Gjergj Fishta

[CuLi-GoaL]

Gjergj Fishta lindi me 23 tetor 1871 ne qytetin e Lezhes.Ne famulli u regjistrua me emrin Zef. Me 1886 ai vazhdon studimet per filozofi dhe teologji ne Bosnje.Sipas rregullave franceskane ai e nderron emrin ne Gjergj, emer te cilin ai e mbajti deri ne fund te jetes se tij.Fishta njihet ne historine shqiptare edhe si letrar edhe si politikan.Ne vitin 1902 ai u be drejtor i te gjitha shkollave franceskane ne Shkoder ku aty eshte i pari qe fut gjuhen shqipe si gjuhe mesimit.Por Gjergj Fishten e shikojme edhe si nenkryetar parlamenti dhe si deputet te Prefektures se Shkodres.Ai merr pjese ne delegacionin shqiptar ne konferencen e Parisit me 1919 nga ku mban edhe nje fjalim mbi Shqiptaret dhe te drejtat e tyre.Merr pjese ne komisionin e kongresit te Manastirit nga ku caktohet edhe alfabeti shqiptar i gjuhes shqipe.Eshte graduar dhe dekoruar nga shume shtete te Evropes, dhe ka marre pjese ne shume konferenca te ndryshme politiko-shoqerore.Veprimtaria e tij letrare eshte shume e gjere, duke renditur ketu: satiren, liriken, dramen, lirika, dhe perkthime .Vdiq me 30 dhjetor 1940. Disa nga shkrimet me te njohurat jane:

1.Lahuta e Malcis

2.Mrizi i Zanave

3.Vallja e Parrizit

4.Anzat e Panasit

5.Pika e Voeset

6.Gomari i Babatasit

7.Traqollja e Ballkanit etj.

[[Perla]]

Vec, po,'i vashe un jam tue pa,
Vashe te re n'xhublete te bardhe,
Me nje rube rreth ballit ardhe
Qe der'm'vet'lla i ka ra;
E derdhe floket jashte shamise,
Dale me paska n'dere te shpise,,
Njerin brryl n'ballnik haru,
Si Nokshiqi rrin t'u kalle,
Placke si bahet gjaja e gjalle:
Si n'per perroska , zalle e rregalle
Mbesin dekun gra e femije
Per nen plumbe t'Malit t'Zi.
Por se prap kurrkund nenshtrasha
Mue s;m'a ndan , ka' e shoh n'ate dere,
Se ka mendjen me ike vasha
E me u ba aja me shoke tjere,
Per t'pershtue vete edhe bagetia,
Pa t'cilat s;ka gjalle malsia.
A thue, Zane,mos qofte premtue!
E re vasha tue qillue,
Mos te kete ajo gabue
Me ndo'i shkja me u miqesue;
E prandaj m'uzdaje te mikut,
S'ndahet shpise se carranikut
E haru m'rri peshtete ke tbana ?
Pse edhe t'mire po e kisht' ba nana:
Ardhun shtatit si breshana,
Synin ylle, ballin si hana,
Dicka njethe si molla n'rrem,
Si ajo lulja shperthye n'gem:
Qe ka dale m'ka prit te dera,
Sikur ban me cile pranvera;
Sikur ban dielli me dale
Neper aha , brej e hale:
.................................................. ......

Por tue qa,tue denese mbi vella,
Nise me veti me mendue,
Se vellau petkash duhej nderrue,
Se ne vorr si duhej cue,
Nana e tata ku i'n kene vorrue.
Vec se prap ajo u mendueka:
Mire se vellau petkash u nderrueka,
Por si i bahej me e shti n'dhe,
Jashte shkjau tur djege, tue pre,
Shoket kush mbete,kush ike e trete,
Vetem qyqe un' ne kete jete ? ...
E len vaj'n e ma nuk qane:
Vec haru tash keqyre te vellane,
TAsh keqyra hat'llat,tash keqyre cakltay
Para e mbrapa,e tej n'ode tjeter
Ndo'i figure, a'i plis te vjeter,
Kurrkund sy'n ajo pa e ndale:
Se po asht kush qe me i ndihmue.
Por gjithckja n'ode rri shue:
Hije deket e ka mb'lue,
Si nje vorr te kish' qillue.
Nise aty ajo me e frigue
N'ate vetmi, e me mendue
Cka per t'dekun kisht' pase ndi'
Tue kuvende,sa kisht' qene femi'
Edhe 'i djerse e ftohte e mb'lon.
N'voter flaka kah fershllon,

Por ende pa u ule,me veti
Zen e thote: "Pashe t'Lumin Zot,
Perse t'fshehem ketu kot ?!
Dekun n'toke bie Tringa e mjera
Shta'n n'oborr e kryet te dera,
Mollza e faqes krejt n'gjak la !
Edhe dielli dheut i ra.
Gjalle por Tringa shkjaut n'dore s'ra !

[alibaba]

Nuk e di pse po e diskutoni arsyen se pse u ndalua Fishta?

Fishta u ndalu se ishte nacionalist. Dhe komunizmi është e kundërta e nacionalizmit. Armiku komunist luftoi armikun e vet nacionalizmin.

[icelok]

njihuni me websitin e fshatit ku lindi fishta

www.fishta.tk

[Brari]

urime per faqen..

shume shkruajn per fishten .. mirpo askush nuk citon..
te gjithe shkruajne sikur ata jan bibliografet e tij zbuluesit e tij e njohesit e tij..
ka ca rregulla bota..
ne se un do shkruaj per skenderbeun nuk mund te llomotis sikur e kam pasur komshi.. por duke vene.. gjithmon se ajo cka thash.. eshte mbeshtetur ne x autor ne y liber.. etjetj..

dhe keta qe shkruajn per fishten duhet te saktesojne ku jan mbeshtetur.. kur kan thene ashtu apo keshtu..

gati te gjithe qe shkruajn per fishten.. kopjojne gati fjal per fjale.. cka thene karl gurakuqi ktu e 70 vjet me pare.. ne librin me titull..

"shkrimtaret shqiptarë" pjesa e dyte, botim i ministrise se arsimit tirane 1941.

ku pjesen per fishten e ka hartuar sic thash.. karl gurakuqi..

korrektesa eshte virtyti me i nevojshem per njerzit qe shkruajn..
kur mungon kjo shkruset behen shum te pavlere.. gati te neveritshem..

pra tja dime mundin .. punen.. kulturen e ndershmerine e atdhetarine.... te vjeterve.. e kte e cfaqim kur i citojme ndershmerisht.. e saktesisht..



..

[SERAFIM DILO]

njihuni me websitin e fshatit ku lindi fishta

www.fishta.tk

BRAVO,SE I MADHI FISHTA,DUHET TE MERET SI SHEMBULL,NGA CDO SHQIPTAR.
DHE RESPEKTIN QE KY POPULL NUK JA DHA KUR ISHTE GJALLE,TJA JAPIM NE KETE KOHE DUKE E KUJTUAR DHE NDERUAR VEPRIMTARIN E JETEN E TIJ, QE I KUSHOI SHQIPERIS.
FISHTA,BABAI I KULTURES ATDHEDASHESE SHQIPTARE.

[Brari]

cun lajci reciton Fishten..

[Henea]

NJË MESAZH I AT GJERGJ FISHTËS PËR POLITIKANËT E SOTËM TË ETNIKUMIT SHQIPTAR!

[Xhuxhumaku]

Mendimi social-kulturor i Gjergj Fishtës

» Dërguar më: 28/10/2009 - 14:03

Tonin Çobani

Në fillim të tetorit që kaloi, u mblodhën në Romë prej të gjitha anësh dijetarët ma të njohun kah ana e gjuhëve e të kombshkrimit të Lemjes (Lindjes). Këto farë kuvendesh janë për qytetin, që i mba, nder i madh e punë shendi, e unë nuk jam asish që thonë se këta dijetarë nuk bajnë tjetër gja veçse me pi e me u përrallue bashkë. Dobi e madhe u ka ardhë shumë herë prej këso të mbledhunash këndimit e dijes. Disa, ndër ata të dijshëm gjuhën shqipe e njihshin mirë; e njihshin zakonet tona dhe historinë e të motëshmve, që me burrni e me gjak të vet e shndritën atë dhe, që sot zotënojnë zogjtë e shqipes. Ndonjë send, pra, kishim mujtë me pritë edhe na prej sish, me u pasë gjetë një njeri që të ishte i zoti me e pru mbarë punën e Shqipnisë".
Ky është paragrafi i parë i tekstit të parë në prozën e botuar të Gjergj Fishtës. Ai tekst mban titullin "Një hije e zezë" dhe u publikua njëqind e dhjetë vjet më parë, pra më 1899-ën, në revistën "Albania" të Faik Konicës. Në Konferencën e Romës, një hije e zezë asokohe ishte publicisti arbëresh Anselmo Lorechio, i cili me fjalët e Fishtës nuk qe "i zoti me pru mbarë (në atë Konferencë) punët e Shqipnisë". Lorechio përshkruhet me ironi nga Fishta, një portret burri bukurosh, por mediokër ose diçka e tillë përzier me politikanin që punon nën rrogoz. Ndoshta prej një shekulli e më, hije të zeza e kanë shoqëruar mendimin shqiptar deri në ditët e sotme, prandaj na lipsen studime e konferenca që të ndriçojmë veten tonë në mënyrë sa më të gjithanshme, me qëllim që të mos lëmë shkak për hije të zeza apo të çfarëdo ngjyre tjetër në historinë e popullit tonë, në kulturën e tij të trashëguar ndër shekuj, përfshirë edhe mendimin origjinal të intelektualëve shqiptarë, veçanërisht atë pjesë të nxirë për arsye thjesht ideologjike të pasluftës së Dytë Botërore dhe të mbetur vende-vende me njolla edhe sot e kësaj dite. Hije të zeza, përveç nxirjes dhe lënies në harresë, ka pasur në këtë kohëzgjatje edhe në studimin e veprës së Fishtës e posaçërisht të prozës së tij.
Morëm si referencë të nismave të prozës së Fishtës vitin 1899, jo rastësisht. Ai vit shënon botimin e veprës madhore të Sami Frashërit "Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet", produkti zenit i mendimit shqiptar të Rilindjes sonë Kombëtare dhe ndoshta, përmbyllës i asaj epoke që kërkonte ideale të ngritura kombëtare. Paragrafi që lexuam paralajmëron pikënisjen e një këndvështrimi të ri, i cili do të jetë i aftë "me e pru mbarë punën e Shqipnisë", që do të thotë studimin e gjuhës, të historisë, të traditave kulturore dhe të problemeve sociale me të cilat do të përballej populli shqiptar në prag të qindvjeçarit të fundit të mijëvjeçarit të dytë, ku Fishta do të jetë njëri ndër protagonistët më aktivë në poezi, dramaturgji, publicistikë dhe prijatar i pamunguar në të gjitha zhvillimet e rëndësishme kombëtare. Por le të mos ndahemi nga proza e tij, që shkon "kund 700 faqe" sipas at Benedikt Demës, i cili qysh në vitet '40 të shekullit të kaluar e kishte përgatitur për botim veprën në prozë të Fishtës me titull "Më llogor të së vërtetës", e cila fillonte me pjesën e parë "Socjologi" ku përfshiheshin artikujt: Koha e re (1914), Koha e ardhshme e Shqipnisë (1923), Një komedi e pandershme e XX qindvjetë (1913), Rreziku i përbrendshëm (1921), Përlindja e shqiptarëve (1921), "Hominem non habeo" (1923), Tash që u ba Shqipnia, duhen ba shqiptarët (1930), Një atentat shurdhë (1930), Livriza e shteteve (1932), Gjuha e mësimit (1914), Asamblea Kushtetuese (1923), Liria e zgjedhjeve dhe obstruksionizmi i "Opozitës" (1923), Delikti i Mamurrasit (1924), Trazimet e qershorit (1924), pjesa e dytë: Polemikë, pjesa e tretë: Ligjërata dhe pjesa e katërt: "Miscellanea".
Përse ngulim këmbë te ai paragraf i vitit 1899 (dhe te i gjithë shkrimi "Një hije e zezë") duke theksuar një këndvështrim ndryshe në mendimin shqiptar? Në fakt duhet të rikujtojmë këtu edhe organin ku u botua, revistën "Albania", edhe botuesin e saj Faik Konica, sepse është ajo revistë dhe ai princ i prozës shqiptare, pra, Faik Konica, që ka paralajmëruar kthesën e madhe kundrejt mendimit shqiptar të deriatëhershëm të Rilindjes Shqiptare. Madje ai ka botuar edhe një ese në frëngjisht "Shqipëria dhe turqit" (1895) si dhe ka përfunduar dorëshkrimin "Parashtresa mbi Lëvizjen Kombëtare"(1899), të cilën e ka analizuar deri në detaje studiuesi Sabri Hamiti. Në mënyrë figurative do të thosha se të dy këta emra, Faik Konica dhe Gjergj Fishta, të kompletuar në kulturën e tyre edhe me artet e bukura, e dinë mirë ç'është dritë-hija në një vepër arti, për të shënuar me "hije të zezë" atë që do ta shfytyronte çdo peizazh të Shqipërisë në sytë e të huajve (qoftë edhe në një konferencë dijetarësh të përmendur), por edhe në sytë e shqiptarëve patriotë, gjaku i pastër i të cilëve, derdhur në mbrojtje të trojeve kombëtare, mavijosej prej pseudointelektualëve, që siç e përcakton Fishta, ndonjë syresh "Ani ky, tash, na kacagjelohet për përfaqësues të ndjesive të kombit!"
Por jo vetëm një titull metaforik shënon atë që po përpiqemi të argumentojmë: pikënisjen e një këndvështrimi të ri në mendimin shqiptar. Shkrimi i Fishtës nis si një kronikë e bujshme ose më saktë duket si i tillë, sepse shkrimi i tij për Konferencën është një antibujë, së paku për çështjen shqiptare, është një kundërvënie ndaj të gjitha kronikave që mund t'i jenë bërë Anselmo Lorechios kudo në Evropë, përfshirë edhe ndonjë arbëresh që ka shkruar kronika të ndritshme vetëm për faktin se aty është përmendur populli shqiptar si komb, pavarësisht se Lorechio propozon "emnin e Shqipnisë e me e thirrë: 'Shqipni-Greqi-Lemje'" (pra, Shqipëri-Greqi-Lindore). Ç'dua të them me këtë: Fishta sjell një këndvështrim të ri në mendimin shqiptar, qoftë për faktin e përballjes me dijetarë të shquar të Evropës, qoftë për ironinë e finesën intelektuale që e përshkon tekstin e derdhur në një shqipe të kulluar e strukturë sintaksore solide. Edhe nga ky këndvështrim, lexuesi shqiptar dhe më gjerë duhej të bindej se çështja shqiptare sot e tutje është më së pari çështje kulture, përfshirë edhe kulturën e gjuhës. Ky këndvështrim mbetet aktual edhe sot pas 110 vjetësh.
Mendimi i ri shqiptar, që do të zotërojë shqiptarizmin në gjysmën e parë të shek. XX, do të gjejë te Fishta edhe sociologun, si e ka cilësuar tani së fundi sociologu Sokoli. Edhe këtë argument mund ta nisim nga shkrimi "Një hije e zezë", pasi forma e atij shkrimi na e mundëson një gjë të tillë. Pse forma? Ashtu si e përmendëm më lart, ai shkrim nuk mund të klasifikohet si kronikë. Por edhe ta quajmë shkrim publicistik, mendoj se nuk kemi bërë ndonjë klasifikim për të qenë, pasi në themel të përkufizimit të publicistikës qëndron argumenti se është publikuar "në shtypin e përditshëm e periodik". Unë mendoj se më pranë klasifikimit të duhur për atë shkrim, do të ishim nëse do ta vështronim si ese të shkurtë, një ese social-kulturore e cila merr shkak nga kronikat e kohës për të shpalosur pikëpamjet e vetë autorit për çështjen shqiptare ose për trajtimin social-kulturore të shqiptarizmës. Konteksti i shkrimit "Një hije e zezë" është qëndrimi moral i përgjegjshëm ndaj çështjes shqiptare ose jo i përgjegjshëm; është të dish ose të duash të veprosh mirë ose keq kundrejt atdheut dhe kombit; është, gjithashtu, të vihesh para dilemës për të thyer kornizat himnizuese tradicionale dhe ta shohësh me realizëm shoqërinë e re shqiptare apo të vazhdosh sipas mendësive të deriatëhershme duke mbyllur sytë ndaj shfaqjeve regresive e hijeve të zeza që vijnë nga mediokriteti apo interesa të tjera përfitimesh materiale.
Eseja, si formë letrare, alternon argumentin shkencor me interpretimin e lirë krijues, kurajën për të kërkuar ide e forma të reja me vëmendjen maksimale për gjuhën e qartë dhe fjalorin e zgjedhur, tërheqjen pa caqe të lexuesit deri në interpretimin e tij të çliruar, por gjithmonë me tendencë për ta pranuar të renë që i serviret duke e përvijuar më tej, qoftë edhe ndryshe asaj që i paraqitet. "Një hije e zezë" i ka të gjitha këto, duke shtuar, si e thamë më sipër, edhe një kontekst të pasur që përshkohet fund e majë nga një ironi e hollë, për mes së cilës ridëshmohet qëndrimi individual e me nerv të ngritur i autorit. Në këtë kuptim Fishta, Konica dhe ndonjë tjetër sikur nuk i përmbahen një postulati të kthyer në modë librore në shumë shkrime për letërsinë, kulturën dhe identitetin kombëtar: letërsia shqiptare midis Perëndimit dhe Lindjes. Fishta dhe Konica anojnë dukshëm veçse nga perëndimi dhe, duke konsideruar meritueshëm vendin që vepra e tyre zë në letërsinë e kulturën shqiptare, e bëjnë të pavlefshëm atë postulat ose së paku të rishikueshëm, për të mos e përcaktuar apriori si një hije të zezë, nëse mbetemi në ironinë e përdorur nga Fishta 110 vjet më parë.
Dikush mund të tundohet të vërë në dyshim kahjen vetëm perëndimore të letërsisë dhe të mendimit shqiptar të gjysmës së para të shek.XX, duke shtuar se "shqiptaret midis Perendimit dhe Lindjes" është formuluar nga një autoritet si Çabej. Dhe unë do ta pranoja. Por duke arsyetuar se mendimi teorik-letrar i Pasluftës së Dytë Botërore e ka shtrembëruar atë formulim, pikërisht për faktin se epiqendër e letërsisë dhe e kulturës shqiptare mbahej vetëm vepra poetike e Naimit dhe mendimi i Samiut, ndërsa Konica dhe Fishta e të tjerë ishin të mënjanuar prej saj ose shumëçka më tepër se kaq. Arsyetimi i Çabejt, ndoshta, funksionon për letërsinë e Rilindjes Kombëtare me autorë që e ushtruan veprimtarinë e tyre letrare dhe ideologjike (kam parasysh ideologjinë e Rilindjes Kombëtare Shqiptare) para autorëve të tillë si Konica, Fishta, Noli etj. Deri tani shkrimet në prozë të Fishtës janë trajtuar ose janë lënë mbas dore si publicistikë e kaluar në kohë. Ka pasur përpjekje për të gjetur elementë të narracionit fiction, madje të deklarohet keqardhje: "Mjerisht penda e tij s'na dhuroi kurrnji vepër tregimi të shtruem (narrative)". Deri tani, gjithashtu, nuk kemi pasur ndonjë përpjekje për të klasifikuar prozën e Fishtës ose një pjesë të saj si ese, duke përjashtuar botimin e parë të plotë të publicistikës fishtjane në dy vëllime të Entit Botues "Gjergj Fishta", ku bëhet përpjekje për të evidentuar disa shkrime të gjata të Fishtës si ese. Në këtë kumtesë unë u përpoqa të argumentoj se qysh në nismat e veta Fishta na shfaqet si eseist. Edhe mendimi i tij social-kulturor në këtë gjini letrare mund të shpërfaqet në të gjithë madhështinë e vet, sigurisht, në përqasje me të gjithë veprën e tij poetike, dramatike dhe veprimtarinë parlamentare, pedagogjike e më gjerë. Në eseistikë Fishta do të mund të madhështohet para syve tanë duke na folur për të tashmen, ashtu si Montenji dhe Bekoni me esetë e tyre vazhdojnë t'u flasin edhe sot e kësaj dite evropianëve dhe jo vetëm atyre.

gsh.

[Xhuxhumaku]

Besimi dhe kombësia në një vepër të pabotuar të At Gjergj Fishtës

» Dërguar më: 07/06/2009 - 11:49

Shaban Sinani

Vetëdija kombëtare dhe vetëdija fetare, lidhjet e kushtëzimet midis tyre, kanë qenë një shqetësim parësor gjatë dy shekujve të fundmë në historinë e lëvizjeve të mendimit shqiptar. Gjatë Rilindjes Kombëtare për herë të parë u krijua një ideologji homogjene, një zhvillim historik-kulturor konvergjent, me një program kombëtar përbashkues. Pikërisht kjo bënte që cilësitë heterogjene të botës shqiptare, midis të cilave besimi, të fitonin vëmendje kritike vetëm pas themelimit të shtetit shqiptar. Prej fillimit të shekullit të 20-të slogani i Pashko Vasës “Feja e shqiptarit është shqiptaria” vazhdoi të jetë i ngulitur, por jo gjithaq i pushtetshëm dhe i padiskutueshëm sa në periudhën romantike. I pari që pati shprehur pikëpamjen se shqiptarët mund t’i bashkoheshin mënyrës europiane të të menduarit dhe të jetesës duke u kthyer në fenë e të parëve ishte Faik Konitza. Së njëjtës ide i qe përmbajtur edhe G. Schiro-i. Për këto ide të dy u qortuan nga një kohë historike në tjetrën dhe madje edhe sot vazhdojnë të qortohen.
Françeskanët shqiptarë, duke pasur një mjedis kulturor të përbashkët, një kryeqendër veprimi (Shkodrën), një tribunë shprehjeje (“Hyllin e Dritës”), një mjeshtër përmes të cilit mund të identifikoheshin (At Gjergj Fishtën), dhe një slogan që u shërbente si devizë (“Fe e Atme”), arritën deri tek krijimi i lëvizjeje dhe shkolle mendimi dhe u bënë faktor verifikues i raporteve besim - vetëdije kombëtare në kushtet e reja.

Dorëshkrimi në AQSH

Përveçse në vepra letrare, slogani i franceskanëve është shprehur në formën e një traktati ideologjik, filozofik dhe teologjik prej At Gjergj Fishtës. Dokumenti titullohet në origjinal “Questione nazionale e questione catholica” dhe ruhet në AQSH. Autori nisi ta shkruante në vitin 1914 dhe duket se e ka quajtur një vepër të mbaruar në vitin 1924. Dorëshkrimi përmban rreth 30 faqe tekst autograf, mbi të cilin vetë autori herë pas here ka bërë ndryshime dhe saktësime. Teksti bazë është shkruar me sa duket brenda një kohe të shkurtër, brenda të njëjtit kontekst historik-kulturor. Eshtë shkruar tërësisht me një kaligrafi mjeshtërore, shprehje e qetësisë, maturisë dhe e bindjes së autorit në çka po shkruante. Asnjë shenjë shqetësimi psikologjik nuk vërehet në sizmografinë e shkrimit. Mbiteksti, që është i së njëjtës dorë, është në formën e anëshkrimeve, shtesave dhe rrallë edhe të qortimeve. Mbiteksti duket se është ndërkohor, çka mund të merret si provë se At Gjergj Fishta e ka rimarrë disa herë në duar studimin e tij. Sa i takon mbitekstit, ky shpreh një gjendje psikologjike më pak të qetë.
Dorëshkrimi është i një formati më të madh se letra e përmasave zyrtare, me fletë të numërtuara recto e verso nga vetë autori. Eshtë letër e vijëzuar dhe e mbushur me tekst edhe në bardhësitë e lëna si të tilla në fillim prej tij. Përveçse nga autori i kësaj trajtese, dorëshkrimi është përmendur edhe nga prof. Ali Xhiku, në studimin e tij “Letërsia shqipe si polifoni”, për aq sa ka qenë në interesin e atij studimi, kryesisht për verifikimin e përmbajtjes së besojmës (kredos) poetike të Fishtës, të shprehur në sintagmën e pandashme “Fe e Atme”.
Në të vërtetë dëshmohet se teksti është këshilluar edhe nga studiues të tjerë, vendës dhe të huaj, por ndaj tij është mbajtur heshtje, heshtje në tri periudha historike: para dhe pas Luftës së Dytë Botërore, si dhe në dy dekadat e fundme. Dorëshkrimi ruhet në AQSH dhe ka signaturën: Fondi 17, dosja 18, pa vit; që i përgjigjet fondit nominal të Gjergj Fishtës. Në përpunimin arkivistik është cilësuar “veprimtari krijuese” dhe ruhet bashkë me dorëshkrimet e krijimtarisë.

Relacion për Pontifikatin

Duke u nisur prej gjuhës në të cilën është shkruar, italishtes, mund të mendohet se At Gjergj Fishta e shkroi këtë tekst si një relacion për Pontifikatin, për të bërë të njohur gjendjen demofetare në Shqipëri menjëherë pas formimit të shtetit shqiptar. Në fakt, dorëshkrimi i përmban të gjitha cilësitë e një relacioni: përshkrimin realist të gjendjes, parashikimin e asaj që mund të ndodhë me shqiptarët pas ndarjes nga ish-perandoria osmane dhe disa këshillime se si mund të faktorizohet katolicizmi për të rikthyer autoritetin e vet në Ballkan si në periudhën paraosmane e njëherësh si mund t’u vlejë shqiptarëve kjo situatë e re për të europeizuar mendimin, orientimin dhe kulturën e tyre.
Mirëpo nuk është e sigurt nëse At Gjergj Fishta e nisi këtë punë me konceptin e një relacioni. Prof. Ali Xhiku, në studimin e tij, e quan “memorandum”, dhe nuk përjashtohet të ketë qenë vërtet i tillë, një kujtesë për Lidhjen e Kombeve, e cila çështjen shqiptare ia delegoi Konferencës së Ambasadorëve dhe kjo e fundit i njohu disa të drejta protektorati Italisë mbi Shqipërinë, të shenjuara mbi një dokument pikash tashmë të botuar nga studiuesit e historisë, sipas të cilave Italia do të ishte garante e sigurisë së jashtme të Shqipërisë, mbrojtëse e sovranitetit të brendshëm të saj, kontrolluese e sigurisë së qeverisjes - çka shkaktoi një refuzim kategorik të vendeve ballkanike, deri në atë shkallë sa Shqipëria të shpallej një territor ekstraballkanik dhe të mos ftohej në konferencat e federimit të rajonit. Ka një lidhje logjike mes dy fakteve: përderisa Roma e kishte këtë paketë privilegjesh ndërkombëtare mbi Shqipërinë, nuk ishte e tepërt që t’i bëhej një përkujtesë që edhe faktori fetar mund të mbahej në konsderatë në gjithë veprimin e saj.
Përpjekjes sonë për të provuar nëse ky dokument iu përcoll ndonjë instance apo zyre: Selisë së Shenjtë si relacion apo Lidhjes së Kombeve si memorandum, nuk i janë përgjigjur fakte dëshmuese bindëse. Por ngurrimi i autorit për ta botuar shqip, duke i pasur të gjitha mundësitë, shkon kundër këtij arsyetimi: duket se ai nuk i drejtohej njeriut shqiptar. Fishta ishte klerik, ndryshe nga Konitza dhe Schiro, që si njerëz laikë mund të futeshin më me vështirësi në rrethin e keqkuptimit të qëllimshëm, nëse i referohemi asaj shkalle tolerance që shpërfaqej në atë kohë në vijim të romantizmit homogjenizues. E vërteta është se 7-8 dekada më vonë, në truallin e një popullsie të ardhur prej ateizmit, idetë e rikrishtërimit vunë në qendër të goditjes edhe shkrimtarin I. Kadare.

Një traktat?

Për të gjitha këto arsye jemi të prirur ta trajtojmë këtë dorëshkrim si një traktat historik-filozofik për raportin midis kombësisë dhe besimit tek shqiptarët.
Përse është një traktat? Para së gjithash sepse problemet shtrohen në mënyrë parimore dhe zgjidhjet propozohen në mënyrë paradigmatike. Në studimin e tij Fishta në krye përshkruan ndërkohësisht dhe bashkëkohësisht gjendjen demofetare në Shqipëri, më saktë në gjithë hapësirën shqiptare, duke përfshirë edhe Kosovën. Ai e sheh ardhjen e besimeve alternative në Ballkan si një dukuri historike, gjë që i përgjigjet së vërtetës. Jo vetëm si një dukuri historike, por edhe si një kushtëzim politik e gjeopolitik. Megjithëse në Librin e Shenjtë të besimtarëve islamë një prej nyjave themelore është se “në fe nuk ka me zor”, përvoja historike provon se perandoritë e mëdha, sidomos perandoritë teokratike, sikurse ishte dhe ish-perandoria osmane, përmes sistemit të privilegjeve dhe të pragmatizmit fiskal (që e shpreh shumë qartë sintagma “dy për një” për të krishterët) gjithnjë kanë dashur ta homogjenizojnë popullatën shumëgjuhëshe, shumëkombëshe dhe shumëracëshe me anë të fesë dhe besimit.
Pikëpamja e Fishtës është se besimi i ri ndër shqiptarët me traditë krishtërimi prej kohërave apostolike është i cekët dhe se shkëputja e lidhjeve të faltoreve muslimane me kalifatin, apo pavarësia e xhamisë së besimtarëve shqiptarë, e shpallur në vitin 1923, do të favorizojë rikrishtërimin masiv të popullatës. Sipas parashikimit të Fishtës, kjo do të ndodhë “brenda dy, të shumtën tre brezave”, sepse bashkatdhetarët e tij “nuk mund të qendrojnë të patundur” edhe më tej. Pavarësia e Shqipërisë, sipas mendimit të Fishtës, e favorizon veprimin katolik në vend, dhe kjo do të mundësojë jo vetëm një shpërfaqje të vetëdijes zanafillëse europiane të popullit shqiptar, por edhe homogjenizimin e tij tërësor, sepse të njëjtin proces do ta ndjekin edhe rreth 800 mijë shqiptarë muslimanë në Jugosllavi, të cilët, të shkëputur prej khalifatit dhe të papajtueshmëm me skizmatikët serbë, me siguri dhe “me ndihmën e Zotit”, do të gjejnë si rrugën më të mençme bashkimin me rrjedhat besimtare të vëllezërve të tyre në Shqipërinë e pavarur. Mendimi i Fishtës shkon edhe më tej. Ai parasheh edhe riungjillizimin e boshnjakëve dhe nuk e përjashton një veprim katolik me karakter strategjik që përshkon gjithë Ballkanin, deri në qendrën e krishtërimit të ritualit bizantin. Në vijë logjike kjo pajtohet me qendrimin që mbajti Selia e Shenjtë në vendimmarrjen ndërkombëtare për caktimin e kufijve të Turqisë kemaliste-republikane, duke luajtur një rol përcaktues, për shumëkënd të pakuptueshëm, që Konstantinopoja dhe rrethinat, bashkë me Selinë e Patriarkanës së Stambollit, t’i mbeteshin asaj si territor. Në dorëshkrimin e Fishtës, në mënyrë traktative, këshillohet se si duhet të jetë veprimi katolik jo vetëm midis popullsive muslimane në Shqipëri e në Ballkan, por edhe midis të krishterëve të “vijës së gabuar”, duke përthirrur një ndërmarrje me karakter gjeofetar, gjeostrategjik dhe gjeopolitik, si pikënisje e së cilës mund të shërbente Shqipëria, si vendi i besimeve të mbishtresuara. Fishta madje nuk mungon të evokojë aksione të ngjashme në rrjedhat e historisë që kanë ndjekur drejtimin prej Europës drejt Lindjes, duke përfshirë bëmat e Aleksandrit të madh dhe ekspeditat e tij deri ne Lindjen e Largme, si një inkurajim për veprime të ngjashme bashkëkohore.
Por a ishte ky traktat, i njohur edhe me titullin “I cattolici e la questione albanese”, në mënyrë të thjeshtuar, shprehje e një ëndrre besimtare të At Gjergj Fishtës? Shumë argumente të çojnë drejt përfundimit se brenda frymës së dorëshkrimit gjendet jo vetëm prelati i një rendi kishtar, por edhe mendimtari laik shqiptar.

Rikrishtërimi

Përkufizimi terminologjik si traktat ka të bëjë me vlerësimin përmbajtësor të tekstit dhe nuk e përjashton funksionin e relacionit dhe të memorandumit. Fryma e përgjithshme e këshillimit apo porosisë së autorit është gati-gati si një “provokim politik” drejtuar Selisë së Shenjtë, për të rritur vëmendjen e saj ndaj Shqipërisë si e tërë, pavarësisht prej përbërjes heterogjene fetare (dhe jo vetëm për pjesën e të krishterëve romanë). Në themel të këtij traktati qendron ideja se Shqipëria, Ballkanet dhe popujt e tyre, duke qenë historikisht të krishtëruar shumë herët, mund të rikthehen në rrugën e zhvillimit europian përmes një veprimi fetar rikrishtërues. Kjo mund të lexohet si një thirrje drejtuar Pontifikatit që të mos mjaftohet me dërgimin e vizitatorëve apostolikë dhe të misionarëve të tjerë në atë pjesë të vogël të Shqipërisë që kishte popullsi të krishtërimit roman, por ta shihte gjithë popullatën shqiptare si potencialisht të krishterë dhe të rriste interesimin e saj për gjithë territorin shqiptar. Nuk ishte vetëm Fishta që mendonte se Shqipëria e viteve dhe dekadave të para të pavarësisë nuk mund të bënte përpara pa mbështetjen e një fuqie të madhe. Qysh në vitin 1892 Crispi pati përgatitur një dossier në formën e platformës politike dhe gjeopolitike për të bindur shtetin italian që të merrte përsipër protektoratin mbi një Shqipëri të ardhme të pavarur, duke llogaritur jo vetëm kundërveprimin osman, por edhe ambiciet dhe xhelozinë austro-hungareze, platformë që edhe sot e kësaj dite gjendet në kushte rezervimi. Disa prej nyjave themelore të këtij traktati janë aktualizuar në debatet e dy dekadave të fundme për identitetin e shqiptarëve (I. Kadare, R. Qosje, K. Frashëri e të tjerë).

Teza themelore

Teza themelore e këtij traktati është se krishtërimi roman ka qenë besimi autokton i ilirëve dhe shqiptarëve, i bullgarëve dhe i një pjese të madhe të sllavëve. Me shembjen e ish-perandorisë osmane Ballkanet duhej të ndaheshin jo vetëm politikisht, por edhe nga ana fetare, prej “dukurisë së ardhur”. Autori mendon një aksion rikrishtërimi jo vetëm të muslimanëve, por edhe të skizmatikëve, duke iu referuar “fesë së parë”, “atdheut të parë”. Traktati në thelb është vijim i mitit të prejardhjes, që u formua qysh gjatë Rilindjes Kombëtare. Sipas Fishtës, duhet të ketë një veprim katolik në vijë horizontale, mes për mes Ballkanit, për të rivendosur ekuilibret tradicionalë të historisë, në emër të besimit autokton, si pjesë e mitit të autoktonisë që qe shqiptuar qysh në periudhën rilindëse. Ai mendon se krishtërimi perëndimor dhe në radhë të parë Roma e Selia e Shenjtë nuk duhet të kenë dy shkallë vëmendjeje për shqiptarët: një për të krishterët romanë dhe një për të tjerët, por vetëm një shkallë të përgjithshme e të njësuar, sepse shqiptarët potencialisht janë që të gjithë të krishterë, ose

gsh.