Nietzsche

[Cupke_pe_Korce]

Faleminderit fisnik!

[fisnik]

Friedrich Nietzsche

UDHËTARI DHE HIJA E TIJ (I)

1.

Për të zhgjënjyerit nga filozofia. - Nëse ju deri tani keni besuar te vlera superiore e jetës dhe tani ndiheni të zgënjyer, mos duhet vallë tani ta hidhni poshtë me çmimin më të ulët atë?

2.

Të bastarduarit. - Mund të bastardohesh edhe në lidhje me qartësimin e ideve: sa pështirosëse bëhet atëherë tregëtia me personat e errët, të mjegullt, që synojnë dhe paraqesin këtë! Çfarë efekti qesharak e në të njëjtën kohë jo të pastër shkakton endja e tyre e përjetshme në ajër dhe gjuetia e tyre, gjithsesi pa arritur të fluturojnë e të kapin diçka!

3.

Të dashuruarit me realitetin. - Ai që më në fund e merr vesh sa shumë dhe sa gjatë e kanë tallur të tjerët, përqafon nga inati edhe realitetin më të urryer, në mënyrë të tille që duke e konsideruar rrjedhën e botës në kompleksitetin e saj, realiteti të përfshijë gjatë të gjitha kohërave njerëzit më të mirë, sepse më të mirët janë vënë në lojë gjithnjë dhe më gjatë.

4.

Progresi i lirisë se shpirtit. - Nuk mund të qartësohet me mirë dallimi mes mendimit të lirë të dikurshëm e atij të sotmit sesa duke kujtuaratë sentencë që, për ta imagjinuar dhe formuluar, ishte e nevojshme gjithë trimëria e shekullit të tetëmbëdhjetë dhe që, sidoqoftë, e matur me mentalitetin e sotëm, shndërrohet në një çiltërsi jo teë vullnetshme: dua të them sentenca e Volterit: "Croyez-moi, mon ami, l'erreur aussi a son mérite". (Besomni, miku im, që edhe gabimi e ka meritën e vet).

5.

Një mëkat i trashëguar i filozofëve. - Filozofët, në tëe gjitha kohërat, kanë përvetësuar sentencat e atyre që studiojnë njerëzit (pra të moralistëve) dhe i kanë bastarduar ato duke i marrë në kuptimin absolut dhe duke dashur ta tregojnë si të domosdoshme atë që moralistët e konsideronin vetëm si një tregues të përafërt ose si një të vërtetë të pjesshme për një fshat apo qytet gjatë rreth dhjetë vjetëve, dhe pikërisht nga kjo filozofët besonin se ishin ngritur mbi moralistët. Kështu, si baza të doktrinave të ndrituara të Shopenhauerit mbi vendin udhëheqës të vullnetit ndaj intelektit, mbi pandryshueshmërinë e karakterit, mbi karakterin negativ të kënaqësisë (të cilat të gjitha, ashtu siç i kupton ai, janë gabime), gjenden fjalë te urta popullore, të paraqitura nga moralistët. Edhe vetë fjala "vullnet" që Shopenhaueri ia përshtati përshkrimit të përbashkët të shumë gjendjeve njerëzore dhe që i futi një te çarë gjuhës, me përfitim të madh për veten e tij në cilësinë e moralistit (meqë tani iu lejua te fliste për "vullnet" ashtu siç kishte folur Paskali), pra tashmë "vullneti" i Shopenhauerit u bë një fatkeqësi për shkencën në duart e autorit të tij për shkak të vrullit filozofik të përgjithësimit. Sepse ky vullnet u bë një metaforë poetike ngaqë u pretendua se te gjitha gjërat në natyrë kanë një vullnet. Së fundi u abuzua duke bërë me të një objektivitet të rremë, me qëllimin që te përdoret për të gjitha llojet e çrregullimeve mistike, dhe te gjithë filozofët e modeës e përsërisin dhe duket tamam sikur e dinë që teë gjitha gjërat kanë një vullnet, që ky "një-vullnet" ekziston (gjë e cila do të thotë se, pas përshkrimit që iu bë kësaj "gjithçka ka një vullnet", sigurisht njeriu dëshiron të marrë djallin budalla për Zot).

6.

Kundërfantazistëve. - Fantazisti mohon teë vërtetën para vetes, gënjeshtari vetëm para të tjerëve.

7.

Armiqësorë ndaj dritës. - Një njeri duhet ta ketë të qartë se nuk e kuptojnë kurrë me përpikmëri kur mbështetet te e vërteta, por gjithnjë nga e mundshmja dhe shkallët e saj zbulohet, me gëzimin e hapur që provon personi i mësuar kështu, se sa shumë e preferojnë njerëzit pasigurinë e horizontit shpirtëror dhe se si ata, në fund të shpirtit të tyre, e urrejnë të vërtetën për arsye të saktësisë se saj. Mos kjo varet nga fakti se të gjithë në brendësinë e tyre kanë frikë se drita e të vërtetës mund të bjerë një herë e mirë dhe shumë e forte mbi ta? Apo duan të përfaqësojnë diçka dhe kështu nuk duhet ditur me saktësi se çfarë janë ata realisht? Apo mos ndoshta është vetëm tmerri nga drita tepër e qartë me të cilën nuk janë mësuar shpirtrate tyre të perënduar dhe lehtësisht të verbueshëm prej lakuriqësh nate shkaku që e urrejnë atë?

8.

Skepticizmi i të krishterëve. - Pilati, me pyetjen e tij: "çfarë është e vërteta?" sot nënkuptohet me gjithë dëshirë si avokat i Krishtit, për të hedhur dyshimin, në dukje të thjeshtë, mbi gjithçka që njihet dhe që mund të njihet, dhe për të ngritur kryqin mbi sfondin e tmerrshëm të pamundësisë së dijes.

9.

*Ligj natyror* është një fjalë supersticioze. - Nëse ju flisni me shumë entuziazëm për qëndrimin në përputhje me ligjet e natyrës, ose duhet te pranoni se të gjitha gjërat natyrore caktojnë, me bindje të lirë si subjekte të vetës së vet, një ligj të tyren (dhe në këtë rast ju admironi moralitetin e natyrës), ose e lini veten të entuziazmoheni nga ideja e një krijuesi mekanik, i cili ka ndërtuar sahatin artistik, duke i vënë brenda si zbukurime krijesat e gjalla. Nevoja në natyrë bëhet me njerëzore me shprehjen " qëndrimin në përputhje me ligjet" dhe është joshja e vetme ku arratiset fantazia mitologjike.

10.

Të dhënët pas historisë. - Filozofët e mbuluar me vello dhe ata që nxijnë botën, pra të gjithë metafizikët e kalibrit të hollë apo të trashë, goditen nga dhimbje në sy, në veshë dhe në dhëmbë kur fillojnë të dyshojnë se ka diçka të vërtetë të thënia se tashmë e gjithë filozofia është në kompetencën e historisë. Duhet t'i falim ata, për hir të dhimbjeve që kanë, edhe nëse hedhin gurë e papastërti mbi këdo që flet kështu: por në këtë rast dhe për disa kohë edhe vetë doktrina e tyre mund të bëhet e fëlliqur, meskine dhe të humbë vlefshmërinë.

[fisnik]

11.

Pesimisti i intelektit. - Kush është realisht i lirë në shpirt do të mendojë në mënyrë të lirë edhe mbi shpirtin vetë dhe nuk do t’ia fshehë vetes se ekziston diçka e tmerrshme te burimet dhe te orientimi i tij. Prandaj të tjerët do ta përshkruajnë ndoshta si kundërshtarin më të keq të lirisë së mendimit dhe do ta godasin me cilësimin e urryerë të frikshëm të "pesimistit të intelektit". E emërtojnë këdo ashtu siç janë mësuar, jo duke u bazuar mbi forcën dhe mbi virtytet e tij të larta, por mbi atë që iu duket e çuditshme tek ai.

12.

Trastat e metafizikëve. - Të gjithë atyre që flasin me shumë mburrje për karakterin shkencor të metafizikës së tyre, nuk iu duhet përgjigjur. Mjafton t'i tërheqësh nga dengu që mbajnë të fshehur prapa shpinës, duke i turpëruar në një farë mënyrë. Nëse arrin t'i çlirosh, atëherë, nga që skuqen në fytyrë dalin në dritë rezultatet e shkencës se tyre që janë: një Zot i dashur e i vogël, një pavdekësi dashamirëse, ndoshta pak spiritizëm dhe, nën çdo rast, grumbulli konfuz i mjerimeve te mëkatarëve te varfër dhe i krenarisë së farisenjve.

13.

Dëmtim i mundshëm nga dituria. - Dobia që sjell me vete kërkimi i pakushtëzuar i së vërtetës, tregon se vazhdimisht dhe gjithnjë bashkë me te merren absolutisht edhe disa dëmtime të lehta dhe të rralla nga të cilat disa duhet te vuajnë për shkak të kërkimeve të tyre. Nuk mund të shmanget që kimisti eventualisht të digjet apo të helmohet gjatë kërkimeve të tij. Ajo që vlen për kimistin vlen për gjithë kulturën tonë: nga kjo, le ta themi kalimthi, rezulton qartë se sa shumë i duhet qytetërimit të parashikojë balsame për të djegurat dhe të kujdeset për ekzistencën e vazhdueshme të kundërhelmeve.

14.

Nevoja filistenjsh. - Filisteu beson se mbi të gjitha ka nevojë për një copë te purpurt ose për një turban metafizik dhe nuk do kurrsesi t'i heqë ato, edhe pse do të dukej shumë më pak qesharak pa këtë stolisje.

15.

Të flaktët. - Nëpërmjet gjithë atyre gjërave që të flaktët thonë në favor të Ungjillit të tyre apo të Mësuesit të tyre, ata mbrojnë vetveten, për sa kohë sillen si gjykatës (dhe jo si të akuzuar), sepse atyre, në mënyrë të pavullnetshme dhe pothuajse në çdo çast, iua kujtojnë se ata janë përjashtime, të cilat duhet të legjitimohen.

16.

E mira të shtyn drejtjetës. - Të gjitha gjërat e mira janë stimuj të forte për jetën, dhe po kështu çdo libër i mirë i shkruar kundër jetës.


17.

Fati i historianit. - "Kur dëgjojmë që flasin metafizikët e mprehtë dhe kuvendarët e një bote tjetër, sigurisht ne të tjerët ndiejmë se jemi te varfër në shpirt, por edhe se është e jona mbretëria bojë qielli e ndryshimit, me pranverën dhe vjeshtën, me verën e dimrin, ndërkohë që e atyre është ajo botë e fshehur, me mjegullën e saj të pafundme gri e të akullt dhe me hijet e saj". Kështu i fliste vetes një njeri ndërsa shëtiste nën diellin e mëngjesit, një njeri që të studimi i historisë shndërron jo vetëm shpirtin por gjithnjë edhe zemrën e tij, dhe ne kundërshtim me metafizikët është i lumtur që strehon brenda vetes jo një "shpirt te pavdekshëm" por"shumë shpirtëra të vdekshëm".

18.

Tre lloje mendimtarësh. - Ka burime minerale që vërshojnë, të tjera që gufojnë, të tjera që rrjedhin pikë-pikë; në mënyrë analoge, ka tre cilësi mendimtarësh. I padituri i çmon sipas masës se ujit, njohësi sipas përmbajtjes se ujit, ose sipas asaj që tek ata pikërisht nuk është ujë.

19.

Pamja e jetës. - Detyra për te pikturuar pamjen e jetës, për aq shpesh sa i janë vënë poetë e filozofë, është sigurisht absurde: edhe mes duarve te mendimtarëve-piktorë meë të mëdhenj kanë lindur gjithnjë vetëm copëza dhe kuadre të vegjël të një jete, apo me mire te jetës së tyre - asgjë tjetër nuk është e mundur. Ne atë që ndryshon, një gjë që ndryshon nuk mund te pasqyrohet sikur të ishte fikse dhe e pandryshueshme, sikur të ishte "jeta".

20.

E vërteta nuk pranon Zotër të tjerë pranë vetës. – Besimi tek e vërteta fillon me dyshimin mbi të gjitha të vërtetat e besuara deri tani.

[fisnik]

21.

Mbi ç'gjë lipset qetësi. - Kur flitet për mendimin e lirë si për me udhëtim të rrezikshëm mes akujsh e detesh të ngrirë, ata që nuk dëshirojnë ta përshkojnë këtë rrugë ndihen të fyer, njësoj sikur të ishin qortuar për druajtjen e tyre dhe dobësinë e gjunjëve. Gjërat e vështira për të cilat nuk ndihemi të aftë, nuk duam që të përmenden para nesh.

22.

"Historia në thelb". - Parodia më serioze që kam dëgjuar ndonjëherë është kjo: "Në fillim ishte absurdi, dhe absurdi ishte për Zotin dhe Zoti (hyjnorja) ishte absurdi".

23.

I pashërueshëm. - Një idealist është i pandreqshëm nëse atë e vërvit jashtë nga qielli i tij, ai krijon një ideal me ferrin. E zhgënjen dhe ja! Ai do të përqafojë jo më me pak përzemërsi nga ç'përqafonte pak më parë shpresën e tij, zgjënjimin e tij. Për arsye se kjo prirje e tij bën pjesë te prirjet e mëdha të pakurueshme të natyrës njerëzore, ai mund te paraqesë raste tragjike dhe të bëhet me vonë objekt tragjedish, të cilat zhvillohen pikërisht në raport me atë që është e pakurueshme, e pandryshueshme, e pashmangshme te lloji dhe te karakteri njerëzor.

24.

Duartrokitjet si vazhdim i spektaklit. - Sytë rrezatues dhe një buzëqeshje dashamirëse janë lloji i duartrokitjes që i kushtohet të gjithë komedisë së madhe të botës dhe të egzistencës, por njëkohësisht janë një komedi brenda komedisë, që duhet te shtyjë spektatorët e tjerë te thirrja: "duartrokisni o miq".

25.

Guxim nga mërzitja. - Kush nuk e ka guximin që veten dhe veprën e tij ta quajë të mërzitshme, sigurisht nuk është një shpirt i rangut të parë, qoftë në arte, qoftë në shkenca. Një shakaxhi, që në mënyrë të jashtëzakonshme mund të jetë dhe një mendimtar, duke hedhur një vështrim mbi botën dhe mbi historinë, do të mund të shtonte: "Zoti nuk e pati këtë guxim, ai donte t'i bënte dhe i bëri interesante të gjitha gjërat".

26.

Nga përvoja me intime e mendimtarit. - Asgjë nuk është më e vështirë për njeriun se sa ta marrë një gjë në mënyrë jopersonale, dua të them që të shohë te ajo pikërisht një gjë dhe jo një person, madje mund të bëhet pyetja nëse a mundet njeriu në përgjithësi ta pezullojë edhe vetëm për një çast sahatin e instiktit të tij si formues personash si imagjinues personash? Nëse ai ka te bëjë me mendime, qoftë edhe më me abstraktët, sillet sikur këto të ishin individë më të cilët duhet luftuar, me të cilët duhet të bashkohesh, të cilët duhen ruajtur, mikluar, ushqyer. Le të shohim veten dhe le ta përgjojmë atë në ato minuta ku dëgjojmë apo gjejmë një fjali të re për veten tonë. Ndoshta ne na vjen keq sepse ajo paraqitet tek ne kaq e lartësuar, kaq autoritare. Në mënyrë të pandërgjegjshme pyesim veten nëse nuk do te mund ta vinim mënjanë një fjali të kundërt si armike, nëse mund t'i mësojmë asaj një "ndoshta", një "ndonjëherë", madje dhe fjala "ka të ngjarë" na jep kënaqësi sepse mposht tiraninë, personalisht tëmërzitshme, të absolutes. Përkundrazi, kur kjo fjali e re paraqitet në formë të butë, tolerante, delikate, të përulur, dhe në një farë mënyrë bie në krahët e kundërthënies, tentojmë një provë tjetërtë sovranitetit tonë: si vallë të mos i vijmë në ndihmë kësaj krijese të dobët, ta përkëdhelim e ta ushqejmë, t'i japim force, plotësi dhe vërtetësi e madje edhe mos-kushtëzim? A mundemi të sillemi në mënyrë atërore apo kalorësiake ose edhe simpatike kundrejt saj? Me pas ne shohim këtu një gjykim dhe atje një gjykim tjetër, larg nga njëri-tjetri, që nuk kuptohen dhe nuk kërkojnë që të afrohen. Atëherë na ngacmon ideja se këtu na qenka një martesë për t'u lidhur, një përfundim për t'u nxjerrë, dhe themi se, nëse nga ky përfundim do të na dalë ndonjë rrjedhim, do të nderohen jo vetëm dy gjykimet e bashkuara ne një martesë por edhe ai që lidhi këtë martesë. Por nëse as nëpërmjet kokëfortësisë e dashaligësisë dhe as nëpërmjet dashamirësisë nuk mund të marrim gjë nga kjo ide (nëse mbahet për tëvërtetë) atëherë i nështrohemi dhe i bëjmë nderime si një princi apo një udhëheqësi, i japim asaj një fron nderi dhe nuk flasim për të pa madhështi e krenari, meqë shkëlqen në shkëlqimin e saj. E gjen belaja atë që kërkon ta errësojë. Por nëse mbërrin një ditë kur ajo na bën të na vrasë ndërgjegja, atëherë vetë ne, "fabrikues mbretërish" (Kingmakers) të palodhur të historisë së shpirtit, e përzemë nga froni dhe ngremë aty me shpejtësi kundërshtaren e saj. Po të mbahet parasysh kjo dhe të mendohet akoma pak me tutje, atëherë sigurisht asnjëri nuk do te flasë më për një "instikt të njohjes në vetvete e për vete!"
Përse pra njeriu preferon të vërtetën përballë jo të vërtetës, në këtë luftë të fshehtë me mendimet-persona, ne këto martesa mendimesh që më se shumti mbeten të fshehura, në këtë krijim shtetesh mendimesh, në këtë edukim dhe asistencë dhënë mendimeve njësoj si fëmijëve, të varfërve dhe të sëmurëve? Për te njëjtën arsye për të cilën tani njeriu ushtron drejtësinë në marrëdhëniet e tij me personat realë: tani për zakon, trashëgimi dhe edukim, në origjinë sepse e vërteta, dhe poashtu e arsyeshmja dhe e drejta, ishin më të dobishme dhe më nderuese se jo e vërteta. Sepse në mbretërinë e mendimit fuqia dhe fama janë të vështira për tu ruajtur nëse janë themeluar mbi gabimin dhe mbi gënjeshtrën; ndienja se një ndërtim i tillë një ditë mund të shembet është poshtëruese për ndërgjegjen e ndërtuesit, ai turpërohet nga brishtësia e materialit të tij dhe, meqë i kushton me shumë rëndësi vetes së tij se gjithë pjesës tjetër të botes, nuk do të donte të bënte gjëra që të mos kishin me shumë kohëzgjatje nga gjithë pjesa tjetër e botes. Në aspiratën drejt të vërtetës ai përqafon besimin te pavdekshmëria personale, pra idenë me kryelartë dhe madhështore që ekziston, të bashkuar siç është me mendimin: "pereatmundus, dum egosalvussim!". Për të vepra e tij është bërë egoja e tij, ai e shndërron veten e tij në një gjë të pavdekshme, duke sfiduar gjithçka. Krenaria e tij e pallogaritshme do të përdorë për veprën e saj vetëm gurët me të mirë dhe më të fortë, pra ata të vërtetët ose ata që ai i konsideron të vërtetë. Me plot të drejtë, në të gjitha kohërat, krenaria është quajtur "vesi i të diturve", dhe pa këtë ves plot forcë impulsive, e vërteta dhe vlera e saj mbi tokë do të gjendeshin në kushte të mjerueshme. Të fakti që ne kemi frikë nga vetë mendimet, idetë, fjalët tona, por gjithashtu nderojmë te ato vetën tonë, u atribojmë atyre në mënyrë të pavullnetshme forcën e kompensimit të vetes, të shpërfilljes, lavdërimit e qortimit, te fakti se ne kështu sillemi me to si me persona të lirë shpirtërorë, si me fuqi të pavarura, si të barabartë me të barabartët, në këtë fakt i ka rrënjët fenomeni i çuditshëm që unë e kam quajtur "koshiencë intelektuale". Pra edhe këtu, një gjë morale, prej speciesh superiore, ka lulëzuar nga një rrënjë vulgare.

27.

Obskurantistët. - Thelbësorja në artin e vërtetë të obskurantizmit nuk është fakti që kërkohet të errësohen kokat por që kërkohet të ngjyroset me të zezë pamja e botës, të errësohet ideja jonë e ekzistencës. Kësaj i shërben shpesh mjeti i ndalimit të qartësimit të shpirtrave. Po ndonjëherë shfrytëzhet pikërisht mjeti i kundërt duke kërkuar te shkaktojë nëpërmjet përsosjes ekstreme të intelektit ngopjen me frutat e tij. Këta metafizikë të hollë që përgatisin skepticizmin dhe me mprehtësinë e tyre ekstreme të shpirtit nxisin drejt mosbesimit, drejt mprehtësisë së shpirtit, janë instrumenta te mira të një obskurantizmi me te hollë. Ndoshta na duhet ta përdorim madje dhe Kantin për këtë qëllim? Se ai, sipas deklaratës së vet famëkeqe, ka dashur, të paktën përkohësisht, diçka të ngjashme: të hapë rrugën drejt besimit duke i vënë kufij dijes. Këtë sigurisht nuk e arriti, as ai as ata që e pasuan në shtigje ujqish e dhelpërash të këtij obskurantizmi shumë të rafinuar e të rrezikshëm, që është më i rrezikshmi nga të gjithë, sepse arti i zi shfaqet këtu i mbështjellë me dritë.



28.

Nga cili lloj filozofie prishet arti. - Nëse mjegullat e një filozofie mistiko-metafizike arrijnë të bëjnë të papërshkueshme të gjitha fenomenet estetike, rrjedh që këta bëhen të pavlerësueshëm mes tyre, meqë secili nga ata është bërë i pashpjegueshëm. Por nëse ata nuk mund të krahasohen me mes tyre me qëllim vlerësimin, atëherë si përfundim nis të burojë një mungesë e plotë e kritikës, një moskokëçarje e verbër, dhe nga kjo rrjedh një zvogëlim ne rritje i shijimit artistik (i cili dallohet nga kënaqësia trashanike e nevojës vetërm në sajë të një shijeje dhe të një dallimi te rafinuar në mënyrë të larte). Por sa me shumë zvogëlohet shijimi, aq më shumë aspirata drejt artit shndërrohet në një oreks vulgar, që artisti kërkon ta kënaqë me një ushqim gjithnjë e më trashaman.

29.

Getsemanëve. - Gjëja më e dhimbshme që mendimtari mund t’u thotë artistëve është kjo: "Nuk mund tëd rrini dot zgjuar një orë me mua?".

30.

Në tezgjah. - Nëse nga njëra anë pak njerëz gjejnë kënaqësi të zgjidhja e nyjeve te gjërave dhe tek çbërja e copës, nga ana tjetër shumë njerëz (për shembull të gjithë artistët dhe gratë) punojnë gjithnjë për të bërë nyje dhe për t'i ngatërruar ato, dhe për të shndërruar kështu të kuptueshmen në të pakuptuarën dhe mundësisht në të pakuptueshmen. Ajo çka rezulton prej kësaj është një pëlhurë e ngatërruar që do të këtë gjithnjë një pamje po aq të papastër, sepse aty punojnë dhe tërheqin fijet shumë duar.

[fisnik]

31.

Në shkretirën e shkencës – Njeriut të shkencës i shfaqen, gjatë atyre inkusioneve të tij të përvujtuar e të lodhshme të cilat shumë shpesh janë udhëtime në shkretëtirë, ato mirazhet e shkëlqyeshme ajrore që quhen “sisteme filozofike”. Këta tregojnë si fare të afërt, me forcën magjepsëse të iluzionit, zgjidhjen e të gjitha enigmave dhe pijen freskuese të ujit të vërtetë të jetës; zemra fërgëllon, dhe i lodhuri tashmë prek pothuajse me buzë kufirin e çdo durimi shkencor, të çdo vuajtjeje, dhe ne mënyrë thuajse të pavullnetshme shtyhet përpara. Sigurisht, natyra të tjera ndalen si të shushatura nga iluzioni i bukur dhe shkretëtira i gëlltit ato, ato vdesin nga shkenca. Edhe natyra të tjera, që shpesh kanë eksperimentuar ato ngushëllime subjektive, bëhen të jet të shkurajuara dhe mallkojnë shijen e kripës që ato mirazhe lënë në gojë dhe nga ku rrjedh një etje e tërbuar derisa nuk i je afruar as edhe një hap një burimi çfarëdo.

32.

Pretendimi "realitet i vërtetë". - Poeti, kur përshkruan zanate të veçantë, përshembull atë të udhëheqësit, të endësit të mëndafshit, të marinarit, duket sikur t'i njihte me rrënjë këto gjëra dhe sikur t'i dinte. Edhe në shpjegimin e veprimeve dhe fateve njerëzore ai sillet sikur të kishte qenë i pranishëm në tjerrjen e gjithë rrjetës së botës, kështu që ai është një mashtrues. Por, të themi të drejtën, ai mashtron vetëm personat që nuk dinë, dhe për këtë arsye ai arrin qëllimit: këta e lavdërojnë për dijen e tij të pastër e të thellë dhe përfundojnë duke krijuar iluzionin se ai i di realisht gjërat po aq mirë sa dhe njohësit dhe ekzekutuesit e veçantë, madje si vetë thurësi i madh i botës. Pra mashtruesi se fundi është i sinqertë dhe beson tek vërtetësia e vet. Dhe njerëzit e ndjeshëm ia thonë edhe në fytyrë se ai zotëron të vërtetën dhe vërtetësinë më të lartë ngaqë ata janë përkohësisht të lodhur nga realiteti dhe e marrin ëndërrën poetike për një prehje mirëbërëse, për një natë çlodhjeje të kokës e të zemrës. Ajo që kjo ëndërr u tregon atyre, duket tani me e çmuar, sepse, siç e thamë, përftojnë prej saj një ndjesi mirëbërëse, dhe njerëzit gjithnjë kanë menduar se ajo që duket me e çmuar është me e vërteta, me realja. Poetët, që janë të ndërgjegjshëm për këtë forcë të tyren, veprojnë në këtë drejtim duke shpifur mbi atë që zakonisht quhet realitet, dhe e shndërrojnë atë në të pasigurtën, në aparentën, në të papastrën, në një gjë plot me mëkat, vuajtje, mashtrim, ata përdorin të gjitha dyshimet mbi limitet e njohjes, të gjitha tejkalimet e skepticizmit, për të shtrirë mbi gjërat vellon e pasigurisë, me qëllim që në vazhdim, pas këtij errësimi, mashtrimi dhe magjia e tyre e shpirtërave të interpretohet pa hezitim si rruga drejt "te vërtetave te vërteta", drejt "realiteteve reale".

33.

Të duash të jesh i drejtë dhe të duash të jesh gjykatës. - Shopenhaueri, njohja e madhe e të cilit në gjërat njerëzore dhe tepër njerëzore, kuptimi origjinal i të cilit për faktet nuk u dëmtua pak nga lekura ngjyra-ngjyra e leopardit të metafizikës se tij (e cila duhet hedhur tutje për të zbuluar poshtë saj një gjeni të vërtetë moralisti), Shopenhaueri pra bën një dallim me vend, mbi të cilin ka mjaft më tepër të drejtë nga sa vetë ka mundur të pranojë edhe vetë: "vizioni i domosdoshmërisë së ashpër të veprimeve njerëzore është vija e kufirit që ndan kokat filozofike nga të tjerat". Vetë ai veproi kundër këtij gjykimi të fortë, që iu shfaq gjatë kohës së tij, për shkak të këtij paragjykimi që ende kishte të përbashkët me njerëzit moralë (jo me moralistët) dhe që ai e parashtron kështu, me plot pafajësi e syqeltësi: "Opinioni i vetëm dhe i vërtetë mbi thelbin intim të kompleksit të gjërave duhet të jetë domosdoshmërisht i lidhur me atë relativ nëpërmjet domethënies etike te veprimit njerëzor" - gjë që përkundrazi, nuk është aspak "e domosdoshme", por është eleminuar madje nga ky pohim i nevojës se ngushtë të veprimeve njerëzore, pra nga mungesa e pakushtëzuar e lirisë dhe papërgjegjshmërisë së vullnetit. Pra kokat filozofike dallohen nga të tjerat nga kjo, që nuk besojnë të domethënia metafizike e moralit, dhe kjo mund të formojë midis tyre një humnerë, thellësia dhe pakalueshmëria e se cilës mund të japë disi një ide që kjo humnerë tani ekziston dhe ndaj saj ankohen shumë meqë ndan personat e "kulturuar" nga "injorantët". Sigurisht, ende duhet të konsiderohen si të panevojshme disa porta shërbimi që "kokat filozofike", ashtu si vetë Shopenhaueri, i lanë të hapura: asnjëra nuk të shpie përjashta, në ajrin e vullnetit të lirë, çdonjëra prej atyre, përmes se cilave deri tani është dalë jashtë, tregonte përsëri murin e fatalitetit nga reflekset e saj të bronztë - ne jemi në burg, vetëm mund të ëndërrojmë sikur jemi të lire, jo të bëhemi të lirë. Që kjo njohje nuk mund të kundërshtohet me gjatë e tregojnë sjelljet e dëshpëruara e të pabesueshme si dhe përpëlitjet e atyre që e sulmojnë dhe vazhdojnë luftën kundër saj.
Ata arsyetojnë pak a shumë kështu: "Pra asnjë njeri nuk qenka i përgjegjshëm? Ndërsa gjithçka është plot faj dhe ndjenjë faji? Po dikush duhet të jetë mëkatari. Nëse nuk është e mundur dhe nëse nuk lejohet me që të akuzohet e të gjykohet individi, vala e mjerë e lojës së domosdoshme të valëve të ndryshimit, e mire pra, vetë loja e valëve, ndryshimi, qoftë mëkatari: qoftë pra Zoti mëkatari dhe njeriu çlirimtari i tij, historia e botes qoftë faj, dënim i vetvetes e vetëvrasje! Kështu keqbërësi u bëftë gjykatës i vetvetes, dhe gjykatësi u bëftë xhelati i vetvetes!". Ky krishtërim i kthyer kokëposhtë (e ç'mund te jetë tjetër kjo?), është dyluftimi i fundit ne luftën mes doktrinës se moralitetit absolut dhe asaj te mungesës absolute të lirisë, do të ishte një gjë e tmerrshme nëse do të ishte me shumë se një logjikë nazemadhe, më shumë se një gjest i shëmtuar i mendimit të vënë poshtë, thuajse gërhama e vdekjes e zemrës se dëshpëruar apo të etur për shpëtim të cilës çmenduri ai pëshpërit: "Ja, ti je qengji që mban mëkatet e Zotit". Gabimi qëndron jo vetëm tek ndjenja: "une jam përgjegjës" por dhe tek pohimi i kundërt: "une nuk jam përgjegjës, por dikush duhet te jetë i tille". Pikërisht kjo nuk është e vërtetë: pra filozofi duhet të thotë, ashtu si Krishti: "mos gjykoni!", dhe dallimi i fundit mes kokave filozofike dhe të tjerave do të ishte ky, që të parat duan te jenë te drejta, të dytat duan të jenë gjykatës.

34.

Sakrificë. - Ju mendoni se sakrifica na qenka karakteristikë e veprimit moral? Por vriteni pak mendjen, sikur në të gjitha veprimet e përmbushura me vetëdije te plotë, në më të këqiat si dhe në më të mirat, të mos ketë sakrificë.

35.

Kundër inkuizitorëve të moralit. - Duhet njohur me e mira dhe me e keqja që një njeri është ne gjendje te imagjinojë e te bëjë për te gjykuar sesa e forte është dhe është bërë natyra e tij morale. Por ta eksperimentosh këtë është e pamundur.

36.

Dhëmbi i gjarpërit. - E ke apo nuk e ke një dhëmb gjarpëri nuk mund ta dish para se dikush te ketë vënë takën mbi ty. Një grua apo një nënë do te thoshte: para se dikush të ketë vënë takën mbi të dashurin apo fëmijën tonë. Karakteri ynë përcaktohet me shumë nga mungesa e disa ngjarjeve në jetën tonë sesa nga ngjarjet që i kemi jetuar.

37.

Mashtrimi ne dashuri. - Shumë gjëra nga e kaluara jonë harrohen dhe kështu shkarkohen nga kujtesa: kjo do të thotë se duam që pamja jonë, e cila ndriçon që nga e shkuara, të na mashtrojë, të joshë fodullëkun tonë, dhe në punojmë vazhdimisht për këtë mashtrim të vetës sonë. Edhe ju, që flisni dhe krenoheni shumë për një "harrim të vetvetes në dashuri", për "kalimin e unit në një person tjetër", mendoni se kjo në thelb është ndonjë gjë e ndryshme? Kështu thyhet pasqyra, shndërrohet vetja nëpërmjet mendimit në një person tjetër që admirohet, dhe shijohet mandej imazhi tjetër i vetë unit, edhe pse quhet me emrin e një personi tjetër, dhe gjithë kjo ngjarje nuk ka na qenka një mashtrim në vetvete, një egoizëm, o njerëz të mrekullueshëm! Unë mendoj se ata që i fshihen vetes ne tërësinë e tyre, kanë të përbashkët këtë, se kryejnë një vjedhje te thesari i njohjes, dhe prej këtej rrjedh se nga cila prapësi na bën të ruhemi motoja:"njih vetveten".

38.

Atij që mohon kotësinë e vet. - Kush mohon se është i kotë, është në përgjithësi i kotë në formë kaq brutale saqë i mbyll instiktivisht sytë para kotësisë me qëllim që të mos ndihet i detyruar të përçmojë veten e vet.

39.

Përse budallenjtë bëhen kaq shpesh të këqij. – Kundrejt vërejtjeve të kundërshtarëve, ndaj atyre që koka jonë ndihet shumë e dobët, zemra jonë përgjigjet duke vënë në dyshim motivet e atyre vërejtjeve.

40.

Arti i përjashtimeve morale. - Vetëm rrallë i duhet vënë veshi një arti që tregon dhe nderon rastet e moralit që bëjnë përjashtim, ato në të cilat e mira shndërrohet në të keqe, dhe i padrejti bëhet i drejtë: pra njësoj siç blihet ndonjëherë ndonjë gjë nga ciganët por me frikën se ata na kanë vjedhur shumë me tepër nga sa kemi fituar ne duke blerë.

[Saint-Simone]

Ah sikur Nietzsche te mos ishte nihilist....
Gjeniu i madh u zhgenjye nga jeta dhe njerezimi humbi nje mendje, mbase me te ndrituren qe ka ardhur ndonjehere.
Ai u zhgenjye nga njerezit, nga femrat dhe hoqi dore nga gjithçka.
Megjitheate librat e tij jane shume te bukur ...

[fisnik]

40.

Arti i përjashtimeve morale. - Vetëm rrallë i duhet vënë veshi një arti që tregon dhe nderon rastet e moralit që bëjnë përjashtim, ato në të cilat e mira shndërrohet në të keqe, dhe i padrejti bëhet i drejtë: pra njësoj siç blihet ndonjëherë ndonjë gjë nga ciganët por me frikën se ata na kanë vjedhur shumë më tepër nga sa kemi fituar ne duke blerë.

41.

Të shijosh e te mos shijosh helmet. - I vetmi argument vendimtar që në çdo kohë ka frenuar njerëzit të mos pinë helmin nuk është fakti se ai të vret por fakti se ai ka shije të keqe.

42.

Bota pa sensin e mëkatit. - Nëse do të ishin përmbushur vetëm veprime që nuk do të shkaktonin një ndërgjegje të keqe, bota njerëzore do të kishte patur gjithmonë një pamje mjaft të ligë e prej batakçiu, por jo kaq shëndetligë e të vajtueshme si tani. Në të gjitha kohërat rrojtën shumë të liq pa ndërgjegje, ndërsa shumë të mirëve e të vlefshmëve iu mungon sensi i gëzuar i ndërgjegjes së mire.

43.

Të ndërgjegjshmit.- Është më e rehatshme të ndjekësh ndërgjegjen sesa arsyen, sepse ndërgjegja gjen gjithmonë në vetvete një shfajësim dhe një ngushëllim për çdo dështim. Për këtë arsye ka gjithnjë kaq shumë te ndërgjegjshëm kundrejt kaq pak njerëzve të arsyeshëm.

44.

Mjete të kundërt për të shmangur hidhërimin. - Për disa temperamente është e dobishme ta shfrejnë me fjalë mërzinë e tyre: ata ëmbëlsohen duke folur. Përkundrazi temperamente të tjerë pikërisht duke folur arrijnë në një gjendje hidhërimi total: atyre iu duhet këshilluar t'i gëlltisin disa gjëra- ngurtësimi që njerëz të këtij lloji i imponojnë vetës para armiqve ose superiorëve përmirëson karakterine tyre dhe pengon që ai te bëhet tepër i ashpër apo i hidhur.

45.

Të mos e marrësh tepër për zemër. - Shtrimi me detyrim për të qëndruar në shtrat është jo i këndshëm, por nuk është provë kundër dobisë se kurës që na detyroi të rrimë në shtrat. Njerëzit që jetuan për një kohë te gjatë jashtë vetes se tyre dhe me ne fund iu kthyen jetës se brendshme filozofike e dinë se ekziston dhe një shtrim i shpirtit dhe i zemrës. Por ky nuk është një argument kundër mënyrës së jetesës të zgjedhur në përgjithësi, por tregon se janë megjithatë të nevojshme disa përjashtime të vogla dhe disa renie që vërehen.

46.

Njerëzorja "gjë ne vetvete". - Gjëja që hidhet me lehtë poshtë dhe po ashtu me e pathyeshmja është krenaria njerëzore – sigurisht forca e saj rritet edhe falë plagëve që merr dhe mund të përfundojë duke u bërë gjigande.

47.

Komikja e shumë punëtorëve. - Shumë njerëz punëtorë arrijnë me një tepri sforcimesh ta krijojnë kohën e tyre të lirë, dhe pastaj nuk dinë të bëjnë gjë tjetër veçse të numërojnë orët derisa ato të kalojnë.

48.

Të kesh shumë miq. - Kush ka shumë miq duhet te jetë një njeri i mirë, por ndoshta nuk është më i urti, edhe pse arrin pikërisht atë që synojnë të urtët me gjithë urtinë e tyre.

49.

Në pasqyrën e natyrës. - Nuk është përshkruar vallë me saktësinë e mjaftueshme një njeri kur dëgjohet të thuhet se ai shkon me gjithë dëshirë mes fushave të verdha me grurë të lartë, që preferon më shumë nga të tjerat ngjyrat e pyllit dhe lulet e vjeshtës që po vdes e zverdhëlluar, sepse këto ngjyra tregojnë diçka me të bukur nga ajo që mund të bëjë natyra, që ai nën degët e mëdha plot gjethe të arrave ndihet si në shtëpinë e tij, si mes njerëzve të një gjaku, që ai provon gëzimin e tij më të madh në mal, kur takohet me ata liqene të vegjël të veçuar prej të cilëve duket sikur vetmia vete e shikon me sytë e saj, që ai e dashuron këtë qetësi të hirtë të perëndimit të mjegullt e cila gjatë mbrëmjeve vjeshtore dhe të fillim dimrit depërton deri tek dritaret dhe pështjell çdo zhurmë të palëvizshme si me një vello te kadifenjtë, që ai e konsideron çdo shkëmb të hirtë si një dëshmitar që ka mbijetuar nga e shkuara, i etur për të folur, dhe e nderon që nga fëmijëria e tij, dhe se fundi, që deti, me lëkurën e tij të lëvizshme prej gjarpëri dhe me bukurinë e tij prej kafshe grabitqare është dhe mbetet per te i huaj?
Po, diçka nga ky njeri sigurisht është përshkruar me këto, por pasqyra e natyrës nuk thotë asgjë mbi faktin që po ky njeri, me gjithë ndjeshmërinë e tij idilike (dhe jo "pavarësisht nga ajo"), mund te jetë edhe pa dashuri, kurnac e fodull. Horaci, që merrte vesh nga këto gjëra, ka vënë ndienjën më të ngrohtë për jetën e fushës në gojën e në shpirtin e një fajdexhiu romak, me shprehjen e famshme: "beatus illequi procul negotiis".

50.

Fuqi pa fitore. - Njohja me e fortë (ajo e mungesës së plotë të lirisë se vullnetit njerëzor) është gjithsesi më i varfëri i sukseseve, sepse ka gjithnjë kundërshtarin më të fortë, krenarinë njerëzore.

[good devil]

nicja gjithmone keq interpretohet

[fisnik]

51.

Kënaqësi dhe gabim. - Një njeri u bëhet mirëbërës miqve te tij në mënyrë jo të vullnetshme, me gjithë qenien e tij, një tjetër në mënyrë të vullnetshme, por me veprime të veçanta. Edhe pse i pari konsiderohet superior, vetëm i dyti është i lidhur me ndërgjegjen e mirë dhe me kënaqësinë, me kënaqësinë e shenjtërisë së veprave, të bazuar mbi besimin e karakterit të vullnetshëm të të vepruarit mirë ose keq, ose mbi një gabim.

52.

Është prej të marrësh të bësh padrejtësi. - Një padrejtësi që ne u kemi bërë të tjerëve është mjaft më e rëndë për ta përballuar se padrejtësia që të tjerët na kanë bërë ne (vërej mirë: jo pikërisht për arsye morale). Ai që bën është gjithnjë ai që vuan, nëse e ka vënë re vrarjen e ndërgjegjes ose opinion që ka ngritur kundër tij shoqëria për shkak të veprimit që bëri dhe e ka izoluar. Pra, vetëm për të mos humbur lumturinë tonë të brendshme, apo dhe mirëqenien tonë, dhe duke e përjashtuar plotësisht veten nga gjithçka siç urdhërojnë feja dhe morali, duhet të ruhemi më shumë që të mos bëjmë padrejtësi se sa të mos pësojmë padrejtësi, sepse kjo gjëja e fundit ka me vete ngushëllimin e ndërgjegjes së mirë, shpresën e hakmarrjes, të dhemshurisë dhe të miratimit nga të drejtët, madje nga gjithë shoqëria, e cila ka frikë nga ai që bën keq.
Nuk janë te paktë ata që e njohin mashtrimin e fëlliqur që e shndërron dhe e shpërndan çdo padrejtësi që kanë kryer në një padrejtësi gjoja të pësuar, që iua kanë shkaktuar të tjerët, dhe ankohen që t'iu kërkohet e falur për atë që ata vetë kanë bërë, duke e shitur si të drejtën e jashtëzakonshme të mbrojtjes legjitime, me qëllim që, në këtë mënyrë, ta mbajnë me lehtë peshën e tyre.


53.



[b]Zili me ose pa fjalë[/]. - Zilia vulgare do te gërthasë sapo shikon pulën që ajo ka zili e cila ka bërë një vezë-kështu ngushëllohet dhe bëhet më e butë. Por ka dhe një zili akoma më të thellë: rastin kur ajo bëhet si një varr, dhe dëshiron që çdo gojë të vuloset, gjithnjë e më e tërbuar përfaktin që kjo nuk ndodh. Zilia e heshtur rritet duke heshtur.

54.

Inati si spiun. - Inati dërrmon shpirtin dhe i nxjerr në dritë edhe fundin. Pra, kur nuk ka ndonjë mënyrë tjetër për ta bërë një gjë të qartë, duhet të dimë t'i inatosim të afërmit tanë, partizanët dhe kundërshtarët, për të njohur në thelb se ç'gjë bëjnë e mendojnë kundër nesh.

55.

Mbrojtja është moralisht me e vështirë se sulmi. – Lëvizja e vërtetë prej heroi dhe mjeshtëri e njeriut të mirë nuk konsiston në sulmin ndaj një kauze duke vazhduar ta dojë personin, por tek gjëja shumë më e vështirë e mbrojtjes së kauzës së vet pa hidhëruar zemrën e personit që sulmon dhe pa dashur ta hidhërojë atë. Shpata e sulmit është e pastër dhe e gjerë, ajo e mbrojtjes zakonisht përfundon në një majë gjilpërë.

56.

I ndershëm kundër ndershmërisë. - Ai që në publik është i ndershëm kundrejt vetës së vet përfundon duke patur një ide tjetër për këtë ndershmëri. Meqë ai e di të për mirë se për çfarë arsye është i ndershëm, e kupton se është e njëjta arsye për te cilën dikush tjetër preferon dukjen dhe shtirjen.

57.

Thëngjij të ndezur. - Të hedhësh thëngjij të ndezur mbi kokën e një tjetri zakonisht interpretohet keq dhe nuk të çon në asnjë vend, sepse edhe tjetri e di se ka te drejtën e tij dhe nga ana e vet ka menduar të mbledhë thëngjij edhe për ty.

58.

Libra te rrezikshëm. - Dikush thotë: "uneë e dalloj nga efekti që shkaktoi mbi mua: ky libeër është i dëmshëm". Por prit pak, dhe ndoshta një dite do te tregojë se pikërisht ky liber i ka bërë një shërbim të madh duke nxjerrë në shesh sëmundjen e fshehur e zemrës së tij dhe duke e bërë atë të dukshme. Ndryshimi i opinioneve nuk ndryshon karakterin e një njeriu (ose e ndryshon mjaft pak), por ai ndryshim ndriçon disa anë të kostelacionit të personalitetit të tij, të cilat deri tani, në një kostelacion tjetër opinionesh, kishin mbetur të errëta e të panjohura.

59.

Dhemshuri hipokrite. – Dikush shtiret si i dhemshur kur do të tregojë se është ngritur mbi ndienjën e armiqësisë, por zakonisht më kot. Nuk merret parasysh dhemshuria pa i shtuar fort atë ndienjë armiqësie.

60.

Kundërshtimi i hapur të fiton shpesh zemrën. - Në çastin kur dikush bën publikisht të njohur se mbron disa opinione apo një doktrinë në kundërshtim me një njeri të madh apo me një mjeshtër, gjithë bota beson se ai e ka kapur me këtë të fundit. Përkundrazi, ndonjëherë pikërisht atëherë ai pushon se pasuri inat atë, ai guxon të paraqitet përkrah tij, dhe kështu është çliruar nga tortura e xhelozisë se patreguar.

[fisnik]

61.

Të shohësh të ndriçojë drita jote. - Në gjendjen e errësimeve të shkaktuara nga turbullime, sëmundje, faje, ne shohim me dëshirë se shkëlqejmë ende për te tjerët dhe se ata shohin te ne një disk të tartë hënor. Nga kjo rrugë jo e drejpërdrejtë ne marrim pjesë te kapaciteti ynë i të ndriçuarit.

62.

Gëzim. - Gjarpëri që na pickon, mendon se na shkakton dhimbje dhe gëzohet për këtë - kafsha me e ulët mund t'u shkaktojë dhimbje të huajve. Por kur shokë të largët shkaktojnë dhimbje dhe gëzohen për këtë, ky është privilegji më i lartë për kafshët më të larta, madje, edhe ndërto, vetëm për ekzemplarët me te stërholluar - gjithashtu ky është një njerëzillëk i rrallë; nga kjo kanë dalë filozofët, të cilët e kanë mohuar gëzimin.

63.

Barre e vonuar. - Ata që janë pranë përfundimit të punëve dhe veprave e tyre, nuk e dinë se pas kësaj zakonisht vijnë shumë vërdallë bashkë me barrën e tyre, si për të treguar me këtë vonesë se fëmijët e tyre nuk lindin nga rastësia.

64.

Të pamëshirshëm nga mendjelehtësia. - Drejtësia është shpesh pretekst i dobësisë, dhe ky mendim mbahet si i drejtë, por njerëzit e dobët ndonjë herë, ngaqë synojnë rregullin, sillen hapur në mënyrë të padrejtë dhe të ngurtë që të lënë përshtypjen se janë të forte.

65.

Poshtërim. - Në një thes që i dhurojnë, njeriut i duket se me përfitimin merr edhe një grimcë poshtërimi, kështu që ai i tharton edhe një herë turinjtë që loja të dalë mire.

66.

Cilin nga tempujt e vet, në të cilët nderohet pamja e tij, do te mund te jepte Herostrati për t'i vënë zjarrin.

67.

Bota e zvogëlimit. - Fakti që gjithçka që është e dobët dhe që ka nevojë për ndihmë te flet në shpirt, sjell zakonin që në të gjithë ta përshkruajmë atë që na flet në shpirt me fjalë zvogëluese dhe ëmbëlsuese, duke e bërë atë gjë të dobët dhe që kërkon ndihmë, për shkak te ndjenjës sonë.

68.

Cilësi të këqija të mëshirës. - Mëshira ka si shoqe një paturpësi të veçantë, sepse duke dashur të ndihmojë me çdo kusht, nuk merret as me ilaçet as me llojin dhe shkaqet e sëmundjes, por abuzon me guxim mbi shëndetin dhe emrin e pacientit te saj.

69.

Pafytyrësi. - Ekziston edhe një pafytyrësi ndaj veprave. T'i imitosh dhe të përzihesh qysh i ri me veprat më të ndritura të të gjitha kohërave, duke i trajtuar ato në konfidencë me "ti", tregon një mungesë të plotë fytyre. Të tjerë njerëz janë të pafytyrë vetëm nga injoranca, nuk dinë se me kë kanë të bëjnë, dhe jo rrallë ky është rasti i filozofëve te rinj e te vjetër në lidhje me veprat e grekëve.

70.

Vullneti turpërohet nga intelekti. - Me ftohtësi të plotë ne bëjmë projekte të arsyeshme kundër pasioneve tona, por pastaj bëjnë gabimet më trashanike kundër këtyre projekteve, sepse shpesh, ne çastin kur plani duhet të realizohet, kemi turp nga ajo ftohtësi dhe nga ajo maturi me të cilën e kemi hartuar. Dhe kështu bëjmë pikërisht atë që nuk është e arsyeshme, për shkak të këtij lloji bujarie krenare që sjell me vete çdo pasion.