ADHURIMI - Kapitulli IV: Viti Kishtar

[Albo]

Viti Kishtar

Ndonëse 1 shtatori është konsideruar si fillimi i Vitit Kishtar, prapëseprapë, sipas kalendarit të Kishës Orthodhokse, qëndra reale liturgjike e ciklit vjetor të adhurimit, është festa e Ngjalljes së Krishtit. Të gjithë elementët e devotshmërisë orthodhokse drejtohen e burojnë prej Pashkës, kremtimit të Pashkës së Re të Krishterë. Madje edhe "festat e palëvizshme" të Kishës, si Krishtlinda e Uji i Bekuar, të cilat kremtohen sipas një date fikse në kalendar, e marrin formën e tyre liturgjike dhe frymëzimin prej festës së Pashkës.

Cikli i adhurimit Paskal fillon me periudhën e Kreshmës së Madhe, paraprirë nga të Dielat para kreshmës. Regulli i adhurimit të Kreshmës së Madhe e përmbush vetveten në Javën e Madhe dhe në Ditën e Madhe të Ngjalljes së Krishtit. Mbas Pashkës janë pesëdhjetë ditët e kremtimit paskal, deri në festën e Rushajeve (Pentekostisë). Çdo javë e vitit është konsideruar në Kishë si një e "Dielë pas Rushajeve." Javët numurohen në këtë mënyrë (E Diela e Parë, e Dytë etj.), përderisa të fillojë periudha para kreshmës, gjatë së cilës javët marrin emrin e përmbajtjes kryesore të adhurimit, duke pasur parasysh kthimin vjetor të Pashkës.

Për ciklin e adhurimit Paskal ka dy libra të veçantë liturgjikë, Triodi dhe Pesëdhjetorja. Quhet Triod, sepse ka "tre ode", të cilat këndohen shpesh gjatë shërbesave të kësaj periudhe.

Të dielat dhe javët që pasojnë Rushajet, kanë gjithashtu një libër të veçantë, që quhet Oktoeku, që literalisht do të thotë "tetë tonet". Oktoeku përmban shërbesat për çdo ditë të javës. E Diela, gjithmonë i është kushtuar Ngjalljes së Krishtit. Të Mërkurat dhe të Premtet përkujtojnë vuajtjet dhe Kryqëzimin e Krishtit. Tema e së Hënës është për ëngjëjt, "fuqitë pa trup". E Marta i është kushtuar Joan Pagëzorit, e Enjtja apostujve dhe Shën Nikollës dhe e Shtuna Hyjlindëses dhe përkujtimit të të vdekurve.

Çdo ditë e javës, fillon me vigjiljen (Mbrëmësoren e Madhe të së Shtunës) e Ditës së Zotit dhe shërbesat këndohen në të njëjtin "ton" ose melodi muzikore. Janë tetë seri shërbesash, në tetë "tone" të ndryshme (nga ku vjen edhe emri Oktoeku) dhe këndohen me radhë gjatë tërë vitit. Kështu, në të Dielën e 2-të pas Rushajeve duhet të jetë Toni i 1-rë; të Dielën e 3-të mbas Rushajeve, Toni i 2-të; të Dielën e 4-të mbas Rushajeve, Toni i 3-të e kështu me radhë, deri në të Dielën e 10-të, ku fillon përsëri Toni i 1-rë. Ky cikël "tonesh" është për të gjitha javët e vitit, ndonëse, kur afrohet periudha e Kreshmës së Madhe, theksi bie përsëri në përgatitjen e kremtimit të Pashkës.

Përveç ciklit të adhurimit Paskal me javët "pas Rushajeve", në çdo ditë të vitit përkujtohen disa shenjtorë ose ngjarje të shenjta. Çdo muaj ka një libër të veçantë, që quhet Mujori (Mineon), i cili Përmban shërbesën e veçantë të çdo dite të atij muaji. Solemniteti i ditës është në proporcion me rëndësinë dhe popullaritetin e shenjtorëve ose ngjarjeve që përkujtohen atë ditë.

Kisha ka dymbëdhjetë festa të mëdha, të cilat kremtohen universalisht: Lindja, Epifania (Uji i Bekuar), Paraqitja e Zotit në Tempull (Ipapandia), dhe Shpërfytyrimi i Krishtit; Lindja, Ungjillizimi, Paraqitja në Tempull dhe Fjetja e Shën Marisë; Lartësimi i Kryqit; dhe, nga cikli Paskal, festa e Hyrjes së Zotit në Jerusalem, festa e Ngjitjes së Zotit (Shestja) dhe festa e Rushajeve. Pashka nuk numurohet ndër dymbëdhjetë festat e mëdha të Kishës, meqenëse ajo është konsideruar si "festa e festave."

Në kisha të ndryshme orthodhokse festohen ditë të ndryshme të vitit, sipas rëndësisë së tyre të veçantë që ato kanë në ato kisha. Kështu, dita e Shën Sergjit kremtohet madhërishëm në Rusi, Shën Spiridhoni në Greqi, Shën Hermani në Amerikë, etj. Disa ditë të tjera, si ajo e Shën Pietrit e Pavlit, Shën Nikollës, Shën Gjergjit dhe Shën Mëhillit kanë një popullaritet universal në tërë kishat.

Festa e Krishtlindjes ka gjithashtu ciklin e saj të lutjes, modeluar sipas atij të Pashkës. Ka para një Kreshmë dyzetëditëshe dhe një festë kremtimi pas. Festa e Fjetjes së Shën Marisë dhe ajo e Shën Pietrit dhe Pavlit, gjithashtu paraprihen nga një kreshmë, por më e shkurtër. Shumica e festave të mëdha kanë një përgatitje liturgjike para-feste, si edhe një lavdërim pas-feste. Kjo do të thotë që festa parakujtohet dhe lavdërohet në shërbesat liturgjike të Kishës përpara asaj dhe gjithashtu kremtohet me këngë e lutje për disa ditë pas asaj.


Festat e Mëdha të Kishës

• 8 Shtator - Lindja e Hyjlindëses

• 14 Shtator - Lartësimi i Kryqit

• 21 Nëndor - Paraqitja në Tempull e Hyjlindëses

• 25 Dhjetor - Lindja e Krishtit

• 6 Janar - Pagëzimi i Krishtit (Epifania, Uji i Bekuar)

• 2 Shkurt - Paraqitja e Krishtit në Tempull

• 25 Mars - Ungjillizimi

• 6 Gusht - Shpërfytyrimi i Krishtit

• 15 Gusht - Fjetja e Hyjlindëses


Llogaritur sipas ekuinoksit pranveror dhe Pashkës judaike:

• E Diela e Dafinës: Hyrja në Jerusalem
• PASHKA: NGJALLJA E KRISHTIT
• Ngjitja e Krishtit (Shestja)
• Rushajet: Zbritja e Shpirtit të Shenjtë

[Albo]

Periudha Para-Kreshmës

Periudha paskale e Kishës paraprihet nga periudha e Kreshmës së Madhe, e cila gjithashtu paraprihet nga një përgatitje liturgjike. Shenja e parë e afrimit të Kreshmës së Madhe vjen pesë javë më përpara se ajo të fillojë. Në këtë të Dielë këndimi i Ungjillit flet për Zakeun, taksambledhësin. Ai na tregon se si Krishti solli shpëtimin tek ky njeri mëkatar dhe se si jeta e tij u ndryshua rrënjësisht, vetëm sepse ai "kërkoi të shikonte se kush ishte Jisui" (Lluka 19:3). Dëshira dhe përpjekja për të parë Jisuin fillon tërë lëvizjen, nëpër kreshmën drejt Pashkës. Kjo është lëvizja e parë e shpëtimit.

E Diela pasuese është ajo e Publikanit dhe Fariseut. Në të flitet për dy njerëz që shkuan të luten në Tempull, njëri një farise, i cili ishte një ndjekës i porosive fetare dhe tjetri një taksambledhës mëkatar, i cili vidhte popullin. I pari, ndonëse i drejtë, u mburr para Perëndisë dhe për këtë, sipas Krishtit, u dënua. I dyti, ndonëse mëkatar, kërkoi mëshirë, u mëshirua dhe u drejtësua nga Perëndia (Lluka 18:9). Vetëm pendimi mund të na shpëtojë dhe jo mburrja për drejtësinë tonë, madje edhe kur ne mendojmë se me të vërtetë jemi të drejtë e fetarë. Ne jemi thirrur të shohim vetveten ashtu siç jemi realisht, nën dritën e mësimit të Krishtit dhe të lypim mëshirë.

Të Dielën tjetër, në përgatitjen për Kreshmën e Madhe, është e Diela e Djalit Plankprishës. Duke dëgjuar parabolën e Krishtit rreth faljes plot dashuri të Perëndisë, ne, gjithashtu, jemi thirrur të "vijmë në vete", siç bëri djali plankprishës, të shohim veten tonë sikur jemi "në një vend të largët", larg prej shtëpisë së Atit dhe të kthehemi tek Perëndia. Neve na është dhënë siguria nga Zoti, se Ati do të na presë me gëzim dhe me ngazëllim. Duhet vetëm "të ngrihemi e të shkojmë," duke rrëfyer largimin tonë mëkatar prej asaj "shtëpie", të cilës ne i përkasim me të vërtetë (Lluka 15:11-24).

E Diela tjetër quhet e Diela e të Lidhurave, meqenëse kjo është e Diela fundit kur mund të hahet mishi; ditën tjetër fillon Kreshma. Në këtë të Dielë kujtohet parabola e Gjyqit të Fundit (Matheu 25: 31:46). Ne kujtohemi në këtë ditë se nuk është e mjaftueshme për ne të shohim Jisuin, të shohim veten tonë sikurse jemi dhe të kthehemi në "shtëpi" tek Perëndia, siç bëri djali plankprishës. Ne duhet gjithashtu të jemi bijtë e tij, duke parë Krishtin në çdo njeri dhe duke i shërbyer Krishtit nëpërmjet atyre. Shpëtimi ynë dhe gjyqi i fundit do të varet nga veprat tona dhe jo vetëm thjesht nga qëllimet tona apo vetëm nga mëshira e Perëndisë, e zbrazur nga bashkëpunimi dhe bindja jonë personale.

...sepse pata uri dhe më dhatë të ha; pata etje e më dhatë të pi; i huaj qeshë edhe më morët në shtëpi; isha i zhveshur dhe më veshët; isha i sëmurë dhe erdhët të më shihni; isha në burg dhe erdhët tek unë.
Me të vërtetë po u them juve, sado që i bëtë njërit prej këtyre vëllezërve të mi më të vegjël, ma keni bërë mua (Matheu 25).

Ne nuk jemi shpëtuar vetëm nga lutja dhe agjërimi, as vetëm nga "ushtrimet fetare". Ne jemi shpëtuar duke i shërbyer Krishtit, nëpërmjet popullit të tij. Drejt këtij qëllimi është drejtuar e tërë devotshmëria, lutja dhe agjërimi.

Së fundi, në vigjiljen e Kreshmës së Madhe, të Dielën e Bardhë ose të Dielën e Faljes, ne kujtojmë përzënien e Adamit nga Parajsa. Ne e identifikojmë vetveten me Adamin, duke qarë për humbjen e bukurisë, dinjitetit dhe dëfrimit të Parajsës dhe duke vajtuar për prishjen tonë në mëkat. Gjithashtu, ne dëgjojmë këtë të Dielë mësimin e Zotit rreth agjërimit dhe faljes dhe hyjmë në periudhën e Kreshmës, duke falur njëri-tjetrin, që edhe Perëndia të na falë ne.

Sepse nëse ju, ua falni njerëzve fajet e tyre, Ati juaj qiellor do t'iu falë juve; por nëse ju nuk ua falni njerëzve fajet e tyre, as Ati juaj qiellor nuk do t'iu falë juve fajet tuaja (Matheu 6:14-18).

[Albo]

Kreshma e Madhe

Periudha e Kreshmës së Madhe është koha e përgatitjes për festën e Ngjalljes së Krishtit. Ajo është simboli i gjallë i tërë jetës së njeriut, jetë që do të përmbushet në ngjalljen e tij prej së vdekurish me Krishtin. Ajo është një kohë për të rigjallëruar devotshmërinë: me lutje, agjërim e lëmosha. Eshtë një kohë pendese, një rigjallërim real i mendjes, zemrës dhe veprave tona, sipas Krishtit dhe mësimeve të tij. Eshtë një kohë, para së gjithash, e kthimit tonë drejt porosive të mëdha, për të dashur Perëndinë dhe të afërmit.

Në Kishën Orthodhokse Kreshma e Madhe nuk është një kohë zie dhe trishtimi. Por, përkundrazi, është një kohë ngazëllimi dhe pastrimi. Ne jemi thirrur "për të lyer kryet" dhe për "të larë fytyrën, siç lajmë edhe shpirtërat". Himni i parë në shërbesën e parë të Kreshmëve të Mëdha e jep tonin e periudhës:

Le ta fillojmë Kreshmën me gëzim... le të agjërojmë prej pasioneve ashtu siç agjërojmë prej të ngrënit, të dëfrehemi në fjalët e mira të Frymës, që të mund të shikojmë pësimin e shenjtë të Krishtit Perëndisë sonë dhe Pashkën e tij të shenjtë, duke u gëzuar shpirtërisht.

Hiri yt u ngrit mbi ne, o Zot, ndriçimi i shpirtrave tanë u shfaq; ja, tani është koha e pranueshme; ja, tani është koha e pendimit (Himne të Mbrëmësores).

Perëndia kërkon pendimin tonë, jo dëshpërimin. Ne ndjejmë keqardhje për mëkatet tona, por ne e bëjmë këtë në gëzimin e mëshirës së Perëndise. Ne e dobësojmë mishin tonë, por e bëjmë në gëzimin e ngjalljes sonë në jetën e amëshuar. Ne bëjme gati për ngjalljen, gjatë Kreshmës së Madhe, Ngjalljen e Krishtit dhe ngjalljen tonë.

[Albo]

Agjërimi në Kreshmën e Madhe

Diçka e veçantë duhet thënë për agjërimin gjatë Kreshmës së Madhe. Duke folur në përgjithësi, agjërimi është një element themelor i jetës së krishterë. Krishti agjëroi dhe i mësoi njerëzit të agjërojnë. Agjërimi i bekuar bëhet në sekret, pa e shfaqur dhe pa kritikuar të tjerët (Matheu 6:16; Romanët 14). Ai ka për qëllim pastrimin e jetëve tona, çlirimin e shpirtrave dhe trupave tanë prej mëkatit, fuqizimin e fuqive tona njerëzore për të dashur Perëndinë dhe njerëzit, ndriçimin e tërë qenies sonë për Kungimim me Trininë e Bekuar.

Regullat e Kishës Orthodhokse për agjërimin gjatë Kreshmës së Madhe janë rregullat murgërore. Mishi nuk lejohet të hahet mbas së Dielës së të Lidhurave dhe nuk hahen më vezë dhe produktet blegtorale mbas së Dielës së Bardhë. Këto rregulla nuk janë një " barrë e rëndë për t'u mbajtur", siç bënin farisejtë (Lluka 11:46), por si një përpjekje drejt një ideali; jo si një qëllim në vetevete, por si një mjet për përsosje shpirtërore, të kurorëzuar në dashuri. Shërbesat e Kreshmës na kujtojnë për këtë.

Le të agjërojmë me një agjërim të pëlqyeshëm tek Zoti. Ky është agjërimi i vërtetë: largimi nga e liga, frenimi i gjuhës, prerja e zemërimit, ndalimi i epshit, i fjalëve të këqia, gënjeshtrave dhe mallkimeve. Ndalimi i tyre është agjërimi i vërtetë dhe i pranueshëm (Mbrëmësorja e të Hënës të Javës së Parë).

Shërbesat e Kreshmës së Madhe na tregojnë gjithashtu, se nuk duhet të mburremi për agjërimin e jashtëm, sepse edhe djalli nuk ha asnjëherë!

Agjërimi asketik i Kreshmës së Madhe vazhdon prej të Dielës së të Lidhurave deri në të Dielën e Pashkës; dhe prishet vetëm mbas Meshës Hyjnore Paskale. Duke e njohur përpjekjen e madhe në të cilën janë thirrur, të krishterët duhet të bëjnë çdo përpjekje për të agjëruar sa më mirë që ata mundin, fshehurazi, kështu që Perëndia do i shohë dhe do i bekojë haptazi me një jetë të shenjtë. Çdo njeri duhet të përpiqet të bëjë maksimumin, për të realizuar këtë ideal.

Përveç agjërimit asketik të periudhës së Kreshmëve të Mëdha, vetëm orthodhoksët nga të gjithë të krishterët e tjerë, praktikojnë gjithashtu agjërimin eukaristik ose liturgjik. Ky agjërim nuk i referohet agjërimit për përgatitjen e marrjes së Kungatës së Shenjtë; por agjërimit prej vetë Kungatës së Shenjtë.

Gjatë ditëve të javëve të Kreshmëve të Mëdha në Kishat Orthodhokse nuk kremtohet Mesha Hyjnore normale, meqenëse Mesha Hyjnore është gjithmonë një kremtim paskal i Kungimit me Zotin e Ngjallur. Meqenëse periudha e Kreshmës është një përgatitje për Ngjalljen e Zotit, nëpërmjet kujtimit të mëkatit dhe ndarjes prej Perëndisë, rregulli liturgjik i Kishës e heq shërbesën eukaristike gjatë ditëve të javës në kohën e Kreshmës së Madhe. Por, shërbesat joeukaristike janë zgjeruar me lexime nga Shkrimi dhe me një himnologji të karakterit kreshmor. Me qëllim që besnikëve të mos iu mungojë Kungata e Shenjtë gjatë ditëve kreshmore, të Mërkurën dhe të Premtet kryhet Mesha e të Parashenjtëruarave (Shih më poshtë).

Edhe gjatë kreshmës, e Shtuna (Dita e Sabatit) dhe e Diela (Dita e Zotit) mbeten ditë eukaristike dhe kremtohet Mesha Hyjnore. Të shtunave është Mesha e Shën Joan Gojartit, zakonisht me lutjet për të vdekurit. Të dielave është Mesha e Shën Vasilit të Madh.
Për Kishën Orthodhokse të shtunat dhe të dielat nuk janë kurrë ditë agjërimi. Shumë shekuj më parë u bë një debat me Kishën Katolike në lidhje me agjërimin eukaristiko-liturgjikal. Gjatë Kreshmës së Madhe, ndonëse agjërimi eukaristik nuk mbahet të shtunave dhe të dielave, agjërimi asketik nuk ndërpritet, kreshma që ka filluar të Dielën e të Lidhurave vazhdon pa ndërprerje deri në ditën e Pashkës.

[Albo]

Shërbesat gjatë Kreshmës

Shërbesat ditore gjatë Kreshmës karakterizohen nga melodi të veçanta kreshmore të një karakteri pendimtar. Dyert e Bukura mbahen të mbyllyra, për të treguar ndarjen e njeriut prej Mbretërisë së Perëndisë nga shkaku i mëkatit. Veshjet e Kishës janë të errëta, zakonisht në ngjyrë vjollcë. Gjithashtu edhe troparët ditorë kanë një karakter lutës, duke i kërkuar Perëndisë, me ndërmjetimet e shenjtorëve, të na mëshirojë ne mëkatarët.

Në Shërbesën e Mëngjesit Aliluiat e gjata zëvëndësojnë psalmin Perëndia është Zoti... Psalmodia është e zgjeruar. Himnologjia i referohet përpjekjeve kreshmore. Në Mbrëmësoret, kemi si shtesë lexime të Shkrimit të Shenjtë prej Gjenezës dhe Fjalëve të Urta dhe në Shërbesën e Orës së Gjashtë prej Profetit Isaia. Këndimet e Apostullit dhe Ungjillit nuk bëhen, meqenëse nuk bëhen Mesha Hyjnore.

Gjatë gjithë Kreshmës, në të gjitha shërbesat thuhet Lutja e Shën Efrem Sirianit. Në këtë lutje i kërkohen Perëndisë veçanërisht ato virtyte, të cilat janë të nevojshme për jetën e krishterë.

Zot dhe Mjeshtër i jetës sime, mos më jep frymë përtese, kureshtie, lavdidashje dhe kotësie.
Po falmë frymë urtësie, përunjësie, durimi dhe dashurie.

Vlerësomë, o Zot dhe Mbret, t'i shoh fajet e mia dhe të mos e gjykoj tim vëlla. Se i bekuar je në jetë të jetëve, Amin.

Shërbesa e Mbrëmësores që fillon periudhën e Kreshmës, quhet Mbrëmësorja e Faljes. Të krishterët në këtë shërbesë, i kërkojnë falje njëri-tjetrit për çdo faj të bërë me dashje apo pa dashje. Në shërbesat e Pasdarkës të javës së parë të kreshmës këndohet Kanoni i Shën Andreas së Kretës. Ky përbëhet nga disa seri vargjesh pendimtarë, të bazuar në temat biblike. Secilit varg populli i përgjigjet: Mëshiromë o Perëndi, mëshiromë. Ky kanon përsëritet në Mëngjesoren e së Enjtes të Javës së Pestë. Gjatë pesë javëve të para të Kreshmës, të premten në mbrëmje këndohet Himni Akathist, në nderim të Hyjlindëses.

E Shtuna e parë e Kreshmës së Madhe i kushtohet kujtimit të të Shën Theodhor Tironit. E dyta, e treta dhe e katërta quhen Të Shtunat e Shpirtrave, meqenëse i janë kushtuar kujtimit të të vdekurve. Mesha Hyjnore e të Shtunës së Pestë bëhet për nderim të Hyjlindëses.

Gjatë të Shtunave të Shpirtrave himnet liturgjike luten universalisht për gjithë të fjeturit dhe gjatë Mëngjesoreve për të vdekurit, të quajtura para-stasis ose panikida, të vdekurit përmenden me emra. Në Meshën Hyjnore janë shtuar litani dhe lutje dhe këndimet nga Shkrimi i Shenjtë iu referohen të vdekurve dhe shpëtimit të tyre prej Krishtit.

Dita e shtunë, edhe gjatë përiudhës jokreshmore, është dita për kujtimin e të vdekurve. Kjo, sepse e Shtuna, Dita e Sabatit, është dita kur Perëndia bekoi për jetën në këtë botë. Por, për shkak të mëkatit, kjo ditë tani simbolizon të gjithë jetën tokësore, të përmbushur natyralisht në vdekjen. Madje edhe Krishti, Zoti, u shtri i vdekur në Ditën e Sabatit, "duke pushuar nga të gjitha veprat e tij" dhe "duke shkelur vdekjen me vdekje" (Shih më poshtë). Kështu, në Kishën e Krishtit të Dhiatës së Re, e Shtuna u bë dita për kujtimin e të vdekurve dhe për t'u lutur për shpëtimin e tyre të përjetshëm.

[Albo]

Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara

Siç kemi thënë më parë, Mesha Hyjnore eukaristike nuk kremtohet në Kishën Orthodhokse gjatë ditëve të Kreshmës së Madhe. (Përveç të Shtunave dhe të Dielave, që nuk janë ditë kreshmore.) Por, me qëllim që besnikët të ndihmohen nga Kungata e Shenjtë në përpjekjen e tyre kreshmore, Kisha ka caktuar Meshën e Dhuratave të Parashenjtëruara. Kjo është një shërbesë e vjetër në Kishën Orthodhokse. Zyrtarisht për të flitet në kanonet e shekullit shtatë, gjë që tregon qartë se ajo është akoma më e hershme.

Gjatë gjithë ditëve të agjërimit të shenjtë në Kreshmë, përveç Sabatit, Ditës së Zotit dhe ditës së shenjtë të Ungjillizimit, duhet të shërbehet Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara (Kanoni 52, Kuinisekst, 692).

Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara është një shërbesë mbrëmësore. Ajo është një Mbrëmësore kreshmore solemne, në të cilën është shtuar dhënia e Kungatës së Shenjtë. Nuk ka shenjtërim të dhuratave eukaristike në Meshën e Parashenjtëruar. Kungimi i Shenjtë jepet prej dhuratës eukaristike, të shenjtëruar gjatë së Dielës së mëparshme, nga ku vjen e dhe emri i "parashenjtëruar".

Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara kryhet çdo të Mërkurë dhe të Premte në mbrëmje*. Ajo kryhet mbas një dite përgatitje shpirtërore dhe agjërimi të plotë. Besnikët që nuk munden të mbajnë një agjërim të plotë, për shkak të punës së rëndë, normalisht hanë herët një mëngjes të lehtë.

Gjatë psalmeve të Mbrëmësores, përgatiten për Kungim Dhuratat e Parashenjtëruara. Ato merren prej Tryezës së Shenjtë dhe vendosen në Tryezën e blatimit (Proskomidhi). Mbas himnit mbrëmësor lexohen pjesë nga librat e Dhiatës së Vjetër (Gjenezës dhe Fjalëve të Urta). Ndërmjet dy leximeve prifti bekon popullin e gjunjëzuar me një qiri të ndezur, duke thënë: "Drita e Krishtit u ndrit të gjithëve", duke treguar me këtë, se e gjithë dituria i është dhënë Kishës nga Krishti, nëpërmjet Shkrimit dhe Mistereve. Fillimisht ky bekim i drejtohej katekumenëve, atyre që përgatiteshin të pagëzoheshin në Pashkë, të cilët qëndronin në shërbesë deri në kohën e Kungimit të besnikëve (Shih më poshtë).

Mbas leximeve këndohet solemnisht psalmi mbrëmësor 140, i shoqëruar me temjanisjen. Pastaj, mbas Lutjes së gjerë dhe lutjeve për katekumenët (pas të cilave dikur katekumenët përlëshoheshin), dhuratat e parashenjtëruara sillen në Tryezën e Shenjtë me një procesion solemn dhe me një heshtje të thellë. Kënga e hyrjes i thërret besnikët për Kungim.

Tani fuqitë qiellore (d.m.th. ëngjëjt), bashkë me ne padukurisht meshojnë. Se ja tek hyn Mbreti i Lavdisë. Ja therore mistike e kryer po vjen rreth.

Me besë e me dashuri le të afrohemi, që të bëhemi pjesëtarë të jetës së përjetshme. Aliluia. Aliluia. Aliluia.

Mbas Litanisë dhe lutjeve, thuhet Ati ynë dhe besnikët marrin Kungatën e Shenjtë, ndërsa psaltët këndojnë në mënyrë recitative një herë apo më shumë, sipas numrit të atyre që kungohen, troparin "Në darkën tënde mistike..." ose vargun e psalmit 33 "Shijoni dhe shihni se Zoti është i mirë. Aliluia." Pastaj këndohen himnet mbas-Kungimorë dhe besnikët shkojnë me lutjen drejtuar Perëndisë, "që na ka sjellë në këto ditë të shenjta për pastrimin e pasioneve mishore" dhe që do të na bekojë "për të luftuar luftën e mirë, për të mbaruar kreshmën dhe për të arritur adhurimin e Ngjalljes së shenjtë" të Krishtit.

Tradicionalisht, Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara është parë si vepër e Shën Grigorit, papë i Romës në shekullin e 6-të. Por shërbesa e tanishme, është padyshim krijimi i frymëzuar liturgjik i Bizantit të krishterë.


* Në disa kisha kjo meshë bëhet në mëngjes. Gjithashtu, Kjo Meshë kryhet të enjten e Javës së 5-të të Kreshmëve, për arsye të Kanonit të madh, të Hënën e Madhe, të Martën e Madhe dhe të Mërkurën e Madhe si edhe në të kremtet e gjetjes së parë dhe të dytë të kokës së Pararendësit të Nderuar (24 Shkurt), të 40 Dëshmorëve të shenjtë (9 Mars) edhe çdo të kremte lokale, kur ato bien të hënën, të martën, të mërkurën, të enjten dhe të premten e Kreshmëve të Mëdha. Por, në të kremten e Ungjillizimit, në çfarëdo dite të bjerë, kryhet Mesha Hyjnore e shën Joan Gojartit.

[Albo]

Të Dielat e Kreshmës

Secila nga të Dielat e Kreshmës së Madhe ka temën e saj të veçantë. E Diela e parë është Festa e Triumfit të Orthodhoksisë. Ajo është një festë historike, që përkujton kthimin e ikonave nëpër kishat në vitin 843, mbas fitores kundër herezisë ikonoklaste. Tema shpirtërore e kësaj të Diele është, para së gjithash, fitorja e Besës së Vërtetë: "Kjo është fitorja që e mundi botën: besa jonë" (I Joani 5:4). Së dyti, ikonat e shenjtorëve dëshmojnë që njeriu "i krijuar sipas shëmbëllesës dhe ngjashmërisë së Perëndisë" (Gjeneza 1:26), bëhet i shenjtë dhe i ngjashëm me Perëndinë, nëpërmjet pastrimit të vetvetes, si imazhi i gjallë i Perëndisë.

E Diela e Dytë e Kreshmës përkujton Shën Grigor Pallamanë (v. 1359). Ai dha një dëshmi të gjallë se si njerëzit mund të bëhen hyjnorë nëpërmjet hirit të Perëndisë, në Shpirtin e Shenjtë; dhe kjo në këtë jetë, nëpërmjet lutjeve dhe agjërimeve qeniet njerëzore mund të bëhen pjesëmarrës të dritës së pakrijuar të lavdisë hyjnore të Perëndisë.

E Diela e tretë është e Nderimit të Kryqit. Kryqi qëndron në mes të Kishës, pothuaj në mesin e kreshmës, jo vetëm thjesht për t'i kujtuar njerëzit për shpëtimin e bërë nga Krishti dhe për të mbajtur parasysh qëllimin e përpjekjeve të tyre, por edhe gjithashtu për ta nderuar, si atë realitet, me anë të cilit njeriu mund të rrojë dhe të shpëtohet. "Ai që nuk e merr kryqin e tij dhe nuk vjen pas meje nuk është i denjë për mua" (Matheu 10:38). Sepse në Kryqin e Krishtit të Kryqëzuar qëndrojnë "fuqia e Perëndisë dhe dituria e Perëndisë" për ata që janë shpëtuar (I Korinthianët 1:24).

E Diela e Katërt i kushtohet Shën Joanit të Shkallës(Klimakut), autorit të librit Shkalla e Ngjitjes Hyjnore. Igumeni i Manastirit të Shën Katerinës në malin e Sinait (shekulli i 6-të), qëndron si një dëshmitar për përpjekjet e forta që nevojiten për të hyrë në Mbretërinë e Perëndisë (Matheu 11:12). Lufta shpirtërore e jetës së krishterë është reale, "jo kundër gjakut e mishit, por kundër... sunduesve të botës së errësirës së kësaj jete, kundër frymave të liga në vendet qiellore..." (Efesianët 6:12). Shën Joani i inkurajon besnikët në përpjekjet e tyre, sepse sipas Zotit, vetëm "kush do të durojë deri në fund ky do të shpëtojë" (Matheu 24:13).

E Diela e Pestë përkujton Shën Marinë e Egjiptit, laviren e penduar. Maria na tregon, para së gjithash, se sado të shumtë të jenë mëkatet, ato nuk mund ta mbajnë larg Perëndisë një njeri të penduar sinqerisht. Vetë Krishti erdhi për të "thirrur mëkatarët në pendim" dhe për t'i shpëtuar ata prej mëkateve të tyre (Lluka 5:32). Për më tepër, Shën Maria na tregon se kurrë nuk është vonë në jetë - apo në kreshmë - për t'u penduar. Krishti do t'i presë me gëzim të gjithë ata që do vijnë tek ai në orën e njëmbëdhjetë të jetës së tyre. Por ardhja e tyre duhet të jetë në një pendim serioz dhe të sinqertë.

[Albo]

E Shtuna e Llazarit dhe e Diela e Dafinës

Java që pason të Dielën e Shën Marisë së Egjiptit, quhet Java e Dafinës ose e Luleve. Shërbesat e të Martës së kësaj jave, përmendin që miku i Jisuit, Llazari, ka vdekur dhe Zoti po shkon t'a ngjallë atë prej së vdekurish (Joani 11). Në ditët që pasojnë drejt së Shtunës, Kisha, në himnet dhe vargjet e saj, vazhdon ta ndjekë Jisuin drejt Betanisë, në varrin e Llazarit. Të Premten në mbremje, vigjilja e kremtimit të Ngjalljes së Llazarit, "dyzet ditët e mëdha shpëtimtare" të Kreshmës së Madhe, formalisht kanë arritur në një përflindim:

Mbasi kemi përfunduar dyzet ditët për përfitim të shpirtrave tanë, të lutemi o Njeridashës, që të mundim të shohin Javën e Madhe të Pësimit Tënd dhe në të, të mundim të Lavdërojmë madhështinë Tënde dhe planin Tënd të papërshkruar për shpëtimin tonë... (Himn i Mbrëmësores).

E Shtuna e Llazarit është një kremtin paskal. Eshtë hera e vetme në tërë vitin kishtar, që shërbesa e Ngjalljes e së Dielës kremtohet në një ditë tjetër. Në Meshën e së Shtunës së Llazarit, Kisha lavdëron Krishtin si "Ngjallja dhe Jeta", i Cili me anë të ngjalljes së Llazarit ka konfirmuar, madje edhe përpara pësimit dhe vdekjes së tij, ngjalljen e Përgjithshme të njerëzimit.

O Krisht Perëndia Ynë, kur ngjallët Llazarin prej së vdekurish, përpara Pësimit Tënd, tregove Ngjalljen e Përgjithshme. Prandaj edhe ne porsi fëmijët që mbanin palma e lule në duar, shenja të fitores dhe triumfit po të thërrasim: "O Mundës i Vdekjes, Hosana më të lartat! I bekuar është ai që vjen në emrin e Zotit (Përlëshorja e Festës).

Krishti Perëndi, gëzim i të gjithëve dhe dritë e shkëlqim dhe ngjallje e të gjithë njerëzve, përmbi dhenë u shfaq tani dhe sipas mirësisë së tij, na dha shëmbëllesën e Ngjalljes së nesërme, mëshirën dhe ndjesën e mëkateve {Shkurtorja (Kondaqi).

Në Meshën Hyjnore të së Shtunës së Llazarit, vargu pagëzimor nga Galatianët: "Sa u pagëzuat me Krishtin, me Krishtin u veshët" (Galatianët 3:27), zëvëndëson Himnin Trishenjtor, duke treguar kështu karakterin ngjallësor të kremtimit dhe faktin që e Shtuna e Llazarit ishte dikur një ndër pak ditët e mëdha pagëzimore në Vitin Kishtar të Kishës Orthodhokse.

Për shkak të ngjalljes së Llazarit prej së vdekurish, Krishti u përshëndet nga populli si Mesia i shumëpritur, Mbreti i Izraelit. Kështu, në përmbushjen e profecive të Dhiatës së Vjetër, ai hyri në Jerusalem, Qyteti i Mbretit, hipur mbi pulishtin e një gomari (Zaharia 9:9; Joani 12:12). Turma e përshëndeti atë me degë palmash nëpër duar dhe duke britur thirrje lavdërimi: Hosana! I bekuar është ai që vjen në emrin e Zotit! Biri i Davidit! Mbreti i Israelit! Për shkak të këtij lavdërimi nga ana e popullit, priftërinjtë dhe shkronjësit bënë këshillë "ta vrisnin" (Lluka 19:47; Joani 11:53,12:10).

Festa e Hyrjes triumfale të Krishtin në Jeruzalem, E Diela e Dafinës, është një nga dymbëdhjetë festat e mëdha të Kishës. Shërbesat e kësaj të Diele pasojnë direkt ato të së Shtunës së Llazarit. Kisha vazhdon të jetë e veshur me shkëlqimin ngjallësor, e mbushur me himne që vazhdimisht përsërisin Hosana, blatuar Krishtit si Mesia-Mbret, i cili vjen në emrin e Perëndisë Atë, për shpëtimin e botës.

Tropari kryesor i të Dielës së Dafinës është i njëjti me atë të së Shtunës së Llazarit. Ai këndohet gjatë gjithë shërbesave dhe në Meshën Hyjnore është përdorur si antifoni i tretë, që pason vargje psalmorë të tjerë të veçantë, të cilët këndohen si antifone liturgjike në vend të atyre që këndohen normalisht. Tropari i dytë i festës, si edhe shkurtorja dhe himne e vargje të tjera, vazhdojnë të lavdërojnë manifestimin triumfal të Krishtit "gjashtë ditë para Pashkës", kur ai do e jepte vetveten në Darkën dhe në Kryqin për jetën e botës.

Hiri i Shpirtit të Shenjtë na mblodhi sot; edhe të gjithë e ngremë kryqin dhe themi: I bekuar është ai që vjen në emrin e Zotit, hosana në më të lartat! (Vargu i Parë i Mbrëmësores).

U varrosëm me pagëzimin bashkë me ty, o Krisht Perëndia ynë, u vlerësuam për jetën pa vdekje me Ngjalljen tënde dhe të thërrasim me lavdi: Hosana në më të lartat, i bekuar është ai që vjen në emrin e Zotit! (Tropari i Dytë).

Në qiell si Mbret mbi fron, në dhenë si rob mbi pulisht, na je shfaqur o Krisht Perëndi, prano lavdërimin e engjëjve dhe këngët e fëmijve që këndojnë: I bekuar është ai që vjen të shpëtojë Adamin! (Shkurtorja).

Në Mbrëmësoren e festës të së Dielës së Dafinës këndohen profecitë nga Dhiata e Vjetër rreth Mesias-Mbret dhe Ungjilli i Mëngjesit tregon hyrjen e Krishtit në Jeruzalem. Përpara ose pas Meshës bëhet bekimi i degëve të gjelbëra dhe pastaj ato i'u shpërndahen besnikëve. Ata i mbajnë ato në duar, si shenjë e lavdërimit të Jisuit si Mbret e Shpëtimtar. Këto degë zakonisht janë palma ose dafina. Në mungesë të tyre mund të përdoren degë të tjera të gjelbëra.*

Kur populli mban nëpër duar degët dhe i këndon Zotit të Dielën e Dafinës, ata janë gjykuar së bashku me turmën e Jerusalemit. Sepse ishin të njëjtët zëra që i thirrën "Hosana" Krishtit dhe disa ditë më vonë thirrën për Krishtin tek Pilati "Kryqëzoje". Kështu, në liturgjinë e Kishës jetët e njerëzve vazhdojnë të gjykohen kur ata e përshëndesin Krishtin me "degët e fitores" dhe hynë me Të në ditët e "pësimit të vullnetshëm".


* Në vendin tonë përdoren degë dafine, si në shumicën e vendeve Europiane. Në Palestinë palma ishte simbol i fitores, ndërsa në vendet mesdhetare të Europës kjo simbolizohej nga dafina.

[Albo]

Java e Madhe

Në Kishën Orthodhokse java e fundit e jetës së Krishtit quhet zyrtarisht Java e Pësimit. Në emërtimin popullor është quajtur Java e Madhe. Çdo ditë emërtohet në librat e shërbesave si "e madhe dhe e shenjtë". Çdo ditë të javës ka shërbesa të veçanta, të cilat kryhen në të gjitha kishat. Jeta tokësore pushon për çdo besnik kur ata "shkojnë me Zotin në Jerusalem" (Mëngjesorja e të Hënës së Madhe).

Çdo ditë e Javës së Madhe ka temën e veçantë të saj. Tema e së Hënës është ajo e drurit të fikut që nuk kishte fruta, por vetëm gjethe dhe për këtë u dënua me tharje. Të Martën, theksi është në vigjilencën e virgjëreshave të ditura, të cilat, jo si motrat e tyre të marra, ishin gati kur Zoti erdhi tek ato. Të Mërkurën, fokusi është në pendimin e gruas mëkatare. Në këtë ditë, theksohet shumë krahasimi ndërmjet gruas së përdalë që shpëtoi me anë të pendimit dhe Judës, që ishte një nga apostujt e zgjedhur, por që humbi nga pabesia dhe cmira. Ajo i jep Krishtit gjithë pasurinë e saj dhe i puth këmbët e tij; ai me një puthje e trathton Krishtin për para.

Në këto tre ditë këndohet Ungjilli gjatë Orëve dhe në Mbrëmësoret, kur shërbehet Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara. Këndimet nga Dhiata e Vjetër janë prej Eksodit, Jobit dhe Profetëve. Ungjilli është kënduar gjithashtu në Shërbesat e Mëngjesit, të cilat quhen tradicionalisht shërbesat e "Dhëndërit", sepse tema e përgjithshme e secilës ditë është fundi i botës dhe gjyqi i Krishtit. Shërbesa e Dhëndërit kryhet natën.*

Ja tek vjen dhëndëri në mes të natës; dhe lum ai shërbëtor të cilin do e gjejë vigjilues dhe mjerë ai shërbëtor të cilin do e gjejë pa kujdes. Prandaj o shpirti im ki mendjen, se mos të rëndojë gjumi dhe jepesh në vdekje jashtë Mbretërisë; por zgjohu dhe thirr me zë të madh: I Shenjtë, i Shenjtë, i Shenjtë je Ti, o Perëndi, me lutjet e Hyjlindëses mëshirë ki për ne (Tropari i Tre Ditëve të Para).

Gjatë tre ditëve të para të Javës së Madhe, Kisha rekomandon që të këndohen të Katër Ungjijtë në Orët, deri në pikën ku fillon tregimi i pësimit të Krishtit. Meqenëse, kjo zakonisht nuk është e mundur të bëhet në kishat e enorive, atëhere duhet të bëhet një përpjekje që të paktën një nga Ungjijtë të këndohet i gjithë, para së Enjtes së Madhe, deri në pjesën ku fillon pësimi, veças ose bashkërisht.


* Të Mërkurën në mëngjez kryhet një shërbesë që përbehet nga 1) Orët, 2) Mbrëmësorja dhe 3) Mesha e Dhuratave të Parashenjtëruara. Kjo është Mesha e fundit e Parashenjtëruar e kalendarit vjetor. Ndërsa natën, në vend të shërbesës së Dhendërit, të mërkurën kryhet Misteri i Efqelisë, si një përgatitje për marrjen e Kungatës të Enjten e Madhe, Dita e themelimit të Misterit të Kungatës së Shenjtë.

[Albo]

E Enjtja e Madhe

E Enjtja e Madhe i kushtohet Darkës Mistike që Krishti kremtoi me dymbëdhjetë apostujt e tij. Tema kryesore e ditës është darka vetë, për të cilën Krishti porositi që Pashka e Dhiatës së Re të hahej në kujtim të tij, të trupit të tij që thyhet dhe gjakut të tij, që derdhet për ndjesën e mëkateve. Gjithashtu, në shërbesat e kësaj dite kujtohet tradhëtia e Judës dhe larja e këmbëve të nxënësve. Në kishat katedrale është zakoni që peshkopi bën larjen e këmbëve në një ceremoni të veçantë mbas Meshës.

Ungjilli në Meshën Hyjnore përbehet nga një kombinim i të gjithë tregimeve të ungjillorëve për të njëjtën ngjarje. Himnet dhe leximet e ditës i referohen të njëjtit mister qëndror.

Kur nxënësit me lavdi, në lanjëtoren e darkës po ndriçoheshin, Juda i pabesë dhe tradhëtar, nga argjendashja u errësua nga lakmia dhe tek gjyqtarët e paligjshëm, të dorëzon Ty Gjykatësin e Drejtë. Ti që lakmon argjend shiko, se ky njeri prej lakmisë vari veten; largohu nga shpirti i pangopur që guxoi të tilla gjëra kundër Mësuesit. O Zot gjithmonë i mirë, lavdi më ty! (Përlëshorja).

Atje ku është Zoti, në Tryezën e Pavdekësisë, në vendin e lartë, me mëndjet e ngritura lart, le të hamë me gëzim o besnikë... (Kënga e nëntë e Kanonit të Mëngjesores).

Mesha Hyjnore e Shën Vasilit të Enjten e Madhe, kryhet bashkë me Shërbesën e Mbremjes. Ungjilli i gjatë i Darkës Mistike këndohet mbas këndimeve nga Eksodi, Jobi dhe Isaia dhe letrës së parë të Apostullit Pavël drejtuar Korinthianëve (Kapitulli 11). Himni i mëposhtëm zëvëndëson Himnin Keruvik dhe gjithashtu, përdoret si Himn gjatë dhe mbas Kungimit.

Në Darkën tënde Mistike, o Bir i Perëndisë, merrmë sot pjesëtar; se nuk do t'ua them armiqve të tu misterin; nuk do të të jap të puthur si Juda; por duke të pohuar si kusari, thërres: kujtomë, o Zot, në mbretërinë tënde.

Kremtimi liturgjik i Darkës së Zotit të Enjten e Madhe s'është thjesht një përkujtim yjetor i "themelimit" të misterit të Kungatës së Shenjtë. Ngjarja e Darkës së Pashkës nuk ishte thjesht veprimi i fundit i Zotit për "të themeluar" misterin qëndror të besës së krishterë para pësimit dhe vdekjes së tij. Por, përkundrazi, i gjithë misioni i Krishtit dhe para së gjithash, vetë qëllimi i krijimit të botës, është që krijesat e dashura të Perëndisë, bërë sipas shembëllesës dhe ngjashmërisë së tij hyjnore, të mund të jenë përjetësisht në Kungimin më intim me Të, të ulur në tryezë me Të, duke ngrënë dhe duke pirë në mbretërinë e Tij pambarim.
Kështu, Krishti, Biri i Perëndisë, flet tek apostujt e tij gjatë darkës dhe tek të gjithë njerëzit që dëgjojnë fjalët e tij dhe besojnë në të dhe në Atin qe e dërgoi atë:

Mos ki frikë, o tufë e vogël, sepse Atit tuaj i pëlqeu t'jua japë mbretërinë (Lluka 12:32).

Ju jeni ata që qëndruat me mua në sprovat e mia. Dhe unë ju caktoj mbretërinë ashtu si ma ka caktuar mua Ati im, që ju të hani e të pini në tryezën time, në mbretërinë time... (Lluka 22:28-30).

Prandaj, është e vërtetë të thuhet në një kuptim real, që trupi i thyer dhe gjaku i derdhur, për të cilat foli Krishti në darkën e tij të fundit me nxënësit, nuk ishte thjesht një parabërje dhe një parashikim për atë që do të vinte; por ajo që do të vinte - kryqi, varri, ngjallja në ditën e tretë, ngjitja në qiell - ndodhën pikërisht që njerëzit të mund të bekoheshin nga Perëndia që të jenë në Kungim të Shenjtë me Të përgjithmonë, duke ngrënë dhe pirë në tryezën mistike të mbretërisë së tij, që nuk do të ketë mbarim.

Kështu, "Darka Mistike e Birit të Perëndisë", e cila kremtohet vazhdimisht në Meshën Hyjnore të Kishës së Krishterë, është thelbi i vërtetë i jetës pa mbarim, që do jetë në Mbretërinë e Perëndisë.

Lum kush do të hajë bukë në Mbretërinë e Perëndisë (Lluka 14:15).
Lum ata që janë ftuar në gostinë e Dasmës së Qengjit (Zbulesa 19:9).