojnë sipas mënyrës se tyre për lumturinë e përshkruar te epokës sonë dhe le te vazhdojnë te ndërtojnë zgjoin e zymtisë se tyre.

180.

Një vizion. - Leksionet e mësimit dhe te vëzhgimit për njerëzit e rritur, te pjekur dhe tepër te pjekur ne ditët e sotme, pa detyrim, por te frekuentuara nga secili sipas urdhëresës se zakoneve, kishat te konsideruara si vendet me te denja e me te pasura me kujtime për mbledhje te tilla, ne një tare mënyre një solemnitet i përditshëm për te celebruar dinjitetin e arritur e te arritshëm te arsyes njerëzore, një lulëzim i ri dhe i plotë, një harlisje e idealit te mësimdhënies ku prifti, artisti dhe mjeku, i dituri dhe i urti do te ngatërroheshin, ashtu si virtytet e tyre individuale do te duhej te shfaqeshin si virtyte te përgjithshme ne vete mësimdhënien dhe ne paraqitjen e këtij – ky është vizioni im, i cili me kthehet gjithnjë, dhe që me bën te besoj vendosmërisht se ai ka ngritur një cep te vellos se te ardhmes.

181.

Edukim, shtrembërim. - Pasiguria e jashtëzakonshme ne gjithë fushën e edukimit, nga i cili sot çdo njeri i pjekur provon ndjenjën se edukatori i tij i vetën ka qenë rasti, fakti se programet dhe metodat edukative sillen si erë treguese, shpjegohet me faktin se sot fuqitë kulturore më antike dhe më të reja preferojnë më mirë të dëgjohen se te kuptohen, pothuajse sikur te ndodheshin ne një asamble popullore, dhe dëshirojnë me çdo kusht të tregojnë me zërin dhe me thirrjen e tyre se ato ende ekzistojnë ose tashmë ekzistojnë. Arsimtarët dhe edukatorët e varfër nga kjo rraptimë e çmendur ne fillim shurdhohen, pastaj heshtin e budallallepsen dhe lënë gjithçka te kalojë mbi kokën e tyre, ashtu siç lënë gjithçka te kalojë mbi kokat e nxënësve te tyre. Ata vetë nuk janë te edukuar, si mund te edukojnë te tjerët? Nuk janë trungje te rritura tepër, e plot me lëngje. Kush dëshiron te mbështetet te ata duhet te shtrembërohet e përkulet dhe te përfundojë duke u dukur i shtrembër dhe i shëmtuar edhe ai.

182.

Filozofët dhe artistët e epokës. - Brutalitet dhe ftohtësi, afsh dëshirash, shterpësi nëzemër-kjo ngjashmëri e pështirë gjendet te pamja e shoqërisë me te lartë europiane te sotme. Prandaj autori beson se do te arrijë shumë nëse me artin e tij, përbri afshit te dëshirave, arrin te ndezë edhe zjarrin e zemrës. Dhe po kështu filozofi nëse, përbri ftohtësisë se zemrës që ai ka te përbashkët me epokën e tij, arrin te ftohë me gjykimet e tij mohuese ndaj botes, zjarrin e dëshirave brenda vetes dhe brenda kësaj shoqërie.

183.

Mos u bëj, po nuk ishte nevoja, ushtar i kulturës. - Me ne fund, me ne fund po mësohet ajo që ishte aq e dëmshme ngaqë është injoruar gjatë viteve te rinisë, që me pare duhet bërë ajo që është e përsosur, dhe pastaj te kërkohet ajo që është e përsosur, cilido qoftë emri nën te cilin mund te gjendet, se përkundrazi duhet shmangur menjëherë gjithçka është e keqe dhe mediokre, pa e luftuar, dhe se tashmë dyshimi mbi mirësinë e një gjëje, icili buron menjëherë te ai që e ka shijen te ushtruar mire, duhet te jetë për ne një argument kundër asaj dhe një arsye për ta shmangur krejtësisht, pavarësisht rrezikut që mund te ngatërrohemi mbi te si dhe te ngatërrojmë gjërat e mira që kuptohen me vështirësi me gjërat e këqija dhe te papërsosura. Vetëm ai që nuk mund te bëjë asgjë me te mire duhet te sulmojë gjërat e turpshme te botes si një ushtar i kulturës. Por ruajtja dhe mësimi i kulturës shkojnë drejt rrënimit nëse ata te tjerët duan te marrin armët dhe, me shqetësime, netë pa gjumë dhe ëndërra te këqia, e shndërrojnë ne një shqetësim te kobshëm paqen e prirjes se tyre dhe te shtëpisë se tyre.

184.

Si duhet treguar historia e natyrës. - Historia e natyrës, duke qenë historia e luftës dhe e fitores se forces morale dhe shpirtërore ne luftën kundër frikës, imagjinatës, përtacisë, besytnisë, çmendurisë, duhet treguar ne mënyrë te tille që te gjithë ata që e dëgjojnë te tërhiqen ne mënyrë te parezistueshme drejt synimit te shëndetit dhe drejt lulëzimit te shpirtit dhe te trupit, drejt ndienjës se gëzueshme te te qenit trashëgimtar dhe vazhdues i asaj që është
njerëzore, dhe drejt një nevojë gjithnjë e me fisnike për te marre persipër gjëra të tilla. Deri tani ajo nuk kagjetur gjuhën e saj të duhur, sepse artistët gojëtarë dhe shpikës te termave te rinj (këtu ndihet nevoja për ta) nuk dinë si ta heqin qafe një lloj mosbesimi ndaj historisë natyrore dhe mbi te gjitha nuk duan te mësojnë me rrënjë asgjë nga ajo. Duhet tua njohim meritën anglezëve se ata ne manualet e tyre te shkencave natyrore për shtresat me te ulëta te popullit kanë bërë hapa te mrekullueshëm drejt atij ideali, dhe për këtë qëllim, ato manuale janë hartuar nga dijetarët e tyre me te shquar, pra nga natyra te kompletuara dhe te bollshme dhe jo, sic ndodh tek ne, nga mediokriteti i kërkimit shkencor.

185.

Gjenialiteti i njerëzimit. - Nëse gjenialiteti, sipas vrojtimit te Shopenhauerit, konsiston te të kujtuarit në mënyrë të koordinuar dhe te gjallë te gjithë asaj që jetohet e që është jetuar, te përpjekja e kryer për te njohur te gjithë evolucionin historik, përpjekje e cila gjithnjë ngre me lart epokën tonë përmbi gjithë te mëparshmet dhe ka shkatërruar për hère te pare muret evjetërqëndanin natyrën ngashpirti, njeriun nga kafsha, moralin nga fizika, atëherë do te mund te kërkohej një përpjekje drejt gjenialitetit te njerëzimit ne kompleksitetin e tij. Historia e plotë, e rimenduar nga njeriu, do te ishte ndërgjegja kozmike.

186.

Kulti i kulturës. - Disa shpirtrave te mëdhenj u është dhënë si shtesë shkurajimi tepër rijerëzor i natyrës se tyre, i verbërisë se tyre, i shtrembërimeve te tyre, i mungesës se masës, me qëllim që ndikimi i tyre i fuqishëm, madje tepër i fuqishëm, te frenohet nga mosbesimi që ngjallin këto cilësi. Sepse sistemi i gjithë asaj që i duhet njerëzimit perte vazhduartë ekzistojë është kaq i gjerë dhe kërkon força kaq te ndryshme dhe te shumta saqë për çdo përparim te njëanshëm, qoftë te shkencës apo te shtetit, te artit apo te tregëtisë, te te cilët këta individë synojnë, njerëzimi si një i tërë duhet te vuajë një shlyerje të rende. Ka qenë gjithnjë një fatkeqësi e madhe për kulturën kur u adhuruan njerëzit. Në këtë kuptim mund të pranohen rregullat e ligjit mozaik, që ndalon te kesh Zota të tjerë pranë Zotit. Kultit të gjeniut dhe te forces duhet t'i vendosim gjithnjë pranë kultin e kulturës, si plotësim dhe ilaç, i cili edheasaj që është materiale, meskine, e ulët, e njohur keq, e dobët, e papërsosur, e njëanshme, mediokre, false, e sipërfaqshme, e deri dhe asaj që është e keqe dhe e rrezikshme, di tu bashkangjisë një dinjitet të arsyeshëm dhedi tëtregojë se e gjithë kjo është e nevojshme; meqë harmonia dhe zhvillimi i gjithë asaj që është njerëzore, e arritur me përpjekje te mahnitshme dhe me raste fatiumë, po aq vepra e cikiopëve dhe e milingonave sa dhe ajo e gjeniut, nuk duhet te shkojë me dëm. Si do te mund t'ia bëjmë pa patur bazën themelore, ne përgj ithësi te thellë dhe shpesh te pasigurt, pa të cilën melodia nuk mund të jetë melodi?

187.

Bota e vjetër dhe gëzimi. - Njerëzit e botes së vjetër dinin me mire t'i sillnin gëzim vetes: ne dimë ta turbullojmë veten me pak. Ata kërkonin gjithnjë mundësi te reja për tu ndier mire dhe zhvillonin festa, megjithë pasurinë e tyre të mendje mprehtësisë dhe te gjykimit. Ndërsa ne ia përkushtojmë shpirtin tonë zgjidhjes se problemeve që synojnë me shumë te na çlirojnë nga dhimbja dhe te eliminojnë shkaqet e pakënaqësisë. Përsa i përket njerëzimit që vuan, te lashtët kërkonin te harronin ose ta kthenin ne ndonjë farë mënyre ndijimin në drejtimin e këndshëm, duke kërkuar ta ndreqnin me ilaçe qetësuese, ndërsa ne sulmojmë shkaqet e se keqes dhe ne përgjithësi preferojmë të veprojmë në drejtimin profilaktik. Ndoshta ne ndërtojmë vetëm themelet mbi te cilat me vonë njerëzit do te rindërtojnë tempullin e gëzimit.

188.

Muzat gënjeshtare. - "Ne marrim shumë vesh nga gënjeshtrat" - kështu këndonin një dite Muzat, kur iu shfaqën Hesiodit. Arrihet në zbulime thelbësore kur konsiderohet artisti si gënjeshtar.

189.

Si mund te jetë një paradoks Homeri. - Nuk ka asgjë me te guximshme, me te tmerrshme, me te pabesueshme, asgjë që ndriçon si një diell dimri mbi fatin njerëzor me shumë se ky mendim që gjendet te Homeri: "Zotat e morën vendimin dhe urdhëruan vdekjen e njerëzve, me qëllim që brezat me te vonë te krijojnë një këngë".
Pra, ne vuajmë dhe vdesim që poetëve te mos u mungojë lënda, dhe pikërisht këtë caktuan Zotat e Homerit, te cilëve iu duket se zbavitjet e brezave te ardhshëm kanë shumë rëndësi ndërkohë që nuk kanë fare rëndësi për ne njerëzit e kohës. Si i erdhën ne kokë ide të tilla një greku?

190.

Justifikim i ekzistencës pas vdekjes. - Shumë ide kanë hyrë ne bote si gabime dhe fantazma, por u bënë te vërteta sepse me vonë njerëzit iu mbivendosën atyre një mbishtesë reale.

191.

Pro-ja dhe Kundra janë te nevojshme. - Ai që nuk e ka kuptuar se çdo njeri i madh duhet jo vetëm të inkurajohet pore dhe, nga dashuria për mirëqenien e përgjithshme, te luftohet, sigurisht që është ende një fëmijë i rritur, ose është edhe ky një njeri i madh.

192.

Padrejtësia e gjeniut. - Gjeniu është jashtëzakonisht i padrejtë kundrejt gjenive, nëse ata janë bashkëkohës te tij. Nga njëra anë beson se nuk ka nevojë për ta dhe prandaj i konsideron ne përgjithësi si një gjë te tepërt, sepse ai është ajo gjë që ekziston edhe pa ata, nga ana tjetër ndikimi i tyre kundërshton pasojat e vrullit të tij elektrik, prandaj i quan ata madje dhe te dëmshëm.

193.

Fati me i keq i një profeti. - Ai punoi njëzet vjet për te bindur bashkëkohësit e vet për idetë e tij. Me ne fund ia doli mbanë, por ndërkohë edhe kundërshtarët e tij ia dolën mbanë: ai vete nuk ishte me i bindur për idetë e tij.

194.

Tre mendimtarë janë baras me një merimangë. - Ne çdo sekt filozofik tre mendimtarë vijnë njëri pas tjetrit sipas kësaj radhe: i pari lind, duke i nxjerrë nga vetja e vêt, lëngun dhe farat, i dyti tërheq prej aty fije dhe end një rrjetë artificiale, i treti u zë pusi viktimave ne mes te kësaj rrjetë, viktimave që ngatërrohen aty, dhe kërkon te jetojë nga filozofia.

195.

Raportet me autorët. - Kur frekuenton një autor, është po aq mënyrë e keqe kur e kap atë për hunde sa dhe kur e kap për brirësh, pasi çdo autor ka brirët e tij.

196.

Goditje e dyfishtë. - Errësimi i mendimit dhe ekzaltimi i ndjenjës janë kaq shpesh të lidhura me vullnetin pa skrupuj për te arritur me te gjitha mjetet dhe për te nxjerrë ne pah vetëm veten tënde, sa dhe ndihma e sjellshme, butësia dhe mirësia janë të lidhura me instinktin e qartësisë dhe te pastërtisë te mendimit, me maturinë dhe brendinë e ndjenjës.

197.

Ajo që lidh e ajo që ndan. - Vallë a nuk gjendet ne kokë ajo që lidh njerëzit, ose kuptimi i asaj që është mallëngjyese, e dobishme apo e dëmshme, dhe ne zemër ajo që i ndan, ose zgjedhja e verbër dhe ecja kuturu ne dashuri dhe ne urrejtje, përkushtimi ndaj njërit ne kurriz te të gjithëve dhe përçmimi, që rrjedh nga kjo, i dobisë se përgjithshme?

198.

Qitës dhe mendimtarë. - Ka qitës te çuditshëm te cilët, edhe pse nuk e kanë goditur dot shenjën, e braktisin vendin e qitjes me krenarinë e fshehtë se në çdo raste kanë dërguar plumbin tepër larg (te për më tutje se shenja), ose se kanë goditur jo shenjën por diçka tjetër. Ka edhe mendimtarë te këtij lloji.

199.

Nga dy anët . - jemi armiqësorë ndaj një tendence dhe ndaj një lëvizjeje intelektuale kur jemi superiorë dhe përçmojmë qëllimin e saj, ose kur qëllimi i saj është tepër i lartë dhe i padukshëm për syrin tonë, ose kur kjo lëvizje është me superiorë se ne. Kështu një parti mund te luftohet nga te dyja anët, nga lart dhe nga poshtë, dhe jo rrallë sulmuesit arrijnë ne përfundimin, nga urrejtja e përbashkët, se ka një lidhje mes tyre, gjë që është me e pështirë se gjithë ajo që ata urrejnë.

200.

Origjinale. - Jo fakti i shikimit për here te pare te një gjëje te re, por ai i shikimit si te re te një gjëje te vjetër, te njohur prej kohësh, te pare e te riparë nga te gjithë, i dallon mendjet realisht origjinale. Zbuluesi i vërtetë është zakonisht ai fanatiku vulgar dhe pa shpirt që mban emrin: rast.

[Legjion]

Fisnik, a po e ban dhe ti si islamiket a? Jeni mshtjell nji turme besimtaresh e po i thurni lavde e temena apostullit tuej a Zotit tuej Niqes a? Tuj shtrue qarqafe ma keq se fetaret a? Ju jeni hala fetare e culla, po shtroni me gjejt rrugen e vertete se bash ktu duket ma se miri se keni zevendesue Atin e Madh me nji mortal t'rendomt siq asht Niqja. Apostull per apostull e zot per zot, hiq fare nuk ndryshoni nga fetaret. Ju jeni hala fetare shembullore!


Zoti ju shpetoft pri t' Ligut.

[RuSsEl_NeSs]

o odeoni i madh!

1 nuk e lexoj nicen

2 skam per ta lexuar

3 ben mire qe e lexon po ben gabim qe mbron te gjithe idete e tij me kaq fanatizem

nqs nuk e ke lexuar supermenin e nices nuk eshte faji im dhe as une ste ndihmoj dot nga ta gjesh por per dicka jam i sigurte sepse kete siguri e gjej tek te dhenat historike...ne to thuhet qarteqe nje nder arsyet qe hitleri nisi luften e 2 botrore ishte frymzimi qe gjeti tek nice....prej ideve te nices ai bente dallime rracore...per kete i dashur odeon te jesh i sigurte

nqs e do nicen aq shum perpiqu te germosh tare se ke per ta gjetur dallimin rracor te apostullit tend

[Cupke_pe_Korce]

legjion, edhe ti paske dale nga udha e perendise mor i uruar? apo e bere si ai dudumeni qe shkoi ne Greqi, dhe kur do ta pagezonin thote: "metke, une ty te kam ne zemer, por keshtu ma do puna sot." se ish musliman i ziu.

lere fisnikun te na mesoje nicen, se ne s'mesojme te verteta, do te mesojme genjeshtra patjeter, dhe keto te fundit jane jo pak te vlefshme.

[Legjion]

ne qfare ore hapet kisha e Niqes ju lutmi shum?

si dhe me shpaten e relaxueme te Demokleut mbi kaptine: qfare sendi ban me sjell ne diten e meshes, se prifterinjte e fese se re, si njerez qe jane dhe kta, po e deshirojne ndofar sendi per "kishen" e tyre per me vazhdue te qete lutjet dhe lavdrimin, m'fal, "adhurimin e filozofis"

amen, mfal, Niqmen

[ILovePejaa]

Pikëpamjet ekstreme nuk sfidohen nga pikëpamjet mesatare, te moderuara, por nga pikëpamjet te kundërta ekstreme.

Shume nga ju qe kundërshtoni filozofinë e Nices, besoj qe nuk e keni lexuar asnjë vepër te tij, prandaj si ka mundësi qe te bëni komente kundër filozofisë se tij? Lexoni veprat e tij, dhe pastaj komentoni rreth ideve te tij. Kontradiktat ne natyre nuk ekzistojnë, RuSsEl_NeSs. Lexo librin e Hitlerin dhe pastaj do te kuptosh se ku e gjeti hitleri frymëzimin për te nisur LIIB.

Sinqerisht,
ILovePejaa

[fisnik]

201.

Gabimi i filozofëve. - Filozofi beson se vlera e filozofisë se tij gjendet te kompleksi, tek ndërtesa, por pasardhësit e gjejnë atë vlerë te guri me të cilin ai ndërtoi dhe me të cilin, që atëherë e deri tani, ndërtohet ende dhe me mire, pra te fakti se ajo ndërtesë mund te rrëzohet e megjithatë ka ende vlerë si material.

202.

Motoja e shpirtit. - Motoja e shpirtit është epigrama mbi vdekjen e një ndjenje.

203.

Ne çastin që paraprin zgjidhjen. - Te shkencat ndodh çdo dite dhe çdo orë që dikush ndalet befas para zgjidhjes, i bindur se përpjekja e tij ishte krejtësit e kotë, ngjashëm me një njeri që, duke kërkuar të zgjidhë një lëmsh, heziton ne çastin kur ky është me afër për tu zgjidhur, sepse pikërisht atëherë ai i ngjan me shumë një nyjeje .

204.

Te shkosh mes fanatikëve. - Njeriu mendimtar dhe i sigurt për intelektin e tij mund te shkojë me sukses për rreth dhjetë vjet mes qenieve imagjinare dhe ne këtë zone te nxehtë te braktisë një farë çmendurie. Kështu ai ka bërë një copë te mire rruge për te arritur me ne tund te ai kozmopolitizëm i shpirtit që mund te thotë pa Paragjykime: "asnjë gjë shpirtërore nuk është e huaj për mua".

205.

Ajër i gjallë. - Me e mira dhe me e shëndetshmja gjë te shkenca, ashtu si te malet, është aj ri i gjallë që fryn te ato. Ata me shpirt te bute (si artistët) ndjejnë neveri dhe e përgojojnë shkencën për shkak të këtij ajri.

206.

Pse te diturit janë me fisnikë se artistët. - Shkenca ka nevojë për natyra me fisnikë se poezia: ato duhet te jenë me te thjeshta, me pak ambicioze, me tolérante, me te heshtura, te mos e mendojnë aq shumë lavdinë, dhe te harrojnë ato gjëra që rrallë për sytë e shumicës duken te denja për një sakrificë te tille te personalitetit. Kësaj i shtohet një dëm tjetër për të cilin ato janë të vetëdijshme: lloji i punës së tyre, kërkesa e vazhdueshme e një thjeshtësie e dobëson vullnetin e tyre, zjarri nuk mbahet me aq intensitet si te vatra e natyrave poetike dhe prandaj ato, qysh gjatë viteve te rinisë, i humbin me shpesh se te tjerat forcën e tyre me te lartë, lulet e tyre dhe siç e thamë, e njohin këtë rrezik. Ne te gjitha rrethanat ato duken me pak te afta sepse shkëlqejnë me pak, dhe mbahen për me pak nga sa janë.

207.

Çfarë gjëje errëson mëshira. - Njeriut te madh i jepen si dhuratë, ne kohërat e mëvonshme, te gjitha cilësitë dhe virtytet e shekullit te tij, dhe kështu çdo gjë e mire vazhdimisht errësohet nga mëshira, e cila e shikon si një figure te shenjtë te e cila mbështeten dhe varen dhurata kushtimore të çdo lloji, derisa figura te mbulohet dhe te fshihet nga dhuratat dhe duke filluar që atëherë ai është me shumë një objekt besimi sesa soditjeje.

208.

Kokë poshtë. - Kur ne kthejmë te vërtetën kokëposhtë, zakonisht nuk vëmë re se edhe koka jonë nuk gjendet atje ku duhet te gjendej.

209.

Origjina dhe dobia e modës . - Kënaqësia e dukshme që provon individi për veten duke vështruar formën e vet nxit imitimin dhe krijon pak nga pak formën e të shumtëve, pra modën. Këta të shumtë duan, nëpërmjet modës,të arrijnë me formën pikërisht atë kënaqësi te dobishme për veten dhe e arrijnë. Nëse merret parasysh sa shkaqe për të pasur frikë dhe për tu fshehur nga frika ka çdo njeri dhe se si tre të katërtat e energjisë dhe dëshirës së tij të mirë mund të paralizohen dhe te bëhen jo të frytshme nga këto shkaqe, duhet t'i jemi shumë mirënjohës modës pasi ajo çliron ato tre te katërta nga zinxhirët, shkakton besim ne vetvete si dhe një takim te ndërsjellë miqësor te atyre që ndihen te lidhur mes tyre me ligjet e vetë modës. Edhe ligjet budallaqe i japin liri shpirtit, me kusht që shumica tuje të nënshtruar atyre.

210.

Ata që zgjidhin gjuhët. - Vlera e shumë njerëzve dhe e shumë librave bazohet vetëm mbi veçorinë e tyre se ata e detyrojnë se cilin te shprehë atë që është më e fshehtë, me intime: ata zgjidhin gjuhët dhe janë leva edhe për dhëmbët me te mbyllur. Edhe shumë ngjarje dhe punë te liga, që ne dukje ekzistojnë vetëm si mallkim për njerëzimin, kanë po atë vlerë dhe atë dobi.

211.

Shpirtra të shfrenuar. - Kush mes nesh do te guxonte te quhej një shpirti lire, nëse nuk do të donte të nderonte si pas mënyrës së tij ata njerëz te të cilët ky emër është ngjitur si një sharje, duke hequr nga supet e tyre një pjesë te ngarkesës te dëmit publik dhe te poshtërimit? Por pikërisht ne do te mund te quhemi me gjithë seriozitetin "shpirtra te shfrenuar" (dhe pa sfida krenare ose bujare) sepse ndjejmë vrapin drejt lirisë si instiktin më të fortë të shpirtit tonë dhe, në dallim me intelektet e vënë nën fre dhe te rrënjosur ne mënyrë te qëndrueshme, e shikojmë idealin tonë thuajse të një endacaku intelektuale, për të përdorur një shprehje modeste dhe thuajse denigruese.

212.

Po, favori i Muzave! - Ajo që Homeri thotë mbi këtë çështje te prek drejt e ne zemër, aq e tmerrshme është: "Muza e donte me gjithë zemër dhe i kishte dhënë te mirën dhe te keqen, meqenëse i mori sytë dhe i dha këngën e ëmbël". Ky është një tekst që për mendimtarët nuk ka fund. Ajo jep te mirën dhe te keqen, kjo është mënyra e saj e te dashurit përzemërsisht! Le te na i shpjegojë dikush ne veçanti perse ne mendimtarët dhe poetët duhet te japim sytë tanë.

213.

Kundër studimit te muzikës. - Edukimi artistik i syrit duke filluar që nga fëmijëria, nëpërmjet vizatimit e pikturës, skicave edhe peizazheve, paraqitjes se personave dhe ngjarjeve, sjell me vetë përfitimin e paçmueshëm për jetën se e bën syrin te mprehtë, te qetë dhe mbrojtës ne vëzhgimin e njerëzve dhe gjendjeve. Nga edukimi artistik i veshit nuk rrjedh një avantazh i tillë dytësor. Prandaj në përgjithësi shkollat popullore bëjnë mire që preferojnë artin e syrit para atij të veshit.

214.

Zbuluesit e fjalëve te fëlliqura. - Shpirtrat e hollë, për te cilët asgjë nuk është me e huaj sesa një fjalë e fëlliqur, shpesh, pas bredhjesh te gjata nëpër shtigjet e maleve, zbulojnë një, dhe nga kjo provojnë një gëzim të madh, me mrekullinë për jo të hollët.

215.

Morali i te diturve. - Një përparim i rregullt dhe i shpejtë I shkencave është i mundur vetëm nëse çdo i ditur nuk do te jetë aq mosbesues sa te shqyrtojë te gjitha llogaritë dhe pohimet e te tjerëve ne fusha që për te janë te h naja. Por kushti për këtë është ky, që secili ne fushën e tij te ketë konkurrentë jashtëzakonisht mosbesues dhe që t’ia shohin mire gishtat. Nga ky afrim i "jo tepër mosbesuesit" me "jashtëzakonisht mosbesuesin" lind drejtësia ne republikën e te diturve.



216.

Shkaku i shterpësisë. - Ka shpirtra tepër te talentuar te cilët mbeten përjetë shterpë vetëm se, nga dobësia e temperamentit, janë tepër te paduruar për te pritur barrën e tyre.

217.

Bota e përmbysur e lotëve. - Pakënaqësitë e shumta që iu shkaktojnë njerëzve kërkesat e kulturës se lartë përfundojnë duke kthyer aq kokëposhtë natyrën saqë njeriu zakonisht sillet ne mënyrë te ngurtë dhe te palëvizshme dhe nuk i mbeten lot veçse për ne rastet e rralla te lumturisë, madje shumë duhet te qajnë edhe nga mungesa e thjeshtë e dhimbjes: zemra e tyre rreh me shumë vetëm ne lumturi.

218.

Grekët si përkthyes - Kur flasim për grekët, ne mënyrë te pavullnetshme flasim ne te njëjtën kohë për të sotmen dhe për të djeshmen. Historia e tyre, e njohur ne mënyrë universale, është një pasqyrë e ndritshme e cila reflekton gjithnjë diçka që nuk gjendet ne vetë pasqyrën. E përdorim lirinë e të folurit për ta që të bëjmë të tjerët te heshtin, që vete grekët te thonë diçka ne veshin e lexuesit te arsyeshëm. Kështu grekët ia bëjnë me te lehtë njeriut modem komunikimin e shumë gjërave te vështira për tu komunikuar dhe te denja për tu medituar.

219.

Për karakterin që fituan grekët. - Ne, nga qartësia e famshme, nga transparenca, thjeshtëria dhe rregulli, nga natyrshmëria e kristaltë dhe ne te njëjtën kohë nga arti i kristaltë i veprave greke, e lëmë veten te bindemi dhe te besojmë lehtësisht se e gjithë kjo iu dha grekëve si dhuratë, se ata për shembull nuk do te mund te kishin bërë gjë tjetër veçse te shkruanin mire, siç thotë një hère Lihtenbergu. Por nuk ka gjë më të nxituar dhe të pabazë se kjo. Historia e prozës nga Gorxhia deri tek Demosteni tregon një punë dhe një lufte për te dalë nga errësira, nga e mbingarkuara, nga e shpëlara ne dritë, aq sa te kujtohet mundimi i heronjve që deshën të hapnin rrugët e para përmes pyjeve e kënetave. Dialogu i tragjedisë është fakti i vërtetë i dramaturgëve, për nga qartësia dhe saktësia e vêt e jashtëzakonshme, ndërkohë që populli ishte prirur në mënyrë fanatike nga simboli dhe aludimi, dhe ishte edukuar pikërisht me këtë nga lirika e madhe korale, ashtu siç është fakti se Homeri i ka çliruar grekët nga fryrja aziatike dhe nga temperamenti i zymtë dhe ka arritur qartësinë e arkitekturës, në tërësi dhe në hollësirat. Nuk konsiderohej aspak e lehtë thënia e gjërave me pastërti dhe me plot dritë. Prej këtëj rrjedh dhe admirimi i madh për epigramën e Simonidit, që paraqitet kaq e thjeshtë, pa kulme të arta, pa lajlelulet e shpirtit: ai thotë atë që duhet të thotë,qartë, me qetësinë e diellit, jo duke kërkuar efektet e vetëtimës. Ngaqë është greke përpjekja e një perëndimi si ta themi të lindur kundrejt dritës, një drithërimë gëzimi përshkon popullin kur dëgjon një sentence lakonike,gjuhën e elegjisë ose aksiomat e shtatë të urtëve. Prandaj paraqitja e mobilizuar ne vargje, që për ne është e rende, ishte tepër e dashur, si detyra e vërtetë apolloniane e shpirtit helenik, për të fituar mbi rreziqe te metrikës dhe errësirën që për me tepër është karakteristike për poezinë. Thjeshtësia, zhdërvjelltësia, thjeshtësia i shtiu në dorën gjeniu i popullit, nuk iu dhuruan. Rreziku i një rënieje te re te aziatikja rëndonte gjithnjë mbi grekët, dhe realisht here pas here i arriti ata si një lumë i thellë vërshues impulsesh mistikë, egërsie dhe errësire elementare. Ne i shikojmë sesi shkojnë ne fund, e shikojmë Evropën si ta themi te përmbytur, te zhytur, sepse Europa ishte atëherë shumë e vogël, por ata dalin gjithnjë mbi ujë, ata notarë dhe zhytës te mire, ata, populli i Odiseut.

220.

Ajo që është vërtet pagane. - Ndoshta, për atë që e njeh botën greke, asgjë nuk është me e çuditshme se zbulimi që grekët, here pas here, jepnin si te thuash festa për te gjitha pasionet dhe prirjet e tyre te këqija natyrore, madje dhe nëpërmjet shtetit përcaktuan një rregull për te festuar atë që kishin tepër njerëzore. Kjo është gjëja realisht pagane e botes se tyre, e pa kuptuar dhe e pakuptueshme nga pikëpamja e krishterimit dhe vazhdimisht e luftuar dhe përçmuar me ashpërsinë me te madhe. Ata e konsideronin këtë gjë tepër njerëzore si te pashmangshme dhe ne vend që ta poshtëronin, preferonin t'i jepnin një lloj te drejte te rangut te dytë duke e ndërtuar në zakonet e shoqërisë dhe të kultit-gjithë atë që te njeriu ka fuqi ata e quanin hyjnore dhe e shkruanin ne muret e qiellit te tyre. Ata nuk mohonin instiktin natyror që shprehet te cilësitë e këqija por e rregullonin dhe e kufizonin në kulte dhe ditë të caktuara, pasi kishin shpikur mjaftueshëm norma parandaluese për t'i dhënë një rrjedhë mundësisht te padëmshme këtyre valëve te egra. Këtu qëndron rrënja e gjithë liberalizmit moral te antikitetit. Asaj që Jetonte ende si e keqe, shqetësuese, e prapambetur dhe kafshërore, asaj që jetonte si barbare, para greke dhe aziatike ne fund te natyrës greke, i lejohej një shfrim i moderuar dhe nuk kishin si qëllim që ta shkatërrojnë krejtësisht. Shteti përqafonte te gjithë sistemin e këtyre rregullave, Shteti që ishte ndërtuar jo mbi individë te veçantë apo kasta, mbi cilësi te përhershme njerëzore. Ne ndërtimin e tij grekët tregojnë atë sens te mrekullueshëm te tipikes dhe te reales që me vonë i bëri te aftë të bëhen hetues te natyrës, historianë dhe gjeografë. Nuk ishte një ligj moral i kufizuar, priftëror ose i përshtatur për kastat që duhej te vendoste mbi kushtetutën e shtetit dhe te kultit shtetëror, por kujdesi i përgjithshëm për realitetin e gjithçkaje njerëzore. Prej nga e nxorën grekët këtë liri, këtë kuptim te reales? Ndoshta nga Homeri dhe nga poetët paraardhës te tij, sepse pikërisht poetët, natyra e te cilëve nuk e ka zakon te jetë me e drejta dhe me e urta, e zotërojnë këtë shije te reales, te asaj që vepron ne çfarëdolloj mënyre, dhe nuk dëshirojnë as ta mohojnë krejtësisht te keqen, atyre iu mjafton që e keqja te moderohet dhe te mos dojë te godasë çdo gjë për vdekje sapo ta helmojë atë nga brenda, pra ata mendojnë si themeluesit greke të shteteve dhe ishin mësuesit dhe pararendësit e tyre.

[Dito]

«… Nga fjalet e tij me te forta, nga thirrja e tij me e forte shfaqet ende nje specie e re teper e rrezikshme por e heshtur, ne menyre diskrete. e cila nga vit pas viti, cdo dite e cdo nate, ka qene kontrast i shpirtit te tij, i cili ne shpellen e tij- mund te jete nje labirinth, por edhe nje miniere ari- ai u kthye ne nje ari te vetmuar por dhe ne nje mbrojtes thesaresh dhe nje dragua…»

filozofi i ri qe Nietzsche pretendon nuk eshte ai i qarti, por i qe germon ne thellesi pa friken e ndotjes; ne thellesite egzistences ai gjendet ne erresire (qe koshienca jone e quan te mundimshme) ne kushte te tilla jetesore qe shfaqin frike, sepse ne esence shfaqet thesari i jetes. ky filozof eshte si dragoi ne mitologjine saksone, eshte nje mbrojtes i thesareve groposur ne zemer te tokes.

Dito.

[fisnik]

221.

Crekë që bëjnë përjashtim. - Ne Greqi, shpirtrat e thellë, skematikë, te rende, bënin përjashtim, ndërsa shpirti i popullit prirej më shumë për ta konsideruar si një lloj deformimi atë që ishte serioze dhe e thellë. Te marrësh hua nga te huajt format, te mos i krijosh por t'i ndryshosh deri sa tu japësh atyre pamjen me te bukur, kjo është tipike greke. Të imitosh, jo për qëllime praktike, por për te shkaktuar iluzionin artistik, për tu bërë përsëri dhe gjithnjë zot i seriozitetit, për te rregulluar, hijeshuar, thjeshtësuar, ky është procesi që shkon nga Homeri deri te sofistët e shekullit te tretë dhe te katërt te erës sonë, deri te sofistët që janë krejtësisht pamje e jashtme, fjalë pompoze, sjellje entuziaste dhe u drejtohen shpirtrave krejtësisht te zbrazët, te etur për pamje, tinguj dhe efekte. Dhe tani le te përçmohet madhështia e atyre grekëve që bënin përjashtim dhe që krijuan shkencën! Kush rrëfen porta, rrëfen historinë heroike te shpirtit njerëzor!

222.

E thjeshta nuk është as e para as e fundit ne rendin e kohës. - Ne historinë e ideve tetarë, imagjinata fut aty shumë zhvillime tase dhe shumë shkallëzime, pra ne gjëra që realisht piqeshin jo njëra nga tjetra dhe njëra pas tjetrës, por njëkohësisht dhe ndarazi. Veçanërisht ajo që është e thjeshtë ende sot ka famën e te qenit me e lashtë dhe që vjen prej zanafillës. Jo pak gjëra njerëzore burojnë nëpërmjet një zvogëlimi dhe ndarjeje, dhe jo nëpërmjet një dyfishimi, një shtimi, një përbërjeje.
Besohet për shembull ende dhe sot te një zhvillim gradual i paraqitjes se Zotave, nga idhujt e paformë prej druri e prej guri deri te bërja e lyre krejtësisht njerëzore, Një fakt çështja qëndron kështu: për sa kohë që hyjnia u zhvendos dhe besohej se ekzistonte ne pemë, copa drurësh, gurë apo katshë, ishte gabim, madje sakrilegj, ta bëje njerëzore figurën e saj. Te parët poetët, që ishin jashtë kultit dhe mallkimit të turpit fetar, edukuan fantazinë më të brendshme të njerëzve dhe e bënë ta pranojë këtë. Por kur mbizotëronin përsëri gjendje shpirtërore dhe çaste te devotshme, ky ndikim çlirimtar i poetëve tërhiqej prapa dhe shenjtëria qëndronte, me pas si dhe me pare, nga ana e te përbindshmes, te tmerrshmes, te asaj që është pikërisht jo njerëzorja. Por edhe shumë nga ajo që fantazia e brendshme guxon te shfaqë, e transferuar ne një paraqitje te jashtme dhe trupore, do te shkaktonte një pasojë te dhimbshme: syri i brendshëm është mjaft me i guximshëm dhe me pak i turpshëm se ai i jashtmi (nga kjo rrjedh vështirësia e njohur dhe pamundësia e pjesshme për te shndërruar subjekte epikë ne dramatikë). Fantazia fetare nuk dëshiron te besojë për një kohë te gjatë aspak te identiteti i Zotit me një imazh: imazhi duhet te lërë te shfaqet numën i hyjnisë në ndonjë mënyrë të mistershme,jo krejtësisht te imagjinueshme, si veprues dhe i lidhur me vendin. Imazhi me i lashtë i një Zoti duhet te strehojë dhe ne te njëjtën kohë te fshehë Zotin, ta tregojë atë por jo ta shfaqë si pamje. Asnjë grek ne brendësinë e tij nuk e ka konsideruar Apollonin e tij si një kolonë druri, Erosin e tij si një masë guri: këto ishin simbole që pikërisht duhet te frikësonin nga shfaqja e dukshme. E njëjta gjë ndodh me ata drurët me te cilët paraqiteshin me gdhendje meskine anëtarë të veçantë, ndonjëherë në numrat e bollshëm, si një Apollon i Lakonias që kishte katër duar dhe katër sy. Te e papërsosura, te e dyshimta dhe te tepër e plota gjendet një shenjtëri që te shtie tmerrin, e cila duhet te ndalojë që të mendohet për njerëzoren, për atë që ka forme njerëzore. Nuk është një shkallë embrionale e artit ajo ku modelohen forma te tilla, thuajse sikur ne epokën kur nderoheshin imazhe te tilla nuk ishte e mundur të flitej më qartë, të krijoheshin figura më të pranueshme për shqisat. Përkundrazi, ndihej neveri pikërisht nga një gjë e vetme, nga shprehja e drejtpërdrejtë. Ashtu si qeliza fsheh gjënë me te shenjtë, numen-in e vërtetë te hyjnisë dhe e mbështjell një gjysmë errësirë te mistershme, por jo krejtësisht, ashtu nga ana e tij tempulli fsheh qelizën, me një mburojë dhe perde, nga syri i pacipë, por jo krejtësisht. Kështu imazhi është hyjni dhe ne te njëjtën kohë vendi ky fshihet hyjnia. Vetëm kur jashtë kultit, në botën profane te garave te luftës, gëzimi i shkaktuar nga fituesi ne luftë u ngjit ne një shkallë aq te lartë saqë dallgët e ngritura aty u zbrazën ne detin e ndjenjës fetare, vetëm kur statuja e fituesit u ngrit në oborrin e tempullit, dhe vizitori i përshpirtshëm i tempullit duhej, me apo pa dëshirën e vet, ta mësonte syrin dhe shpirtin e tij me këtë vizion te pashmangshëm te bukurisë dhe te forcës njerëzore, ne mënyrë që duke i pasur pranë ne vend dhe ne shpirt, nderimi i njeriut dhe ai i Zotave te ngatërroheshin mes tyre, vetëm atëherë humbi edhe frika e bërjes njerëzore te imazhit hyjnor, dhe u hap arena e madhe për plastikën e madhe. Por ende me këtë kufizim, që kudo duhet te adhurohet, te mbrohet forma tepër e lashtë dhe shëmtia tepër e lashtë, që imitohen ne zell. Heleni që shenjtëron dhe dhuron mund te ndjekë tani ne bekim te plotë prirjen e vêt për ta lënë Zotin te bëhet njeri.

223.

Ne cilat vende duhet udhëtuar. - Vëzhgimi i drejtpërdrejtë i vetes nuk mjafton dhe është mjaft larg nga njohja e vetes. Kemi nevojë për historinë sepse e shkuara rrjedh te ne me njëqind valë, ne vete nuk jemi gjë tjetër veçse ajo që ne çdo çast ndjejmë nga ky vërshim i vazhdueshëm. Dhe këtu nëse duam te zhytemi ne lumin e qenies sonë, ne dukje vetëm yni dhe personal, vjen sentenca e Heraklitit: "Nuk lundron dot dy herë në të njëjtin lumë". Kjo është një urtësi që, edhe pse dalëngadalë është vjetruar, ka mbetur po aq e forte dhe ushqyese sa nuk ka qenë kurrë. Sa për këtë tjetrën që, për te kuptuar historinë duhen kërkuar mbetje te gjalla te epokave historike, duhet udhëtuar, siç udhëtoi Herodoti plak, nëpër kombe të cilët janë vetëm shkallë të palëvizshme të kulturave të lashta, mbi te cilat mund te pushosh, veçanërisht drejt të ashtuquajturave popullsi të egra ose gjysmë te egra, atje ku njeriu ka zhveshur veshjen evropiane apo nuk e ka veshur fare atë. Por ka një art dhe një program udhëtimi shumë më të hollë, që jo gjithnjë e bën të nevojshme shtegtimin nga vendi ne vend për mijëra milje. Ka shumë te ngjarë që tre shekujt e fundit, me te gjitha nuancat kulturore dhe përthyerjet e tyre, vazhdojnë të jetojnë edhe ne afërsinë tonë, duhet vetëm që te zbulohen. Ne shumë familje, por edhe në njerëz të veçantë, shtresat janë ende të mbivendosura ne mënyrë te bukur dhe te dukshme. Gjetkë ka zhvendosje të shkëmbinjve më të vështira për tu dalluar. Sigurisht, në vende të fshehta, ne lugina paktë njohura, brenda komuniteteve te mbyllura, mund te ruhet me lehtë një fragment i nderuar i mentalitetit shumë te lashtë, dhe aty duhet gjurmuar, ndërkohë që është për shembull e pagjasë te bësh zbulime te tilla ne Berlin, ku njeriu vjen ne këtë bote i lare dhe i hekurosur. Kush, pas një ushtrimi të gjatë në këtë art te udhëtarit, është bërë një Argo me njëqind sy, mund te përfundojë duke shoqëruar ngado unin e tij - dua te them egon e tij - dhe ne Egjypt dhe ne Greqi, ne Bizant dhe ne Rome, ne France dhe ne Gjermani, ne kohën e popujve shtegtarë apo te atyre stabël, gjatë Rilindjes dhe gjatë Reformës, në atdhe dhe ne vend te huaj, ne det, ne pyll, ne fusha e ne male do te zbulojë aventurat e udhëtimit te kësaj egoje që formohet dhe shndërrohet. Kështu njohja e vetes bëhet njohje e te gjithës ne raport me gjithë te shkuarën, ashtu si, sipas një ndërlidhjeje konsideratash te ndryshme dhe vetëm te prekura këtu, përcaktimi dhe edukimi i vetes, te shpirtrat me te lire dhe largpamës, mund te bëhej një dite përcaktimi i se tërës, ne raport me çdo shoqëri njerëzore te ardhshme.

224.

Balsam dhe helm. - Kjo konsideratë nuk do te mund te jetë kurrë e thelluar aq sa duhet: krishterimi është feja e lashtësisë se plakur, premisa e tij janë popujt e qytetërimit antik, te degjeneruar, mbi këta ai mundi dhe mund te veprojë si një balsam. Ne epokat kur veshët dhe sytë janë "plot me balte", aq sa nuk e kapin me zërin e arsyes dhe te filozofisë, aq sa nuk mund te shohin me urtësinë e personifikuar, edhe ne mbajttë kjo emrin e Epitetit apo te Epikurit, ne epoka te tilla ndoshta kryqi i ngritur i martirëve dhe "varri i gjykimit final" mund të veprojnë për të çuar këta popuj drejt një vdekjeje të përshtatshme. Mendo pak për Romën e Xhovenales, te këtij thithëlope helmatisëse me sytë e Venusit dhe atëherë do ta mësosh se çfarë do te thotë te ngresh një kryq para "botes", atëherë nderohet komuniteti i heshtur i krishterë dhe i je mirënjohës atij për faktin që pushtoi botën greko-romake. Nëse atëherë shumica e njerëzve lindnin si ta themi me një shpirt te nënshtruar dhe me ndijime pleqësore, çfarë përfitimi ishte te takoje krijesa që ishin me shumë shpirt sesa trup dhe dukeshin se realizonin emigracionin grek te hijeve te Ades: figura të ndrojtura, luhatëse, cingëruese dhe dashamirëse, ne pritje te një "jetë me te mire" dhe për këtë arsye te privuar nga kërkesat, përbuzës ne heshtje dhe te durueshëm me krenari! Ky krishterim, si një tingull i mbrëmje-s i lashtësisë së mirë, i luajtur nga një kambanë e krisur dhe e lodhur por gjithsesi me një tingull te mire, është një balsam për syrin edhe te atij që tani përshkon ata shekuj vetëm nga kjo pikëpamje historike, se çfarë duhet te ketë qenë kjo për njerëzit e atëhershëm! Ndërsa për popujt e rinj dhe barbare krishterimi është helm. Ne shpirtin heroik, fëmijëror dhe kafshëror të gjermanit të lashtë për shembull, te mbillje doktrinën e mëkatit dhe te dënimit do te thoshte asgjë me shumë se ta helmoje atë. Një fermentim i stërmadh dhe dekompozim kimik, një çrregullti e ndjenjave dhe gjykimeve, një gëzim dhe formim i gjërave aventurore duhej te ishte rrjedhoja dhe ne një kohë me te vonë e te nderuar, një dobësim themelor i këtyre popujve barbare. Sigurisht, pa këtë dobësim, çfarë do te na mbetej ende nga kultura greke? Dhe nga gjithë e shkuara kulturore e llojit njerëzor? Sepse barbarët e paprekur nga krishterimi merrnin vesh me se miri nga shkulja e qytetërimeve te lashta, siç e tregojnë me një qartësi te
tmerrshme pushtuesit paganë te Bretanjës se romanizuar. Krishterimi duhej, kundër vullnetit te tij, te kontribuonte për ta bërë të pavdekshme 'botën' antike.
Tani, edhe këtu mbetet një pyetje e kundërt dhe mundësia e një llogaritjeje te kundërt: pa dobësimin e shkaktuar nga helmi i përmendur, vallë njëri ose tjetri nga këta popujt e freskët, për shembull gjermani, a do te kishte qenë ne gjendje te gjente pak nga pak vete një kulturë me te lartë, te vetën dhe te re? Një kulturë për te cilën do te kishte humbur për njerëzimin dhe nocioni me i largët? Edhe këtu ndodh si ngado: nuk dihet, për te folur me n|ë gjuhë te krishterë, nëse duhet t'i jetë me mirënjohës Zoti djallit apo djalli Zotit për faktin që gjërat shkuan ashtu siç shkuan.

225.

Feja te bën te lumtur dhe te mallkuar. - Një i krishterë që humbet mes mendimesh te ndaluara mundet fare mire ta pyesë veten: A është vërtet e domosdoshme që te Jetë vërtet një Zot, pranë një qengji që e paraqet atë, nëse besimi ne ekzistencën e këtyre krijesave mjafton për te prodhuar te njëjtat pasoja? A nuk janë këto krijesa te tepërta, ne rastin që ato ekzistojnë vërtet? Sepse te gjitha përfitimet, ngushëllimet, gjithë ajo gjë moralizuese, errësuese dhe shtypëse që feja e krishterë i jep shpirtit njerëzor, niset nga ajo fe dhe jo nga objektet e asaj feje. Këtu gjërat qëndrojnë si ne rastin e njohur: nuk ka pasur kurrë shtriga por shkaqet e tmerrshme te besimit te shtrigat ishin te njëjtët me ata sikur te kishte vërtet shtriga. Për te gjitha rastet ne te cilat i krishteri prêt ndërhyrjen e drejtpërdrejtë te një Zoti, por e pret me kot sepse nuk ka Zot, feja e tij është mjaft e aftë te gjejë rrugëdalje e arsye për tu qetësuar, këtu është patjetër një të plot me shpirt. Të thuash te vërtetën, deri tani besimi nuk ka mundur të zhvendosë malet vërtetë, edhe pse nuk e di sekush e mbështet këtë gjë, por di te ngrejë male edhe aty ku nuk janë.

226.

Tragjikomedia e Kegensburgut. - Mund te shihet andej-këtej me një qartësi te tmerrshme tragjikomedia e fatit e cila, ne pak dite, ne një vend te vetëm, lidh me gjendjen dhe opinionet e një njeriu të vetëm litarin e shekujve pasues, mbi te cilin dëshiron t'i bëjë te kërcejnë. Kështu fati i historisë moderne gjermane është lidhur me ditët e debatit te Regensburgut. Zgjidhja paqësore e gjërave që i përkasin Kishës dhe e zakoneve, pa luftëra fetare, pa kundër reformë, dukej e siguruar, dhe po kështu bashkimi i kombit gjerman. Fryma e bute dhe e thellë e Kontarinit fryu fitimtare për një çast mbi zënkën teologjike, duke përfaqësuar mëshirën e pjekur italiane, që rrezatonte nga flatrat e saj agimin e lirisë se shpirtit. Por koka kafkëmadhe e Luterit, plot me dyshime dhe frikëra te tmerrshme, nguli këmbë: meqë justifikimi nëpërmjet faljes i dukej zbulimi i tij i madh, parulla e tij nuk i besonte kësaj teze ne gojën e italianëve, ndërkohë që këta, siç është vënë re, e kishin gjetur tashmë me përpara dhe e kishin shpërndarë ne fshehtësi tejpërtej gjithë Italisë. Luteri pa ne këtë pëlqim te dukshëm ligësitë e djallit dhe e pengoi aq mirë sa mundi veprën e paqes. Ne këtë mënyrë bëri te përparonin me një goxha hap pikëpamjet e armiqve te perandorisë. Dhe tani, për te pasur ende përshtypjen e një tragjikomedie te trishtuar, shtohet se asnjë nga tezat rreth te ci lave debatohej atëherë ne Regensburg, as ajo e mëkatit origjinal as ajo e shpërblimit nëpërmjet një ndërhyrësi, as ajo e justifikimit të fesë, nuk është ne asnjë mënyrë e vërtetë apo ka të bëjë diçka me te vërtetën, ne mënyrë që te mund te mbahen ende sot si te padiskutueshme. Gjithsesi për ato bota u përfshi nga flakët, për ato opinione të cilave nuk iu përgjigjen as fakte dhe as realitete, ndërkohë që për sa u përket çështjeve te pastra filozofike, për shembull shpjegimit të fjalës se shenjtëruar të Kungimit, është i lejueshëm te paktën një debat sepse këtu mund te pranohet se thuhet e vërteta. Por aty ku nuk ka asgjë, edhe e vërteta i humb te drejtat e saj. Se fundi nuk mbetet te themi tjetër veçse këtë, që atëherë gurgullonin burime force aq te fuqishme saqë pa athtë gjithë mullinjtë e botes moderne nuk do te mund te rrotulloheshin me një force te tille. Dhe mbi te gjitha ka rëndësi forca, pastaj ka rëndësi e vërteta, ose nuk ka rëndësi fare-apo nuk është e vërtetë o bashkëkohësit e mi te dashur?

227.

Gabimet e Gëtes. -Gëtja është përjashtimi i madh mes artistëve te mëdhenj ne këtë gjë, që ai nuk jetoi ne kufizimin e mjeteve te tij reale, sikur këta për te dhe për gjithë botën te ishin thelbësorja dhe karakteristikja, absolutja dhe e fundit. Ai besonte dy here se zotëronte diçka me te lartë nga ajo që zotëronte realisht, dhe gaboi ne gjysmën e dytë të jetës së tij, në të cilën shfaqet krejtësisht ti pushtuar nga bindja se ishte një nga me te mëdhenjtë e zbuluesve dhe gjetësve shkencorë. Por ai ishte ngatërruar tashmë edhe ne gjysmën e pare te jetës se tij: ai donte nga vetja diçka me te lartë nga sa i dukej se ishte poezia, dhe këtu gaboi. Që natyra kishte dashur të bënte me te një artist plastik, ky ishte sekreti që digjej dhe flakëronte ne brendësi te tij, që e shtyu drejt Italisë për të shfryrë dufin ne këtë gabim duke u bërë kështu viktima e tij. Se fundi ai zbuloi, ai i gjykueshmi, kundërshtari i hapur ndaj çdo iluzioni te pakuptimtë, sesi një mashtrues Koboido i dëshirës e kishte joshur te besonte ne këtë prirje te tijën, sikur ai te donte te hiqte qafe pasionin më të madh të vullnetit të tij dhe të ndahej prej saj. Bindja,e shfaqur dhe e fshehur dhimbshëm, e nevojës për tu ndare buçet e plotë ne gjendjen shpirtërore te Tasos. Mbi te, mbi këtë "Vërtet te thelluar", fërfëllon parandjenja e një gjëje me te keqe se vdekja, njësoj sikur dikush i thotë vetes: "Tani mori fund, pas kësaj ndarjeje, si mund te vazhdoj te jetoj pa u çmendur?"
Te dy këto gabime themelore te jetës se tij i dhanë Gëtes, ne lidhje me një pozicion thjesht letrar përballë poezisë, sic e njihte bota ne atë kohë, një sjelije shumë te paanshme dhe te dukshme shumë arbitrare. Duke lënë mënjanë kohën në tëcilën Shileri, i gjori Shiler që nuk kishte kohë dhe nuk linte kohë, e shtyu jashtë frikës së përmbajtur te poezisë, nga frika e çdo natyre dhe zanati letrar, Gëtja u shfaq si një grek që kërkon andej-këtej një te dashur, me dyshimin se kjo është një Perëndeshë dhe se cilës ai nuk mund t'i vërë një emër sic duhet. Ne gjitha poezitë e tij vërehet afrimi i frymës se plastikës dhe te natyrës, tiparet e këtyre figurave që i vinin rrotull përpara, dhe ndoshta ai besonte gjithnjë se ishte ne gjurmët e metamorfozës se një Perëndeshe, ishin, pa e dashur dhe e ditur ai, tiparet e gjithë bijve të artit të tij. Pa kaluar në rrugën e gabimit ai nuk do te ishte bërë Gëte, ose me mire, artisti i vetëm gjerman i te
shkruarit që ende sot nuk është vjetruar, sepse pikërisht dëshiroi te ishte po aq pak shkrimtar sa pak ishte dhe gjerman i prirur.

228.

Udhëtarët dhe shkallët e tyre. - Udhëtarët dallohen sipas pesë gradëve: ata te se pares dhe me te ulët shkallë janë udhëtarët që udhëtojnë dhe janë parë të udhëtojnë, e thënë hollë hollë, ata "çohen te udhëtojnë" dhe janë pothuajse te verbër, te dytët shikojnë gjëra realisht ne bote, te tretëve u ndodh diçka, si pasojë e asaj që kanë parë, te katërtit jetojnë atë që është për ta sukses brenda tyre dhe vazhdojnë ta mbajnë me vête, dhe se fundi janë disa njerëz me force shumë te lartë që ne fund duhet te bëjnë patjetër që te tjerët te jetojnë natë kanë pare ata, pasi e kanë jetuar dhe përvetësuar, nëveprime dhe vepra, sapo te jenë kthyer ne shtëpi. Ngjashëm me këta pese lloje udhëtarësh, te gjithë njerëzit ne përgjithësi shkojnë për pelegrinazh nëpër jetë, me te ulëtit si gjëra thjesht pasive, me te lartët si njerëz që dinë te jetojnë gjithë jetën pa u mbetur asnjë mbeturinë nga ngjarjet e brendshme.

229.

Duke u ngjitur me lart. - Sapo ngjitesh me lart se ata që deri tani na admironin, atyre iu duket sikur kanë rënë dhe janë rrëzuar, sepse ata besonin në të gjitha rrethanat se ishin deri tani lart bashkë me ne (dhe madje, nëpërmjet nesh).

230.

Masa dhe mjeti. - Është mire te mos flasësh kurrë për dy gjëra shumë te larta: për masën dhe për mjetin e duhur. Vetëm pak njerëz e njohin forcën dhe shenjat, nga shtigjet e mistershëm te ngjarjeve dhe te evolucioneve te brendshme. Ata nderojnë te ato diçka hyjnore dhe kanë frikë të flasin me zë të lartë. Te gjithë te tjerët mezi ia vënë veshin asaj që flitet, dhe besojnë se bëhet fjalë për gjëra te mërzitshme dhe mediokre, përjashtuar ndoshta ata që kanë kapur një tingull paralajmërues te niset nga mbretëria e atyre, por kanë mbyllur veshët për te mos e dëgjuar. Tani kujtimi i kësaj i bën te keq e i zemëron.

231.

Njerëzillëku i te pasurit miqësi dhe i te pasurit mësues. - "Nëse ti shkon drejt lindjes, unë do te shkoj drejt perëndimit" – te ndjesh kështu është shenja më e lartë e njerëzillëkut në marrëdhëniet e brendshme. Pa këtë ndjenjë, çdo miqësi, çdo lidhje mes mësuesish dhe dishepujsh shndërrohet ne një hipokrizi.

232.

Njerëzit e thellë. - Njerëzit me mendime te thella sillen si komedianë ne lidhjet me te tjerët sepse atëherë, me qëllim që te kuptohen, duhet të simulojnë gjithnjë sikur janë sipërfaqësorë.

233.

Për përçmuesit e "njerëzimit si kope". - Kush i konsideron njerëzit si një kope dhe u ikën sa me shpejt te jetë e mundur, sigurisht që do te arrihet shpejt prej tyre dhe do te goditet nga brirët e tyre.

234.

Krimi me i madh kundrejt mendjemëdhenjve. - Kush i jep një tjetri në shoqëri një rast për të shpalosur me lumturi dijen e tij, ndjenjat e tij, përvojën e tij, vendoset mbi atë dhe kështu, nëse tjetri nuk e konsideron si pamasë me te lartë se vetja, kryen një atentat kundër kryelartësisë se këtij, ndërkohë që besonte pikërisht se po kënaqte këtë kryelartësi.

235.

Zhgënjim. - Kur një jetë e gjatë, një veprim i gjatë dhe fjalët e shkrimet japin një dëshmi publike te një personi, zakonisht marrëdhënia me te të zhgënjen, për një arsye të dyfishtë: e para sepse pritet shumë nga një marrëdhënie që zgjat një copë te vogël kohe, pra aty nuk dalin te gjitha gjërat te cilat janë bërë të dukshme nga njëmijë raste te jetës, dhe pastaj sepse personi, madhësia e te cilit është bërë e njohur, nuk jep asnjë mendim që te duket i madh edhe ne hollësi. Ai është tepër i plogët dhe ne jemi tepër të paduruar.

236.

Dy burime te mirësisë. - Trajtimi i te gjithë njerëzve me te njëjtën mirësi dhe qenia dashamirës padallim personash mund te jetë po aq shpallja e një përçmimi te thellë për njerëzit sa dhe një dashurie te thellë për njerëzit.

237.

Shtegtari i maleve i flet vetes. - Ka shenja te sigurta për faktin se ti ke mbërritur me përpara dhe me lart: tani përreth teje ka me shumë liri dhe gjerësi pamjeje, ajri fryn me i freskët, por edhe më i ëmbël, ti ke harruar çmendurinë e te ngatërruarit te ëmbëlsisë me nxehtësinë, hapi yt është me i gjallë, është bërë me i sigurt, te janë rritur së bashku guximi dhe gjykimi. Për të gjitha këto arsye tani rruga jote do te jetë e vetmuar dhe ne çdo rast me e rrezikshme se me pare, edhe pse sigurisht jo ne masën që besojnë ata që të shikojnë ty shtegtar te ngjitesh nga lugina e mjegullt ne mal.

238.

Përjashto te afërmin. - Është e qartë, vetëm mbi qafën time koka ime nuk është vendosur mire, sepse është vënë re se çdo njeri tjetër di me mirë se mua se çfarë duhet të bëj unë dhe çfarë të lë pa bërë. Vetëm vetes time, o djall i mjerë, unë nuk di t'i vij ne ndihmë! A nuk jemi te gjithë ne si statuja, te cilave iu janë vënë koka false? A nuk është e vërtetë, o i afërm i dashur? -Jo, vetëm ti bën përjashtim.

239.

Masë parandaluese. - Personat, te cilëve iu mungon respekti për atë që është personale, nuk duhen frekuentuar, ose me mire duhet që me pare, pa mëshirë, tu vendosësh atyre prangat e mirësjelljes.

240.

Te duash te dukesh i kotë. - Ne bisedë me njerëz te panjohur ose pak te njohur te shprehësh vetëm mendime te zgjedhura, te flasësh për njohjet e tua te shquara, për ngjarjet dhe udhëtimet e rëndësishme, është një shenjë që nuk je krenar, ose te paktën që nuk do te dukesh krenar. Kotësia është maska e mirësjelljes se njeriut krenar.

[Dito]

Tek shfletoja sot nje nder veprat e te madhit Nietzsche, lexova disa rreshta te cilat me dhane te kuptoj qe asnje filozof nuk shprehet keq, perkundrazi ata sulmojne njeri tjetrin vetem mbi shkakun e nihilizmit pra ndryshimit dhe normalisht cdo filozofi ka kohen e saj.
Pra askush nga ne nuk ka te drejte te pergojoje emra te medhenj filozofesh si Platoni, Kant, Shopenhauer, Vagner, Dostojewski, Aristoteli, Nietzsche, etj....
Filozofia e tyre eshte vertet shume e thelle per ne njerezit e zakonshem, asnjeri prej nesh nuk ka vetine te zhytet thelle ne boten e tyre dhe te analizoje thelle ata, perkundrazi ne kapemi pas fjalish dhe fragmentesh dhe mundohemi ti keqinterpretojme apo ti metojme sipas shijeve tona. Pra perfundimisht per mua njerez te tille nuk pergojohen Nderohen.

Dito.