Gjergj Kastriot Skënderbeu

[shendelli]

OPERAT E HERSHME PËR SKËNDERBERUN

Lista e kompozimeve rrallë të përkryera të Antonio Vivaldit perfshin një opera të titulluar Scanderberg. Kjo opera u vu në skenë për herë të parë në Teatrin Pergola të Firences, Itali më 22 Qershor 1718, e cila ishte dita e rihapjes së këtij teatri që mbetet deri më sot një nga perlat e Firences. Për ate ngjarje Vivaldi pat zgjedhur të nxirrte një opera të tilë si një dëshmi të qëndrimit të Vivladit në botën muzikore në atë kohë. Zgjedhja që bëri Vivaldi pohon ndikimin që kishte heroi popullor Shqiptar mbi kulturën botërore pothuaj 300 vjet pas jetës së tij heroike. Vetëm disa arie të operas së Vivaldit mbesin në Torino, Itali, bashkë me libretin i cili është arshivuar në Bolonjë. Letrat origjinale të shfaqjes jepen më poshtë.


Një tjetër opera e titulluar Scanderberg u kompozua prej kompozitorit frëng të shekullit XVIII Fransua Frankue. Opera u përkrye përpara mbretit Lui XV dhe mbretëreshës Sharlot Leszinka të Francës në Fontenblo më 22 Tetor 1763. E tërë opera ka mbijetuar duke përfshirë originalet dhe rishikimet e libretit dhe pjesëve muzikore. Gjithë këto punime janë të arshivuara në një biblotekë në Paris.

Një opera e tretë për Skënderbeun ka qenë kompzuar prej Bernar Zherme le Konte de Laspede (1765-1805), i njohur si naturalist, politikan dhe muzikant frëng. Megjithëse më shumë i njohur për veprimtaritë e tij politike si President i Senatit Frëng dhe i Kalorsit të Madh të Legjionit të Nderit, Laspede kompozoi edhe pesë opera. Një nga ato ishte titulluar Scanderbeg që u aprovua nga Komiteti i Akademisë Mbretërore të Muzikës më 1875. Sidoqoftë, opera nuk u përkrye, sepse Laspede për ndonjë arësye i shkatërroi materialet e saj.

Kopjet e operave Scanderneg të Vivaldit dhe Frankue gjenden në shumë bibloteka përfshirë atë të Shkollës së Arteve në Universitetin e Bostonit dhe Biblotekën Fan Noli në Boston.

[shendelli]

Të dhëna të reja për GJERGJ KASTRIOT SKËNDERBEUN
Përurimi në Dibër të Madhe në Maqedoni i
shtatores së Skënderbeut nuk është vetëm një simbol përkujtimor i veçantë por dhe një substancë evokuese, inkandeshente e kujtesës kombëtare.

Disiplina e skënderbeologjisë ka fituar qytetarinë e vet, me një pafundësi studimesh dhe hulumtimesh për epokën e përndritur kastriotase.

Një kontribut sintetik dhe analizues të posaçëm ka sjellë dhe historiani shqiptar i rangut evropian Kristo Frashëri me botimin e kryeveprës së tij "Skënderbeu". Hulumtimet vazhdojnë dhe nxjerrin të papritura të reja.

Para ca kohe miku im Qemal Minxhosi, ambasador i Shqipërisë në Danimarkë, më njoftoi në telefon një lajm gati të pabesueshëm: është gjetur një vulë origjinale e Skënderbeut. Në fillim pas gëzimit të beftë pata një ndjesi skeptike. Por nisa menjëherë korespondencën jo vetëm me Qemal Minxhozin, por dhe me Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë për të futur në një hulli zyrtare afirmimin e këtij zbulimi të veçantë, si dhe prurjen vulës origjinale të Skënderbeut në Tiranë. Lidhja qe me zbuluesin e kësaj vule, kuratorin e Muzeut Historik të Danimarkës, Dr. Peate Pentz. Ky kurator arriti ta zbulonte vulën pas një hulumtimi të gjatë, por dhe ndoshta krejt rastësisht.

Vula kishte një kohë shumë të gjatë që ndodhej e depozituar në Arkivin e Muzeut Kombëtar të Danimarkës në një klasifikim paraprak si një objekt i paidentifikuar, por me origjinë nga trojet e Perandorisë Osmane. Historiku i gjetjes së saj është tepër interesant. Muzeu i Danimarkës e bleu vulën në vitin 1839, në një ankand pas vdekjes së dy koleksionistëve, peshkopit Frieder Munter (1761 – 1930) dhe Hofsmedemester Peter Johan Timm (1753 – 1835). Njëri nga këta e kishte blerë vulën në një ankand në vitin 1824, gjoja si vulë ruse. Përpara se të sillej në Muze, vula i përkiste Dhomës së Artit Mbretëror. Në vulë dallohen shkronja greke, një nga fjalët eshte emri i atij që e ka pasur, Alexandros (Aleksandër).

Pas marrjes vula u regjistrua në Protokollin e Muzeut të Danimarkës, si vulë që i përkiste Perandorisë Osmane, por me një shkrim grek. Shkrimi përmend Shqipërinë, Bullgarinë dhe Serbinë, vende që qenë pjesë e Perandorisë Osmane.

Dijetari Pentz thotë se vula ka formë ovale, ka në qendër një shqiponjë dykrenare me krahë të ngritur lart. Në pjesën e trupit të shqiponjës ka një sipërfaqe më të vogël ovale, ku është brendashkruar figura e një kryqi. Mbi shqiponjë është një kurorë mbretërore, kurse nën shqiponjë është firgura e një kafshe ndoshta e një dhelpre, ose e një qeni. Rreth e qark sipërfaqes së vulës në greqishten mesjetare është ky mbishkrim "ALEKSANDRI, MBRETI I SHQIPËRISË, SERBISË DHE BULLGARISË". Vula përveç sipërfaqes stampuese ka dhe një sipërfaqe afërsisht konike prej bronzi, një derdhje perfekte.

Dijetari Penz u mor me studimin e saj. Mbishkrimi e quan Skënderbeun Aleksandër në kujtim të Aleksandrit të Madh, gjë që shpjegon dhe formen Skenderbeg. Vula e quan princin shqiptar Autokrator (Perandor) dhe Bazileus (Mbret). Kurora mbi shqiponjën është mbretërore.

Fjala Rom që është mbishkrim mund t’i referohet shumë gjërave. Bizantiët e quanin veten Romaioi që do të thotë "romakë". Mundet që kjo t’i referohet një zone gjeografike të caktuar, që turqit e quanin Rum dhe venedikasit Romania. Përsa i përket kafshës, që vrapon nën shqiponjën dykrenare sipas studiuest Pentz duhet të jetë një simbol i Sllovenisë ose Kroacisë Veilindore, gjë që për mendimin tim nuk qëndron dhe nuk ka asnjë kuptim. Zbuluesi i vulës thotë që kjo kafshë mund të jetë një dhelpër. Për mendimin tim kjo kafshë i afrohet më tepër qenit molos, që është përdorur në disa stema heraldike të Epirit. Studiuesit danez Pentz me të drejtë mendon se kjo vulë e Skënderbeut ka një të përbashkët me shqiponjën dykrenare që ka një nga vulat më të njohura të heroit shqiptar.

Dijetari Pentz është i sigurtë se kjo vulë nuk është e fallcifikluar por origjinale. Vula prej bronzi me një pjastër me shenjën heraldike dhe mbishkrimin, sipas tij, duhet të jetë derdhur në një fonderi të specializuar, ndoshta në një nga qytetet e gadishullit italik.

Dy vulat e mëparshme të njohura nga Skënderbeu kanë interes të veçantë shkencor. Njëra nga ato është gjetur për herë të parë nga studiuesi Dhimitër Pilika në 1961 në materialet e dijetarit sllovak Pavel Shafari (1795 – 1861).

Kjo vulë është përdorur nga Skenderbeu në 1466. Vula ka shiponjën dykrenare me yllin e Davidit sipër si dhe titullin e heroit Dominus Albaniae. Kjo ka qenë vulë më e njohur e kancelarisë skënderbejane. Shqiponja dylrenare i ka krahët të ulur poshtë dhe nuk ka kurorë mbretërore. Skëndebeu quhet Zot i Shqipërisë. Kjo vulë si arketip përsëritet edhe tek stema e Kastriotëve, por me një ndryshim që përveç yllit me gjashtë cepa janë dhe dy kurora heraldike mbretërore. Kjo stemë duhet të jetë më e vonë se sa vula.

Dhimitër Pilika ka zbuluar dhe një vulë tjetër të ashtuquajtur sekrete, që përbëhet nga një gema gur antik i një unaze. Ajo ka një skemë mitologjike, vajzën nudo Leda me një kapele të tipit kausia dhe pranë saj Zeusin e shndërruar në mjellmë.

Simboli më heraldik i Skënderbeut, më i njohuri dhe më emblematiku, është përkrenarja me kokë dhie. Për kokën e dhisë është folur shumë nga studiuesit, por nuk është saktësuar se ç’përfaqëson koka e dhisë.

Përsa i përket shqiponjës dykrenare ajo është parë si ndikim i stemave bizantine. Shqiponja dykrenare është një simbol universal. Tek vula e Danimarkës në gjoksin e shqiponjës është dhe kryqi i krishterë. Por në përgjithësi heraldika e Skënderbeut nuk ka simbole të krishtera. Në një studim timin të mëparshëm kam thënë se e tërë heraldika skënderbejane lidhet me origjinën që sipas vetë Skënderbeut rrjedh nga Epiri, madje në një letër të tij Skënderbeu i quan shqiptarët pasardhës të Pirros së Madh të Epirit. Kjo është arsyeja pse në vulën sekrete Skënderbeu preferon figurën e Ledës dhe të Zeusit në formë mjellme, kurse koka e dhisë është konkretisht dhia Amaltea, e cila sipas mitologjisë ushqeu me qumështin e saj Zeusin fëmijë. Në shekullin I para Krishtit pranë qytetit të Butrintit Pompon Atiku, dijetar dhe mik i ngushtë i Ciceronit, ndërtoi vilën e tij të famshme të quajtur Amaltea.

Nga letërkëmbini i Atikut me Ciceronin mësojmë se vila Amaltea qe plot skulptura dhe vepra arti, si dhe përmendore me epigrame poetike, madje dhe një bibliotekë me mbishkrime të lashta. Kështu vërtetohet se pranë Butrintit qe krijuar një nga qendrat më të mëdha kultike dhe mitologjike për dhinë Amaltea. Dhia Amaltea lidhet me Zeusin dhe metamorfoza e Zeusit mjellmë është gjithashtu një motiv i trevës së Epirit. Skënderbeu si një humanist i madh i Rilindjes Evropiane e lidh origjinën e shqiptarëve jo vetëm me ilirët e Epirit, por dhe me simbolet më të spikatura të kultit të qerthullit zeusian në Epir.

Shumë materiale dhe dokumenta arkeologjike të zbuluara në Shqipërinë e Jugut flasin për kultin e Zeusit dhe të dhisë Amaltea. Skënderbeu qe i vetëdijshëm për lashtësinë e shqiptarëve dhe për mitologjitë e tyre pagane, me të cilat krenohet. Megjithëse Atlet i Krishtit, siç u quajt nga papët e Romës, Skenderbeu nuk përdori as në flamurin e tij as në stemat dhe vulat, motivin e Kryqit, përveç se në rafigurimin e vulës së Danimarkës.

Miniaturat e vulave kanë të bëjnë me një art të veçantë pamor. Kjo gjë na çon në hullinë e përdorimit të shëmbëlltyrave të artit edhe në rrafshe të tjera.

Dhimitër Frëngu, mik dhe arkëtari i Skënderbeut, si dhe autori i një biografie të famshme për heroin, na jep në librin e tij një dëshmi të çuditshme. Ai thotë se "albanët kanë origjinë nga Franca, miqësia e princit të Durrësit me mbiemrin Topia vinte prej Karlit të Madh, një statujë prej guri të mrekullueshëm dhe e gdhendur me shumë mjeshtëri dhe art prej Karlit të Madh qe vendosur në sheshin qëndror të qytetit të Krujës". Barleti thotë se qyteti i Krujës u themelua nga familja princërore Topia. Skulptura e Karlit të Madh duhet të jetë skalitur nga ndonjë artist francez, por ndoshta dhe vendas. Ky simbol evokon në substancë kohën kur Karli I Anzhu krijoi Regnum Albaniae, pra Mbretërinë Shqiptare, me kryeqytet Durrësin në 1272. Ka mundësi që anzhuinët ta kenë sjellë në Krujë statujën e Karlit të Madh. Kjo statujë mund të ketë qëndruar në sheshin kryesor të Krujës për afro dy shekuj. Përderisa Dhimitër Frëngu e ka parë me sytë e tij këtë statujë padyshim edhe Skënderbeu e ka parë, madje Skënderbeu do të ketë qenë protektor i statujës ose autori kryesor për ta rivendosur në shesh këtë statujë, që turqit mund ta kenë hequr para vitit 1443.

Marin Barleti gjithashtu na jep një të dhënë tjetër të çuditshme. Në librin e tij për Skënderbeun Barleti shënon se "Nikolla i biri i Pal Dukagjinit për nga lavdia luftarake i ka kaluar shumë nderet e të jatit dhe të të parëve të vet. Një përmendore e këtij trimi të pathyeshëm me atë të djathtën e tij si të themi të pavdekshme, ndodhet akoma dhe sot në Peneropolis, qytet i Thrakës të cilin sot vendasit e quajnë Prizren, mbi këtë përmendore janë varur mbeturinat e një mburoje armike, të cilën, në një betejë, që është ende e freskët në kujtesën e njerëzve, Nikolla e çau aq keq me goditjen e shpatës së vet, saqë dhe dorën e armikut luftëtar e bëri të pavleshme për luftë".

Dy dijetarë shqiptarë, Barleti dhe Frëngu, dëshmojnë kështu për ekzistencën e dy skulpturave kushtuar personaliteteve historike, Karlit të Madh të Francës si dhe Nikollë Dukagjinit, një luftëtari të shquar. Familja Dukagjini ka dhe një dëshmi tjetër për ekzistencën e një vepre arti në shekullin XV. Është fjala për një kryq argjendi me figura biblike, ku është shënuar dhe mbishkrimi i artistit.

Një e dhënë tjetër interesante për ikonografinë e Skënderbeut erdhi këto ditë në Muzeun Historik Kombëtar. Është fjala për një litografi të fundit të shekullit XIX, që e paraqet Skënderbeun në profil djathtas, mbi flokë ka një kurorë dafine, në dorën e djathtë mban dorezën e një shpate tehu i së cilës ngrihet sipër. Deri më sot kjo litografi është unikale, por vetëkuptohet që dikur ka qenë e shumëfishuar. Në kërkimet e mia shumëvjeçare kam konstatuar se në një fotografi të poetit Leonardo De Martino, ku ai paraqitej i ulur në një tryezë, prapa krahëve në mur kishte të kornizuar të njëjtën litografi të Skënderbeut. Nuk dihet autori i kësaj litografie. Dijetarët, që janë marrë me ikonografinë e Skënderbeut, si Vinçens Malaj, Dhorka Dhamo dhe Kristo Frashëri, nuk e kanë përfshirë litografinë në studimet e tyre. Edhe hulumtuesi i arteve figurative, historiani i artit, Ferid Hudhri të cilit ia tregova këtë litografi, nuk dinte asgjë për autorin. Për herë të parë ekzistencën e saj unë e kam njoftuar në një shkrim të botuar në vitin 1980 në gazetën "Bashkimi". Dhe atëherë thoshja që nuk e di autorin dhe mendoja se ndoshta qe një litografi e bërë në Itali, mbështetur tek fakti se e posedonte Leonardo De Martino. Tani që kam në dorë litografinë origjinale, vë re se ajo ka mbishkrimin shqip SKËNDER – BEU – KASTRIOTI, MBRET’ I SHQIPËNISË. Gjithashtu në cepin e djathtë të litografisë në fund ka dhe një mbishkrim në greqisht që do të thotë "Gjergj Kastrioti, Princi i Krujës." Ky detaj i fundit më tregon se litografia duhet të jetë shtypur në Greqi, kurse mbishkrimi shqip e jep qartë që litografia eshtë bërë nga shqiptarët dhe porositja për riprodhim e saj është bërë po nga shqiptarët. Atëherë kush është autori? Dihet që portretet e Gjergj Kastriot Skënderbeut janë të shumta në botë dhe përbëjnë një pinakotekë të famshme. Shumë piktorë të mëdhenj evropianë janë marrë me fugurën e tij. Në të vërtetë në fund të shekullit XIX disa piktorë shqiptarë gjithashtu kanë pikturuar Skënderbeun si motiv frymëzimi. Kjo është një traditë e vjetër. Dihet që banorët e fshatit Piqeras në Himarë në shtegtimin e tyre në shekullin XVIII, dërguan në Napoli një figurë të pikturuar të Skënderbeut, ka gjasa akoma më të lashtë se ky shekull.

Në 1883 në kishën katolike të Prizrenit pikturon një afresk të famshëm të Skënderbeut Gjergj Panariti. Edhe bashkëkohësit e tij Th. Gjini dhe A. Ballamaçi bënë portrete origjinalë dhe të veçantë të Skënderbeut duke e apostoluar si kalorës të krishtërimit. Skënderbeun e ka pikturuar në fillimet e shekullit XX edhe miku i Fan Nolit, ikonografi at Naum Cerre. Spiro Xega në 1913 pikturoi tablonë "Triumfi i Skënderbeut në fushën e Domosdovës". Por portreti i litografisë për të cilën po flasim, dallohet nga të gjitha këto punë për një shkathtësi artistike, vepër e një artisti të kultivuar, nuk është një punë autodidakti. Kështu kjo litografi ka përmasat e një vepre të shkëlqyer arti për Skënderbeun. Kopja unikale e kësaj litografie vjen nga Shkodra. Ka shumë mundësi që të jetë litografia, që ka mbajtur në kabinetin e tij Leonardo De Martino. Për mungesë të fakteve nuk mund të themi dot se kush është autori i vërtetë i saj. Në besojmë se është një autor shqiptar, por nuk mund ta argumentojmë përfundimisht. Por gjithsesi vepra e shquar është ajo që përbën substancën e këtij zbulimi, kurse për emrin e autorit janë të domosdoshme hulumtime të tjera të mëtejshme. Gjithashtu në Arkivin e Muzeun Historik Kombëtar, ndodhet një portret me ngjyra vaji i Skënderbeut, që gjithashtu është i fundit të shekullit XIX. Ky portret imiton të ashtuquajturin portret, që ndodhet në galerinë"Ufici" të Firences në Itali dhe i dedikohet Xhentile Belinit. Nuk e dimë as se kush e ka pikturuar këtë portret. Shqiptarët e kolonisë së Bukureshtit e kanë pasur atë si një ikonë kombëtare dhe tani për fat të mirë ruhet si një relike e shtrenjtë në Muzeun Historik Kombëtar. Amen!

[madmax]

Kjo eshte historia e nje vule qe sipas disa historianeve ishte e pregaditur per Skenderbeun qe do te behej perandori i Bizantit pas nje kryqezate te organizuar nga papa, por pasi papa i Romes vdiq kryqezata nuk u realizua. Por sipas disa historianeve tjere kjo vule eshte krijuar shume vjet pas vdekjes se skenderbeut ndoshta nga pasardhesit e tij.kliko ketu

[madmax]

Me falni por lidhja lart me duket se nuk punon por texti ne te eshte keshtu

Gjergj Kastrioti Scanderbeg, † 1468. Albanian noble, Osman officer, promoted General. Instigator of a rebellion against the Sultan and Captain General of the Albanians. Scanderbeg has had and still has a major importance in the national self-understanding of the Albanians. Many European authors in the 16th, 17th and 18th centuries counted Scanderbeg among the foremost Christian fighters against the Osmans - eg Ludvig Holberg († 1754). Scanderbeg was an icon in the national Albanian movement in the following centuries. Click the picture to enlarge it. The picture is from the 16th century (The Uffizi's Collection in Florence / Firenze).

Dr Peter Pentz - who is an archaeologist at the The National Museum of Denmark - has written an article about Scanderbeg to the »Sfinx«-magazine March 2003 (cf. http://www.hum.au.dk/sfinx/TidsskriftetSFINX.html). In the article you will find excellent illustrations.

A seal - that maybe was a seal of Scanderbeg - has been in Denmark since the first part of the 17th century; it was registered in 1634. The National Museum bought it in 1839. Dr Pentz describes the seal in detail and is making an interpretation of the symbols and the inscription.




Photo:http://bjoerna.dk/billeder/SkanderbegsSegl.jpg/]ketu[/url]

The seal is made of brass. It is 6 centimers in length and weighs 280 grams.

The inscription is in Greek and is telling that 'Alexander' (= Skender) is an Emperor and a King. Emperor of the Romans and King of the Turk, the Albanians, the Serbs and the Bulgars. It naturally follows that the inscription is laterally reversed.

However, Scanderbeg never was in such a position. He was a leader of the Albanians - and he succeeded in organising a rebellion against the Sultan, but he was not a King. When Scanderbeg passed away in 1468, the rebellion collapsed - and many of his companions escaped to Italy.

Probably the seal was made after the fall of Constantinople in 1453, since Scanderbeg is referred to as an Emperor of the Romans. Note the double eagle in the center of the seal - which is a famous Byzantine symbol. Furthermore, Scanderbeg never was a King of the Serbs or the Bulgars.

Maybe the seal was 'designed' when Scanderbeg was organising a crusade against the Osmans, maybe it was manufactured when Scanderbeg served as a vassal to the King of Naples. Probably the seal was commissioned of the family of Scanderbeg some time in the 16th century. You cannot know exactly. Even, it is not to say whether the seal is a fake (from the 15th or 16th century).

[Orku]

Ju lutem gjeni kohe t'i perktheni materialet dhe postoni ne shqip.

[shendelli]

Barleti, ikonografia dhe poezitë e para për Skënderbeun
Kryevepra e Marin Barletit, për historinë dhe jetën e Gjergj Kastriot Skënderbeut, është ngjarja më e madhe kulturore jo vetëm për humanizmin shqiptar, por përgjithësisht edhe për kulturën dhe kujtesën e kombit tonë në shekullin XVI. Kjo kryevepër u përkthye gati në të gjithë gjuhët evropiane me shpejtësi. Eshtë përkthyer dhe në gjuhën shqipe nga latinisti i madh Stefan Prifti. Mund të themi se Stefan Prifti i kushtoi jetën e tij shqipërimit të kryeveprës Barletiane.


Rëndësia e aktit letrar dhe historik të Marin Barletit është e shumëfishtë. Përfshin disa rrafshe të karakterit intelektual të mirëfilltë. Duke bazuar te botimi i parë i kësaj kryevepre të pashembullt dua t'u tërheq vëmendjen lexuesve në disa aspekte, që e kapërcejnë, ose janë në funksion të tekstit të mirëfilltë shkrimor.



Libri i Barletit u botua në Romë në tipografinë e vëllezërve Vitabulis, të mbiquajtur si Albanozotë. Shumë dijetarë dhe historianë janë të mendimit se këta tipografë janë shqiptarë. Mbiemrimi i tyre si "Albanozoti" ndoshta nuk ka nevojë për koment. Libri shoqërohet me disa gravura, të cilat spikasin për stilin humanist gotik. Ikonografia e këtyre ilustrimeve grafike deri më sot nuk është realizuar. Studimet janë koncentruar në përmbajtjen e librit dhe jo në anën e tij pikturike. Ka ardhur koha që të thellohemi edhe në këtë aspekt. Përpjekja ime është e para e këtij lloji për të bërë publike një analizë dhe një sintezë të ikonografisë së librit të Barletit në lidhje të drejtëpërdrejtë me kulturën dhe shpirtin kombëtar të shqiptarëve në epokën passkënderbejane.



Libri i Marin Barletit nuk ka shumë ilustrime. Kështu faqja në frontespic, ku është titulli "HISTORIA DE VITA ET HESTIS SCANDERBEGI EPIROTARUM PRINCIPIS", ("Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut Princit të Epirotëve") është e kornizuar me një numër grafikash që përmbajnë kompozime dhe subjekte të çuditëshme historike dhe mitologjike.



Çfarë tregojnë më konkretisht këto subjekte? Çfarë simbolizon ikonografia e tyre e miniaturës? A janë të rastësishme dhe formale këto ilustrime? A është konsultuar me piktorin grafist apo ndërsjelltas? A i ka marrë artisti figurativ mendimet dhe idetë e Marin Barletit? Kjo është një çështje e madhe hulumtimi tepër e dobishme. Duke vëzhguar dhe interpretuar miniaturat unë dal në konkluzionin se artisti figurativ dhe autori i librit Barleti ynë kanë bashkëpunuar shumë ngushtë, se disa nga miniaturat janë të lidhura në mënyrë konkrete me motivet e skënderbejadës së lavdishme të shekullit XV. Gravurat e frontespicit përbëhen konkretisht nga 10 kompozime, që qëndrojnë më vehte, madje janë dhe të kornizuara qartë. Gravura e sipërme tregon një betejë luftarake me kalorës përballë njëri-tjetrit. Nga njëra anë janë shqiptarët që sulmojnë dhe nga ana tjetër janë kundërshtarët e tyre, të cilët bëjnë një jetë për jetë a vdekje. Figura kryesore mbi kalë e kësaj gravure në anën e majtë përfaqëson me sa duket Gjergj Kastriot Skënderbeun, ose një figurë kalorësi simbol i shqiptarëve. Prapa kalorësit janë dy këmbësorë që mbajnë armë të ngritura në duar.



Një gravurë tjetër më poshtë paraqet në mes një qënie mitologjike me krahë, që është qartësisht një sfinks me gjoks gruaje me krahë shqiponjë dhe me trup luani. Fytyra e Sfinksit ka mbi kokë një diademë të hapur. Në anën e djathtë janë 5 figura, dhe një figurë martiri që rrëzohet i goditur me sa duket me shpatë. Nuk mund ta përcaktojmë domethënien e kësaj skene, mbase kemi të bëjmë me ndonjë martir të kishës, që lidhet me shekullin e XVI ose fundin e shekullit XV. Në anën tjetër të grifonit është një mbret i ulur në fron i cili ka një kurorë të dallushme, anash tij janë tre ushtarë me heshta ndër duar ndërsa përballë është një njeri, i cili ka ngritur duart përballë një flakadani. Mbreti është në pozën e njeriut që po dëgjon, kurse njeriu para fladakanit është ai që rrëfen. Eshtë pra kështu simboli i autorit, që tregon bëmat e të tjerëve, që shpalos heroizmin e shekujve.



Kompozimet e tjera të miniaturave janë dy rreshta gjatësorë anash faqeve. Një skenë paraqet një mbret mbi kalë me kurorë, që ka anash dy kalorës dhe të gjynjëzuar para tij një figurë murgu. Një skenë tjetër paraqet 6 persona më saktë 5 prej tyre i janë të mbështjellë rreth e qark një njeriu me nderim. Ka shumë mundësi që ky është një mbret, mbase bëhet fjalë për vetë Skënderbeun. Një skenë e tretë është akoma më interesante, një grua mban në dorë një enë dhe blaton diçka përpara dy burrave që rrijnë në këmbë mbi një piedestal. Sipër këtij kompozimi është një shqiponjë dykrenare e cila paraqet një interes shumë të madh shkencor. Interesi është se për herë të parë ne kemi dëshminë e simbolit të flamurit të Gjergj Kastriot Skënderbeut, pra të shqiponjës dykrenore, të pranuar dhe të aprovuar nga vetë Marin Barleti. Një kompozim tjetër në miniaturë tregon tri vetë që masakroi me shpatë një grua martire. Kush është kjo martire? Mos kemi të bëjmë me figurën e Shën Luçisë, martires së famshme të krishtërimit, që ka patur një ndikim shumë të madh në trojet shqiptare sidomos në qytetin e Durrësit? Mos vallë masakrimi i kësaj gruaje simbolizon masakrimin e vetë figurës së Shqipërisë në formë të femërorizuar?



Një kompozim më vehte paraqet dy djem që mbajnë në duar pishtarë dhe ecin në drejtime të kundërta me njëri-tjetrin, mbi kokat e tyre fluturojnë tre pëllumba. Këta simbolizojnë shpërndarësit e lajmeve të mira, pra të famës së heronjve. Në një tjetër kompozim, i cili është luftarak tregohet një hero i rrëzuar përtokë me mburojë në krahun e djathtë dhe shpatë dhe mbi të dy luftëtarë me armë. Në këtë simbolikë betejash është një simbol tipik i Romës, figura simbolike e ulkonjës dhe dy foshnjet, Romin dhe Romulin, që pijnë qumësht nga gjinjtë e ulkonjës. Në këtë kompozim është figura e një gruaje të ulur me dorën e djathtë në gjoks dhe para saj figura e një burri që diçka tregon me një kapele të shekullit XVI.



Por ikonografia e librit përmban dhe dy gravura, njëra tregon vetë figurën e Gjergj Kastriot Skënderbeut në profil, me mjekër të gjatë, me një kapelë pa strehë dhe me flokë të rruar. Ky portret sipas studjuesve është gravura më autentike që paraqet Heroin shqiptar. Siç e kemi thënë edhe në ndonjë shkrim tjetër, libri i Barletit ka edhe gravurën e një burri të ri që mban në dorën e djathtë një libër, kurse dorën e majtë e ka të ngritur pak sipër, mbas shpinës së tij është muri i një kështjelle dhe një kullë e ngritur. Ai nuk ka mjekër dhe portreti i tij inteligjent është mjaft shprehës. Ky portret i përket vetë Marin Barletit. Grafika në fjalë është e një rëndësie kolosale. Kjo do të thotë që edhe miniaturat e tjera por edhe portreti i Skënderbeut janë bërë në bashkëpunim me artistin figurativ. Cikël më vete janë edhe gërmat gravura.



Dua të kumtoj se grafikat miniaturiste për të cilat folëm më lart kanë rrethuar në mes të tyre dhe dy poezi në latinisht nga dy poetë bashkëkohës të Barletit, me sa duket miq të tij, që vlerësojnë shumë lart jo vetëm figurën e ndritshme të Skënderbeut por dhe vetë nismën e pavdekshme të shkrimtarit dhe dijetarit humanist. Poezitë janë shkruar në distikë, kanë karakter kushtimor, apologjik. Njëra është shkruar nga poeti Pjetër Reguli nga Viçensa, kurse tjetra nga Domeniko Alcenjano. Këta dy poetë kanë një rëndësi shumë të madhe për



ne shqiptarët sepse ata janë të parët poetë në botë, që i kanë kushtuar poezi Gjergj Kastriot Skënderbeut. Të dy këta bëjnë kështu paraardhësit e traditës shekullore të poezisë së popujve të ndryshëm, që përmendin me nderim emrin e Skënderbeut dhe të Shqipërisë. Le të kujtojmë pas tyre emrat e shumë poetëve të mëdhenj si Ronsar, Agrippa, D'Obinje, Gabriel Ferni, Amadis Jamis, Luixhi Greto, Zhan Bussier, Margarita Sarroki, Lope De Vega, Kristofor Marlou, Edmund Spencer, Bajroni i madh etj.







Pjetër Reguli i Viçencës, (Shekulli XVI)



***



Kështu do të mahnitesh o lexues nga betejat



e kapedanëve të famshëm heroikë.



Ndër to çudi është Skënderbeu, rrufe e luftës,



sa kënaqësi do të ndjesh kur të lexosh për të!



Prijës i madh, trim e shpirt hero,



kërdi ka bërë mbi turqit kaq mizorë!



Se emri i tij do të thotë "Aleksandër i madh"



mirëmbetsh o lexues me lavdinë e tij përherë!







Domeniko de Alcenjano i Padovës, (Shekulli XVI)



***



Në qoftë se ti lexues do të tejshohësh



me aftësinë tënde në këtë vepër madhështore,



ke për ta çuar famën e autorit deri në zenith,



se ai këndoi Skënderbeun, bir i një populli të lartë.



Këndoi trimëritë e bëmat e prijësit arbër



që asnjë mangut nuk i le Kamilit të madh.



I pakrahasueshëm në fitore, i shkatërroi me ngulm



ushtritë pafund të perandorëve sulltanë.



Le të gëzojë e larta Arbëri për këto triumfe,



le të ngrejë në qiell veprat e princit të vet.

[andi dd]

Nderkohe qe te gjithe europianet shkruanin per skenderbeun ,kronistet bizantine ose e injoronin krejtesisht ose e permendnin diku dhe me nje ftohtesi te madhe .Shaku nuk ishte vdekja e tij e palavdishme sic thote dikush as kakti se ai eshte shqiptar. Nuk eshte as lavdia dhe as kombesia kriteri i ketyre kronisteve.Eshte dallimi i besimit fetar te skenderbeut qe nuk ishte as i krishtere ortodoks e as katolik por ishte "Unit".Unitet ishin per bashkimin e dy kishave .Por keto gjera dhe hollesi te asaj periudhe kishin rendesi te jashtezakonshme dhe sulltanet i shfrytezuan me shume djallezi. Skenderbeu, kjo figure 1000 vjecare e njohur ne te gjithe boten si luftetar ,politikane e filozof .Nq se e analizojme vetem per pak figuren e skenderbeut del qe ai ishte nje politikan i vertete e jo nje luftetar xhelat e katil si .Me zgjuarsine e dinakerine ai arriti shume.Mendova ta hap kete teme sepse eshte me shume interes diskutimi per kete prijes shqipetar kete figure te pavdekshme .

[Jonian]

Faleminderit te gjitheve nje here per materialet qe keni sjelle. Me gjithe mend interesante.
Pardje isha ne nje darke miqsh dhe muhabeti e solli te bisedonim per Skenderbeun. Diku kam lexuar qe Skenderbeu nuk eshte aq i gjate sa e mendojme te gjithe, por eshte i shkurter diku te 1.68 m dhe bile piktura e Skenderbeut qendron ne nje muze se bashku me Napoleonin, duke qene se ishin te dy stratege dhe te shkurter. N.q.se ndonjeri ka ndonje informacion me te sakte, ju lutem postojeni.
Faleminderit

[ALBA]

Gjenealogjia e Familjes se Skenderbeut, sipas dy te ashtequajtur pasardhes se tij
- Djali i vetem i Skenderbeut, Gjoni ose Xhovani, sic i thone ne Itali, pas vdekjes se te atit, ende i ri, jetoi ne domenin e vet mbi Gargano e me pas, nga 1485, kur lulezon qyteti i Shen Pjetrit ne Galatina ne Token e Otrantos, vendoset atje, ka titullin Duke, duke i shtuar dhe ate te Kontit te Soletos.

- Gjon Kastrioti u martua me Irena Brankovic Paleologa, pasardhesja e fundit e familjes perandorake te Bizantit dhe paten shume femije, mes te cileve Konstandinin, peshkop ne Insernia, Ferdinandin, qe qeveriste domenin feudal te Katrioteve dhe Marien, grua e kulturuar qe njihte shkelqyer letersine greke e latine.

- Ferdinandi u martua me Adriana Acquavivan, vajzen e Dukes se Nardose, paten shume femije si Erinen, Pardon, Akilin e Xhovanin. (Gjonin)... me titullin Baron dhe nga kjo dege familjare pati pasardhes deri ne fund te 1700.

- Ndersa nga Akil Kastrioti rrjedh dega tjeter familjare e Skenderbenjve, te cilet u shperngulen ne Napoli ne vitet 1700 dhe jane atje deri ne ditet tona.

- Biri i Pardos, Konstandini, shperngul rezidencen e vet ne Copertino. Ndersa ne fund te viteve 1600 Aleksander Kastrioti Skenderbeu u shperngul ne Lece, pasardhesit e te cilit jetuan atje deri me 1700.

- Nga mesi i viteve '800 me i madhi i femijve te kesaj linje familjare, nje tjeter Aleksander, u shperngul ne Ruffano, Lece, ku eshte dhe sot rezidenca princerore e Kastrioteve te Skenderbeut.

- Perfaqesuesit e tanishem te kesaj linje familjare jane Alessandro Castriota Scanderbeg, mjek ne Rome dhe i vellai i tij Guilio, magjister adminitrativ.

[dodoni]

Si e ngjalli Skenderbeun
Kush eshte profesor Kristo Frasheri

Veprimtaria e tij shtrihet ne disa rregjime, ndersa ajo qe e ka dalluar punen e tij nga shume kolege te tjere, ka qene sinqeriteti dhe vetmohimi, per te mos e tradhetuar ndershmerine profesionale

Ishte krejt e papritur dhe fare e pabesueshme per djalin e ri, ajo qe do te ndodhte ate dite. Por, nje ndodhi jo e zakonshme e fundviteve '30, duket se i dha destinacionin e duhur profesor Kristo Frasherit. Intelektualet e kohes po pergatisnin nje konference, ku do te referonin, disa studiues te kohes ne 35 vjetorin e vdekjes se Jeronim De Rades. Ishte profesor Aleksander Xhuvani, profesori i tij Namik Resuli, Izet Bebeziqi, Stefan Shundi, Zoi Xoxe, botuesi i "Drites", qe e kishte organizuar, dhe pak te tjere. Namik Resuli, propozoi , qe ne kete mbledhje, te ishte dhe nje djale i ri, qe te perconte lidhjet e brezit te asaj kohe me kete figure aq te madhe te letersise shqipe. Kuptohet se fale talentit, ishte rasti i Kristos, qe te lexonte hartimin e tij, kushtuar figures se madhe kombetare. Ajo qe ndodhi ate dite, per studentin e ri, qe deri atehere shkruante vjersha, i kaloi te gjitha parashikimet e mendjes se tij. "Te nesermen, Profesor Resuli, me vuri ne kateder dhe une me shume turp lexova hartimin tim". Nderkohe, Zoi Xoxe, inisiatori i ketij aktiviteti, e kishte botuar ne gazeten e tij "Drita", bashke me fjalimet e profesoreve. "Lavderimet me shtuan dashurine per studimet historike dhe letrare. Qe atehere,-thote ai- hoqa dore nga poezite, per te cilat askush nuk me kishte pergezuar". Eshte shume i besueshem ne kete shperthim sinqeriteti, sepse me duart e tij, nxjerr kete botim te hershem, qe e ka ruajtur, si nje nga gjerat e vyera, bashke me shume gjera te tjera, te shkruajtura ne ate kohe. Por, Kristo i ri, kishte shkruar shume me heret, teksa kishte botuar me sukses poezite dhe skicat e para. Botimi i pare i tij ka qene qysh ne moshen 13 vjecare. Sentimentalizmi, qe duket ne krijimet e tij, duket se ka perkuar me kohen dhe me problematiken qe e rrethonte. Ajo i shtohet dhe revoltes se madhe te brezit te tij, per shkak te mjerimit, qe kishte ne popull. Migjeni duket se ishte kthyer ne nje katalizator te mire per kohen. Kete personazh, qe ai e kujton me respekt, nuk e ka takuar, por nderkohe ka pare dhe ka degjuar Fishten, Asdrenin, Joklin bashke me shoket e tij komuniste, qe vdiqen si antifashistet e pare: Qemal Stafa dhe Ali Demi. Kristo Frasheri, po rritej dhe fale aftesive dhe brymosjes se tij, ishte kthyer ne nje pjese te rendesishme te levizjes se kohes. Qe kuptohet se ne ate kohe, ai, duket se u ndikua shume nga idealet, qe vinin nga nje bllok i tere antifashist.

Brymosja politike

Fale njohjes dhe mesimit te italishtes dhe frengjishtes, ai ra ne kontakt me literature te perparuar filozofike, sociale, politike, antike dhe moderne, qe vinte kryesisht nga jashte. Ca me shume, kjo literature ndikoi ne formimin e tij, sepse ishin kolose, -thote per shume mendimtare te kohes, profesori Kristo. "Ata ishin Anry Barbys, Romen Rolan, Andre Gide etj". Kristo dhe pak te tjere, ishte ne grupin e atyre studenteve te gjimnazit te Tiranes, qe u dalluan shpejt nga te tjeret. Qofte dhe per rrugen qe po merrnin. Kristo, vete, ishte ne krahun e Grupit te Korces, por shume shpejt mbeti i zhgenjyer prej tij. Ne fund te vitit 1939, ai do te ishte ne nje grupim te ri, qe do te mbahet mend gjate, me emrin "Grupi i te Rinjve", per shkak te fatit te personazheve te grupit. Ne vitin 1940, duket se beri pak shkeputje pasi do te shkonte ne Firence, ku do te rregjistrohej ne Fakultetin Ekonomik te Universitetit te qytetit. Ndersa, ne nentor te vitit 1941, ai do te ishte anetar i njeres prej 17 celulave te kryeqytetit. "Shpejt u pa se Kristo nuk ishte i gatuar per nje parti te tipit bolshevik, sic e konceptonin udheheqesit e PKSH-se", thote i biri i tij, ne nje shkrim kushtuar te jatit. Sipas Profesorit, "kur nje parti ka disipline kaq te madhe ushtarake, aty nuk mund te kishte demokraci". Veprimtaria e tij kishte bere qe deri ne vitin 1942, ai te ishte burgosur dy here. Heren e pare kur ishte maturant, mbasi nuk kishte veshur uniformen e rinise fashiste (fatmiresisht ishte shpetuar prej Namik Resulit, profesorit te tij); dhe njehere si punonjes i poste telegrafes, pas nje greve, qe kishte bere me shokun e tij Ali Demi. Pas peripecish u internua ne Itali nga ku u arratis dhe u kthye ne Shqiperi. Ne historine e Partise Komuniste shqiptare, ai eshte rregjistruar si nje nga te pushuarit e pare te Partise, si pjesetar i "Grupit te te Rinjve". Ai ndiqej tani nga fashistet dhe ca me teper filloi qe te mohohej dhe nga ish miqte e tij. Gjithsesi ne vitin 1943, ai do te ishte partizan, ndersa "Shpati" porosiste Komitetet Qarkore te Partise " ti hapnin syte e ti benin kater, kunder armiqve, kunder grupazheve te cilet pa tjeter po punojne nen rrogoz" (permendej edhe emri i tij). Clirimi i Shqiperise e gjeti partizan te thjeshte dhe me nje vella te pushkatuar nga fashistet. Duket se u rehabilitua pak pasi punoi per nxjerrjen e disa organeve provizore te shtypit te partizaneve. Kjo dukej se ishte sa per sy e faqe, sepse ne 1946, iu anullua e drejta e studimit per shkencat ekonomike ne Universitetin e Zagrebit. Kjo pune e tij vazhdoi per vite me rradhe, ku ai si punonjes i Bankes se Shtetit bente shume sherbime kudo neper Shqiperi. I duhej te punonte sepse "Atdheu nuk mund te identifikohet me rregjimin, as me qeverine, as me prefektin, as me xhandarin, sic bejne anarkistet. Detyra e cdo shqiptari eshte te punoje per perparimin ekonomik, emancipimin shoqeror dhe lulezimin kulturor te atdheut, pavaresisht se kush eshte ne fuqi". Gjate viteve qe punoi ketu, ai hartoi tre tekste per nevojat e Teknikumit Financiar te Tiranes, ku ai jepte vete mesim.

Si erdhi ne histori

Pasioni i tij "i fshehte" per historine u be i gjalle ne vitin 1949. Aleks Buda, ne ate kohe, shef i seksionit te historise ne Institutin e Shkencave ne Tirane, mbajti ne sallen e Teatrit, nje ligjerate per Skenderbeun. Pas disa sugjerimeve miqesore, qe i beri i riu Kristo, ai e propozoi pak kohe me vone, qe PROF. Frasheri te pergatiste nje teme "Mbi rolin e fshataresise ne historine e Shqiperise ne vitet 1912-1939". Kesaj teme, profesori i shtoi, fale perpjekjeve te tij, dhe nje teme per "Luften e Vlores 1920". Lidhja ndermjet dy burrave do te ishte e vazhdueshme dhe do te vazhdonte deri ne momentet, qe Buda i ndjere do te nderronte jete ne vitin 1993. Ne vjeshten e vitit 1951, ai filloi mesimet ne Fakultetin e Historise dhe i perfundoi ne 1955. Buda e perfshiu ne grupin e historianeve, qe nen drejtimin e Institutit do te hartonte "Historine e Shqiperise". Ne prill te vitit 1953, pas shtate vitesh pune ne Banken e Shtetit, ai do te shkeputej dhe do te kalonte perfundimisht ne Institutin e Shkencave shqiptare ne sektorin e "Historise se Shqiperise". Pastaj, deri ne vitin 1991, kur do te dilte ne pension, profesor Kristo do te ishte aktiv ne Institutin e Historise.

Veprimtaria e tij

Vecuar punimeve te shumta te tij, qe u permenden dhe nuk u permenden ketu per arsye vendi, duket se nje vend te vecante, meriton Vellimi i pare i Historise se Shqiperise, ku ai ishte bashkeautor me Prof. Selim Islamin. Ai zhvilloi dhe ideoi kapitujt e Mesjetes dhe trajtoi ne nje kend krejt te vecante, ate te zhvillimit ekonomik, politik dhe kulturor shqiptar. Ai evidentoi se krijimi i shtetit te pare shqiptar ishte qe ne shekullin e XII; ai evidentoi formimin e klases feudale shqiptare ne fund te shekullit te XII; procesin e formimit te shtetit kombetar shqiptar nen udheheqjen e Skenderbeut etj. Per kete u vleresuar me Cmimin e pare te republikes. Nje kontribut me te kufizuar dha ne vellimin e dyte. Nderkohe, ndermjet dy vellimeve, botoi shume studime dhe artikuj, ndermjet tyre 'Historine e Skenderbeut te sintetizuar' dhe 'Historine e Shqiperise, veshtrim i shkurter'. Por, mungesa ne permasat e duhura e trajtimit te figures se Enver Hoxhes, i kushtoi profesorit. Pasketaj ka marre dhe denimin e dyte ne jeten e tij. Ne fakt, Kristo Frasheri e "kishte shkelur". E kishte permenduar udheheqesin fare pak dhe thjesht per pozicionet qe kishte ne kohen e luftes. Ne 1966 do te ishte larg kryeqytetit per pese vjet duke dhene mesim njekohesisht ne nje shkolle tetevjecare dhe te mesme ne Permet. Larg punes se perditshme, per te siguruar jeten e familjes qe ishte ne Tirane, ai ngriti ketu muzeun historik te Rrethit dhe Muzeun e Arsimit. Prof.Frasheri ndihmoi dhe ne ngritjen e Muzeut te Vellezerve Frasheri ne fshatin e tyre te lindjes. Nderkohe, nuk e kishte lene pergatitjen e tij per 500 vjetorin e vdekjes se Skenderbeut. Per kete eveniment, ai pergatiti disa studime dhe botoi artikujt "Aktet e Hilandrit dhe Skenderbeu ne pragun e kryengritjes clirimtare te vitit 1443" dhe nje artikull tjeter. Ne janar te vitit 1968, ai mori pjese ne Konferencen e Dyte te Studimeve Albanalogjike, ku referoi per "Trojet shqiptare ne shek XV". Ne ato vite, ai hartoi dhe punime per Permetin. Cilesia e larte e studimeve e ktheu perseri ne Tirane, ku ai plotesoi dhe pasuroi me tej "Historine e Shqiperise". Hartoi dy kapituj "Lindja e marredhenieve kapitaliste ne Shqiperi ne shek XIX" (Vell II) dhe "Zhvillimi ekonomik e shoqeror i Shqiperise gjate viteve 1912-1939" (Vell III). Me pas botoi "Lidhjen Shqiptare te Prizrenit" dhe ne vitet 1980-1981, ai bashke me Luan Malltezin dhe Z.Liton, punoi per te ngritur konceptin ne Muzeun Gjergj Kastriot Skenderbeu....

Krahas veprimtarise ditore, ai iu kushtua shume temave dhe zakonisht shumica e tyre u hartua krejt jashte orarit. Ai botoi me bashkeautor "Historine e Shqiperise per shkollat e mesme", qe njohu shume ribotime. Shume kohe me pas, Frasheri bashke me Skender Anamalin, Arben Puton dhe Stefanaq Pollon hartuan me porosi te Shtepise Botuese franceze "Horvath" edhe "Historine e Shqiperise", qe u botua frengjisht ne vitin 1974. Vitet '70 dhe '80 jane te mbushura me pjesemarrje ne konferenca shkencore dhe me studime te botuara.

Ditet e fundit, ai po pergatit dhe ka gati per botim "Historine e Tiranes", nje botim, qe behet per here te pare. Ai do te dimensionoje ndryshe, historine e kryeqytetit dhe studimi do te jete me dy vellime. Do te botohet nga "TOENA" dhe perben nje nga bashkepunimet e shumta, qe publiku pret prej tyre.






--------------------------------------------------------------------------------
26/05/2004