Koha E Falsifikimeve

[Diabolis]

shekulli:

KOHA E FALSIFIKIMEVE

REXHEP QOSJA, Akademik

Çdo kohë i ka pasur mecenët e vet si Karlin e Madh, Borxhitë, Ludvigun e Bavarisë a Luigjin XIV, Lorenco Mediçin dhe shkrimtarët e oborrit si Horacin e Rasinin, por vetëm kohës së komunizmit i takojnë “mecenët” të cilët mecenatin e bëjnë partiak e shtetëror dhe shkrimtarët e krijuesit e tjerë, të cilët servilizmin e dëshmojnë jo vetëm me sjellje e me gojë, por edhe me vepra letrare, shkencore e filozofike qoftë edhe kur kjo prej tyre nuk kërkohej në masën që e dëshmonin. Pavarësisht cilës kohë i takojnë, mecenatet u kushtojnë shtrenjtë shkrimtarëve e krijuesve të tjerë, por mecenati komunist kishte çmim tmerrësisht të shtrenjtë për veprën dhe jetën e krijuesve: çmim që paguhej me dinjitetin dhe çmim që paguhej me vlerën e veprës! Pas përmbysjes së komunizmit dhe të vlerave ideologjike e politike me të cilat mbahej ai, ky servilizëm, i dëshmuar kur dhunshëm e kur vullnetshëm, do të bëhet shkak i brejtjes së ndërgjegjes e i mundimeve të tjera të ndryshme të servilëve të dikurshëm. Sigurisht ndërgjegja e zgjuar (me vonesë të madhe) shumë më pak sesa leverditë e reja në kushtet e ndryshuara, në të cilat shikohen me dyshime lavdëruesit e tij në arte, në shkencë e në krijimtarinë përgjithësisht, do të bëjnë që një numër i shkrimtarëve dhe i krijuesve të tjerë në ish-vendet komuniste të fillojnë betejën vetjake për ndryshimin e asaj pjese të jetëshkrimit që i takon kohës së komunizmit: të fillojnë betejën për retushimin, për dramatizimin, për përmirësimin, për zbukurimin e jetës së atëhershme. Hapi i parë që një numër i tyre do të bëjnë pas përmbysjes së komunizmit ishte ndryshimi i besimit komunist: të majtit e dikurshëm, aq të majtë sa nuk mund të drejtoheshin, përnjëherë do të bëhen aq të djathtë sa do të rrëzohen shpejt! Dhe, konvertimin e tyre të përnjëhershëm do ta dëshmojnë qoftë duke u bërë prijës a zëvendës të prijësve të partive të djathta, qoftë duke u futur nën sqetullat e tyre, qoftë duke shfaqur ide skajshëm të djathta me artikuj a, madje, edhe me vepra. E kuptueshme! E drejta e konvertimit është e drejtë e ligjshme, si e drejta për t’u shprehur lirisht, si e drejta për të besuar lirisht, si e drejta pët t’u martuar lirisht, si e drejta për t’u çmartuar lirisht, si e drejta për të qenë gjithnjë krenar – budalla a i mençur-servil. Konvertimin e bëjnë të ligjshëm jo vetëm e drejta e njeriut për të bërë me veten ç’dëshiron të bëjë, por edhe ligjësitë e jetës. Nuk thuhet kot: s’jetohet gjithmonë me një palë mend. Dhe, nuk thuhet kot: në qoftë se je në rrugë të gabuar është më mirë të kthehesh mbrapa në gjysmë të saj sesa t’i shkosh deri në fund. E komunizmi ishte ajo rrugë e gabuar prej së cilës duhej dalë një orë e më parë.
Po ta lëmë konvertimin në të djathtë rehat: me të shumë nga shkrimtarët dhe krijuesit e tjerë të kohës së komunizmit nuk janë bërë rehat, sepse nuk janë bërë të bindshëm për opinionin. Në vend të fjalëve e, madje, edhe të veprave të shkruara, njerëzit shpesh duan dëshmi konkrete, në sajë të të cilave do t’u mbushet mendja që t’u besojnë të konvertuarve. Për këtë arsye disa nga shkrimtarët dhe krijuesit e tjerë posaçërisht të çmuar e të përkëdhelur në kohën e komunizmit, janë gjetur në situatë ndërdyshjesh të mëdha: çka të bëjnë që prapë të bëhen të çmuar, madje të adhuruar si atëherë? Çka? Përgjigjja që i kanë dhënë vetes është kjo: ta ndryshojnë jetëshkrimin e dikurshëm komunist dhe, kështu, të bëjnë një jetëshkrim të ri sa më të ndryshuar!
Demokracia, e shpërdorur shumë prej një numri zyrtarësh, le të shpërdoret pak edhe prej një numri krijuesish!

Të privilegjuarit - të paraqitur si viktima
Dhe, ky do të jetë jo më jetëshkrim i komunistit të privilegjuar, po i viktimës komuniste.
Për nga arsyet e shumta për të cilat e bëjnë, për nga mënyrat e shumëllojshme në të cilat e bëjnë dhe për nga mjetet e ndryshme me të cilat e bëjnë disa shkrimtarë të privilegjuar të komunizmit, beteja për ndryshimin e jetëshkrimit komunist është pothuaj një betejë e panjohur në historinë e letërsisë botërore, prandaj edhe në historinë e letërsisë shqipe. Megjithëse e panjohur, partizanët e saj në të vërtetë zbatuesit e saj do ta bëjnë me shumë shkathtësi dhe me shumë përvojë dhe, gjithnjë, me shumë dinakëri! Dhe, do ta bëjnë me batica e me zbatica, me turre e me pushime, me zë të lartë dhe në heshtje, vetëm dhe me ndihmës, me gazeta, me radio e me televizione, me persona privatë e me institucione shtetërore, me dëshmitarë e me kundërshtarë!
Të shohim si zhvillohet kjo betejë. Të shohim si bëhen ish - komunistët tjetërmendas – kundërkomunistë!
Menjëherë pas konvertimit beteja për ndryshimin e jetëshkrimit komunist do të fillojë me retushime më të pakta a më të shumta, ideologjike dhe politike, të veprave të botuara në kohën e komunizmit: me ndryshime të fjalive, me shkurtime a me plotësime përmbajtësore, me theksime a çtheksime kuptimore e figurative, me zëvendësime të personazheve pozitive e negative ideologjike me personazhe të paideologji. Të gjitha këto ndryshime, pavarësisht pse nuk janë të nxitura nga motive thjesht artistike, janë plotësisht të kuptueshme dhe plotësisht të ligjshme. E drejta për ndryshime në veprën letrare, shkencore a filozofike, të çfarëdo përmasash qofshin ato, është e drejtë, le ta quajmë, themelore krijuese. Këso ndryshimesh në veprat e tyre shkrimtarët e ndryshëm kanë bërë, dhe vazhdojnë të bëjnë, gjithmonë e gjithkund derisa janë gjallë. Pakënaqësia me atë që ke bërë është kusht i përsosjes së saj të mëtejshme. Lirimi i veprës gjuhësore artistike prej barrës ideologjike, politike, fetare, pedagogjike, gjithmonë do të thotë përmirësim i saj. Mund të thuhet se janë tepër, tepër, tepër të paktë shkrimtarët, që kanë jetuar dhe krijuar në kohën e komunizmit, të cilët nuk kanë nevojë të retushojnë së paku një vepër të tyre. Disa të tjerë, për shkak të përkushtimeve tepër servile komuniste, i kanë qitur vetes aq shumë punë saqë në disa nga veprat nuk mund të bëjnë kurrfarë përmirësimesh: ato janë fillim e fund të mbytura nga ideologjia dhe politika komuniste! Për këtë arsye të privilegjuarit e komunizmit, që e kanë filluar betejën për jetëshkrim të ri, do të thotë betejën për ndryshimin e përmirësimin e jetëshkrimit të tyre në kohën e komunizmit, shtrëngohen të bëjnë veprime të tjera, shumë më të thella në krijimtarinë dhe në jetën e tyre.
Siç është dëshmuar gjatë këtyre dymbëdhjetë - trembëdhjetë vjetëve që nga përmbysja e komunizmit, të privilegjuarit e tij betejën për jetëshkrimin e ri e bëjnë, prandaj, edhe në mënyra të tjera e me trajta të tjera letrare: e bëjnë edhe me kujtime për kohën kur ishin heronj krijues të propagandës komuniste, por heronj të dikurshëm që tani e paraqesin veten si viktima. Lexuesve të vjetër dhe, sidomos, të rinj, u bëhet e mundshme të mësojnë se si heronjtë e dikurshëm krijues kinse nuk ishin të privilegjuar, po, përkundrazi, ishin viktima: u paraqiten pohime, situata, deklarata, kërkesa, urdhëresa, përjetime, që e tregojnë faqen tjetër, të mundimshme, të jetës së tyre!

Ç’është e vërteta, disa prej tyre ishin viktima të privilegjuara.
Përpos me kujtime, beteja për jetëshkrimin e ri, do të thotë për jetëshkrimin e gjoja të përndjekurit të dikurshëm, bëhet edhe me ditar me data të atëhershme, por të shkruar sot. Lexuesit me kulturë filologjike, të cilët, natyrisht, nuk janë aq të shpeshtë sot, nuk e kanë shumë të vështirë të shohin se ditari është kontribut i përtashëm artistik - shkencor për jetëshkrimin e dikurshëm të shkruesit të tij.
Më bindshëm se me kujtime e me ditarë të shkruar pas kohës së duhur, që, megjithatë, mund të mos pranohen pa murmuritje të dyshimta jo vetëm të filologëve po edhe të lexuesve të zakonshëm, beteja për jetëshkrimin e ndryshuar bëhet me vepra letrare apo, madje, shkencore të shkruara në kohën e komunizmit, por të botuara tani, në demokraci, mbasi në atë kohë, në kohën e censurës komuniste, nuk kanë mundur të botohen, madje, do të ishte shumë rrezik të paraqiteshin për botim. Në disa raste, në disa vende ish-komuniste, beteja për jetëshkrim të ri, të ndryshuar komunist, është bërë me vepra letrare a shkencore të shkruara sot, por të cilave u është vënë data e përparshme: e kohës komuniste! Edhe më lehtë se kur është fjala për kujtimet dhe ditarët, lexuesit me kulturë filologjike mund të kuptojnë se kur janë shkruar ato vepra. Të gjitha llojet e falsifikimeve në këtë botë bëhen më lehtë se sa falsifikimet letrare. As gjeniu më i madh ndjenjat, pamjet, përfytyrimet e sotme nuk mund t’i bëjë plotësisht të djeshme.
Dhe, më tej: përpos me kujtime, me ditarë, me vepra letrare a shkencore të botuara sot, por gjoja të shkruara atëherë, në kohën e komunizmit, beteja për jetëshkrimin e ri në kohën e komunizmit, bëhet edhe duke i përjashtuar plotësisht prej bibliografisë veprat letrare të shkruara për ngjarje komuniste, për figura komuniste e për ideale komuniste, që nuk mund të përmirësohen në asnjë mënyrë, dhe veprat kritike e teorike, në të cilat gjejnë zbatimin më besnik parimet e realizmit socialist. Le të thuhet se të paktit janë ata shkrimtarë, që kanë jetuar e krijuar në kohën e komunizmit, në mënyrë të veçantë ata shkrimtarë që ishin të privilegjuar në kohën e komunizmit, të cilët nuk detyrohen sot ta shkurtojnë në këtë mënyrë bibliografinë e krijimtarisë së tyre. Dhe, kjo është fatkeqësi për ta dhe fatkeqësi për letërsitë kombëtare.
Çka të bëhet në qoftë se me kujtime, me ditarë, me vepra letrare e shkencore të botuara sot, por gjoja të shkruara në kohën e komunizmit, dhe me shkurtime të bibliografive nuk kryhet e gjithë puna në betejën për jëtëshkrimin e ri? Çka? Është edhe një mjet që mund të jetë më ndikues në vetëdijen e lexuesve se të gjitha të bërat e sipërtheksuara: është DOSJA! Të kesh patur dosjen në kohën e komunizmit do të thotë shumë, tepër shumë. Të kesh patur dosjen atëherë do të thotë të kesh qenë i dyshimtë, i denoncuar, i përndjekur, sepse nuk je çmuar besnik i ideologjisë, i politikës dhe i njëmendësisë komuniste. Por, dosjen nuk mund ta bësh vetë; dhe dosjen nuk mund ta shpallësh vetë: dosjen duhet të ta bëjë tjetërkush dhe dosjen duhet të ta shpall tjetërkush - dikush që ishte dikur, apo që është sot, atje ku bëhen apo ku ruhen dosjet! Mjeshtëria e falsifikimeve doemos duhet të ngrihet në shkallë më të lartë! Dhe këso falsifikimesh në vendet ish-komuniste kanë ngjarë dhe vazhdojnë të ngjasin! Një gjë, ndërkaq, e harrojnë edhe kërkuesit edhe shpallësit e dosjeve: harrojnë se dosje, në kohën e komunizmit, i janë bërë numrit më të madh të krijuesve, kurse krijuesve të talentuar e të popullarizuar pashmangshëm. Dyshimi në robin e në zotin, në të gjithë e në njërin, ishte parimi i të gjitha parimeve atëherë! Në disa vende komuniste, si, fjala vjen, në Jugosllavinë, është dëshmuar se dosje u janë bërë edhe disave nga figurat më të larta politike e shtetërore!
Krijuesit, sidomos krijuesit e shquar, prej pushtetarëve gjithmonë janë shpallur të dyshimtë sepse janë konsideruar jo besnikë apo jo mjaft besnikë ndaj rendit shoqëror dhe ndaj politikës së tyre. Nuk është shumë e çuditshme pse si të dyshimtë, në shumë rast, ata po trajtohen edhe sot.
Por, edhe shkrimtarët e krijuesit e tjerë, që dëshirojnë të kenë pasur dosje, edhe lexuesit që e kanë kujtesën e mirë, kurse kokën për të menduar vetë me të, mund ta dinë se as dosja nuk sjell fitore të sigurtë në betejën për jetëshkrim të ndryshuar, të ri, në kohën e komunizmit. Gjithmonë është e mundshme, që të dhëna për jetën dhe për veprën e të privilegjuarve të komunizmit të jenë ruajtur në dosjet e shkrimtarëve e të krijuesve të tjerë, në arkivat e vetjeve partiake, në kujtimet, në ditarët dhe në shkrimet e tjera të pabotuara të shkrimtarëve, krijuesve e individëve të tjerë.
Kush dhe pse bën betejë për jetëshkrim të ri
Duket e pabesueshme, por, ja, është e vërtetë se betejë për jetëshkrim të ri, të ndryshuar, të dramatizuar, të përmirësuar, në kohën e komunizmit nuk kanë bërë, dhe nuk e bëjnë, viktimat e komunizmit, por të privilegjuarit e tij: nuk kanë bërë Jan Parandovski, Isak Babeli, Boris Pasternaku, Martin Camaj a Kin Dushi dhe nuk bëjnë Haveli, Millan Kundera, Adem Demaçi, Kasëm Trebeshina, Daut Gumeni, Visar Zhiti a Pjetër Arbnori. Jo. Atyre nuk iu duhet jetëshkrim tjetër, jetëshkrim i ri, jetëshkrim i përmirësuar, jetëshkrim tragjik. Jo. Ata dosjet i kanë jetuar! Ata tragjedinë e kanë jetuar! Ata nuk kanë nevojë të flasin për jetën e vet të shkuar: jeta e tyre flet mjaftueshëm për ta. Betejë për jetëshkrim të ri në kohën e komunizmit, për jetëshkrim dramatik, të përmirësuar, të ndryshuar, për jetëshkrim të viktimës, tani, pas përmbysjes së komunizmit, bëjnë sugarët e komunizmit, benjaminët e komunizmit, të çmuarit, të shpërblyerit, të adhuruarit, shumëllojshëm të privilegjuarit, e komunizmit. E kuptueshme! Ata e kanë shfrytëzuar mirë dje komunizmin - pse të mos e shfrytëzojnë sot demokracinë për interesat dhe lavdinë e vet. Përjashtimet janë, mjerisht, shumë të pakta. Vetëm njëri nga të privilegjuarit e komunizmit sovjetik dihet të ketë thënë në fund të jetës: edhe sot nuk kuptoj, dhe kjo më shkakton vuajtje, pse në komunizëm nuk më kanë përndjekur edhe mua siç i kanë përndjekur kolegët e mi!
Beteja për jetëshkrim të ndryshuar komunist dhe historia e letërsisë
Nuk ka dyshim se beteja për jetëshkrim të ri, të ndryshuar në kohën e komunizmit bëhet për të kënaqur lavdidashjen e luftëtarëve që e bëjnë, por shumë më tepër për interesa më sendësore. Dhe, kjo betejë pavarësisht pse dikur përfundon me disfatë, atyre u sjell dobi kur më të vogla e kur më të mëdha: u sjell shpërblime, urdhra, dekorata, medalje, tituj, në raste të caktuara nëpunësi të larta, popullorësi e të mira të tjera. Por, një gjë kurrë nuk mund t’ua sjellë: ndryshimin e dëshiruar të jetëshkrimit komunist prej të privilegjuarish dhe lartësinë e ëndërruar morale. Përkundrazi: ua sjell zvogëlimin edhe më të dukshëm moral në sytë e të gjithë atyre njerëzve, lexuesve dhe studiuesve të tyre të ardhshëm, të cilët prej shkrimtarëve me të drejtë kërkojnë jo përmbysje, po mbrojtje të vlerave siç janë e vërteta, e drejta, qëndrueshmëria, parimësia, edhe me jetën e tyre. Kjo tregon se me përpjekjet që do ta ndryshojnë, që do ta përmirësojnë jetëshkrimin e tyre të kohës së komunizmit, sugarët e komunizmit në të vërtetë punojnë kundër vetvetes! Dhe, kjo është plotësisht e kuptueshme. Jeta e krijuesit letrar në të cilën nuk lufton krenaria kundër mjerimit, e vërteta kundër gënjeshtrës dhe liria e mendimit kundër servilizmit nuk mund të shikohet si jetë e denjë për nderim. Ajo është jetë që i qet hije të rëndë edhe veprës letrare të vetë krijuesi.
Beteja e disa shkrimtarëve e të krijuesve të tjerë për jetëshkrim të ndryshuar, të përmirësuar, për jetëshkrim viktime në kohën e komunizmit edhe kur ishin sugarë, të privilegjuar të tij, do t’u sjellë shumë punë historianëve të ardhshëm të letërsive kombëtare: do t’u sjellë shumë punë në studimin e versioneve të veprave të tyre; shumë punë për të saktësuar kohën e shkrimit të disa veprave të tyre; shumë punë për të dalluar çka është e vërtetë e çka është gënjeshtër në kujtimet e në ditarët e tyre; shumë punë për të saktësuar çka është e vërtetë e çka gënjeshtër në jetën e tyre komuniste; shumë punë për të dalluar çka është burimore e çka e falsifikuar në dosjet e tyre. E të tjera të ngjashme.
Puna e historianëve të ardhshëm të letërsisë do të vështirësohet aq shumë në qoftë se në betejën për ndryshimin e jetës komuniste të të privilegjuarve të komunizmit futen familjarë, miq dhe lexues të pafajshëm të tyre.
Puna e historianëve të ardhshëm të letërsisë do të vështirësohet edhe më shumë në qoftë se në betejën për ndryshimin e jetës komuniste të benjaminëve të komunizmit futen media - gazeta dhe televizione.
Por, puna e historianëve të ardhshëm të letërsisë do të vështirësohet posaçërisht shumë në qoftë se në betejën për jetëshkrimin e ri të benjaminëve të komunizmit futen nëpunës të arkivave, në duart e të cilëve janë dosjet e tyre dhe dosjet e shkrimtarëve, krijuesve e qytetarëve të tjerë të kohës së komunizmit: në qoftë se këta nëpunës bëjnë shkurtime, plotësime, retushime në dosjet - ashtu siç ka ngjarë në disa raste në disa vende ish-komuniste! Të shpresojmë se historianët e ardhshëm të letërsisë, ndërkaq, do t’i mposhtin këto vështirësi, sepse do të udhëhiqen nga kriteri i së vërtetës dhe i së drejtës e jo nga kriteri i leverdisë apo i popullorësisë - si luftëtarët për jetëshkrimin e ri!
Dhe, puna shkencore, vërtet, shkencore e këtyre historianëve pashmangshëm do të sjellë ndryshime në gjykimet për letërsitë e sotme kombëtare: shkrimtarëve padrejtë të mbiçmuar dhe shkrimtarëve padrejtë të nënçmuar do t’u caktohen vendet që, vërtet, u takojnë.
Për të gjitha arsyet e sipërthëna mund të thuhet se është në interesin e shkrimtarëve dhe të krijuesve të tjerë, që bëjnë betejë për jetëshkrim të ndryshuar, të ri, për jetëshkrim viktime në kohën e komunizmit edhe kur ishin të përkëdhelurit e tij, në interesin e letërsisë dhe të studiuesve të saj të ardhshëm, që t’i lënë jetëshkrimet e veta komuniste të tilla çfarë ishin në të vërtetë. Le të mendojnë se nëpër jetë të pastër mund të ecin vetëm shenjtorët, kurse shkrimtarët as nuk janë, as nuk duhet të jenë shenjtorë. E komunizmi as shenjtorët s’i ka lënë pa njolla!
Sa i përket jetëshkrimit tim në kohën e komunizmit, dua të mbetet i tillë çfarë ishte: me hije e me dritë!
Nuk dua të bëhem personazh i proverbit italian: aq i mirë sa nuk vlen asgjë.

[Diabolis]

Ramiz Alia është ndjekur nga sigurimi i shtetit

Pëllumb Kulla
Intervistë ekskluzive e zotit D.K. ish -funksionar i lartë i Sigurimit.

I intriguar mjaft nga botimet dhe shtypi i ditëve të fundit, në të cilin personazhe të dorës së parë shpalosin kujtime e dokumente të rëndësishëm, ku shihet qartë se Sigurimi i Shtetit ndiqte njerëz të rëndësishëm të nomenklaturës komuniste, unë arrita të kontaktoj zotin D.K funksionar i lartë i armës së Sigurimit. I thashë se kërkoja një intervistë nga ai për “Shekullin”. Ai më pa me dyshim nga koka te këmbët për një kohë të gjatë teksa unë ngriva nga frika se do të më kërkonte dokumentin e gazetës, që nuk e kisha. Por ai e pranoi ftesën pa kërkuar shkresurina. Vetëm m’u lut që për shkak të detyrës së lartë që pat mbuluar në Sigurim, të mos identifikohej. Gjysmë orën e parë e harxhuam për të caktuar inicialet e tij. Së fundi ramë dakord të quhet D.K., gërma nga të cilat asnjëra nuk bën pjesë në emrin dhe mbiemrin e tij të vërtetë.
Në fillim më pyeti ai:
D.K. - Përse të intereson kjo temë?
Unë - Më intereson, se pas 15 vjetëve, po na del një tablo tjetër nga ç’e kishim menduar. Kuptohet që kjo me kalimin e viteve do të thellohet, se vdesin dëshmitarët, por unë desha të provoj a është e saktë që objektivi i vërtetë i Sigurimit nuk kanë qenë të huajt, reaksionarët, por vetë funksionarët e lartë të Partisë, Frontit, Bashkimeve Profesionale. Ne kujtonim si persekutim, internimet, burgimet, pushkatimet, punët e rënda…
D.K. - Ke përfytyrim të gabuar. Për cilin të ndjekur do të dish më shumë?
Unë - Për sho… Për Ramiz Alinë.
D.K. - Ku e ke hallin? Ku do ta nxjerrësh kollën?
Unë - Nuk kam për të nxjerrë asnjë kollë. Vetëm më vjen mirë që edhe sho.. Ramiz Alia të zerë një vend të nderuar midis të persekutuarve, që janë aq në modë edhe që nderohen aq shumë sot në demokraci. Këtu kam parasysh 11 shoqatat e tyre, letrat me vlerë e plot benefite që nuk i them dot.
D.K. - Qëllimin e paske të mirë. Jam gati të përgjigjem.
Nisa të pyes unë:
Unë - E keni ndjekur Ramiz Alinë?
D.K. - Egërsisht.
Unë - E kish ndjerë ai ndjekjen tuaj?
D.K. - Ne nuk i kishim dhënë shkas që ta kuptonte, por ai e ndjente, si të gjithë.
Unë - Pse “të gjithë”? Ishin shumë ata që ndiqnit?
D.K. - Me mijëra! Që nga kandidatët e KQ e lart! Ti aty më parë the, burgim e pushkatim… Ato nuk janë asgjë para ndjekjes. E di ti, se ç’do me thënë të të ndjekin?
Unë - Nuk e di. Po, a i zutë?
D.K.- Jo nuk i zumë, por ndjekja nuk është pak.
Unë - Sidoqoftë kjo gjë ata nuk i pengoi të kishin funksione, të udhëhiqnin, t’u botoheshin të thënat, të jetonin në apartamente luksoze, të pushonin në vila edhe më të mira, të lëviznin me automobilë të shtrenjtë, të bridhnin nëpër Evropë…
D.K. - Hiçgjë! Këto ishin hiç para ndjekjes që i bënim ne!
Unë - Ju, përse i ndiqnit?
D.K. - Sepse ata kishin qëllime që t’ia lehtësonin jetën popullit. Ata maskarenj ishin gati të jepnin jetën për njerëzit e thjeshtë, për të vuajturit e diktaturës.
Unë - Nuk ju pëlqente juve kjo gjë?!
D.K. - Jo!
Unë - Pse?
D.K. - No coment!
Unë - Më ndjeni që ngul këmbë në këtë pyetje, por në tërë këto kujtime të çmuara që botohen, flitet që këta funksionarë janë ndjekur e persekutuar keq. Por nuk del: nga kush? Me një fjalë, tregohet se këta vuajnë e cfiliten, por në atë teatër të diktaturës tërë personazhet e njohur, janë të mirë, pozitivë. Mungon pala që bën keq.
D.K. - Nuk të mjaftojmë ty, ne, Sigurimi? Sigurimi është personazh i njohur.
Unë - Mirë, po cili? Ju, psh, quheni D.K.
D.K. - A ramë dakord për inicialet?! Apo ta dhjesim intervistën, tani?
Unë - Dakord. Kërkoj ndjesë. Unë desha që gjërat të jenë të qarta deri në fund, se në rast se fillojmë e klithim të tërë për thuprat që na fshikulluan 20-30 vjet më parë, në Shqipëri do bëhet një kakafoni, që nuk do ta marrë vesh i pari të dytin. Ju do t’u jepni dëshmi të gjithë këtyre të mëdhenjve?
D.K. - Pse mos do të presim t’ua japin ato… Shoqatat? More ty, çfarë të shqetëson ty vetë? Ti ke ardhur për ndonjë dëshmi persekutimi?
Unë - Çfarë persekutimi! Unë atëhere nuk kisha lindur akoma. Flas si “Shekull”!
D.K. - Atëhere do kesh zili ndonjë gazetar.
Unë – Asnjë zili. Ja ta konkretizojmë me gazetarët a shkrimtarët. Po të jetë se nga çanaku i persekutimeve, do të nisin të ushqejnë dhe Dritëronë e Ismailin, siç po mundohen të bëjnë disa, atëhere vaj medet moj Shqipëri!
D.K. - Pse njeh ti ndonjë që është persekutuar më shumë?
Unë - Ja pikërisht se nuk i njoh, aty është belaja! Nuk i njoh për shembull ata qindra studentë, që nuk u lejuan të studiojnë për letërsi! Ja, ata nuk kanë emra! Ata tani nuk njihen dhe del që nuk janë as persekutuar! Nuk kam ç’them! Sidoqoftë ju faleminderit, çanaku është i madh… Gëzohem që mora vesh, që nga ju paska vojtur edhe sho.. Ramiz Alia!
Dhe e lashë. Ai më ndoqi me sy nga pas me një vështrim dhelpëror edhe më tha:
Eja ndonjë ditë të të tregoj për persekutime edhe më të mëdha!
Unë u intrigova edhe më keq dhe pyeta:
Se mos keni ndjekur dhe Enver Hoxhën!
Ai qeshi dhe e pohoi:
Hajde të ndjekur, që i kemi bërë, hajde! Persekutimin që ka patur Enveri nuk e ka patur njeri, po prit, prit! Më vonë do të dalin!
Unë i shkova edhe një herë për ballë dhe e pyeta:
Po ju, dreqi e mori, ju, kush ju urdhëronte? Kush ju udhëhiqte?
Ai pa përreth sikur kërkonte njerëz të më lidhnin. Unë ia mbatha tatëpjetë shkallëve.

[oiseau en vol]

Më fal, D D, kjo intervistë është e bërë nga z. Kulla, si humorist, si gazetar apo si diplomat, se të them të drejtën më duket një shkrim shumë i lehtë... Nëse është e zhvilluar si gazetar, atëherë ato rreshtat e fundit të lënë të dyshosh për një amatorizëm të theksuar. Nejse, këto qenë vetëm përshtypje të para...

[Brari]

Degjo Hig..


intervista e Kulles me DK.. eshte humor..

Duhet te ndjekesh shtypin qe ta kuptosh..

Shabani qe ka bere Dosjen Kadare.. ka punu ne bodrumet e Ramizit.. e natyrisht tani qe eshte drejtor i haurit te arkivit.. ben her mbas here ndonje zbulim ne arkiv..
Kuptohet qe per cdo zbulim ai do bej dhe komente..e me qe Shef ka pas Ramizin.. ku dhe ka marre mesimet e para ne lenden e " thuaj Derrit daje e Dajes derr".. ai do i interpretoje vitet e Dull Ramizit si te "cuditshme".. pra qe e keqja te vinte nga nuk e pret.. pra nuk ishte Biroja ku ramizi ish violin e pare ose e dite .. qe i bente gjemen.. artisto-shkrimtaro-kengetaro-skulputorave.. por ndonje dobic nga Lapraka apo Lapardhaja.. kurse Biroja vet me ne krye Dullo Ramo Xhelo Hysnine.. ishin si ai xha Babaxhan ariu i pyllit.. qe ka hapur nje zyre ankesash ne pyll ku kaproj qengja e lepuj gjejne mbrojtje nga kthetrat e iriqeve apo kermillave e breshkave... me qe ne biron e pi.llit jan vete Ariu Uku e Cakalli..

Kohet e fundit shoku Xhelil tregon se jo vec kadarja ndiqej na sigurimi kembe mbas kembe por dhe Dritero agolli.. i kishte pull poste sigurimsat e ja regjistronin bisedat por ne Biro vigjelonte Xhaxhi Ari-amiz.. dhe fet e fet i shpetonte intelektualet e shquar na Sigurimi fame-keq.. i kadri Fecorrit..

nashti sdi si do jet puna qe Qose rexhepi.. i ka ngelur hatri na kadarja...mundet prej faktit se kadare nuk e ka share me Rugoven.. sic do kish qejf Qosja e kush nuk shan rugoven..behet armik me qosen..e prite kur ai ti jap dajak..
Para ca kohe qosja i dha nje far dajaku me shkop gome mbeshtjell me sfungjer vet Nanos..po nuk tha se inati i kish hipur pse Nanua kish takuar Rugoven..por i ra deres te degjoj penxherja..

sic duket nashti me kte Dosjen Kadare Ketu e Dosjen Demaq ne prishtine.. i ka dale Qoses ose si thot fjala urte Kosovare.. i ka ra shi ne kallamoq te vet.. dhe ben ate shkrimin..falsifikimet...etj etj..

Ne kete kuader pra.. dhe Kullo pellumbi ben ose sajon nje intervju imagjinare.. me personin DK.. e jo qellimisht e ka ven D. K. e eshte ajo qe e ka sjelle aty me lart kolegu yne forumist ..i palodhuri DëDë..

eshte si sporti pulatika or cun po nuk bere stervitje ta fusin topin per shalesh.. dhe ne politik po nuku lexove gazetat nuk i merr vesh nga nje here gjerat..

Pse Dulla i jepte miletit vetem ZP ne koh te tije.. pikerisht qe dhe 50 vjet mbas vdekjes se tije mileti te kujtojne se vetem Zp i di gjerat drejte..

mirpo ai nuk e dinte i ngrati se per se do i hynte ne Pun ZP pasardhesve te tije.. ai do ket menduar se dhe 50 vjet mbas meje keta do hapin taraca e do mbjellin qepe e biroja do ruaj mos vjedhin.. mirpo duallen me kopila keta..
e perdorin Zp-ne e shabanat jo per qep e taraca por per te vajtur vet ne Dubaj e mileti m.ut te haj..

dolla pak nga tema..nejse.. por keshtu jan gjerat.. goditje me spond i themi ne na berati ketyre gjerave...

lol

[Diabolis]

Ka ndodhur qe si per Qosen, si per Kullen, te jem shprehur kunder neper forume, per te parin lidhur me mbeshtetjen qe i ka dhene ishpresidentit Mejdani, per te dytin ne lidhje me historite e mergimtareve shqiptare te amerikes, e te mos ndroj mendim.
Nuk me intereson dhe se sa ata kane arritur, njeri me gjuhen akademike (pa permendur emra) dhe tjetri me gjuhen e humorit (duke bere dhe Enverin te persekutuar) te tregojne farsen e fresket qe po ju serviret shqiptareve. Kjo teme eshte e hapur.

Nuk mendoj se ka me naive te interesuar per te mesuar se c'ka ne anen e erret te Henes. Edhe e ndritshmja qe e sheh gjithkush, e merr ndricimin nga dielli i partise.

[Diabolis]

Dritë - hijet në jetën e shkrimtarëve, të shqiptarëve

Sadik Bejko

Shkrimi i fundit i prof. Rexhep Qoses “Koha e fallsifikimeve” në esencë ngrinte problemin e jetës së fshehtë të shkrimtarit. Them në esencë, se për atë që ka ditare, ka libra që botohen me ndërrime të datave – janë shkruar tani, por hidhen shumë mbrapa në kohë, për qëllime të tjera - për këto profesori dhe ata me një kulturë të mirë filologjike e dinë se kanë ndodhur dhe do të ndodhin, por dinë edhe atë se, me kohë, të vërtetat janë zbuluar.
Jeta publike e shkrimtarit
Shkrimtari ka një jetë publike që qëndron te vepra e tij e botuar dhe që gjendet në bibliotekat e në duart e njerëzve që i kanë blerë e ruajtur në shtëpitë e tyre këto vepra. E modifikon a po jo këtë vepër sa është gjallë shkrimtari, kjo, në fund të fundit, është punë e tij. Ashtu siç është punë e studiuesëve të letërsisë që të gjykojnë për të gjithë variantet e punës së tij, pavarësisht nga shkrimtari. Kjo do të thotë se vepra e botuar apo e ribotuar bën jetën e vet te lexuesi e më gjerë.
Sot në Shqipëri, shumë shkrimtarë në botimet e pas ’90-tës nuk i kanë përfshirë më në librat e tyre përmbledhës poemat dhe vjershat që ishin për diktaturën a diktatorin, për luftën e klasave a për revolucionin. Ashtu si ka dhe shkrimtarë si Ismail Kadare që veprat e tij në prozë “Dimrin…” dhe “Koncertin…” nuk i ka fshehur, i ka ribotuar prapë këtu e në botë pa asnjë ndryshim.
Letërsia dokumentare
Ajo çfarë boton një shkrimtar tej krijimtarisë së tij, dokumente, letra, kujtime, ditare, të gjitha këto, përgjithësisht, janë në të mirë e jo në të keqe të tij e të letërsisë. Ato i nënshtrohen gjykimit kritik e mund të vlejnë, po mund dhe të mos ngrenë asgjë në kandar, nuk i shtojnë gjë personalitetit të krijuesit. Dihet se me çfarë gjykimi kritik e me çfarë rezerve i marrin historianët ato. Veç në një libër aq të pasur me kujtime si “Retë dhe gurët” i Petro Markos nuk mund të mos ndalesh.
A bëhen këto kujtime, ditare etj. se personalitetet a shkrimtarët duan lavdi? Po, edhe për këtë. Ata kanë të drejtë të synojnë çfarë të duan, edhe lavdinë le ta kërkojnë. Pse të mos ta duan? Është punë tjetër se si gjykohet sot a nesër një shkrimtar, ç’lavdi të përkohshme rrëzon koha dhe, ndonjëherë, ç’të tjera që nuk ta pret mendja, lartëson ajo. Ne i dimë se kush janë ata shkrimtarë në Tiranë që me një shaka të ligë të thonë “vdiqëm për një çikë burg, aman na jepni pak burg a internim”, që ulërijnë në tavolina se nuk heqin asgjë nga vepra e tyre, por që nuk i botojnë më poemat e tyre gjëmuese për revolucionin e, në vend të tyre, të nesërmen të japin një libër me kujtime, a një libër për një të afërmin a gjakun e tyre, të cilin e kishin mohuar. Mirë, le t’i bëjnë, se edhe kështu zbulojnë atë pjesë të personalitetit, që s’ua dinim. Ne i shohim se si ish-kryepropaganduesit e zyrave më të larta të diktaturës botojnë intervista e kujtime dhe e vënë veten në rolin e mbrojtësit e të dashamirit të letërsisë e të artit. Në këto që thamë, përgjithësisht, unë jam gati në një mendje me profesorin. Vetëm se duhet vënë gishti në plagë, të thuhet kush fallsifikon.
Jeta e fshehtë e shkrimtarit
Të vijmë te ajo që me të vërtetë quhet jeta e fshehtë e shkrimtarit. Në Perëndim kjo pjesë e panjohur e jetës ka të bëjë me lidhjet e fshehta dashurore, me jetën seksuale, a me shfaqje të tjera të turpshme, por dhe me sëmundje të rënda fizike që shkrimtari ka arritur t’i mbajë të mbuluara nga opinioni. Qoftë për sensacion, qoftë për atë që, duke u nisur nga jeta e shkrimtarit, shpjegojmë më mirë veprën e tij, kjo jetesë e fshehtë gjurmohet dhe disi del në shesh. Në jetën e shkrimtarëve Lindorë, pjesa e fshehtë ka të bëjë me dosjet shtetërore a policore që nxjerrin lidhjet panjohura të këtyre shkrimtarëve me diktaturën. Në këto dosje ka dokumente që flasin për përndjekjen e shtetit ndaj shkrimtarëve, por ka dhe dokumente që shkrimtarët kanë përndjekur shkrimtarët. Këto ditë një prozator (A) më fliste për një mikun e tij prozator (B) që në fund të viteve ’80, sipas procesverbalit të mbledhjes së partisë në Lidhje, kishte kërkuar arrestimin e tij. Ky “mik”, prozatori (B) ka pasur dhe ka një jetë të pasur politike që nga 90-ta e deri më sot. Ndërsa ai prozatori (A) që duhej arrestuar, ka mbetur pa punë.
Të qeverisur nga hijet
Profesori pranon që komunizmi edhe shënjtorëve u ngjiste njolla dhe se veten e tij për kohën e komunizmit e do ashtu siç ka qenë: me dritë dhe me hije. Kjo e nderon profesorin, por këtu tek ne pas fjalës “hije” mund të fshihen, jo njolla bloze, por njolla gjaku. Këtu tek ne ata me “hije” janë të lidhur ngushtë me njëri-tjetrin dhe hijet vazhdojnë të na qeverisin. Me fallsifikimin e jetshkrimeve haptas dhe me mbrojtjen e mbajtjen të vulosur të pjesës së tyre të fshehur, ata forcojnë pozitat në shoqëri dhe nxisin shkatërrimin e mëtejshëm shpirtëror të shoqërisë. Shkatërrimi shpirtëror dhe amoraliteti të duket se janë bërë ligj shoqëror këtu tek ne. Politika jonë e mbështetur mbi këtë shtrat hijesh e ka pasur të lehtë që të mbijetojë e të jetë gjithmonë e më e ndotur, gjithmonë e më e pashpresë. Një shoqëri e tillë si kjo jona, qoftë dhe me dhimbje, duhet të bëjë një operacion për pastrimin e shëndetin e saj. E këtu vjen ajo që tek ne të gjithë po i shmangen: hapja e dosjeve. Kjo është më e mirë se botimi i kujtimeve a i veprave të fallsifikuara.
Si t’i shmangim fallsifikimet
Këto dosje duhet të hapen e të botohen se ka njërëz që, dhe pa qenë shënjtorë, nuk janë përfshirë në atë lojën me hijet. Të hapen se në atë zonën e mbajtur mënjanë, të kyçur, është një histori shumë më e errët e shumë më kriminale se sa hijet. Ky lëmsh errësire dhe krimi duhet të shpështillet. Duhet të shpëtojmë prej tij e prej fallsifikimit të tij. Dhe kjo jo vetëm për ata njerëz që asnjëherë nuk i kanë kallëzuar shokët, miqtë dhe asnjeri tjetër në polici, në parti, a kudoqoftë, por për të gjithë ne. Për ata që të keqen dhe errësirën gjithmonë duhet t’i demaskojmë e t’i dënojmë.
Këtu tek ne ka një pjesë të moshuarish që kanë qenë larg nga hijet, po ka dhe një rini 25- e-30-vjeçarësh që nuk kanë pse të qeverisen më nga hijet. Sipas Oruellit, qëllimi i një diktature, edhe kur rrëzohet, është që të mbetet në fuqi, me brezin e dytë dhe të tretë të atyre që u rrëzuan. Kjo në Shqipëri ka ndodhur. Ndaj këtu, për të denoncuar të keqen në themel, duhet zëri i njerëzve me peshë në opinion.
Por profesori, duke iu përmbajtur planit moral, duke mbetur në një ton ankimtar për sa po ndodh dhe duke u shlyer për vete përpara të tjerëve, në atë që do të mbetet ashtu siç ka qenë, nuk jep një përgjigje a zgjidhje të vlefshme edhe për të tjerët e për gjendjen në tërësi. Për më tepër lë të kuptohet se dosjet mund të fallsifikohen. Për ç’lloj dokumentesh të fallsifikuara është fjala? Kur tek ne ilegalisht janë botuar dokumente, asnjë i fajësuar nuk i ka mohuar ato. Kur doli dosja për Kadarenë, asnjë nuk doli të mohojë vërtetësinë e dokumentit. Kur arkivat hapen, kur një dosje hapet, çdo studiues mund ta verifikojë vërtetësinë e dokumentit, por dhe fallsifikimin kur nuk ishin të hapura.
Vetëm këtë profesori të mos e kish thënë. Kjo shton edhe më tej turbullirën mbi këtë çështje kaq gjatë e gjatë të diskutuar.

[Diabolis]

Kadare: Mbyllja e arkivave të fshehta, ndotje e rëndë morale


Shekulli

TIRANE - Shkrimtari Ismail Kadare është shprehur dje se moshapja e dosjeve të Sigurimit të Shtetit përbën një ndotje të rëndë morale për shoqërinë shqiptare. Kadare ka polemizuar edhe me akademikun Rexhep Qosja për shkrimin e tij "Koha e falsifikimeve".

Pyetje: Kohë më parë keni ngritur problemin se prania e gjerë në shtyp e ish-nomenklaturës komuniste tregon prirje për rikthimin e saj. I përmbaheni ende këtij mendimi?
Pergjigje: Po, i përmbahem. Eshtë e njohur thënia "historinë e shkruajnë fitimtarët". Duke u perpjekur te uzurpojne faqet e shtypit shqiptar, sundimtare komuniste te djeshem, ish-kuadro te larta te partise, ish-ministra, ish-anetare te Komitetit Qendror, ish-hetues, ixh-xhelate, ish-gra xhelatesh, etj., etj, perpiqen të japin idene se po kthehen ne pushtet. Ose vertet kujtojne se, nderkaq, jane kthyer. Dhe, si te tille, si fitimtare, po shperndajne medalje ose mallkime. Ashtu si dikur. Ky eshte nje turp per Shqiperine e sotme demokratike. Por, para se te jete turp, eshte shqetesim. Stalinistet shqiptare jane inkurajuar. Ky inkurajim e ka shkakun ne mosdenimin e krimeve te tyre.
Kur nje diktature rrezohet, rrezimi i vertete i saj eshte kur i denohen krimet. Mosdenimi eshte nje marreveshje e heshtur me te. Mosdenimi, perveç te keqijave te tjera, i jep tiranise se rrezuar shpresen e ringjalljes.
Denimi i krimeve te nje epoke nuk behet aspak per te shtuar shqetesimet, qe edhe ashtu jane te shumta ne kete vend. Ajo behet per te kunderten: per t'iu dhene fund spekulimeve, çoroditjes, mashtrimit, mjegulles se
qellimshme, qe po e trondit dhe do vazhdoje ta trondise perhere e me teper boten shqiptare. Ky proces eshte i dhimbshem, por i shendetshem, ashtu si nje kirurgji e domosdoshme. Nismetare ose perkrahese e ketij procesi duhej te ishte, ne radhe te pare, e djathta shqiptare.
Sa me gjakftohtesisht te behet ky denim, aq me i vertete do te jete. Pa pasione e revansh, pa nerva e britma, por me maturi dhe, kryesorja, me synimin e madh që t'i sherbeje jetes sone dhe jo çthurjes sone.

Pyetje: Në Shqipëri vlon kohët e fundit diskutimi për hapjen ose jo të arkivave të fshehta, përfshi dosjet e shkrimtarëve e të politikanëve. Ju keni qenë gjithmonë "pro" kësaj. Diçka më shumë, ju lutem.

Pergjigje: Diskutimi per hapjen ose jo te dosjeve e te arkivave te fshehta nxori ne shesh nje problem dramatik. Nje pjese e ndjeshme e shkrimtareve, publicisteve, politikaneve, deputeteve ishin kundër hapjes. Nuk do shume filozofi per te kuptuar se sa ndotje te rende morale tregon ky fakt.
E keqja s'eshte vetem kjo. Jo vetem qe ky zhgan u shpreh kundër asaj qe eshte thelbi i nje demokracie, transparences, por, me agresivitet u sul kunder atyre qe e kerkuan kete transparence. Shkurt, zhgani i stalinistave po perpiqet te krijoje nje terror te vertete psiqik, ashtu si dikur.
U krijua keshtu gjendja me paradoksale ne nje vend demokratik: Njerezit qe kerkojne hapjen e arkivave sulmohen.
Per te kryer kete sulm te turpshem, stalinistet shqiptare te sotem perdorin gjithfare sherbetoresh: gazetare ose politikane te korruptuar, letrare ish-spiune ose bij spiunesh, amatore te internetit, etj. Kjo dhune
verbale kerkon te paralizoje çdo perpjekje per zbulimin e tmerreve ende te pazbuluara te regjimit qe shkoi.
E keqja me e madhe e kesaj dhune eshte se ajo e shkurajon çdo prirje per shendoshje morale, aq te nevojshme sot per kombin shqiptar. Terthorazi kjo dhune shpall nenshtrimin perpara genjeshtres dhe heshtjen plot turp perpara saj. Ajo eshte fatale, sidomos per brezat e rinj.

Pyetje: Pavarësisht se keni qenë i kursyer për të dhënë mendim për librin e drejtorit të Arkivave, Shaban Sinani, "Një dosje për Kadarenë", ju jeni personazh i këtij libri dhe diçka keni për të thënë.

Pergjigje: Eshte thene disa here se kjo dosje e botuar eshte "vetem purgatori". Mendoj se ajo eshte me pak se purgator. Ajo eshte e matur dhe ende nuk ka nxjerre menxyrat e medha.
E, megjithate, ashtu siç eshte, ajo ka me shume se nje vit qe po trazon jeten morale shqiptare. Nuk eshte vetem nje pune shkrimtaresh kjo dosje. Eshte thene edhe me pare se historia e nje Lidhje Shkrimtaresh e nje vendi komunist eshte nje minihistori e diktatures. Ne kete dosje do te gjeni zyrat dhe institucionet me te rendesishme te regjimit, emrat e nje pjese te Byrose Politike, te Komitetit Qendror, duke perfshire edhe gruan e diktatorit. Pa folur pastaj per emra shkrimtaresh te njohur. Pa folur per emrat apo inicialet e denonciatoreve. Pa folur per informacionin e sakte qe jep se si punonin veglat e atij mekanizmi te frikshem, qe kontrollonte letersine dhe artet. Ky liber nuk eshte ndonje favor që me behet mua personalisht, siç duan te thone disa. Ai nuk mbyll asnje rruge. Perkundrazi, ai hap rrugen per te gjithe. Eshte tjeter pune ne qofte se disa e duan kete hapje e disa jo.

Pyetje: Keni shfaqur pakënaqësinë tuaj për djegien ose zhdukjen e arkivave të Lidhjes.

Pergjigje: Kjo zhdukje eshte me se e habitshme. Une nuk di tjeter institucion ne Shqiperi qe t'i jene djegur arkivat. Edhe ne kohet e erreta te otomanizmit arkivat nuk digjeshin. Tre kryetaret e Lidhjes pas 1973 nuk japin asnje shpjegim se si ka ndodhur kjo.
Historia e letersise shqipe nuk mund te krijohet me mllefe apo thashetheme. Arkivat e Lidhjes ishin nje deshmi e dores se pare. Ne to do te gjendej nje pjese e drames qe kane hequr shkrimtaret dhe artistet shqiptare. Denimet e tyre, kercenimet, ndalimet, denoncimet. Qe nga romani "Tuneli" i Dhimiter Xhuvanit, te novelat e Koço Kostes apo shfaqjet teatrale te Minush Jeros e te Mihal Luarasit, apo pikturat e Maks Velos e te Edi Hiles, apo rrebeshi i Festivalit 11, etj., etj.
Ata qe zhduken ose dogjen keto arkiva do te donin natyrisht te digjnin çdo dokument tjeter. Ne fund te fundit, tani qe ulerijne kunder hapjes se dokumenteve qe, fatmiresisht, kane shpetuar, ata identifikohen vete me zjarrvenesit.

Pyetje: Në këtë polemikë është futur tani së fundi dhe akademiku nga Kosova, Rexhep Qosja. Ç'mendoni për shkrimin e tij?

Pergjigje: Eshte e vertete se ne polemike eshte futur edhe akademiku qe permendni ju. Pershtypja ime eshte se me shume se per te ndihmuar te verteten, ai, me sa duket, ka dashur t'u vije ne ndihme ca miqve me te cilet ka lidhje te ngushta, pikerisht atyre qe hapja e arkivave i ka vene ne pozita aspak te lakmueshme.
Ne nje artikull te gjate e te turbullt per shkrimtaret qe retushojne veprat dhe falsifikojne biografite, mendoj se kerkon te heqe vemendjen nga thelbi i çeshtjes: te hapen ose jo arkivat. Se fundi, me aq sa kuptohet nga
teksti, eshte kunder hapjes.
Lidhur me retushet, edhe pa qene akademik dihet qe veprat e shkrimtareve jane te botuara dhe mjafton nje krahasim i tekstit nga nje botim te tjetri, per te gjetur ndryshimet per mire ose per keq. Keshtu qe ky problem, ne menyren si shtrohet, eshte i paqene. Persa u perket biografive te shkrimtareve, çeshtja eshte edhe me e thjeshte. Siç eshte thene ne nje shkrim te S.Bejkos botuar tek ju, biografia e pare e çdo shkrimtari eshte vepra e tij. Biografija tjeter, e mirefillta, perbehet nga dy pjese: ajo qe e dime te gjithe, dhe tjetra, qe mund te mos e dime. Kjo biografi e paditur, ne boten e lire demokratike perbehet nga intimitetet e shkrimtarit. Ne boten diktatoriale intimiteteve u shtohet nje element baze: ka qene apo jo shkrimtari bashkepunetor i policise se fshehte. Ka denoncuar ose jo shoket e vet edhe pa qene i tille. Pikerisht ajo per te cilen ka plasur sherri ne Shqiperi.
Akademiku, qe me urtesine e tij ka hyre per te sqaruar kinse punet, pasi leshon bé e rrufe kunder falsifikimit te biografive, praktikisht del kunder hapjes se arkivave.
Do te isha shume kureshtar te dija se çfare menyre tjeter propozon akademiku per te dalluar nje biografi te sakte nga nje biografi e rreme.

Pyetje: Zoti Rexhep Qosja flet edhe për mundësinë e falsifikimit të vetë dokumenteve arkivale. Si edhe për veprat, për kujtimet dhe ditaret qe shkruhen tani dhe u vihet nje date e vjeter.

Pergjigje: Po e nis me kete te fundit. Problemi qe ngrihet eshte i vertete. Ka njerez qe e kane bere, madje vazhdojne ta bejne kete gje. Por ky eshte problemi, (me sakte turpi) i tyre. Me mjetet moderne te sotme te verifikimit, jo nje doreshkrimi te tere nuk i nderrohet dot data, por as disa rreshtave. Lidhur me falsifikimin e dokumenteve arkivale (konkretisht per drejtorin Shaban Sinani, qe akuzohet terthorazi), asnje nga keto dokumente deri me sot nuk eshte kundershtuar. Perkundrazi, nje nga personazhet e rendesishem te kesaj dosjeje, zoti Anastas Kondo, me nje kurajo qytetare qe eshte per t'u çmuar, deklaroi ne shtyp te verteten per ato dokumente qe kane lidhje me te. Te tjeret do te benin mire te ndiqnin shembullin e tij.
Prandaj, mendoj, se shqetesimi i akademikut edhe per kete çeshtje te fundit eshte i ngutur.

Pyetje: Çfarë përfundimi mund të pritet nga një aksion i tillë purifikimi, nëse do ta quanim kështu?

Pergjigje: Ky sulm kunder moralitetit ne Shqiperi, ky kthim kokeposhte i gjerave, thene ne menyren me te thjeshte: kjo marrje ne mbrojtje e se keqes dhe goditja e njerezve, qe e kane pesuar prej saj eshte nje shenje
deshperuese. Kjo lidhet me korrupsionin total. Korrupsioni ka disa faza zhvillimi. Ne krye lulezon, pastaj behet zoterues, pastaj merr trajtat e normes morale, se fundi, dhe kjo eshte kulmi i zezones, hymnizohet.
Ne qofte se Shqiperia nuk do ta veje ne gjunje korrupsionin, ajo do te vihet ne gjunje prej tij. Korrupsioni dhe bjerrja morale kur behen sunduese, jane me te keqija se pushtimi ushtarak. Ky i fundit, zakonisht, eshte i pzerkohshem, kurse çizmja e korrupsionit eshte e gjate, teper e gjate. Shqiperia eshte seriozisht e rrezikuar sot. Çeshtja e arkivave te fshehta, per njerezit e kultures dhe te politikes eshte vetem nje pjese e kesaj te
keqeje te madhe. Por ajo ben pjese ne thelbin e dukurise. Ajo eshte nje test kuptimplote.

[Diabolis]

“Do dërgoj një letër të hapur për të sqaruar të vërtetën”

Zenepe Luka


“Për sqarimin e problemeve që ngre Ismail Kadare, së shpejti do t’u drejtohem të
gjitha mediave me një letër të hapur”. Kështu u shpreh dje në një intervistë
ekskluzive akademiku Rexhep Qosja, i cili i ka pritur me qetësi deklarimet e
Kadaresë në intervistën e botuar të dielën.
Gjithashtu, me urtësinë që e karakterizon Rexhep Qosja shprehet: “Nuk dëshiroja
të ndodhte kjo përplasje, por gjithçka do të marrë udhë së shpejti”. Në këtë
kontekst Qosja ka paralajmëruar së shpejti një ballafaqim nëpërmjet shtypit.
Si do t’u përgjigjeshit akuzave të Kadaresë që janë botuar pardje?
Po përgatis një letër me argumentet e duhura që do ta botoj së shpejti në
shtypin shqiptar, që do të bëjë të mundur edhe sqarimin e shkrimtarit Ismail
Kadare. Për momentin do të hesht për akuzat që ngrihen, por ajo që dua të
saktësoj është se mendimet e shkrimtarit të njohur janë mbështetur në një
shkrimin tim të botuar më 24 e 25 janar të vitit të kaluar tek gazeta “Epoka e
Re” në Kosovë dhe që është përfshirë në librin e sapodalë nga shtypi “Demokracia
e shpërdorur”, botuar nga shtëpia botuese “Toena”. Paraprakisht mund të them se
Kadareja ka gabuar në përshtypjet e publikuara në intervistën në fjalë dhe unë
shpejt do të kundërpërgjigjem me argumentet e mia. Nuk e dëshiroja të ndodhte
kjo, sidoqoftë, gjithçka do të marrë udhë. Unë vlerësoj korrekt një shkrim të
Sadik Bejkos, ndërsa për intervistën e Kadaresë, për pjesën që lidhet me mua,
kam rezervat e mia, që shpejt do t’i bëj publike bashkë me argumentet.
Cilat janë marrëdhëniet tuaja me Ismail Kadarenë?
Shumë të mira, kemi shkuar e ardhur tek njëri-tjetri, respektojmë dhe vlerësojmë
krijimtarinë e njëri-tjetrit dhe nuk ka pasur, besoj se ende nuk ka vend për
keqkuptime. Gjithçka ka nisur nga një shkrim që unë e kam, botuar te gazeta
“Epoka e re” në Kosovë.
Ç’do të ndodhë më tej në marrëdhëniet tuaja?
Gjithsesi, jam i prirur për të sheshuar keqkuptimet dhe për të bindur lexuesin
tek e vërteta. Se sa të sakta janë këto pak rreshta që ju thashë, mund t’i
vërtetoni në një kontakt me botuesin e shtëpisë botuese “Toena”, Fatmir Toçin.
Si do të veproni për sqarimin e opinionit publik?
E thashë edhe më lart: unë do t’u drejtohem këto ditë me një letër të hapur të
gjitha mediave, ku do të jap sqarimin tim objektiv për ato që ngre Kadareja në
shkrimin e djeshëm.

[Brari]

Kupola ka kurdisur Xhepin e zejnepin..

por c'e lidh Xhepin me zejnepin..
e lidh ajo se ben bashk gazepin
ne Vlor 97.. kur shemben shtetin
me zan luiz zabit gjinush grepin
kur kanibalet gjakosen dhe detin

[Diabolis]

Kadare e Qose të ulin penat


FATMIR TOÇI
Kam lexuar intervistën e shkrimtarit Ismail Kadare, botuar në gazetën “Shekulli” të datës 13 mars 2005, të titulluar: “Mbyllja e arkivave të fshehta, ndotje e rëndë morale” dhe mendova se është e nevojshme të bëj një saktësim të rëndësishëm për të shmangur ndonjë keqkuptim apo keqinterpretim të shkrimit të Profesor Rexhep Qosjes “Koha e falsifikimeve”, botuar në të njëjtën gazetë disa ditë më parë. Shkrimi “Koha e falsifikimeve” e prof. Qosjes nuk ka të bëjë aspak me librin e Shaban Sinanit “Një dosje për Kadarenë”, dhe as me personin e Kadaresë, siç aludohet apo shprehet hapur në intervistën e mësipërme. Shkrimi i prof. Qosjes është botuar para më shumë se një viti (në janar 2004) në gazetën “Epoka e Re”, e cila del çdo ditë në Prishtinë dhe më pas është përfshirë në përmbledhjen me shkrime publicistike “Demokracia e shpërdorur” (Nëntitull: Shqyrtim kritik mbi gjendjen e demokracisë në shoqërinë shqiptare), botuar nga “Toena” para se të dilte në qarkullim libri i Sh. Sinanit për dosjen e Kadaresë. Përmbledhjen me shkrime publicistike autori e ka dorëzuar në shtëpinë botuese që në muajin shtator 2004, me qëllimin që ai të shihte dritën e botimit me rastin e organizimit të Panairit të Librit në Tiranë (3 – 8 nëntor 2004), ku ishte i ftuar edhe autori. Por, për arsye teknike, libri nuk u bë gati për shtyp dhe nuk u arrit që të dilte në ditët e panairit të librit. Për këtë arsye edhe profesori e shtyu për më vonë ardhjen e tij në Shqipëri. Libri u fut në shtyp në mesin e nëntorit 2004 dhe doli nga shtypi ditët e para të janarit 2004, domethënë para daljes në qarkullim të librit për Kadarenë të Shaban Sinanit.
Pse gjithë ky shpjegim i gjatë i botuesit? Duke e përjetuar si një shqetësim intelektual, që lidhet me punën time, një keqkuptim të mundshëm midis dy prej emrave më të njohur të letërsisë bashkëkohore shqiptare, Ismail Kadaresë e Rexhep Qosjes, e ndiej për detyrë të ritheksoj se shkrimi i profesor Qosjes është një shkrim problematik përgjithësues, i shkruar mbi një vit më parë se të dilte në qarkullim libri “Një dosje për Kadarenë” i Sh.Sinanit, dhe si i tillë nuk mund të aludojë për një vepër që nuk ishte shkruar ende. Shkrimi i Qosjes godet një fenomen apo mani të shëmtuar të një pjese të atyre që merren me shkrime: përpjekjet dhe tendencën për ta paraqitur ndryshe të kaluarën e tyre krijuese; ndërsa libri publicistik “Demokracia e shpërdorur” është një kontribut i jashtëzakonshëm i autorit për ta parë realisht dhe nga një këndvështrim kritik gjendjen e demokracisë shqiptare të këtyre 10 – 15 vjetëve të fundit. Libri, që rrok një tematikë shumë të gjerë, merret më shumë me problemet dhe analizën e politikës shqiptare, por nuk mund të linte pa analizuar dhe fatin e qëndrimet e intelektualëve dhe krijuesve në shoqërinë e sotme. Çdo qasje apo “aludim” për librin me siguri që është fare rastësi, por unë nuk mund të shprehem më gjatë në lidhje me këtë çështje, pasi librin e z. Sinani nuk e kam lexuar ende.
Duke shpresuar se po ndihmoj sadopak në zbardhjen e së vërtetës për keqkuptimin në fjalë, do të dëshiroja dhe u drejtohem miqësisht shkrimtarit Ismail Kadare dhe studiuesit Rexhep Qosja, dy nga figurat më të njohura dhe të respektuara të letërsisë së sotme shqipe, të cilët edhe unë i adhuroj pa masë, që të ulin penat dhe të japin shembullin e urtësisë e mençurisë në shoqërinë e sotme shqiptare, duke e kapërcyer këtë keqkuptim, edhe për hir të respektit e miqësisë që ka karakterizuar në vazhdimësi marrëdhëniet midis tyre.