Gjergj Kastriot Skënderbeu

[dodoni]

Profesori, qe ngjalli Skenderbeun dhe nuk turperoi Marin Barletin
Kishte kohe qe e bluante ne mend, ndersa botimi vjetshem i "Historise se Skenderbeut" mbushi nje boshllek te madh, per rolin dhe pozicionin e vertete te Skenderbeut, simbolit te krijuesit te shtetit shqiptar

Ajo qe te mbetet ne mendje, pas ikjes nga shtepia e Profesorit Kristo Frasherit, eshte e thjeshte. Edhe pas tre ose kater oresh me te, qe kuptohet se kane ikur si nje gjysme ore dhe qe ti ke biseduar per tema te ndryshme me profesorin, te vjen shume keq, qe je larguar. Pak hapa me tej, shtepise, kur ke akoma ne dore ndjenjen e shtrengimit te dores nga profesori, do te ndjesh, se ke pershkruar bashke me te, nje pjese te madhe te historise se Shqiperise.

Ke marre ne pak ore me vehte, aq sa do te merrje ne dyzina oresh mesimi prej lektoresh anonime historie, ndersa per fat te keq ke lene pas nje mbreteri, qe duhet te zbulohet. Ke lene pas "Historine e Tiranes", qe pret te botohet shpejt nga TOENA, qe duhet shtuar se befas profesori e nxjerr te ideuar nga rilindasit, qe ne shekullin e XIX si kryeqytet; ke lene Historine e mrekullueshme te Himares, qe nis me nje rregjister te panjohur me pare osman te popullsise te shekullit te XV; ke lene Historine e Kosoves; pa ke lene 9 vellimet e dokumentave mbi Skenderbeun etj, etj. Thua se ke lene, sepse ato jane te arkivuara rigorozisht nga profesori, ne te gjitha cepat e shtepise se tij modeste ne Tirane. E gjithe vepra e fundit, pas nje semundje te rende te syve, ka dale nga goja e profesorit 84 vjecar Kristo Frasheri dhe eshte materializuar duke iu diktuar nje sekretare te tij, me nje ritem te jashtezakonshem ditor.

Jeta e tij

Cilesohet se ritmi i tij eshte i jashtezakonshem, sepse edhe vullneti i profesorit eshte jo i zakonshem ne cdo dite. Ai duket se asnjehere nuk ka pasur kohe. Por, veshtiresite objektive, qe kane lidhje me financat, duket se i mbajne mbyllur gojen Kosoves, Himares, Luftes, Historise se Levizjes se majte politike shqiptare", Historise se Dibres etj...Ne dukje, ky ritem, mbulohet me nje jete te qete, qe pulson gati matematikisht, si ajo e cdo shkencetari te kalibrit te tij. Zgjohet per cdo dite ne oren 06.30 te mengjezit. Ne cdo kohe te vitit, ne kete ore, ai eshte ne kembe ne kete ore. Ne oren 06.45 do te degjoj lajmet e para tek Top Chanel apo VOA dhe ky eshte prezantimi i tij i pare me diten e re kalendarike. Ne oren 07.30 eshte duke degjuar BBC dhe pastaj ne oren 08. 15 do te filloj nje xhiro te shkurter ne rruget e lagjes. Shume qe nuk e dine se eshte profesor, e respektojne edhe per vetite e thjeshta humane, qe demostron dhe qe lehtesisht mund t'ia vezhgosh teksa ecen nen peshen e gati 85 viteve ne kurriz. Si do qe te jete puna, ne oren 08.50 do te jete ne tryezen e punes dhe gati per planin qe ka bere per diten ne vijim. Fryt i ketyre diteve hard-eork jane shume doreshkrime, qe jane rreth e rrotull shtepise dhe presin te marrin jete. Pakkush mund te ndjeje pergjegjesine e tyre, si autori i tyre. Kete e ndjen dhe vizitori nga pastertia e madhe qe i trajton, kujdesi kancelaresk dhe nga dashuria sesi i vezhgon hera-heres. Te gjitha kane nje etikete mbi krye dhe aty gjen Skenderbeun, aty gjen Kosoven, monografi te tera te pabotuara, Himaren etj. Kur do te mbarohen dhe kur do t'i kete publiku? Askush nuk e di. Ato presin aty te qeta dhe gati per te marre jete, nga ndihma e njerezve, qe e kane diten e qete dhe larg andrallave te profesorit. Kuptohet se per shkak te skrupulozitetit te autorit, edhe vepra me e mbaruar, ka edhe pak nevoje per pak lemimi i stilit, ku ai pastron fjalet e huaja dhe ku shton ato qe duhen. Ky "zakon" i ka mbetur nga nje porosi e Joklit, qe gati 60 vjet me pare i tha atij dhe shokeve te tij se "Duhej qe ta pastronte gjuhen shqipe dhe ta donte". Kur e kujton kete episod, te reciton gati me nje dashuri feminore, por qe mesa duket i ka zgjatur dhjetra vjet, "Gjuhen shqype" te Fishtes-kryevepren e tij, sipas profesorit; dhe "Gjuhen shqipe" te Naim Frasherit. Ne keto momente, kush mund t'i rezistoj me arsyetimit te tij, sepse i kthehet perseri gjuhes...



Ne studion e profesorit

Nuk eshte ajo qe ke menduar, kur hyn ne shtepine e profesorit. Aty nuk do te gjesh nje hapesire te madhe, ku studjon dhe nga ku kane dale veprat e tij. Ne vend te saj, ke nje apartament tipik, te koheve te vjetra, te mobiluar thjesht, por shume te paster. Te tille, si e ka dhe profesor Shaban Demiraj, apo shume syresh te ketij kalibri. Padyshim, qe edhe me keto permasa, ky apartament eshte nje strehez, qe mban biblioteken e pasur te profesorit dhe skedat e kujdeshme te autorit, qe te dergojne ne kohe dhe personazhe te shekujve te ndryshem. Kjo hapesire eshte edhe mbreteria e vertete e profesor Kristo Frasherit, ku ai leviz, si djale i ri, dhe nuk gabon ne asnje raft per vendet, ku qendrojne librat e tij, gati shekullore. Gjithshka eshte e vendosur ne perfeksion per profesorin, ndersa per nje vizitor, i ngjan nje rremuje, por qe eshte teper e organizuar. Perballe tavolines se profesorit, eshte e gjithe veprimtaria e tij, si studiues; djathtas jane doreshkrimet, qe presin te perfundojne dhe jane drejt botimit; ndersa majtas shume libra te huaj, frengjisht, serbisht, italisht, greqisht etj, qe i sherbejne si dokumenta. Kolltuqet e tij, jane te zena me libra dhe nje vizitori i duhet qe te kerkoje pak vendin, perpara se te ulet. Nje dhome me tej, eshte nje biblioteke tjeter, ku jane strehuar pune dhe doreshkrime me te hershme dhe dokumenta e skeda. Ndersa, ne nje dhome te mbetur, jane botimet e reja, ato, qe ai quan te botuara pas viteve '90. E gjithe kjo bote letre, vazhdon dhe ne korridor, ka jane te strehuara shume nga librat e tjere, apo materialet dokumentare per Skenderbeun. Kur e shikon kete univers, duket se kupton dhe shpjegimin e thjeshte te profesorit se "Historia e sotme nuk eshte nje histori e nje vendi, ajo eshte Historia e Qyteterimit". Kjo eshte nje arsye, qe ai do te quaje nje nga punimet e tij te fundit, si "Historia e Shqiperise dhe e Qyteterimit shqiptar". Prandaj, eshte aq i qarte ne punen e tij, sepse historia nuk eshte fakt, ajo eshte faktologji. "Ti kujton se qepen faktet dhe pastaj ben historine", por kjo nuk eshte e vertete. Cvajgu, te cilin ai e respekton, shkoi siper saj, na thote profesori- duke na dhene nje histori, tej personazheve. Fale njohjes se psikikes, personazhet e tij, qe kane lundruar ne kohe dhe sot e kesaj dite lexohen me shume respekt. I gjithe erudicioni, qe rrjedh nga profesori, te ben qe te mos kesh shume mundesi qe te zgjedhesh: Do e degjosh me kujdes, ndersa pyetjet duhet ti besh akoma me te kujdesshme, sepse ndryshe do te marresh indiferencen e tij, qe shprehet thjesht me doren, qe te ben shenje: "Me tutje".

****

Mesimi, si epilog

Jemi mesuar fale shume pseudove, qe te trishtohemi dhe te humbim, ne analet qe na propozojne per historine tone. Historia shqiptare i ngjan nje godine ku seicili mund te hyje, te shikoje lehtesisht dhe 'te fitoje' apo "te jape" njohuri per te. Sot, kjo godine akuzohet shpesh per paaftesi dhe per vlera, qe zakonisht i atribuohen punes se te huajve. Pika me e diskutueshme mbetet pa asnje dyshim, periudha e para viteve '90, kur ideologjia diktoi ne historine kombetare. Nderkohe, qe profesor Kristo Frasherit, kjo nuk i ben shume pershtypje. "Historia, ne veshtrimin si proces, jo si tregim ne kuptimin popullor, ka nje percaktim universal: Ajo eshte zhvillimi i jetes njerezore, edhe teresia e fakteve, e ngjarjeve dhe proceseve te nderlidhura mes tyre te se kaluares se njerezimit ne pergjithesi ose te nje populli, te nje grupi apo personaliteti ne vecanti", cileson ai.






--------------------------------------------------------------------------------
26/05/2004

[dodoni]

Pse e shkruajti Skenderbeun
Botimi i Skendebeut nga TOENA, ishte nje eveniment per kulturen kombetare, Pas dhjetra vitesh te shumta pune, Skenderbeu i Kristo Frasherit, na u shfaq pa dashurine e skajshme te Barletit dhe pa letrarizimin e jashtezakonshem te Nolit. Ai ishte nje burre shtatlarte, qe krijoi nje shtet dhe qe i fali shqiptareve identitetin e perjetshem. Do te mjaftonte jehona e ketij identiteti, qe shqiptaret te mbeteshin kompakt dhe te shpallnin dikur dhe shtetin e tyre

Si ka qene Skenderbeu? Ku ka vdekur ai? A ishte aq i madh sa e bene, apo ishte thjesht nje prodhim i mendjes imagjinative te Barletit. Duke u shtyre ne kohe, humanisti shkodran, lenden e trajteses se vet ne pjesen me te madhe, e grumbulloi, me sa mundi, nga goja e pjesemarresve dhe e bashkekohetareve, por edhe nga tregimet e paraardhesve. "Ai ka meriten se e hartoi trajtesen jo vetem me mish, por edhe me tru, madje edhe me ndjenja, -ka cilesuar profesori ne vepren e tij "Skenderbeu". Ai nuk eshte nje historian i ftohte, por sic e kerkonte rreziku, qe e kercenonte Evropen edhe nje letrar humanist. Si humanist, Barleti ishte i mbrujtur me kulture klasike latine. Megjithate per nga ndjenjat, ai mbeti nje shqiptar i merguar, i lidhur shpirterisht me fatet e atdheut te vet".

Pas tij ishte prifti katolik Dhimiter Frengu nga Drishti, qe botoi nje veper biografike per Skenderbeun. Kjo histori ishte e rendesishme kur kujton se ai jo vetem jetoi per disa kohe prane Skenderbeut, por edhe i sherbeu heroit, si funksionar financash ne fund. Vepra u botua pas vdekjes se tij me 1539, por fillimisht pa emrin e tij. Vetem ribotimet e kishin tashme emrin e autorit ne trajten italishte. Studjuesit kane pare se ajo kishte shume ngjashmeri me historine e Barletit."Qe nga shekulli i XVII e ketej, jo pak historiane filluan t'i ballafaqonin tregimet e Barletit me njoftimet dokumentare, qe ata nxirrnin ne drite gjate hulumtimeve arkivore", thote autori yne. Ndersa historiani i pare kritik i vepres se Barletit ka qene peshkopi katolik freng Henricus Spondanus, i cili hodhi per here te pare dyshime per vertetesine e saj....Nje vend interesant ze vepra e nje prifti italian Biemmi me titull" Istoria di Giorgio Castrioto Scander-Begh", e ribotuar me 1756. Ai nuk shkoi tek Barletit duke pretenduar se ishte mbeshtetur tek nje burim me i hershem dhe me bindes se vepra e humanistit shqiptar. Lista e atyre, qe kane shkruar per Skenderbeun, eshte e gjate. Pak shekuj me vone, do te ishte Jorga, qe do e sulmonte 'egersisht' vepren e Barletit dhe vete Skenderbeun" duke thene se "vleresimi i tij eshte panegjirik, se fitoret qe i atribuon Gjergj Kastriotit jane trillime dhe ne te vertete se ai ishte nje kapidan cetash, qe vazhdimisht pesonte disfata".

Ne kohen tone do te ishte Aleks Buda, qe do te drejtonte studimet per Skenderbeun, derisa erdhi viti 1968...Kjo ishte koha kur moren hov studimet reale per Skenderbeun.

Ardhja e Kristo Frasherit

Qe nga fundi i viteve '50, te shekullit qe kaloi, me historine e Skenderbeut eshte marre dhe ai. Ja rrefimi i tij:

A mund te shkruhej Skenderbeu ndryshe?

"Erdhi nje moment dhe fillova te dyshoj per disa te dhena qe ka bibliografia mbi Skenderbeun. Burimi kryesor i historise se Skenderbeut ka qene per shume shekuj Marin Barleti. Marin Barleti eshte nje burim, por ai eshte nje burim tregimtar. Ai nuk eshte nje burim dokumentar. Domethene, thjesht mbeshtetet mbi dokumenta te kohes. Ai mund ta kete pare heroin, por ne ate kohe ka qene i vogel, sepse ka qene ne Shkoder dhe Skenderbeu ka kaluar vetem nje here ne Shkoder. Ca me teper, ai e thote vete, qe une e kam hartuar kete liber nga tregimet, qe me kane thene bashkeluftetaret e tij. Ne fushen e historiografise ka kritika, qe ne shekullin e XIX per Barletin. Sipas Jorges, Skenderbeu nuk ka qene ndonje figure e madhe, por ka qene pena e Barletit, qe e ka bere te madh. Ka dhe te tjere, qe e ulin figuren e tij. Autoret e kritikojne Barletin dhe duke e kapur nga disa njoftime jo te sakta, qe ka vepra e tij, sepse ka data te gabuara, shifra te fryra per fitoret, apo shifra te reduktuara per humbjet. Keshtu filloi qe te vihet ne prove e gjithe historia dhe vepra e tij. Dhe, nga koleget qe kam pasur, ishte Aleks Buda, qe u mundua qe ta mbroje humanistin. Sigurisht, qe Barleti nuk ishte qe mund te hidhej poshte, por duhej mbrojtur dhe duhej vertetuar me disa te dhena qe ishin te sakta, sepse nuk mund te thuhej, se te gjitha nuk ishin te sakta. Atehere nga viti 1980, fillova te mendoj: A mund te behet nje histori e Skenderbeut pa Barletin dhe neqoftese mund te behet pa Barletin, si mund te dale Skenderbeut. A do te kete ato permasa te madheshtise se tij? "

Po Biemi profesor?

"Biemi ka rene viktime e semundjes se kohes se tij. Qe hulumtonin dhe kerkonin materiale, neper arkiva dhe benin historira, duke thene se kane gjetur historira. Pra, ata qe hedhin poshte Biemin, e hedhin poshte ate, se nuk kane gjetur vepren, qe ai thote se i eshte referuar. Dhe, per kete jane ndare ne dysh, meqe nuk e kane gjetur Anonimin Tivaras e hedhin poshte Biemin dhe shkojne ne rrugen e Babingerit, qe thoshte se ajo qe seshte eshte per te hedhur ne kosh. Por, disa te tjere, thone se nuk ishte e mundur qe mos te ishte Tivarasi. Une ndoqa nje rruge te tille per Skenderbeun: A mund te behet nje histori dokumentare pa Biemin dhe pa Barletin, nje histori e mbeshtetur vetem, mbi burime arkivore, dokumentare dhe kronikale, para Barletit dhe para Tivarasit. Keshtu kuptova se nese Skenderbeu do te dilte me ate madheshti, qe e kishte nxjerre Barleti, atehere une kisha shpetuar jo vetem Skenderbeun, por edhe Barletin vete..."

Cfare shfrytezuat profesor per qellimin tuaj?

Fillova qe te grumbulloj shume dokumenta. Jane 3 pale dokumentat e kohes se Skenderbeut: jane ato qe jane burime shqiptare, arkivore tregimtare para Barletit dhe Biemit, kancelareske; te Evropes Perendimore dhe Lindore; por edhe kronika te kesaj kohe. Kam pergatitur 9 vellime me dokumenta te asaj kohe. Ka akoma dokumenta qe po i gjej tani dhe qe nuk i kam perfshire ne kete pune.

A mund te ndryshoj koncepti juaj, me hulumtimin dhe te dokumentave te tjera, qe keni gjetur me vone?

"Une u mbeshteta mbi keto 9 vellime, ku nuk perfshihet Biemi dhe Barleti, ca me teper historianet e shekullit te XVI dhe XVII. Keta te fundit nuk i kam marre fare parasysh, kur bera historine".

Konkluzioni?

"Krijimi shtetit nacional. Nese ky komb ekziston sot, ekziston vetem prej atij shteti".

Keni pasur frike se kjo figure mund te zhgenjente?

"Nuk kam pasur asnjehere ndonje dileme per kete, sepse historiografia moderne eshte e mbushur me vepra te tij. Nuk kam dyshuar asnjehere, se historia boterore vertete eshte e mbushur me vepra panegjirike me heronjt dhe me gjeneralet e tyre , qe ngriheshin ne qiell. Po keshtu, Barleti, nese e ka ngritur Skenderbeun, une isha i bindur, se ai nuk mund ta bente kete, po te ishte pa vlera Skenderbeu. Ca me teper, ai nuk do te mund ti rezistonte dot shekujve. Une gjithmone kam pasur besim se Barleti nese e ka ngritur Skenderbeun eshte se nuk do e bente kete, po te mos kishte vlera te verteta. Per mua, arsyetimi se Barleti e ngriti Skenderbeun dhe e beri hero, ishte nje arsyetim jo shkencor..."

Per historianin

"Ndershmeri profesionale do te thote per historianin, qe ai te trajtoje temen sipas bindjeve qe ka formuar gjate studimit te thelluar te fakteve dhe proceseve, qe kane lidhje drejtperdrejt ose terthorazi me temen qe trajton. Ne qofte se jeton dhe punon nen sacin e nje regjimi diktatorial, sic ishte rregjimi komunist dhe, para tij, rregjimin fashist, te cilin shumekush e harron, dy rregjime keto qe nuk te krijonin hapesire per te shprehur lirisht binjdet shkencore, ndershmeria profesionale kerkon nga historiani, qe ai te zgjedhe ose bindjet dhe te heqe dore nga tema, kur rregjimi te detyron te shkruash ne kundershtim me bindjet shkencore. Ne rast se zgjedh kete te dyten, atehere nuk je historian, por sic thonin dikur: kalemxhi, ne kuptimin e mercenarit te kalemit".

Grimca te tij

"Dy poetet Naimi dhe Fishta poezite me te bukura kane ato kushtuar gjuhes shqipe".

* "Fishten e kam takuar me 1937, sepse u be 25 vjetori i Shpalljes se Pavaresise dhe na erdhi ne klase".

* Frasheri ka qene mik i Qemal Stafes dhe Ali Demit (Heronj te Popullit)

* "A e dini cfare eshte gjeja me e madhe- na tha Fishta- bashkimi.

* Ka qene partizan ndersa nje vella e ka deshmor te Luftes.

* Nga Jokli, qe e kishte ftuar Cabej, me mbeti ne koke, porosia e tij "Duajeni gjuhen shqipe, e dua dhe une, por ju duhet qe ta duani me shume sepse eshte gjuha e nenes. Por pastrojeni nga fjalet e huaja, por mos e teproni. Sepse ka disa fjale, qe nuk dalin dhe kane hyre, por ka edhe fjale, qe ka nevoje gjuha shqipe. Gjithsesi fjalet e panevojshme, i hiqni, kjo ishte porosia e tij!"

* "Komunizmi eshte nje deformim, si u zbatua ketu, i ideve te majta, qe kane lindur para Marksit, dhe qe vazhdojne dhe sot. Idealet komuniste jane te mbeshtetur nga kolose:Anri Barbys, Romen Rolan dhe pavaresisht se Lenini dhe Stalini dhe ideologjia..."

* I perndjekur nga rregjimi dhe i transferuar si mesues i thjeshte ne Permet.

* I eshte bere atentat ne fillim vitet '80, por ceshtja u mbyll...

*Ka punuar me Eqerem Cabejn dhe Aleks Buden.

*Ka ne plan te botoje shume vepra, qe tashme i ka ne doreshkrim.

*Botimi i fundit qe pergatitet eshte "Historia e Tiranes".

*Punon ende ne moshen 84 vjecare gati 1/3 e dites.




--------------------------------------------------------------------------------
26/05/2004

[Tirana]

Gati dalja e librit të ri me titull “Skënderbeu kryqtar”. Të gjjithë të rejat dhe detajet nga jeta e Heroit

“Skënderbeu vdiq i helmuar”

Studiuesi i njohur Aurel Plasari përmbys historinë


Admirina Peçi

Barleti mund të mos na ketë thënë të vërtetën për vdekjen e Skënderbeut, as për marrëdhëniet e viteve të tij të fundit me Venedikun ose osmanët.

Dokumente që përballen dhe analizohen, shkresa të nënshkruara në Venedik, pikërisht në ditët e fundit apo menjëherë pas vdekjes së Skënderbeut, çojnë në rrjedhime të reja. Po, Venediku i lakmonte kështjellat shqiptare, ndërsa Skënderbeu, i ndërmjetësuar prej mbretit të Aragonës po përgatiste një paqe me osmanët, pikërisht në dy vitet e fundit të jetës së tij. Të dhëna, fakte dhe dokumente të reja, botuar prej zërave më të prestigjozë të historisë dhe studimeve të mesjetës, nën hulumtimin e Aurel Plasarit, për herë të parë vijnë në Shqipëri me një imazh tjetër rreth jetës veprimtarisë dhe vdekjes së Skënderbeut. Me librin e tij që mendon ta titullojë “Skënderbeu kryqtar”, ai synon, përmes një leximi tjetër, përmes ballafaqimesh të reja, të hedhë teza që e çojnë lexuesin mbase drejt një të vërtete që u mohua për qindra e qindra vjet.

Sepse shumëçka nga historia e Skënderbeut, rrodhi prej asaj çka shkroi barleti, atëkohë, një qytetar i “varur” prej republikës së tij të Venedikut. Dhe ajo çka shkroi Barleti në shumë pika ishte varianti zyrtar, ishte vlerësimi dhe “vizatimi i kujdeshëm” që bëri Venediku për Gjergj Kastriotin. Por cilat janë variantet e vdekjes së Skënderbeut, a vdiq ai i helmuar, apo prej ndonjë heshte, prej ndonjë sëmundje tjetër përveç etheve? Pse u cilësua nga Montaneli si Poeti i Politikës Shqiptare, cilat qenë armët e tij të forta në diplomacinë ndërkombëtare…

Në këtë intervistë ekskluzive dhënë për “Panoramën” studiuesi i njohur Aurel Plasari rrëfen shumë të fshehta nga ky libër që tanimë është i përfunduar e pret të botohet. Plasari nuk është në paqe me median. Ai u trembet titujve spekulativë dhe sugjeron të shmanget varianti “vdiq i helmuar”. Megjithëse ai vetë ngutet që nga të gjashtë variantet e artikuluara nga viti 1464 e deri më sot, sytë tanë duhet të ndalen më shumë tek ai i helmimit, kur sapo ishte kthyer nga Roma.

Keni përgatitur tanimë një libër mbi “Historinë e Skënderbeut”. A mund t’u thoni diçka paraprakisht lexuesve për këtë libër?
Besoj se lexuesit janë tanimë, nga një rrugë ose nga një tjetër, në dije të këtij libri. Pjesa më e shumtë e tij është botuar gjatë viteve 2000-2003, në formë kapitujsh, në disa organe shtypi, kryesisht “Bota shqiptare “ (Romë), Gazeta 55 (Tiranë), por diçka edhe në Shekulli etj. Kapituj të tij janë kumtuar edhe në veprimtari kombëtare e ndërkombëtare, si kolokuiumi “Pesë shekuj Arbëri-Venedik” (Tiranë), simpoziumi “Gjergj Kastrioti, Skënderbeu” (Palermo) etj. Nuk është fjala për një “Histori të Skënderbeut” në kuptimin e modelit të historisë së “jetës” dhe “bëmave” të heroit, që kanë parapëlqyer, të themi, historishkruesit klasikë të Skënderbeut prej Barletit dhe deri te Noli apo te Gegaj, duke përfshirë edhe klasikun bashkëkohës tonë Kristo Frashëri. Libri titullohet “Skënderbeu kryqtar” dhe merret me një aspekt të caktuar të veprimtarisë së Gjergj Kastriotit, të njohur edhe si Skënderbe: me përfshirjen e tij në projektet e kryqëzatave të përftuara qoftë nga Shteti papnor, qoftë nga Fuqitë e tjera europiane të kohës së tij.

Libri është konceptuar “simbas dokumenteve”, çfarë d.m.th. në një lloj kundërvënieje sa ndaj burimeve legjendare, aq edhe atyre tregimtare. Nga leximi i dokumentuar i historisë së Gjergj Kastriotit dhe të luftërave të tij rezulton që motivimet e rendit fetar të kenë ngritur peshë ndjeshëm, më ndjeshëm nga sa është pranuar në përgjithësi, dhe se do të ishte historikisht arbitrare t’i thjeshtoje këto motivime duke i përligjur si “mjete”, si “mbetëza” apo si “çështje ritesh dhe praktikash”. Jam i vetëdijshëm që edhe ndër historishkruesit e sotëm ka një numër “studiuesish modernë” pak të prirur për ta marrë parasysh thirrjen fetare; edhe kur flasin për këtë thirrje ata shohin tek ajo një “element mjaft të shpërfillshëm” për t’i kushtuar vëmendjen e duhur ose një “pretekst të rëndomtë”. Edhe në rastin e Gjergj Kastriotit është menduar kalimthi që ai të ketë folur për “detyrë fetare”, të jetë përfshirë në luftë për “mbrojtjen e Krishterimit” ose drejtpërsëdrejti në projekte kryqëzatash vetëm për t’u hyrë në “graciet e mira” papëve dhe princërve katolikë. D.m.th. thjesht si manovër politike. Në të vërtetë, mbas shqyrtimit të historisë së tij të dokumentuar, mund të pohohet me argumente për rëndësinë jo vetëm në rrafshin e Europës, por edhe në atë të Krishterimit, të qëndresës dhe luftës kundërosmane të tij dhe të bashkëluftëtarëve të tij. Mund të pohohet, mbas një shqyrtimi të tillë, jo vetëm që elementi fetar i luftës së tij të mos ketë qenë një “pretekst i thjeshtë”, por edhe që përfshirja e tij në luftën për mbrojtjen e Krishterimit ose drejtpërsëdrejti në projekte kryqëzatash të mos ishte rëndom një përshtatje “gracieve të mira” të papëve dhe princërve katolikë, si dhe as manovër politike.

Më shumë se kaq: prej grafikut gjithë ulje-ngritje të marrëdhënieve të Gjergj Kastriotit dhe kancelarëve të tij (legatë, oratorë, diplomatë etj.) me Papatin dhe me Fuqitë e krishtera të Europës lexohet zhvillimi i idealeve politike të tij dhe, njëherësh, i lëvizjeve të tij në politikën e jashtme. Gjatë historisë së qëndresës dhe të luftërave të kundërosmane ai do të lidhte herë mbas here aleanca me shtete të ndryshme: me Mbretërinë e Aragonit, me Republikën e Venedikut, me Republikën e Shën Vlashit (Raguzës, me mbretërinë e Hungarisë etj. Por orientimi i tij politik kishte të bënte drejtpërsëdrejti me Shtetin papnor. Jo thjesht sepse gjithë papët e kohës së tij (Eugjeni IV, Nikolla V, Kaliksti III, Piu II, Pali II) u interesuan për sipëmarrjet e tij kundërosmane, por sepse edhe aleancat e tjera të tij u kushtëzuan nga marrëdhëniet me këtë shtet. Fan S. Noli, mbas tij edhe Stavro Skëndi dhe ndonjë tjetër, e kanë vënë re sak që Gjergj Kastrioti luftonte “kryesisht nën urdhrat e drejtpërdrejtë të papëve dhe vetëm rastësisht nën urdhrat e fuqive të tjera për sa kohë ishte i autorizuar nga papët vetë”.

Nga ky ballafaqim duket që libri do të sjell një varg “të rejash”, sa u përket këndeve të vështrimit nga figura e tij nuk është parë aspak ose është parë fare pak; mund të përmendnit disa prej “befasive” që mendoni se na presin në një libër të këtillë?
Të lexuarit në këtë mënyrë të dokumenteve mendoj se ndihmon për ndarjen gjithnjë më qartë të kufijve të historisë me legjendën, si edhe për të ndiçuar gjithnjë më mirë rolin që luante dhe peshën që ngrinte jo vetëm në rrafshin kombëtar, por edhe atë ndërkombëtar, prijësi “i arbërve” apo “i epirotëve”. Me tjera fjalë: në atë qe sot e quajmë “politikë e jashtme” ose “diplomaci”. Pa u marrë me jetëshkrimin përgjithësor të heroit, me përshkrimin e luftimeve me osmanët dhe datimet e tyre të sakta, me dhënien e raporteve ushtarake mes dy fuqive, të taktikave dhe strategjive të ushtrive përkatëse, pa u ndalur në përllogaritjet e numrit të ushtarëve pjesëmarrës në to me të vrarë dhe të plagosur dhe në saktësimet e toponimive apo antroponimive, në zbulimin e tradhtive ose shpjegimin e motiveve të tyre etj., më është dukur me vlerë të ngulmohet te ky çelës leximi: te të kuptuarit e prijësit të madh arbër/epirot me rrënjët e tij të thella ideologjike mesjetare dhe në marrëdhënie me idetë që në atë kohë u patën zhvilluar, me projektet kundërosmane që në atë kohë u patën hartuar, me lëvizjet përkatëse që në atë kohë u patën kryer.

Besoj të jemi një mendjeje që aspekte si ky ngrenë shumë më tepër peshë në historinë e heroit të një populli se sa, fjala vjen, tregimet e historianëve të tij klasikë, me një Skënderbe që flinte vonë ngase lexonte gjithë natën dhe mbante poshtë nënkresës librin e trashë të Jul Cesarit, me një personazh me kapele pellushi ngjyre të kuqe dhe çizme prej meshini viçi ngjyre të verdhë etj. etj.

Nga pjesët e botuara në shtyp duket se një ndër rishikimet e librit lidhet edhe me vdekjen e Skënderbeut, si shkak i një “helmimi” apo diçkaje të tillë. Apo jo?
Me gazetarët të gjen belaja për shpjegime të tilla. Një kumtesë imja me titull “Të vërteta mbi vdekjen e Skënderbeut”, e mbajtur në kolokuiumin “Pesë shekuj Arbëri-Venedik”, u botua në një organ shtypi dhe... shtypi si shtypi. Me tituj: “Plasari: Skënderbeun e kanë helmuar!”.

“Plasari: ju tregoj si e kanë helmuar Skënderbeun”! Se shtypi, mjerisht, edhe historinë e Skënderbeut është gati ta trajtojë si “lajmet e berberëve”, sikurse i quaj unë scoopet me deputetë ose politikanë të sotëm. Uroj të mos i vini edhe ju kësaj interviste tituj të tillë me “berihaj”.

Më qartë, edhe një herë: Simbas historianëve të tij klasikë, në Lezhë Skënderbeu ra i sëmurë dhe vdiq më 17 janar 1468. Datën e ka dhënë Barleti, duke dhënë gabim vitin (1466), me shkakun e cituar sipër: “... e zunë një palë ethe të rënda”. Edhe Franku e përshkruan: “Por u sëmur prej ethesh shumë të forta”, edhe ky me vitin gabim. Muzaka nuk e thotë shkakun e vdekjes, por jep edhe ai vitin gabim: 1466. Edhe Tivarasi/Biemmi: “... e zunë një palë ethe të forta, që e detyruan të zinte shtratin dhe të ndryshonte zbatimin e planit të tij”, edhe ky me vitin gabim. Si shihet, Muzaka, Biemmi dhe mbas tyre shumë të tjerë janë varur po te Barleti; nga ana tjetër, shkaku i vdekjes i dhënë nga Barleti dhe rimarrë nga shumë ndjekës përkon me “variantin zyrtar” venedikas për këtë vdekje. Ky variant nxirret prej një mesazhi të Ghirardo de Collis-it për Dukën e tij më 12 shkurt 1468: “Skënderbeu kaloi nga kjo jetë; kishte ethet dhe, meqë disa turq teptisën në vend, deshi t’i hipte kalit dhe vdiq brenda tri ditësh”. Të mbahet parasysh se Ghirardo de Collis-i ishte ambasador i Dukës së Milanos pikërisht në Venedik, pra me këtë njoftim ai nuk bënte veçse përsëriste “variantin zyrtar” të Republikës. Këtë variant ka adoptuar edhe historigrafia zyrtare shqiptare, pa marrë parasysh që ai nuk është i vetmi variant i dhënë prej bashkëkohësve për vdekjen e Skënderbeut.

Në kreun në të cilin kam trajtuar vdekjen e tij km vënë në dukje se variantet e vdekjes, dhe përkatësisht vdekjes së Skënderbeut janë më shumë se një dhe ato do të duhen numëruar pa parapëlqime për ndonjë “variant zyrtar”. Madje, nëse duhet privilegjuar ndonjëri ndër këto variante, i bie të jetë ai i Volaterranos, bashkëkohës i Skënderbeut, që flet për një “helmim” të lidhur me vizitën e heroit në Romë, çfarë do të përkonte, nga ana tjetër, edhe me një variant të sëmundjes së Skënderbeut në Romë

A mendoni se ka aspekte të tjera të pandriçuara që lidhen me fundin e jetës së tij?
Me siguri. Posaçërisht traktativat e mundshme me omsanët, për paqe përfundimtare më shumë se për armëpushim, për shëmbull nëpërmjet birit të ish-sovranit të tij, Mbretit të Aragonit, Çntes. Pikërisht në fillim të vitit 1467 Mbreti i Napolit kishte hyrë në traktativa të fshehta më “Pashain e Arbërisë” dhe, nëpërmjet tij, me “Turkun e Madh”, d.m.th. me sulltanin. Këto traktativa kishin nisur të bëheshin realitet së paku qysh më shkurt-mars 1467, d.m.th., për një përkim të çuditshëm, pikërisht në ndërkohën kur edhe Gjergj Kastrioti ndodhej në oborrrin e mbretit Ferrante. Del kjo situatë e veçantë në Oborrin e Napolit del edhe nga njoftimi që më 1 mars të atij viti ambasadori i Dukës së Milanos në Oborrin papnor, Agostino de’ Rossi, u dërgonte nga Dukëve të Milanos. Edhe në një relacion të 17 marsit edhe ambasadorët milanezë në Oborrin e Napolit, Guidabono, Da Trezza dhe Da Landriano, njoftonin Galeazzo Maria Sforzan se mbreti Ferrante i quante të padëmshme traktativat me osmanët, madje i quante ato të dobishme, dhe kishte vendosur të dërgonte ambasador pranë tyre një diplomat kushëri të vetin. Vetë mbreti Ferrante në një mesazh të 26 marsit 1467 drejtuar Ipeshkvit të Askolit, në të cilin e bëhet fjalë për një ambasador të “Turkut të Madh” që ka vajtur pranë tij me dhurata të mëdha, Ferranteja shpjegonte se ai ishte dërguar nga “Pashai i Arbërisë”, d.m.th. Ballaban Pasha.

Interesimi, dhe madje shqetësimi, për atë çfarë po zhvillohet në Oborrin e Napolit kishte pushtuar në këtë ndërkohë gjithë oborret e tjera italiane. Edhe në një tjetër relacion për Sforzan, të datës 15 maj, Da Trezzoja shkruante nga Oborri i Ferrantes për mbasadorin e Mbretit të Napolit pranë “Turkut të Madh”. Në relacionin e Da Trezzos të datës 24 qershor njoftohej se në kohën kur Bernardo Lopisi, që kishte qenë te Sulltani, qe kthyer në Vlorë për të kaluar s’andejmi në Mbretërinë e Napolit, ishte informuar se disa anije vendikase i kishin zënë pritë për ta zënë në det të hapur; atëherë ai i qe shmangur anijes që po nisej dhe venedikasit kishin kapur lajmëtarin e tij, të cilit ia kishin marrë dhe hapur letrat që shpinte për Mbretin e Napolit dhe mandej ia kishin kthyer; simbas Da Trezzos, ambasadori i Ferrantes tanimë priste në Vlorë për të mundur të kalonte i sigurt në bregun tjetër . Me sa nxirret prej letërkëmbimeve, më 3 korrik ambasadori napoletan rezulton i kthyer në Oborrin e Ferrantes. Traktativat, kështu, mbeten të mbyllura në enigmë. Ambasadori milanez në Venedik De Collis, për shëmbull, njoftonte se “Republika i mban lajmet prej Levantit shumë të fshehura”. Çfarë po ndodhte?

Tërthorazi, edhe nga një informacion që vetë mbreti Ferrante i dërgonte protonoterit të tij Roça dhe Antonio Cicinellos nxirret: “Sulltani i ka thënë ambasadorit tonë se e urrente shumë Republikën e Venedikut dhe, po të mund të siguronte një port të mirë “në ato brigjet e Arbërisë”, do t’i bënte asaj [Republikës] luftë”. Edhe më dritë mbi undergroundin e errët të situatës në të cilën lëvizte politikisht Gjergj Kastrioti mund të hedhë një tjetër relacion i Ghirardo de Collisit, i datës 27 korrik 1467, në të cilin ai bën me dije Dukën e tij për sa ka mësuar në qarqet venedikase: “Skënderbeu erdhi në Krujë me 200 këmbësorë [që] ia kishte dërguar mbreti Ferrante për t’i dhënë me ta ndihmë Krujës. Komisari i Krujës, i cili është venedikas, nuk ka dashur ta pranonte dhe e pa të udhës t’i thotë që Zoti Mbret në fjalë e kishte dërguar aty për t’ia dorëzuar Krujën Turkut, dhe ika shkruar këtu Sinjorisë se Zoti Mbret në fjalë ka lidhje me Turkut dhe kështu ata e besojnë, të njëjtën gjë besojnë edhe për Lidhjen, ndonëse hapur nuk e thonë; i gjori Skënderbe u kthye në Lezhë, i privuar nga gjithë shteti i tij, pjesërisht nga armiq turq, pjesërisht nga miq dhe bashkëlidhës” . Një relacion i tillë është i një rëndësie krekëput të veçantë; ai duket të mos jetë lexuar si do të duhej për shkakun mediokër që botuesit e tij kryesorë e kanë pasë datuar gabim: Nagy & Nyári në vitin 1471 (kur Kastrioti nuk ishte gjallë), Radoniæi më 1457 (atëherë kur Mbret Napolit ishte Alfonsi, dhe ende jo Ferranteja, si në dokument) etj. Në realacionin e 30 korrikut De Collisi shton: “Thonë se Turku dërgoi 12 mijë kuaj deri në portin e Durrësit, mandej u kthyen drejtpërsëdrejti në Krujë. Nuk dihet çfarë bëri mandej, porse nëpër sheshet thuhet se [Turku] kishte bërë marrëveshtje dhe traktat me Skënderbeun, nëpërmjet Madhërisë së mbretit Ferrante për t’ia dhënë Krujën Turkut, dhe tanimë e quajnë Zotin Mbret në fjalë “Mbreti Turk i Ri”, si ai që ka lidhje me Turkun”. Por, gjithsesi, hollësitë e mëtejshme duhet t’ia lëmë librit, apo jo?...

vijon nesër





hipotezat

Cilat ishin dyshimet rreth lamtumirës së përjetshme të Gjergj Kastriotit

Gjashtë variantet për vdekjen e Heroit

Janë vërtitur hije rreth vdekjes së Skënderbeut. Shumë dyshime. Shumë hamendje dhe supozime. Por ekzistojnë gjashtë variante rreth udhëtimit të heroit tonë kombëtar për në botën tjetër.

Varianti më i përfolur, të cilin ne e mësuam në shkolla, e hasëm në faqet e historisë së tij, që nga Barleti, e shumë të tjerë pas tij, ishin pothuajse të njëjtat. Skënderbeu vdiq i pushtuar prej etheve. Në fakt, ky qe varianti zyrtar i lajmit të vdekjes së tij, një lajm që u përhap nga Venediku dhe u shënua në të gjitha shkresat zyrtare. Edhe Barleti, i cilësuar nga studiuesi Aurel Plasari, një qytetar i Venedikut, që shkruante e botonte në Venedik shkroi në librin tij variantin zyrtar të vdekjes së Gjergj Kastriotit, pra vdekjen nga “ethet”. Por ky nuk mund të quhet varianti i saktë. Në këtë kohë, markezi i Mantuas njoftohej prej ambasadorit të tij, Giovanni Francesco de Maffei, në Raguzë, për një tjetër variant vdekjeje: Skënderbeu vdiq në betejë me një shigjetë. Ndërsa Gaspare Veronese, shënonte se Skënderbeu ka vdekur nga një atak kardiak. Po ashtu, dy njoftime të tjera vdekjeje shënoheshin si pasojë e sëmundjeve të tjera, ndërsa më befasuesi mbetet varianti Volaterrano-s, i cili shënonte:“Si erdhi në Romë, (Skënderbeu) u kthye në atdhe ku thuhet se pas pak kohe vdiq i helmuar”, variant që, sipas Plasarit, duhet privilegjuar nisur nga përkimi i fakteve të dala nga burime të ndryshme.



variantet e vdekjes

varianti 1
Varianti zyrtar i Venedikut, që u përdor dhe nga Barleti nxirret prej një mesazhi të Ghirardo de Collis-it për dukën e tij më 12 shkurt 1468: “Skënderbeu kaloi nga kjo jetë; kishte ethet dhe, meqë disa turq teptisën në vend, deshi t’i hipte kalit dhe vdiq brenda tri ditësh”.

varianti 2
Ndërsa ambasadorët e dukës së Milanos në oborrin papnor Lorenzo da Pesaro dhe Agostino de’Rossi informonin me saktësi: “... u sëmur këtu nga punceura”.

varianti 3
Markezi i Mantuas njoftohej prej ambasadorit të tij, Giovanni Francesco de Maffei, në Raguzë, për një tjetër variant (i treti) vdekjeje: “PS. Skënderbeu vdiq në betejë me një shigjetë”.

varianti 4
Një variant i katërt i vdekjes/sëmundjes gjendet te Gaspare Veronese, sipas të cilit, Skënderbeu ka vdekur nga “curis et angustia cordis”.

varianti 5
Një variant të pestë të vdekjes/sëmundjes së tij e jep Platyna, sipas të cilit, Skëndebeu ka vdekur nga “taedio et senio confectus”.

varianti 6
Varianti i gjashtë mund të nxirret prej një kalese posaçërisht të rëndësishme të Volaterrano-s në komentarët e tij: “Si erdhi në Romë, (Skënderbeu) u kthye në atdhe ku thuhet se pas pak kohe vdiq i helmuar”.

[Qafir Arnaut]

Interesant si rrotullohen gjerat. Me demek, Gjergj Kastrioti paska qene Ortodoks. Ne fakt eshte nje dicka teper e llogjikshme. Papati ka dhene vetem 3 tituj "Athleta Christi": 1 per skenderbeun, nje per Huniadin dhe nje per nje princ nga Moldavia.
Nqs vertetohet qe Huniadi dhe ky Moldaviani qene Ortodokse atehere duhet te pranohet qe Athleta Christi u rezervohej 'skizmatikeve' pra ortodokseve.

Por me habit pse Marin Barleti ka dashur te na hedhe hi syve.

[Seminarist]

Sa i panxene qe je more Qafir, e nuk ke ze mend (nga inati), qe nuk ze. Te rrofshin drekat qe ha me kanadezet...

nejse.

Skenderbeu ka qene ortodoks ne tradite. Per kete behet fjale. Qe te jesh ortodoks me tradite, nuk do te thote se i tille mbetesh detyrimisht pergjate gjithe jetes, pasi kjo tradite mund te hidhet poshte nga individa te ndryshem. Po edhe sikur te hidhet poshte, kjo serish nuk mohon origjinen tradicionale.



E kupton dot Qafir mesimin?

Tashti Qafir shihe kete link se cfare pretendojne arbereshet edhe per Marin Barletin:

http://encyclopedia.thefreedictionar...arin%20Barleti


Sa princa katolike i kane dhuruar Malit te Shenjte fshatra, apo te kene bere vellezerit e tyre murgjer ne te?

[Seminarist]

Vrite mendjen edhe per kete:

Mali i Shenjte, ne greqisht quhet Agion Oros (Oros = mal).

A mos valle kemi Oroshin ne veri lindje, ku ka pas qen kisha e Shen Aleksandrit, ne mesjete katolike, por ma pare deshmohet edhe nga Nopca me prejardhje ortodokse, madje qe ka marre emrin prej Malit te Shenjte?

[Seminarist]

Nje nga deshmite e tjera te ortodoksise se Gjergj Kastriotit jane ne menyra te terthorta edhe deshmite e rrethit te tij familjar e ne krushqi, sic kane qene deshmite e Shen Angjelina Arianitit, e shoqja e Gjergj Brankovicit, ne dhuratat qe ajo me te shoqin i ka bere manastirit te Shen Palit ne Mal te Shenjte, ashtu sikurse Kastriotet i ishin dedikuar Hilandarit.

[Qafir Arnaut]

Mos merr flake si kashta e beharit er daj. Une rashe dakord qe Skineri edhe mund te kete mbet tradicionalisht orTHoDHoks.

[Seminarist]

Sa per dijeni, titujt si Atlet i Krishtit nuk jane grada kishtare e nuk eshte e domosdoshme me qen ne komunion me papen qe ai tia jape dikujt ket titull. Aq me teper qe Skineri, sic thu ti Qafir, ka qen ortodoks, skizmatik por jo heretik, e aq me shume qe ne fakt skizmaticizmi i ortodokseve ka qene relativ ne politiken e papatit persa u takon qellimeve politike per te bere per vete mbretna.

jo me kot Ignati i Loyoles doli me parrullen: Sic eshte mbreti (nga feja), ashtu eshte edhe populli

duke synu keshtu qartazi shtresat pushtetare qe me ane te tyre te shtrijshin katolicizmin neper popull sikur ata, jezuitet e themelum prej ignatit, ia dolen mbane ne Austri pergjate kundrareformacionit.

[Seminarist]

Qe me s'me i ngataru katolikt e ktushem, Ignatit ne veri ata i thrrasin: Injaci i Lols...lol...