Gjergj Fishta

[White_Angel]

KANGE E DHETE


MEHMET ALI PASHA


Ne Kosove vjen nji Pasha i ri. Paria i cojne Pashes nje perfaqesues per t'i digtue atij e Sulltanit te Hot, Grudes , Plages e Gusi s'ishin paje per te iu fale Krajl Nikolles. Pasha burgos lajmetaret. Epet kushtrimi. I madh e i vogel me arme rethojne kullen e Abdullah Drenit , ku ndodhej mik Mehmet Alia.Gerset pushka , vritet vella me vella; qendrojne Fandast me Oshine Nures te ngujuem.Mbas tri ditesh merret kulla; vritet Pasha , Abdullah Dreni , Noshi i Nures e te tjere.....



Po rreh teli i vilajetit
kush a Krye e Bajraktar
kush a ' beg e shpi e pare
m'Kacanik e del n'Qafe t'Diellit
hiq e eja ne Gjakove
pse ka ardhe nji Pashe i ri
e ka ' i fjale te madhefort
me ua thane Kreneve te Shqipnise
te konaku i Abdullah Drenit.
Shkuen tri dite e shkuen tri net
edhe krenet behen n'Gjakove.
Njani beg e tjetri age
kussh Vojdove , kush Bajraktar
U kane pri nja dy zotni
Ali Pasha e Haxhi Zeka
burra lidhe me bese shqiptare
si dy plumbe n'"xheverdare"
fille te Pasha kane hi
Ata mire i ka prite Pasha
U ka qite dihan e kafe
i ka pevete per rob e shpi
e per treg e per bujqesi
per mehmure e veqilade
se si shkohej n'kete dhe jeta
se a po kisht' me se m'u rrnue.
Qatje vone po zen e thote:
Baba Mbret u ban "selam"
se ai ju u ka , po , hajmali
hajmali bajtun nen sjetull
u ruen porsi sy 'n ne vetull
Vecse erdhen mote t'veshtira
si per Mbret ashtu per krajla...
Ele ma qaj Knjaz Nikolla
nuk po i sheh kund maje vetit,
ke ka ngele n'krepa t'Cetines
pip i lemuet , pa gja mbas shpirtit
me iu dhimbte gurit e drunit.
Prandaj krajlat jane mendue
jane mendue e kane pleqnue
me iu lute Mbretit t'Stambolles
qi t'ia leshojne kund kah Shqipnia
ndo' i grime djerr , ndo'i pellambe toke buke,
sa me pase ku me gjallisun
pse , vellahi! ngusht ka ra.
Edhe Mbreti , iu rrite jeta!
e ka ba me mend pleqni
me ia leshue Malit te Zi
Hot e Grude , Plave e Gusi...
Pasha Zotin! ka gabue
xu Ali Pasha tu u idhnue
se kjo pune qi s'bahet kurre
se gja e shkrete s'ka mbete Shqipnia
qi me u dhane "bakshish" nder krajla.
Shqipnine Mbreti s'e ka shtrue
me arme n'dore, si viset tjera
tjera vise te Ballkanit
por ortak u ba ai me ne
tue u lidhe me bese e fe
se ai Shqipnine e njeh Shqipni
se s'na lot kanu'n e t'Pareve
se s'na preke nder toka tona
e se na atij i shkojme n'ushtri
kurdo lufte t'i qese anmiku.
Na edhe besen ia kemi majtun
ku ka thane kemi shkue
se n'Jemen na keme luftue
me Junan na jemi pre
jemi gri me Arme e Shkje
pa nji t'mire , o Zot , per veti
se ketu s'ke kurrgja per smbari
vendi e gjindja leshue pa zot
hajni e cubi ndeje mbi post
i pafaji vjerre n'konop;
gjaja hupe nder thonj t' "urtatit";
erzi i burrit per dy parekryet e burrit p'r'i cingare
e sot dashtka baba Mbret
me Shqipni me ba ai ndere
tue ' i shporte fiqsh kjo ka qillue
ani kuje? Malit te Zi!...
A din shka , ti Pasha i Mbretit?
Ngarko raqet per Stambolle
se ky , po asht nji vend i eger
e po t'njitet kund ndo' i ferre...
Sa per caqe te Shqipnise
keto kahere kane vendue
i ka ngule shpata e Shqiptarit
e njaj Knjaz i Malit te Zi
s'ka me i shkule , mor' pasha Zotin!
me iu ba dhambi sa derrit.
C'ka qite pasha edhe i ka thane
se ti kenke ' i Arnaut i cmendun
dalun Dinit edhe Imanit
pse keshtu Turku , bre! Nuk flet
Ani kush "ortak" me Mbretin...
Do kocake , do cuba malit,
per t'u vjerre te gjith' n'konop.
Haps , bre! Derrat ketu me i ba
pse mos t'isht' Mbreti i Stambolles
dielli drite s'kishte me leshue
e as s'merr fryme krajl permbi dhe;
jo ma "ortak" Mbreti me u ba
me maloke , cuba shqiptare...
S'ka shqiptare as s'ka Shqipni
vec ka Allah , Mbret e Turqi!
Vrik ka hi caushi i zaptive
e i ka reshe burrat perpara
si bariu qi rashe bagetine
kur prej mbramjet dredhe kah shpia
edhe n'burg , ku lidhet kali,
i ka ndry Krenet e Shqipnise.




**** vijon....

[White_Angel]

Pune e keqe , pasha buken:
s'asht per burra hapsi as shkopi
per ta a' shpata ase konopi.
por se shka se puna e keqe
ajo vjen , po , tue u shtue
nese curril e bahet perrue.
Prandej Pasha ka gabue
haps me i ba Krenet e Shqipnise
perse toka nuk pat plasun
qi me qite vetit mbi dhe
e kurrkush mos me u ra mbrapa
por kane gjind e kane robni
porne fis e kane vllazni
e ata gjinde e ai fisi i tyne
thone , s'ia barin t'keqen kuje.
keshtu qi Mehmet Ali Pasha
ku me ra , thom , nji dite ngusht
ka me kape ai kryet grusht
per shka bani n'Krene t'Shqipnise
Pse t'bjere ngusht nji Pashe i Mbretit
ka ndo' i send e s'ka ndo'i send
vec un drue p'r' Abdullah Drenin
qi tue mbajte asht gjarpnin n'gji
cese i ka vojte Pasha mik
mbrende t'u erre e mbrene tue zbardhe
tue u kenelle me buke te tij
dreke e darke ka nji ferlik
cile e zamer ka ' i "misnik"
"gjak e vjame" der' nkupe te gjunit
buke Shqiptarit mbas kanunit
un po drue se Abdullah Drenit
nper ate mik , qi mban te shpia
munt t'na i bije ndo' i pune e keqe
perse bese un s'munt t'a xa
se nuk lot Shqipnia e Eper
se s'po lot Shqipnia e eper
per me i peshtue ata Krenet e vet
per me ba qi ai Pasha i Mbretit
fort te bindet prej vetvetit
per shka bani n'krenet t'Shqipnise
Po , per shka se Abdullah Dreni
veshtire se len m'ia shkerrye kush mikun
a'i Gjakovas , nuk ban marre
pse edhe e ka pushken zanate
Prandej , thom , se nuk do t' ngjase
e n'Gjakove rrebte do t'kersase
psehalise iu dha kushtrimi
m'Kacanik e del n'Qafe t'Diellit
cmerr prej Sharit n'Buletin
me rra turr n'pazare t'Gjakoves
tym per shpi ka ' i burrne me arme
E t'ka rra Peje e Rugove
ka leshue Gash ' ka leshue Krasniqe
asht dynde Plava me Gusi
e t'kane dale n'ate fushe t'Gjakoves
porsi miza per kercune.
Ani shane s'largu anmiku
se kurr bashke s'bahen Shqiptaret!
Preki' i her ti n'toke te Pareve
preki ' i here ti n'erz te fisit
edhe ty kane me t'diftue
se si dijne keta me u bashkue
se si bijne keta n'shpine t'anmikut
thue a ' ajo lava e kacanikut
kur ne Shendre ta foroje zia.
Qe edhe pasha Mehmet Pasha
pat mendue n'Stamboll me veti
se Shqiptaret n'godi s'mund t'bi'n
porse tash qi a' ai vete tue pa
se si behi pika e djalit
m'ato rranzat e Gjakoves
ia ka vu , po , gishtin krese
e ka nise ai me u pendue
per shka bani n'Krenet t'Shqipnise.
Valle , po i thote Abdullah Drenit
shka ka rra sot gjith ky njeri?
a jane krushq ardhun per nuse?
A jane axhamite e Mbretit
qi po shkojne me u veshe nizame?
Tungjatjeta , po i thote Duli
as sjane krushq ardhun per nuse
as s'jane azhamite e Mbretit
qi po shkojne me u veshe nizame
por jane djelmte e Shqipnise s'Eper
qi kane ardh me fole me ty
per do Krene , qi t'kane pase nisun
e qi kthye s'u kane ke shpia.
asht vra Pasha kur ka ndie
se atij mendja s'ia pat pre
qi n'Shqipni aq njeri peshtjellet
per t'rane mbrapa puneve t'veta
Shka i tha , atehere , caushit t'zaptive?
Shpejt me i leshue Krenet e Shqipnise
perse... fale i paska Mbreti
edhe Krenet i kane dale prej burgut
e pa lype n'Pashe me u pjeke
fille kane vojte n'ate fushe t'Gjakoves
ku kane mbeledhe haline n'kuvend
e kane nise te bisedojne
si t'ia bajme e tek t'ia bajme
se ne Mbreti na ka shitun
na ka shitun Malit te Zi
per nji rrotull gurabi.
E ky Pasha , Mehmet Pasha
ky edhe ardhka prej Stambollet
per me i dhanun Knjazit dore
n'Hot e n'grude , n'Plave e Gusi
T'tane halia thote nji fjale
se Shqipnine s'e leshojme per t'gjalle
se na desim t'gjith si kemi
e n'dore Knjazit nuk i vemi
se edhe pashen e Stambolles
ketu e duem , m'ia ba ne gjyqin
ta marre vesht Krajl e Mbret
se Shqipnine kush s'na e perket!
Haxji Zeka atehere asht cue
ka marre fjalen t'kuvendoje
Dere ne za asht shpia e drenit
ku han buke i verbte e i shkrepte
edhe trim asht Abdullah Begu
mire asht lajmin , thom , m'ia cue
e na leshon pashen n'dore gjalle
e ia lype Shqipnise per mik.
Burre i urte ky Haxhi Zeka
burre i urte e flet arsye
pse s'i pritet miku kuje
n'dashte Shqiptare , n'dashte njeri i huej
pa e ba dert ke zot i shpise
Ka shkue lajmi n'dere te begut
e i ka thane Abdullah begut
ti qi je Abdullah begu
falemeshendet po t'con halia
nji murtat qi ke te shpia
a thue ba n'dore me na leshue
perse e keme nji gjyqe me te.



vijon......

[White_Angel]

Ka qite begu edhe i ka then:
se asht murtat , se s'asht murtat
ku ta dije kete pune i mjeri
pse , vallahi , pervete s'e kam.
Kete zanat s'm'a ka lane baba
me i pervete miqte un se shka jane
se shka jane e shka nuk jane
se kah vijne e se kah shkojne
shka punojne e sa rrugojne.
Vec , po , ' i pune baba m'ka mesue
miqte per t'gjalle un mos me i leshue
Po t'me lype halia mue
gjithku e kam un gjane e babes
po ia leshoj t'eger e t'bute
po i leshoj token me gjithe shpi
po i leshoj plemet me tagji
po i leshoj vathen me bageti
dhen e dhi un po ia fali
erz , e shpirte , e mik s'e fali:
Asht cue lajmi edhe ka shkue
begu n'kulle mire asht ngujue
me miq t'vet e pesedhete Fanda
t'zotet me bre hekur me dhambe
mjaft me thane njaj Oshi i Nuros
qi po kish' , po , nja tri zemra
e po kisht' synin rr'fe
qi s'la Pashe me thye kanunin
qi s'la beg me fike katundin
nuk la age me ba placke grunin.
Valle , c'ka thane hoxhe Korenica
Pa ndigjo, ti Osho i Nuros
qi je Fande e ha kuvend
edhe din si hece kanuni
a m'i thue ati' Abdullah Drenit
le t'na leshoje Pashen e Mbretit
le t'na leshoje Mehmet Murtatin
pse per mik hazmin e vendit
nuk e xen kanuja e Malve!
Oshi i Nuros m'ate frangi
se , manat , hoxhe efendi
mue ketu begu s'me ka pru
me prite peng , me da kanu
mbasi as doke s'po isht' n ' Shqipni
me lype mikun me pleqni
por me pushke , barut te zi.
Vec se shka , si m'duket mue
per Shqiptare kund gjase nuk ka
mikun shoqit me ia nga
pse fale njeri tate e vella
fale te shame e fale te rame
por jo mikun n'buke e krype
s'e ban as Dulo dreni
qi bjen n'zjarrm e qi bjen n'uje
edhe mikun s'ia fale kuje
si tash huta te difton.
Edhe "huta" bani e "bam"
Lum e lum per t'Madhin Zot
kur ka krise "huta" e Oshit
se c'ka ushtue Suka e Cabratit
se c'asht dridhe qaj Gramoleci
se edhe lufta c'asht ndeze zhari
me Shqiptare t'u vra Shqiptari
Shqiptaret, po t'u vra n'mjet veti
per nji Pashe qi cueka Mbreti
Eh! ate Zoti ma marrofte!
Perse i huej , kushdo qi kojfte
ai gjithmone a agur i zi
per te mjeren Shqiperi
si njaj korbi qi ndjellezi.
A s'e' i here , se e zeze nji prove
asht t'u reshe sot mbi Gjakove
neper shkak t'nji njeri t'huej
qi vec dam se ' i t'mire s'suell kuje?
Keq nper te Shqiptaret ngaterrue
m'shoqisho'in keta m'arme kane leshue
ai ta vras pashen e Mbretit
ky ta peshtoj Pashen e Mbretit
Njani thote" me ka ra mik
tjetri thote: e kam anmik
edhe thejne per te rradaket
si t'i'n poca e kunguj Vraket
si mo' Zot , ma keq per ne
qi n'vend t'lidhim bese a fe
me u vra na me Turk e Shkja
jete e Atdhe qi na kane tha
coh'na e vrit'na vella me vella!
Keq asht mikun m'ia pre kuje
keq asht lajmin m'ia nga kuje
s'bje'n faj lajmi , as gjobe nuk lane
por ma keq asht me vra vellane.
Prandej keq a' e si a m'a zi
keshtu Shqiptaret sot me u perzi
e me u gri keta ndermjet veti
per nji pashe qe cueka Mbreti
per nji Pashe p'r'i njeri t'huej
qi vec dam se t'mire s'suell kuje
Pse edhe, besa , asht ba shume gjak
kane mbete gjindja nper sokak
nper sokak e mbi cardak
mjaft me thane se ai Osho i Nuros
nper ato frangjia t'kulles
njiqind vete , po , me te njehun
me dore t'vet i bani t'dekun
per t'peshtue jeten nji "halldupi"
ndoshta rode magjupit!...
Plot tri dite e rafsh tri net
krisi pushka nper qytet
der' qi zmbramit kulla u muer
e u vra pasha , mbeshile ne kjuer.
Sa per Pashen , drejte po u tham
kurrnji grime un dert s'po kam
s'po kam dert as sm'vjen e veshtire
t'i'n kene dy edhe fort ma mire
vec un kjaj Abdullah drenin
Shaqir Currin , Ram Rustenin
edhe kjaj Oshin e Nuros
qi per mik e shkrine vetin
si zanat qi e ka Shqipnia.
Atehere tok asht mbeledhe halia
edhe fjale mbratit ka cue:
Pa ndigjo , ti lala Mbret
shka po t'thote halia e Kosoves
se ta cojsh ndo'Pash n'Shqipni
per t'ia dredhe lakun bakeqit
per t'ia shtruem udhen shtegtarit
e per t'cile kishe e xhami
per "dintare" e 'kryqali"
ani shka , mundesh m'e cue
pse ende doret s't'kemi dalun
Por, sa per me da Shqipnine
e Nukolles m'ia cue "pashqesh"
pasja Zotin!Lala Mbret
nuk pse cone Pashen n'kete dhe
pse ta vrasim , pa dy fjale
si t'keme vra Mehmet Aline
Lajmi s'vritet , thote kanuja
por na ty nuk kemi ku t'marrim
do t'vrasim veqilat t'u
po vune dore keta me na shite
a "bakshish" me na dhane t'huejve.
Kur ka vojte fjala nper krajla
se shka bane Shqiptaret n'Gjakove
po ky komb , kane thane , valle! "V'kenka?
C'kenka , valle , ky komb Shqiptar
qi ' grusht njerez, t' vobeget tue kene
( fare e fis t'cilve s'u dihet
e as emnin na ndie s'ua kemi)
guzojne t'thejne fjalen e Krajlavee
edhe ate t'Mbret t'Stambolles?





*******

[White_Angel]

KANGE E NJIMBEDHETET


LUGATI



mbrame idilike ne pallat te Krajl Nikolles. Ndermjet tij e se shoqes , Milenes , zhvillohet nji bisede familjare plot humor e intimitet. Mbi te gjitha mbretnesha kishte kujdesin e femijeve , te cilve -simbas fjales se saje - u ishte shtire nji hije lugati. Krajli qe s'u xen bese bestytnive , ia hjek vesvesen. Dikur shkon ne te shtrueme dhe ne te parin gjume qe se i avitet nji hije shuareti, perplot varre. Ishte hieja e Mehemet Ali Pashes. Kishte ardhe per t'i deftue , se planet e tija kishin deshtue. I kallxon edhe se shka e kishte gjete ne Gjakove. E keshillon , prandej , Krajl Nikolles te ia nise sa ma pare veprimit. Zhduket hieja tue lane mbrapa ere deke.



Knjaz Nikolla , ' i burre me koke
ka ndodhe sonte disi n'qoke
e po i kandet me ligj'rue
ndeje te votra bashke me grue
mbasi darka ka mbarue
e shkuen femija n'shtrat me ra
kush tue cijze e kush tue kja.
Si , pra , buke nji here kane ngrane
per ure votres peshtet m'jane ane
zgjeshun brez e ashtu n'holla
kalle kamishin Knjaz Nikolla
edhe rrin ai m'njanen bri
tash duhan , tash vene tue pi;
pocin ngjat e ka n'fragji
tash tue grane do keshteja t'xeta
qi Milena me duere t'veta
ia qiron e ia ven perpara
si per grue qi e lype e mbara.
Aty , atehere , tue bisedue
po xen grues ai m'iu levdue
se keshtu Turkun un e theva
ketu ia bana , atje ia ktheva
se edhe Krajlat mue me duen
Serbi dhe Greku mue me druen
s'e marr n'dore un per Bullgarin
do ta marr Shkoder e Prizren
krajl do t'bahem pernjimend
edhe n'Shkoder do t'xa vend.
Ty do t'baj un nji mbretneshe
ma dollame nuk ke me veshe
a s'do t'veshe kunore mbi krye
por krejt n'ari ke me shndrite
e do t'veshe kunore mbi krye
nji dite udhe larg me t'shkelxye
pse ma trim se mue nuk ke
kahdo shkrepe dielli mbi dhe.
Qeshe Milena me ' i gjyse gazit
per keto makllada t' Knjazit
e as s'i bahej , jo , me i ndi'
perse i dajme t'tane kllapi
qi i flet Knjazi , vene tue pi
prandej rrin ajo pa za,
me gjipenuer carap tue ba
Vec ma vone nise me kuvend
qyqja , njeri , shka me kene!
memzi femijne kam vu me ra
pse , me gjase , dishka kane pa
e kaq fort t'mjeret jane trishtue
sa s'digjojne me fjete pa mue.
Shka kane pa , Knjazi po pervete
qi s'ndigjojne vetem me fjete
mbasi na edhe ktu po jena?
Nuk e dij , pergjeje Milena
vec si femija duen me thane
se keme kena buke tue ngrane
e nper kthina ata tue lujte
paskan pa nder shtamba t'uj't
struke te sjolli , ndeje kacuk
nji callme , si me kene turk
me tesbih e me cibuk
edhe kraheve leshue nji qurk
qi , zbe n'fetyre e buzekerveshem
tue qite flake nper sy e veshe
rrite femijeve tue ngerdheshe.
A mos t'jete , qyqja! Lugat?
pse po flitet neper fshat
se nji turk "kamatazhi"
i pa-bese e faqe-zi
diku andej prej Samoborrit
kenka cue lugat prej vorrit
hukubet me u pa me sy.
Hik!mo' , i thote: a i ke mende n'krye?...
se lugat n'shekull nuk ka
Kush e din se shka kane pa
e u asht ba ferra"Brahim";
ase ndoshta , ndo'i kulim
do t'jete ba nder ta surrat
e u asht shti tjerev lugat.
Kush ka deke e hi ne dhe
ai nuk kthen , jo ma nder ne.
Vec se jeni , po ju , grate
Qi keto dokerra i qitni n't'thate
kur te mblidhni ju te hini
edhe fjale e hale mos t'gjini
per me fole me shoqet t'jueja.
S'ka lugat as shtrige , lum grueja
e un jam n'hall , po , me te gjalle
se per t'dekun po t'baj palle.
Si?... s'ka shtriga e s'ka lugeten?...
ia nise grueja prape me t'veten
Per lugete nuk e dij pse gja kurr s'kam pa me sy
vec nper gjind un shka kam ndie
por per shtriga s'ke shka thue
pse un t'njoh ma se nji grue
qi ketu mbrende , po , ne Cetine
( ndoshta ndoshta ndo'i kushrine...)
dalin naten porsi shkendia
edhe futen mbrende nder shpia
prej pullazit nper oxhak
e u xane gjindes frymen njak
qi , mandej , keta duen me thane
se n'gjume "ankthi" ata i ka xane
e s'asht tjeter vecse shtrigat
qi ua leshojne te mjereve t'ligat
ke shkojne naten rreth e okolla.
Perralla! perralla ! thote Nikolla
t'tane perralla edhe kopalla
perse shtriga s'ka kurrkund
as n'qytet as ne katund...
A din shka, ti moj burrneshe?
xen ma vone Knjazi tue qeshe
mbasi shtriga ka , po thue
a m'i leshon keto shtriga mue
e . perze! Le t'm'erpijne gjalle...
Por m'i zgjidh me dhambe e tmballe
e jo rrole permbi hinit,
qi s'mund t'brejne as gjeth purrinit...
Hajt , he i ngrate! Si te shkoi jeta
me pallavra e fjale te shkreta
i pergjeje Milena atehere.
Un jam n'hall per femije te mjere
qi i ka kapun sonte friga
e ti m'qet dokrra per shtriga;
jo keshtu , i drue , jo keshtu s'i drue...
Cou me ra , pse vone ka shkue
pse dhe femija jane tue m'prite
e un do t'gdhije neser me drite
per me i bamun ranget e shpise
pse po kje qi e zoja e shpise
vete s'u del puneve perpara
aty s'reshket kurr e mbara.
Keshtu i thote grueja si n'merzi
mandej zgjarr'n e mbelon me hi
shpute e lamsh i qet ne shporte
e pat tjerre fjale tjera torte
me nji za si n'gjyse t 'marazit
"te mire nate" ajo ia thote Knjazit
( do gjuhe t'cilit xjerr kisht' pija)
edhe shkon me ta te fmija
me i tube djelm e me i varg vasha
shtri nen petka rresht si brasha.
Qeshe Nikolla nen mustak
e per t'vume punet n'kapak
mere e mbushe edhe nji gote
edhe shpike e ban zallote
mabdej pocin ndryne n'fragji
ndene kamishin nen sergji
mbasi llullen shkunde e ka
edhe shkon n'ode t'vet me ra.
e si lodhe qi kishte kene
ku me pune , ku me ate pike vene
qi pat pi sonte ma teper
me i here mende iu bane leter
edhe fjet e pa i ngjate
nisi t'madhe me gerhate...



Vijon....

[White_Angel]

Kur , qe , aty t'u ba mjesnate
po i del gjumi Knjaz Nikolles
edhe sheh ai n'mjedis t'odes
nji njeri , ndeje ne kambe
me nji mjeker gjate nji pllambe
edhe barkun sa' i fund sheke
peshtjellun shtatit n'pelhure deke
qi , si surf'lli fetyret zbe
e tue i ardhun era dhe
rrite Knjazin tue e shikjue
me do sy qi me t'trishtue
si gastaja cungullue
Neper fetyre , mande , e mbi duerre
aty ketu edhe mbi pelhure
kish'do njolla gjakut' zi
qi per mendere m'te ishte ngri
e me qelb bashke ishte tha.
U tremb Knjazi kur e pa
e t pergjethe shtatit i ra.
Floket iu cuene shllunge perpjete
nisi fryma m'iu zanete
e e mb' loi djersa.Kishte mbete
tue keqyre n'te , e as s'isht tue mujt
prej trishtimit n'vend me luejte.
pse edhe n' "kryq" disi isht' kepute
kaq per mendere qi ' i here ke tute.
Por kambe-kambe , qe nisi lugati
me iu avite Nikolles kah shtrati
Knjaz Nikolla aty i rrin gati
e fille doren coj n'kobure
qi e kisht' vjerre nen nji figure
edhe don ai zjarrm me i dhane.
Kur lugati nise me i thane:
- mos e ven doren n'ngerkeqe!
nuk t'kam ardhe me mende t'keqe
as me t'carte , as me t' trazue
un kam ardhe ketu me t'kallxue
disa pune , qi tash kane bijte
e qi mire per ty asht me dijte
ashtu mue si m'dan nentrasha
Un jam Mehmet Ali Pasha
qi m'pat nise Mbreti n'Shqipni
per me i leshue Malit te Zi
Hot e Grude , Plave e Gusi
si n'Berlin kje ba pleqni.
Por , kur mrrina ne Gjakove
aty e zeze mue m'gjet nji prove
perse Krenet e Shqiptarise
me Ali Pashen e Gusise
nji be t'madhe po e ki'n ba
plak e ri ne lufte me rra,
burre e grue , po , n'lufte me u shue
e ato Male mos me i leshue
Prandej vete aty kur shkova
t'u cue n'kambe te tane Kosova
Peja e vogel dhe Rugova
edhe mue m'rrethuen nji rendit
shi ne shpi t' Abdullah drenit
ku mue t'mjerit me kane vra
te tane n'gjak mue me kane la
si me sy qi je tue pa.
Pra tash tjeter ty s't'ka mbete
vec , keto Male me i marre vete
e me i marre me pushke per faqe
pse , pa i ba nja disa gjaqe
per pa i djege disa bajraqe
toke Shqipniet n'dore nuk qet
sot Shqipnia asht ba "Milet".
Besa , atehere , po i thote Nikolla
mbasi vete s'mujtka Stambolla
keto Male me m'i leshue
puna gjate , thom , ka me shkue
pse si vete ke muje me pa
qyshe se n'gjak krejt kenke la
me pushke n'dore s'merret Shqipnia.
Vra ne fetyre Mehmet Alia
e prej pezmit tue qite shkendia
tue kercnue dhambte prej marazit
e vertete , po i thote ai Knjazit
se madje ka me t'u dashte
n'lufte me thye ma se nji rrashte
e me hjeke shum e shum zi
para se te hijshe n'Shqipni
pse , Shqiptaret , e dij ' dhe vete
se jane trima per kete jete
ata rob s'i shtrohen kuje
por me pase me i mesy pa buje
edhe n'moh naten me u ra
tash qi ata ' i here jane shpernda
un kujtoj se me pak gjaqe
puna ty te del per faqe
edhe hin ngadhnjyes n'Shqipni.
Prandej mbelidhe shpejt nji ushtri
edhe leshoje n'Plave e Gusi
naten n'terr befas t'u ra
e si n'gjak Plaven t'a kesh la
edhe zhbi ta keshe Gusine
atehere merr e mesyje Malsine
me tagan , me une ne dore
edhe shkimi ata malesore
pse , pa i shkime ata malesore
Shkodra ty s'te bjen ne dore.
E as s'ke ngae . jo me u hutue
pse Shqiptaret kane nise me u zgjue
kane nise shqip ata me shkrue
kane nise t'flasin per kombesi
per kombesi e per liri
per liri e autonomi
edhe gjate , thom , nuk do shkoje
e Shqipnia do t'kerkoje
me dale m'veti , si Serbia
si Greqia e Bullgaria
mbasi ka edhe ndonji Mbret
qi Shqiptaret ai po i gerget
ku me pare e ku me fjale
Turkut dore ata me i dale
Prande' atehere ti s'ke me mujte
gurt mbas d'shirit tand me u luejte
pse do t'dale kushdi se kush
qi e ka vu ka' dit n'rabush
Shqipatrise me i dalun zot
edhe guret ai ty t'i lot
Por po mujte nji here sot
keto Male me i pushtue
( qi ty dheske te jene perore)
jo vec keto ma s' t' dalin dore
por , me kohe e me dredhi
edhe n'Shkoder ke me hi .
Pse do t' dijshe , ti lum Nikolla
e e ka ba plaqeni Stambolla
ty ma para edhe Serbise
si dhe Krajlit e Greqise
Grekut , Shkjaut , po , edhe Bullgareve
m'ua leshue n'dore toket e Shqipnise
se me u dhane lirine Shqiptareve.
keshtu Nikolles i tha lugati!
Edhe tjeter nuk ia ngati
por u zhduk ai nper kthine
tue lane mbrapa nji qelbesine
qi der' vone u ndie n'cetine
Knjaz Nikolla atehere u cue
shpejt u vesh edhe u shtrengue
edhe duel naten per hane
per me u pjeke n'ate Mark Mila'n
n'Mark Mila'n ai per me u pjeke
me te fjalet per me i perpjeke
se kur n'Plave me qite ushtrine
se kur n'gjak me la Gusine
se kur flake me ndeze malsine
e se si m'e hupe Shqipnine
i hupte Zoti pernjimend
Knjaz Nikolle edhe gjithkend
qi mendon e shorton zi
per te buk'ren kete Shqipni.

[White_Angel]

KANGE E DYMBEDHETET


MARASH UCI



Fetyra tipike e Shqiptarit: si i ri ushtar , guximtar , i shetitun , si burre , i urte , bujar , luftetar ; si plak , i peshuem , plot pervoje , bari , edukatuer . Marashi asht ne mendime . Len te bijte e Calit , ortake dhe niset per te Cun Mula , bajraktar i Hotit. ... Takohet me Bajraktarin . I difton , simbas lajmeve se dishkae rrezikshme po i kercenohet vendit. ...


Te nji mriz , te nji lejthi
kishin ndodhun tre bari
dy me dhen e nji me dhi
njani plak e dy te rinj.
Marash Uci e t'bijte e Calit
dy djelm t'lehte si shpezet e malit
Marash Uci e Uc Mehmetit
ane e m'ane i kisht'ra detit
kishte pa pronet e Mbretit
cak prej Hotit tue xane filli
der' ku piqet buka n 'diellit
pse , sa kje Marashi i ri
i pat dale Mbretit n'ushtri
me arme n'dore , me zjarrm ne gji
si qi doke asht n'Shqipni.
Burre i forte e trim si Zana
armet i kjene ketij baba e nana
babe tagabi e nane breshana
vella e moter dy pistolet
dy gjarpenusha prej Stambollet.
Ky kje lypun edhe gjetun
pat kene thirrun dhe pevetun
e n'kushtrim e n'gjyqe t 'bajrakut
e nder pre marre Karadakut
e kudo qi i doli prija
aty i dajti edhe trimeria.
Por si kripit i ra bora
e la kamba e e la dora
edhe i shkrehi armet besnike
njato arme qi n'kohe jetike
pa'n kene ndera e Arbenise kreshnike
e na doli bari malit
i shmrijak me t'bijte e Calit .
Prore Mashi djelmve t'Hotit
u kallxonte punet e motit
punet e motit , pune trimnie
si Shqiptari mbas lirie
e mbas beses s'bardhes Fe
bate deken si me le;
e u permende Ore e Zana
edhe u thote shum pune t'medhana
per lugat kur xehet hana
e per lufte qi me dragona
ban kulshedra n'vise tona
edhe i njihte ai mas mirit
sa dragoj jane robit t'njerit
mbi Rane t ' hjedhne e n'Ure t' Vezirit
Prande ' e dojshin gjithe barija
e ndigjojshin fjalet e tija
si kah pushka asht kah' urtija.
Po shka , Zot , ky Mashi sot
qi na a' vra e nuk ban za?
A thue i ra bisha nder berre
ja se toket i mbeten djerre
ja i punoi t'ngratit rreziku
pa buke n'shpi e gjeti mikun?
U' ku n'berre s'i ka ra
pse kurr marashi s'u a ' da
nuk kisht' mbetun ky pa e pa
m'e pase pa edhe e kisht vra
As s'i mbet ketij n'dere borxhlia
me' i qind dhen qi ka ke shpia
s'len borxhli me i vojtun t'birit
edhe miqte ia pret ma s'mirit
si edhe qete qi i ka si bueje
s'ia lane djerr token kurrkujte
Por as vete shka ka s'e di
"pa nndigjoni , o djelmte e mi ;
dilku ' i pune sot m'ka qillue
as nuk kam si rri pa shkue
nji here pse me pase per t'shpetue
zogu dore , pasha mue!
Vone e vone ke per ta xane
fjale i mocmi si e ka lane.
Se sa rri as vete s'e di
se nji jave , ase nji muej
Zot e di nuk mund ta quej .
Por n'kje thane prej Perendie
mos me shkele un ma n'keto hi'e
mos u xane ma pune trimnie
s'bardhes kohe qi ka prendue
ah , ju djelm , u kjosha true
per njate qi vran e kethi'lle!
me ma mbajte ju sot nji keshille...



vijon...

[White_Angel]

Amanet un jam t'u lane
me ruejte gjane , me keqyrun sta'n
armet e mbush'ne mos me i dhane
me shoket t'uej kurr mos me u xane
mos m'u xane as mos m'u nga
pse n'dite t'ngushte keta u gjinden vella
si me pushke ashtu me uha.
T 'huejne me fjale mos ta poshtnoni
buken para , por t'ia shtroni
n'Shqiptari si a kene zakoni
me i besue , mos i besoni !
Edhe n'mend kinje nji fjale
zemren s'fryte me i lanun dale
fjalet per paje kurr mos me i ndale
ujit turbull mos me i ra
mos me dalun n'va t'pa va
me iu ruejtun rrases se lemueme
me i ruejtun shakes s'terbueme
me iu ruejte , po , grues se leshueme
vendin t'uej m'e dashte perore
me ruejte bese , mos me carte ndore".
Keshtu tha Mashi , e n'kambe u cue
vu xhurdine edhe u shtrengue
edhe ngjiti armet mizore
njato qi s'dijshin ndore,
pse n'dore t'Mashit guri Vlore
ndezte flake , po , flake vetime
epte gjame , nji gjame bubullime
porsi rr'feja kur shkrepe malit
Lamtumire! thote djemve t'Calit
Ven breshanen mbi cep t'krahit
e t'u djegun hijes s'ahit
hijes s'ahit , bri njai shpatit
ia behe n'Stane n'krye t'sahatit
Po , Zot, Mashi ka'a' tue shkue
qi nper shpat e neper perrue
po vjen hapin tue shpejtue
thue ' izet vjet s'i ka kalue?
N'Gjenoviq Marashi a ' nise
ke Cun Mula me konise
ke Cun Mula , shpi e rrebte
ku han buke i verbet e i shkrepte
n'ate fis t' Hotit shpi e pare
djale mbas djalit bajraktar
Prej mjesdite tur ra dielli
n'Gjenoviq kapet ai filli
n'Gjenoviq , te kulla e Cunit
n'ate kulle t'bardhe , mbi krye t'katunit.
"Mire se t'gjeje , or Cun i Mule!"
po i thote Mashi n'dere t'kulles
"Mire se vjen ti Marash Uci!"
ia kthen Cuni : "Po ty c't'nguci
me leshue gjane , me lanun sta'n
keshtu nm'u djege zhegut n'kete ane?"
A asht gja t'keq? a vec po drue
pse n'arme sot po t'shoh shtrengue?"
"S'a ' gja t'keq , jo nder bari
por nuk dij si a per Malsi ...
Zoti mire ka m'e punue
n'kjofte se besen s'kemi leshue
Kam kene n'Shkoder , mbrame kam ardhe
ke qaj miku faqe-bardhe
t'cil'n e njeh ti prej cekah motit
e m'ka marre besen e Zotit
me kuvende me Krene te Hotit
per nji fjale e jo ma vone
se n'kete nate , te Kisha e jone.
Cohu fjale , pra, Kreneve t'vendit
t'dalin n'Brigje n'log t'kuvendit
se do t'dal nji here ke shpia
me i shestue do pune te mia.
neser ne Shkoder prap do vete
ke qaj miku , iu ngjate jeta!
ta kete ndihme Malsia e shkreta,"
Keshtu tha Mashi , e duel me shkue
nper pishe t'zhegut pa pushue
s'ishte ngaeja me u hutue.
Njaj Cun Mula thote nji fjale:
madhi Zot , ty t'kjosha fale!
nder dy pune njana do dale
ase i shkojme Mbretit n'ushtri
ase lufte kem' me Mat t'Zi
si kjofte mbare , ashtu e bafte Zoti
Oren cuet por e ka Hoti.
po e coj fjale tash krenave t'vendit
t'dalin sonte m'log t' kuvendit
Aty punet kem me i peshue
mandej dalte si kjofte gjykue.

[alibaba]

i lane dueret e del m'njane bri
tue mendue , duhan tue pi.

Kjo eshte ne fillim te kanges se 5 "Deka".
Me duket se eshte keshtu ne origjinal:

i lane dueret e del m'njane
per ure votres pshtete mnjane bri
tue mendue , duhan tue pi.

Vetem desha te korrigjoj pak, postimi mund te fshihet pas nje kohe.

[Fiori]

At Gjergj Fishta

PARATHÂNE - Kanuni I Lekë Dukagjinit

1. Randsija e Folklores komtare.

Kushdo nieri i leters e i kalemit, e qi të jetë i zoti me perftue në mende të vet idén «Atdhé», kupton mirfillit randsín e madhe qi per kóm ká në vedvedi të mbledhunt e «folklorës» së tij komtare.

«Folklora» âsht pasqyra e kthjelltë e psihes së komit; âsht rrasa mermerit, më të cillen historija zgavrron t’endunt e të shendunt e popujvet; asht cehja e pashterrshme e gjuhsís e e letersís komtare. «Folkloren», po, do të skjyrtojsh, po deshte me shkrue historín e komit, e cilla me hamende nuk shkruhet, por qi edhè pa tê komi jetë nuk ká; «folklores» do t’i siellesh, po deshte me shtue pasunín e gjûhës me fjalë të permvehtsueme, me frazeologí shprehsore, me shembulltyra të gjalla, dramatike; në «folklorë» prap ké me ndeshë më type mâ të nalta, më karaktere mâ të forta, e më motive mâ t’ardhuna e të perkueshme per zhvillimin e leteratyrës komtare. – Epopét mâ të mdhá e mâ të bukura të botës: si nji «Iliade», nji «Shah-Name», nji «Niebelungen», nji «Fingal» etr. etr. kan ngallitë e janë zhvillue mbí bazen e «folklorës» komtare.

Mjerisht disa nder atà të bij të fisit shqyptar, qi mbahen per intelektuala e udhëhjeksa të fatit e të shartevet të komit, por qi shkolla, neper të cillen paten kênë pershkrue, nuk mrrîjti me u a qirue shpirtin krejt prej zdramit të do parimeve sterelizuese e shkatrrimtare, e as me u a hjekë at lmashk pedantizmi e kulimlleku vagabond-modern, qi ata quejn «kultur», perbuzin njomsín e vallevet popullore, bâjn n’asgja bukurín gjithmonë të njethtë e të kerthnestë të rapsodijavet kreshnike, kerveshin buzen mbí randsí të vendimevet të kanunit doketar – droit coutumier – mbí fjeshtsín e artë të mytologís, të prrallavet, e mbí marë «folkloren» t’onë komtare. E pra, sa bukurija thânjesh, sa njomsija e naltsija mendimesh nuk âsht strukë permbrenda ksajë «folklore», më të cillen ká punue psihja heroike e komit marë e i kan rá më limë kavaljetet e gjata, të palodhshme! Per shembull: kû m’a ké – s’po tham në leteratyrë shqype: se mâ kjo e shkreta hecë faqet per dhé, sie grami; por edhè nder leteratyra të reja të komevet të gjytetnueme – nji pershkrim, prû me njyre mâ të gjalla, me shembulltyra mâ të pershtatuna, e me nji burrní mâ bujare, mâ fisnike e te njerzishme mbí hijeshín e nji vashe, se, pershkrimin, me të cillin fatosi i rapsodís «Martesa e Halilit», botue ne «Hýll të Dritës» (1924, f. 261) paraqet hijeshín e Tanushës, së bijs së krajlit:

"...E un Tanushen vetë e ko’ pa,
Kúr kem pasë besë me krajlí:
Gjâ mâ të mirë s’shef njeri nen ket diell?
Vetulla e sajë ndrejt, si fiskaja 1);
Shteku i ballit, si shteku i malit,
Kúr merr hana me prendue;
Syni i sajë, si kokërra e qershís;
E ká qerpikun, si krahi i dallndyshës;
Ftyra e sajë, si kuqet molla m’degë:
Hunda ndrejt, si kalemi i Tushes 2);
Goja e vogel, si lulja qi shperthen;
Dhâmët e bardhë, si gurzit e lúmit,
Fíll mbas shiut, kúr po i shndritte dielli;
Qafa e sajë, si qafa e pllumit;
Shtati i sajë, si ‘i shtat çetine;
Misht e dores, porsi rremi i shemshirit".
Kû e ká Petrarka – mbreti i vjerrshës së bukurís e të dashtnís – nji pershkrim të hijeshís së grues mâ të bukur se ky? Petrarka, mshilë prej mbramjet n’odë të vet, hupë – të thuesh – krejt nder libra e karta të vjetra, në dritë të zbetë e të marrët të nji flake kandili vojit, e cilla herë trashet e herë tëhollohet – thue se po fiket m’ilik të vetin të shkrûmuem: grumullue në magazinë të fantazís së vet allabastra, fildisha, ixhí, zadefa, perle etr. qi ká mûjtë me pá kund në ndonji kishë, në ndonji salon, a duqan sendesh të rralla e të kushtueshme: si edhè kroje e gurra te hartueme, lule e lulishta, kodra e suka të blera, ograja e senjore zotnísh etr. edhè me nji cenë, me nji duresë pernjimend monakale, vêhet e pershkruen në poezí idealin e vet të bukurís – Lauren, tue peshue ç’do mendim, tue matë ç’do fjalë, tue limue ç’do germë, e gjithmonë tue fshâ, tue rektue mbas sajë, si qi edhè sod – mbas gjashtqind-shtatëqind vjetsh – të bâhet se po i ndîen ato të fshâme e të dihame të tijat. Ndersa rapsodi i malevet t’ona neper biga e hije blinit –atjé kû ktheter-rrëmysja shqype murrojë bân çerdhen neper gallushtra të stênavet t’ashklatisuna, çá neper duhme të ndonji rrfeje zharritse, dermuese – gjithkah âsht rrethue me madhní te pamatne të natyrës e me at bukurí dermore të luginavet të karmatisuna e të grykavet t’errta hijet të qarravet e të lisavet disa herësh shekullorë. Ktej nji mal i blertë, me vithna, thana, e stane; andej nji bjeshkë e naltë e rryeshme, randë ngarkue me borë; pertej nji humnere mija metrash shpatit të malit thikë n’teposhtë zgavrrue; në fund t’asajë humnerje nji lum tue gjimue zallit; nji çuterr m’at anë, krejtë bardh prej shkumet, tue u dikue nper krepa: e gurgullo gurra të cemta, e vallzo bylbyla neper brej, aha e çetina: edhè huti tue hukue, edhè ujku tue ulrue, çakalli tue lehë: prap tingllo koçana e capit, blegro kingji i delmes, thuja bariu kangës «terthorçe» e «maje krahit», çurliko fýll e zanamare: kce blegreshat hijevet, porsì Zanat mrizevet: e rrethon, po, nji jetë, nji gjallní, nji galldim, nji gaz, si gazi i prendverës së rruzullimit! Edhè ky, rapsodi, a se në zheg të ditës te mrizi i ahit, a se në mbramet mbas darke urë voters së vet mirëpritse, kapë lahuten në dorë, e plot menden e zêmren me Zot e Shen Nkollë, me Orë e me Zana, me drangoj e kulshedra, me fatosa, kreshnikë, pleq, krén, bajraktarë, pansira, heshta, armë të ngrîjta, tagana, kual mejdanash, besë e burrní shqyptare, pa matë vjerrshë, pa lmue fjalë, e rrmye mendjet në naltsí e bukurí t’argumentit, lshue krejt vedin m’flatra të fantazís së vet t’entuzjazmueme – si thote Ovidi:

Est deus in nobis; agitante calescimus illo,
Sedibus ætheriis spiritas iste venit. 3)
(Fast., VI, 6-7)

tue perkue zanin me tingell të lahutës, i a hîn me pershkrue bukurín e Tanushës, së bijs së krajlit, e tue e ndigjue nji qiell e kaltert, do bjeshkë të nalta, ulkoja e bylbyli, e shokët e vet zêmret bujare, kudon: «E un Tanushen vet e ko’ pá – Gjâ mâ të mirë s’shef nieri nen ket diell» ! E pse s’din shka janë allabastrat, fildishat, ixhít, zadefat, perlet, mergjanet, rubinat e tjera kso çikrrísh salonash e duqanesh, per me pershkrue nji bukurí jo grueje, jo fêmne – e cilla e hiejshme mund të ndollë edhè në mal, në fushë, ne stan e nder shpija të nderit të dyshimtë – por bukurín e nji vashe fisnike, e të nji typi grueje bujare, ky – Titan i rí – me fuqí të fjalës së vet rrmyese, të pushtetshme, perkulë madhnín e natyrës nen lëmaje të harkut të lahutës së vajtueshme, edhe merr ktû nji shtek malit, kû prendon hana: atjè nji çetinë: pertej molla, qershija; nji qafë pllumi, nji krah dallndyshe: gurzit e lumit, fíll mbas shiut kúr po i shndritte dielli, lulet qi shperthejn: prap kalemin e Tushës, rremin prej shemshirit, edhè kta, kaq me nji forcë e gjallní shembulltyrash, naltsí mendimesh, pershtatsí e permvehtsí fjalësh, sa me të vojtë mendja, se jé tue ndigjue kund ndonji thermí te «Titanomakís» s’Eziodit. Posë dámit të Hektorit prej Andromaket, pershkrue prej Homerit n’Iliade, nuk më bjen nder mend, se kam lexue kund ndonji pershkrim mâ të frymzuem me fisnikí e me burrní, e kû titanizmi e njomsija e shembulltyravet të perkojn mâ ambel me naltsín e idévet, se ket pershkrimin e rapsodit malsuer mbí bukurín e Tanushës, së bijs së krajlit. Prandej, mund të jét, ndoshta, se «Laura» e Petrarkës âsht nji «Venus», mbrû m’shkumë të detit; por sugurisht se «Tanusha» e rapsodit të Dukagjinit âsht e bardha ajo «Athenaja», shperthye e armatisne prej rrashtet të Zeusit rruféflakrues.

Prej ktyne fjalve shifet kjartas randsija e madhe, qi per kóm mund të ketë të mbledhunt e «folklores» komtare. E do vû n’oroe, se ktû, perj ngushticet të vendit, kjo randsí u prû vetem në pikpame estetike-letrare e tue skjyrtue vetem nji degë të «folklorës»: poezín popullore. Po t’ishte vendi, po t’a lypte puna me e peshue ket randsí nder të gjitha pikpamet shkencore e letrare, kishte me û pá fort mâ kjartë detyra, qi ká Qeverija e intelektualt shqyptarë, mendjet të kthjelltë e vullndeset të mirë, me u perkujdesë per të mbledhunt e të bashkuemt e ktij visari komtár, qi âsht «folklora».



2. – Randsia e të mledhunit të ligjvet dokesore.

Françeskâjt shqyptarë kjenë njatà, qi nder mâ të parët në Shqypní pán randsín e madhe e ndîen nevojen e të mledhunit të «folklorës» komtare; e nder kta mâ i pari kje – dritë pasët! – Át Shtjefen Konst. Gjeçov, qi me zéll, entuzjazm e duresë i u vû ksajë pune.

Të kryemen kndimet e veta e të marrmen qi muer Urdhnat e Meshtarís, ky françeskan i shkelqyeshem me nji herë i a nisi me mbledhë kangë e valle popullore, prralla, bestytní mitologike, thânje, fjale e kashë-të lashta, lojna, lojë fjalësh, fjalë synonime etr. të popullit t’onë. Edhè mbas pak vjetsh bashkoi nji materjal folkloristik mjaft të madh. Françeskâjt, at herë, ndertuen mbrenda rrethit të vet vepren «Visari komtar», per të mbledhunt e të botuemt e «folklorës», në të cillen vepër mueren pjesë edhè do djelm civila, atdhetarë entuzjastë shkodranë. Edhè kshtû vjetin 1910 botuen të parin blê të ktij kolekcjoni folkloristik, nen titullin «Visari Komtar» të perbâm prej kangësh, vallesh popullore e rojmesh fmijsh, të mledhuna – sidomos prej A. Shtjefen Gjeçov – n’anë të Gegnís. – Kjo vepër do të kishte vijue botimet e veta metodikisht, por erdhen kryengritjet, luftat, kohët e vshtira e jo veç se nuk u botue mâ ndoni tjeter blê, mu hupi shumica e materjalit të bashkuem.

Gjatë ksajë kohe A. Sh. Gjeçov, tue vijue gjithnji me nji cenë e duresë të pa shoqe nder rmime të veta folkloristike, kishte bashkue shum materjal mbí Kanunin e Lekë Dukagjinit: e kúr Françeskâjt (1913) ndertuen të perkohshmen «Hylli i Dritës», nisi me botue m’tê numer per numer shinimet e pikzimet e veta mbí kanûn. Botimi i ktij studjimi të tij mbí kanûn kje pritë me entuzjazm prej Shqyptarësh e prej dijetarësh jashta Shqypnijet. – Disá profesora Akademísh e Universitetesh: nder të cillët edhè Thallòczy: me inzistenca të mdhá lypen prej drejtimit të së perkohshmes autorizimin, qi me mûjtë e me perdorue ato studjime nder vepra të veta. – Nderkaq A. Shtjefni vijote pa i a dá kurr nder rmime e studjime mbí kanûn, edhè pat shtue materjal tjeter të rí kshtû, qi botimi definitiv i kanunit do të kishte dalë, nen ç’do pikpame, nji veper pernjimend fort e interesantshme. Veç shka se u vrá mizorisht në Jugoslaví, e i hupen edhè dorshkrimet, posë qi vepra i mbet pa krye. Tash, Françeskâjt i kan bâ bashkë kto studjime t’A. Shtjefnit Konst. Gjeçov, të botueme rresht mbas rreshti në «Hýll të Dritës», e po botojn tok në nji liber: të sugurtë se me ket veper i ngrefim nji pomendore të padekshme êmnit t’Autktorit, e nji sherbim të pelqyeshem marë komit shqyptár.

Me të vertetë se neper botim të «Kanûnit të Lekë Dukagjinit» i bâhet komit nji sherbim i dobishem, mbasì per ç’do Shtet, qi thotë, se do me jetue e me zhvillue mbas parimeve t’arsyes e të hullís së gjytetnís së vertetë, ligjët gojdhânse e qi permblidhen në kanunin doketar të komit, kan nji randsí të madhe fort në vetvedi: e se prandej duhen pasë para sýsh prej gjith njatyne, qi presin e zbatojn ligjët e Shtetit.

Te bashkuemt e shum njerzve nuk mund të quhet – shoqní, po s’paten të gjith nji qellim të perbashktë. – Qellimi i perbashktë paracakton natyren ase esencen e shoqnís civile të Shtetit.

Nieri ndollë në shoqní në nji mëndyrë të domosdoshme: prandej nieri âsht i detyruem me bashkveprue me tjerë shokë, per pranimin e qeltimit të perbashktë. – Veprimi i perbashktë konsolidon ekzistencen e Shtetit.

Per me veprue mbas nji qellimit, nierit i duhet me kqyrë neper arsye, qi mjetet të jenë të perkueshme me pronim të qellimit: neper vullndesë me nzitë fuqít shpirtnore e fizike per pronim të ktij qellimi. Prandej, per me bashkveprue nieri me shokë tjerë, per nji qellim të perbashktë, lypet arsyeja e vullndesa. – Arsyeja e vullndesa zhvillojn perparimin moral e materjal të Shtetit.

Por arsyeja e vullndesa, qi do të bâjn me veprue kolektivitetin në hullí me pronimin e qellimit, per arsye qi gjithkush i shef e i kupton, nuk mund të jenë individuale, por kolektive, – të perbashkta. Ligja âsht arsyeja e perbashktë; Auktoriteti vullndesa e perbashktë. – Në të pershtatunt me ligjë e me auktoritet ngallitë lumnija e mjerimi i Shtetit: i gjytetasvet marrë kolektivisht e individualisht.

Tash, mâ se pari ligja, per me detyrue gjytetast, do të jét e drejtë ase e ndershme: pse ligja e padrejtë e jo e ndershme nuk mund të krijojë detyrë.

Së dyti, ligja do të jét e dobishme, e preme per të sjellë njimend të miren e posaçme: mbasì shî prej ksajë të mire ngallitë të kênunt e karakteri i ç’do shoqnije të konkretueme e i ç’do auktoriteti qi e qeverisë.

Por në çë mndyrë mund do të reshet kjo e mirë dobije të perbashktë? Mjetet do të jenë të pershtatuna subjektit, qi do të lvitet, do të veprojë: ligjët prá do të jenë të pershtatuna popullit, qi do t’i qesë në punë e jo vetem në pikapame t’idés shoqní, por edhè të rrethânavet individualizuese të tija (Tapparelli). Prandej nji ligjë mund të jét e mirë per nji vend e e keqe per nji tjeter (Beutham). Nji ligjë e preme, po zâmë, per ingilz, aleman e tjerë popuj të shtruem e të gjytetnuem, sugurisht nuk bân – sado e drejtë e e ndershme të jèt – per rrebela të Ballkanit, fatalista të Azís, kanibal t’Afrikës etr. Por edhè kodi penal, per arsye qi ndeshkimi do të jét i pershtatun me vehtjen qi ndeshkohet, si thotë Tapparelli, ndryshon mbas kohve, vendit e komevet; pse shekuj e popuj të ndryshem duen të mira të ndryshme. – Lodra, fjala vjen, dikúr edhè naten permallote gjinden në Shypní; por sod merzitë gjithkendin edhè diten. Kohët ndrrojn, e na me to! Shifet kjartas, pra, se ligjët, per me kênë vertè të dobishme, posë se të drejta e të ndershme, do të jenë edhè të gjashme, due me thânë: të préme mbas psihes e mbas nevojve të njimendta të popullit, qi do t’i majë; e se prandej fuqija ligjdhânse e nji Shteti, para se të presë nji ligjë të ré, duhet t’a njofë mirë shpirtin e popullit e t’i peshojë sa duhet nevojët e kohvet e të vendit, per të cillat ajo ligjë pritet. Per ndryshe ligja del dhûnë e jo hullí jete. Prandej nji filozof i madh thotë, se ligja, para se me kenë ligjë, âsht nji fakt – nji doke, zakon, "adet" e se ligja e drejtë âsht të shprehunt e nji faktit të vertetë – ligjë e kanuni populluer. Kta nuk do me thâne, se dokja, zakoni, "adeti" – kanuni të bâhet ligjë, pa kenë sankcjonue prej auktoritetit; por do me thânë, se nji auktoritet i drejtë do të presë ligjët, tue pasë gjithmonë para sýsh doket, zakonet – kanunin e vendit.

Por kû mâ mirë e mâ kjarët se nder ligjë doketare të nji kanuni ligjdhansët e Shtetit kan për të njoftë shpirtin, karakterin e nevojët e verteta të popullit? Fuqija ktyne ligjve, mâ fort se prej sankcjonit të ligjdhânsve, u vjen prej faktit se janë bâ doke e prej vedit kan hî shî në jetë të popullit; e prandej janë mâ të gjashme, pse edhe influencen e kan mâ të madhe mbí masat, qi merr seicilli nder ato interesat e veta. Ligjët neper kohë e rrethâna ndrrojn: prandej edhe ligjët e kanunint do të ndrrojn; por, para se të ndrrohen, jurista të specjalizuem do të studiojn kohen, mndyren se si me i ndrrue, tue ruejtë gjithmonë frymzimin karakteristik të tyne edhè nder ligjë të reja, neper të cillat të zevendsohen. Kshtû kan punue të gjitha kombet e gjytetnueme, e dér dikû edhè Turkija vetë. – Prane Mehqemes Turkija mbate në Shqypní edhè Xhibalin, i cilli nder do çashtje gjykote mbas ligjvet gojdhânse të kanunit.

Prandaj me gjith arsye tham, se botimi i «Kanunit të Lekë Dukagjinit», perpilue prej A. Shtjefnit Konst. Gjeçov, O.F.M. – dritë pasët! – i sjell komit nji sherbim të dobishem, të pelqyeshem.



http://www.geocities.com/Paris/Metro...nuniFrame.html

[ajzberg]

Peralla e ujkut
Dikuer motit n,breshte t,njaj malit
Ujku ngusht paseka pas ra
Edhe kaq e lodheka zija
Sa qi t,mjerit prej gazepit
Ba i keneka barku petull
Njite kerthiza me kurriz
Si t,i baj e tek t,i a baj?
Zen e thote vedi me vedi
Se ktu n,mal shka ha s,po kam
Me ra n,fushe,e dij se m,vrasin
S,m,ka mbete tjeter vec me deke
Si mo Zo ma keq per mue
Kshtu me vedi tuj ligjrue,
Zen e thote qatje t,e vona
Deke se deke,a t,bije i here n,fushe
E t,sprovoj pale a m,hece zari
Me ndeshe kund m,ndo i gja te gjalle
Paj ti luej nafaka luej,
Ka pase thane dikuer nji i huej
Shum me thane ,pasekan per t,m,vra
Ma mire vra se me deke uni,
Kshtu tha ujku ,e atje prej dritet
Currue veshet,kokerdhoce syt,
Pale a ndeshe kund m,ndo i shkrebe,
Pale a shef hasem perpara
Edhe kshtu ,tuj shkue me beh
Tash ngurro,tash hapin theke
Kuer ka ba dielli me le
Aj i a behe m,nji rrash te bleret
Ka kisht pasun nji livadh
Anekand vallue ne gardh,
Aty mbrende ishte nji kal
Tuj kullotun neper bar
T punofte bafti ujku i a bani
Edhe fring shkapercen gardhin
Fill te kali edhe ka shkue
E i ka thane ne gjuhe te vet
Nadja e mire ,o i biri i atkines
Mire se vjen ,cubi i cetines.
A ke mujte? si je? ku je?
Si e ke shkue motin n,at dhe?
I a kthen kali me njerzi
Besa ,keq e si a ma zi,
Po nise ujku me i u ankue
Se atje n,mal shka ha s,po kam
Me ra n,fushe ,disi s,ma kande
Pse ata njerzit dalshin fare
Dishka xheng kan kape me ne
E s,po lane,jo,me rrnue,gjalle,
A e zen bese?jane rrash pese dit
Qi s,kam qite gja pertej fytin
Tash pese dit qi nuk ke ngrane
Mo bre burre shka je tuj thane
Po zen kali me i kja dertin
Me i kja dertin ujkut t,malit
Pra ,vallahi i fjale s,t a rreje,
Po i thote kalit ujku i malit
Edhe jam ,po,kah des unit
Sa qi ,bile, n,dac m,e dijte
Jam ngushtue me t,hanger ty
Kali,at her friget t,u dridhe
Si bre burre, po don me m,pre?
S,t,kam ba faj kurr se kam le
Jo,jo, faj ti mue nuk m,ke
Prap po zen ujku e po i thote
E as nuk kam un me ty inat
Vec se m,ndolli barku that,
E kjo asht mjaft ,kujtoj ,nji arsye,
Per me t,ngrane o ujku ty,
Pra , qe besa , mendoj kali
Ka vu mend me m,prishe ky djalle
Ashtu ndeje aj tuj mendue,
Dishka n,mend po i bje nji fjale
E i thote ujkut ...A din shka,
Ti lum ujku bota mare
Ty te man se je gopcar....
Edhe je po s,ke shka thue
Per ket pune e die se mue
Ke me m,ngrane kshtu gjithsi jam
Vithe e krye ,planc e koshe
Edhe thundrat,...po ,edhe thundrat,
Si gopcar qi fale t,ka Zoti
Mire , po thundrat jane ma thuma
Prandaj thumat kuer t, bijne n,planc
Bytyn zorretkan me t,i shkye
Edhe fill ti ke me deke
Tash mbasi mue m,ardhka egjeli
Me sose jeten nder dhame t,ue
Ani shka shka t,i bajme punes?
Por , pse t,desish ti,s,e die
A din shka ? m,shkul thumat para
Tue fillue kah kamet e mbrame,
E,mandej n,dac m,fal n,dac m,ha
Gjithsi kene te kete kysmeti
Me i marue ofshe ditt e mija.
Nuk thue keq , i a bani ujku
Jo ket fjale e ke me vend...
Bre , sa mire m,a qite n,mend
Se un kam kene t,u marre krejt m,qafe
Thumat n,bark m,kishin rrenue...
Thue ,ktej mbrapa me fillue?
Po thote kali ,e me bisht t,synit
Rrin e e kqyre si n,per terthuer
Ujku mbrapa ,at here , iu suell
Kin po nise thumat me i shkule
Por kuer ba ka mi i u hulle
Kali aty shpejt i rri gati
Tang me shtjelm i a njet shi m,koke
Edhe e hjedhe palmuc per toke
At here m,t,katra vrap asht lshue
Tuj turfllue e tuj hingllue,
Der qi vojte ka e hi n,katue
Qatje vone ujku po cohet
E, tu e shkunde kryet disa hera
(Perse rande dishka po i vite)
Zen e thote vedi me vedi
Ah i a basha edhe i a kthesha....
Mire m,a bani i biri i atkines
Qi m,i hoq at shtjelm kaptines
Pale ti ku jam me mend?
Un kasap , baben kasap
Dana preke s,kam se kam le
Dreqi m,con me u ba nallban,
Me hjeke thuma pa javsha....
Kshtu tha ujku e n,mal u kthye
Barkun thate rradaken thye


I pershendes gjith dashamiresit e t madhit Fishta