Diskutim mbi familjen e Kastrioteve.

[King_Gentius]

Emn'i të parit Kastrijot qi âsht gjetun i shkruem në nji dokument u ka qitun punë albanologve të ndërgjegjshëm. Ky dokument âsht i shkruem slavisht në 1368 në Kaninë, e â shkrue pa fé kujdesi prej nji sekretarit të quejtun Gjurica të nji princi slav, Aleksandër, qi n'atë datë sundonte Kaninën, Vlonën e Beratin. Ky kërkon nga republika raguzane qi të pranohet si qytetar nderi i saj, dhe emnohet. I dërguemi i republikës Nikollë Kaboga ve'në kështjellin e Kaninës për të marrë betimin e rasës nga goj'e princit. Ceremonija zhvillohet përpara 15 deshmitarve, ndër të cilët, siç e shënon teksti, gjinden Slavë, Grekë edhe Shqiptarë. Të gjithë këta nënshkruejnë aktin e betimit e dokumenti i rreshton emnat e titujt e tyne në nji mënyrë të trazueme. Rreshtin e këtyne, me sërbishten e kohës, e fillon kështu: "Prodan vojvoda dhe Nikleush qefalija i Vlonës, Branilo dhe qefalija i Kaninës Kastrijot.". Eja tash e daje kashtën kokrrash! Ke i pari deshmitar nis me emnin e mbasandej vên titullin; kështu bân edhe ke i dyti; por kur vjen mbandej tek i treti, mun atje ku na duhet neve me pamë mâ qartë se kurrkund, ngatrrohet lâmshi; fillon me nji emën, Branilo, mbasandej vên nji dhe, lidhzë, mbas ksaj titullin qefalija i Kaninës e në funt emnin Kastrijot. Emën, por ç'farë emni? Nji emën shtëpije, jo persone, ndërsa ke tjerët s'ka mbiemën, ka vetëm emnat e personavet. Hopfi e paska marrë Branilo-n për emën personal të Kastrijotit. Mirpo lidhzën "dhe" qi e dán këtê mbë vete ç'e bâni?

Sigurisht, në nji dokument të shkruem aqë keq kemi të drejtë të pranojmë gabime, harresa e jashtlâna (omisje). E këtu qëndron vështirsij'e kënduesit e u çilet shtegu ndërpretimeve të ndryshme. Nji faj i madh i përket këtu edhe tekstit: sikur të na kishte dhânë dokumentin të tânë, ashtu siç e ka pasun para sysh Hopfi, do të kishim pasun lândë mâ shumë për krahashim. Sepse, ja për shêmbull: na tash thomi se udha mâ e logjikshme do t'ishte mos me e quejtun lidhzën te Branilo e ..nji gabim, por me e pranue thjesht e drejpërdrejt ashtu siç âsht e me e thânë qi këtu kemi, jo tre deshmitarë por katër: Prodanin, Nikleushin, Branilon dhe Kastrijotin. Ksaj arsyes s'onë i kundrështojnë këto kundrarsye: 1) Pse të tre të tjerët kanë tituj e Branilo jo? 2) Na thuhet se deshmitarët ishin 15; vallë, tue e quejtun Branilon mbë vete, a nuk bâhen 16 me tê? 3) Numrin 15, vallë a e cakton vetë dokumenti, apo auktori qi i ka njehun emnat në dokument tue e bashkue Danilon me Kastrijotin si emën e si mbiemën? Qe, sikur t'a kishim të tânë dokumentin përpara sysh, të gjitha këto kundrarsye do të kishin gjetun përgjegjen e vet. T'a kritikojmë tash edhe nga nji tjetër pikpamje Hopfin: pse me u futun titull'i Kastrijotit pylkë në mes t'emnit e mbiemnit të tij? Logjika do t'a kishte lypun qi të shkruhej Danilo Kastrijot, qefalija i Kaninës, siç âsht shkrue edhe ke dy mâ të parët; ase, fund'i fundit, le t'a pranojmë edhe qi Gjuricës i qênka tekun këtu me vûmë mâ para titullin, por atbotë duhej t'ishte qefalija i Kaninës Branilo Kastrijoti. Tekembramja ja edhe nji ndërpretim tjetër për këtë gjâzë (enigëm): vallë a s'mund të ketë pasun Kastrijoti dy tituj, Branilo dhe qefalija i Kaninës? Sikur të pranohej tekst'i dokumentit kështu, a nuk do të shporrej çdo vështirsí vetvetiu? Po, por, Branilo, po t'ishte titull, do të shkruhej me gërmë fillimtare të vogël, si të tjerët, jo me të madhe, si emnat veçorë. Bukur, po pse mos të jetë gërma e madhe nji lapsus i dorës së sekretarit ase i shtypit? Vjen menjiherë mbandej pyetja: le t'a pranojmë se qênka branilo me b të vogël e titull, dhe jo Branilo emën, por ç'kuptim ka ky titull? Na s'e dijmë mirë slavishten, mâ drejt me thânë këtu sërbishten, e aqë mâ pak sërbishten e vjetër. Me gjithë këtê, në mos u gabofshim branilac ase branioc don të thotë projës. Sa bukur do të pajtoheshim për Kastrijotin e Kaninës këta dy tituj: projës e qeveritar (qefalí)! Po, por në këtë rasë do të na duhej me pranue në nji fjalë të vetme edhe nji lapsus të dytë, e kjo âsht nji gjâ pak e gjashme. Sido qoftë, na u munduem me bâmë këtu nji analysë të plotë, shfaqëm të gjitha hypothesat qi na erdhën ndër mênd e, për vete, prap se prap pranojmë si mâ të gjashmen se të gjitha këtê të fundit, mâ racjonalen e origjinalen. Mâ poshtë do të kemi rasë me u kthye prap mbi kët'argument. Edhe Z. Fan Noli e ka rrahun shumë këtë çâshtje në Historín e Skënderbeut, (f.14) por tue i ramë mâ për shkurt e vetëm në lidhje me origjinën e Kastrijotvet, mbasi dikush-dikush prej historjanvet e ka përdorë emnin e dyshimtë Branilo të të parit Kastrijot të njohun si argument për të forcue thesën e gabueme të Spadugino-s, nji auktori të qv.XVI, simbas së cilës ata Kastrijotët qênka prej gjaku slav. Me këtê s'âsht nevoja qi të merremi na këtu, mbasi tfillimet e tekstit t'onë edhe të Zit Noli janë plotsisht të mjaftueshme.

Vetëm se, mbasi për origjinën e nji familjeje kanë rândsí edhe trojet nga ka dalë, po bisedojmë për këto. Përgjithsisht plângun e parë të Kastrijotvet âsht bâmë zakon me e pamë në Mat. Âsht nji gabim qi rrjedh nga mosnjohja e gjeografís së vêndit t'onë, e në këtë gabim ka ramë edhe Z, Noli vetë, i cili, mbasi citon thesën e dokumentueme t'auktorvet qi e tregojnë vêndin e Kastrijotvet, pa lânë asnji dyshim, në nji katund të Hasit të quejtun pikrisht Kastrijot, atypraty i përmênd këta si "Matjanë". Tash Matja gjindet mjaft larg nga Hasi, âsht ndërmjet krejt Luma. Veçse mb'anë tjetër duhet dijtun edhe se në Mat ka nji katund qi i thonë Shtjefën, e banorët e nji lagjeje të këtij katundi janë Kastrijotët, të gjithë farefis, dalë prej nji barku, vëllazní. Këta Kastrijotë, me gjithë qi s'kanë ndonji gojdhânë as pretendim për nji origjinë të tyne nga ata të Hasit, d.m.th. nga Kastrijotët e historís, mbahen, si vetë ashtu edhe prej shokve të fshatit e të rrethevet, si nji skotë fisnike. Mos të harrojmë mbandej se deri Bardheci (Barletius) mâ i famshmi historjan i vjetër i Skanderbegut shkruen për Gjon Kastrijotin, t'an'e Skanderbegut, se ishte nga nji shtëpí e vjetër e Matës. Gabim gjeografik edhe ky? Apo duhet të vêmë në dyshim të vërtetën e dokumentit qi ep për origjinë të princave t'anë Hasin? A s'ka nji mënyrë me i pajtue të dy thesat? Na kujtojmë se po; dhe qe se si: "Njerëz të besueshëm qi i kanë pamë me sy ato vise" na sigurojnë se Kastrijot'i Hasit âsht nji trevë e pabanueme, ka ngjat dy katunde të vogla qi i quejnë njânin Sinë e tjetrin Gardh. Dhe Gjon Muzaqi na rrëfen në librin e tij, të përmêndun me citata të ndryshme edhe në tekstin t'onë, se Pal Kastrijoti, i gjyshi Skanderbegut e i ati Gjonit, kishte vetëm dy fshatna, "Sinjën" dhe "Gardhin e Poshtër". Ja pra nji forcim i padyshueshëm i origjinës së Hasit. Në Kastrijotin e Hasit, Kastrijotët t'anë kishin kështjellin e tyne, nji kullë zotnísh, e aty afër dy prona: Sinën e Gardhin. Dikur, për nji shkak a nji tjetër u dyndën e shkuen në Mat, e ngulën mû në katund të Shtjefnit. Po sjellim këtu nji shêmbull të vogël personal: simbas gojdhânës skot'e jonë ka shkue e ngulun në Krujë, kurrkush nuk din se kur, prej Malit të Bardhë të Kurbînit. Deri nja nji gjysmë shekulli para këndej kishim nji dokument të pakundrështueshëm të ksaj origjine: nji tokë mjaft si të madhe, së bashku me nji degë tjetër të familjes s'onë qi quhej Almuçaj shumë të largueme, sa mos me mujtun me i qepun krye mbë krye brezat qi na lidhshin me tê. Kështu dikur qi kemi qênë sigurisht Malabardhas e sod jemi Krutanë. S'ka pra arsye për mos me pranue edhe Matën si atdhe të mâvonshëm, mbas Hasit, të Kastrijotvet para Skanderbegut qi bâni kryeqytet Krujën për rândsín strategjike qi kishte edhe pse kishte qênë selí dynastash tjerë mâ të hershëm. Por kur u shpërngulën Kastrijotët nga Hasi në Mat? Muzaqi në veprën e tij, siç e thamë mâ nalt, shkruen se i gjyshi Skanderbegut Pali zotnonte vetëm Sinjën e Gardhin e Poshtër, qi konsull Hahni i tregon në Mat, gabimisht në qoftë se kufîjt e Matës s'atij shekulli s'kanë përfshimë mbrênda edhe Lumën e Hasin, hypothesë qi nuk duhet me e qitun poshtë, as këtê, a priori. Dhe po t'ishte kështu, s'do të ngilte mâ nevojë me mendue nji shpërngulje të Kastrijotvet nga Hasi në Shtjefnin e Matës së soçme. Por mbasi këtê, sod për sod nemose, s'kemi mënyrë me e provue, na jet shpërngulja e po përpiqemi me caktue nji farë date afrore të ksaj. Pra tue u pështetun te Muzaqi, arsyeja na shtrëngon me besue se Pali, qi s'kishte tjetër pronë posë Sinjës e Gardhit të Poshtër në Has, s'ka pasun pse me shkue e me zânë vênd në Matën qi njohim. Kurse prap Muzaqi na difton se i biri i Palit Gjoni u bâ zotnija i Matës. Gjânsín e pronave të këtij princi do ta sqyrtojmë në nji shënim tjetër. Këtu duhet të pranojmë njânën dysh: ase Gjoni bâni të veten, kushedi se si, të tânë Lumën bashkë me Matën e soçme, ase u shpërngul nga Kastrijot'i Hasit në Shtjefën nji herë e mbasandej shtiu në dorë gjithë Matën. Para Gjonit, me lajmet qi kemi në dorë, sigurisht s'ka mujtun të ndodhë shpërngulja.

Mâ në funt, për sa i përket familjes së Kastrijotvet përgjithsisht, na jet me shoshitun edhe gjenealogjín e saj deri te Skanderbegu. Për këtê, me dokumenta në dorë të shënojmë nji herë dy data: i pari Kastrijot njihet në 1368 si Qefalí e, ndoshta, edhe si komandant i projës, i Kaninës nën nji princ sërb; nuk dijmë se ç'moshë kishte. I fundit, Gjergj Kastrijoti Skanderbeg leu në 1404 ase 1405. Ndërmjet këtyne dy datave, historija njeh pa asnji dyshim t'an'e Skanderbegut Gjonin. Emn'i t'et i Gjonit, i të gjyshit Skanderbegut, simbas Muzaqit qe Pal, e kështu e kanë pranue deri sod edhe historjanët tjerë të Shqipnís me përjashtim t'"Andrea Angelo Flavio Komnenit, princit të Drishtit edhe të Tivarit" (Noli), i cili e quen Gjergj e tue u ngjitun nji brez mâ nalt, na ep edhe nji Kostandin. Fan Noli thotë për këtë gjenealogjí: "Kjo ka mjaft të ngjarë, se emnat e këtyne gjyshërve i gjêjmë në të bijtë e Gjon Kastrijotit. Veç kësaj, historjani i Turqisë Hammër përmënt nji Gjergj Kastrioti, stërgjysh të Skënderbeut, i cili mori pjesë në bëtejën e Kosovës në 1389. Po Hammer-i nukë na thotë se ku e ka marrë këtë informatë." Mbi këtë pjesmarrjen e Shqiptarvet në luftën e madhe vëndimtare të Kosovës do të kthehemi mâ poshtë, e tashti po vazhdojmë nji herë në themën e gjenealogjís. Si skânj të fundëm të ksaj gjenealogjije vûmë, siç âsht e vërteta, Skanderbegun me datlindjen e tij. Por tue e pranue me nji moshë mesatare të parin Kastrijot të njohun në Kaninë në 1368, për caktimin e brezavet ndërmjet këtyne dy skânjeve duhet edhe qi Skanderbegun ta marrim me nji moshë mesatare, pra nga 1368-ta në njânën anë t'arrijmë te 1440-a në tjetrën. Kemi kështu në brezat e mesëm nja 72 vjet, pra normalisht dy fare njeriu. Përmbi Skanderbegun kemi të pafjalë Gjonin, përmbi këtê Palin ase, me shumë pak gjasë Gjergjin i cili bie me qênë i gjyshi i Skanderbegut, e mâ në funt Kostandinin e Andrea Angelo Flavio Komnenit. Ky Kostandin na sgidh neve edhe gjâzën e të parit Kastrijot të Kaninës, tue qênë se, mbas llogarís së datavet qi bâmë, bie me qênë vetë ai, për në qoftë se s'ka qênë Pali-Gjini. Me mathematikë në dorë, pra, kurrkund nuk jet shtërrak këtu për nji Branilo, si emën. Por tekst'i ynë flet në mâ se nji vênd e imtisht për nji Kostandin, të marrë gabimisht prej disa historjanve për nji Kastrijot. Ky Kostandin ishte i biri i Gjergj Balshës e i Theodorës, nji princeshë sërbe qi së pari qe martue me Zharko Mërkshiqin, nji komandant të Stefan Dushanit në Mal të Zi, e mbas tij me Gjergjin. Ky Kostandin Balsha dikur u martue me të bijën e Karl Topisë Lenën, qi pat mbetun e vé prej fisnikut venecjan Mark Barbarigo në 1392. Dhetë vjet mâ vonë u pre në Durrës prej Venedikasvet qi sundojshin këtë qytet, ndoshta pse nuk desh të bâhej vasal i tyne. Banim'i tij në Krujë si burrë i Lenës e sundimtar i atij qyteti mund të ketë qênë shkaku qi nji palë historjanë e kanë trazue me Kastrijotët. Po citojmë këtu prej tekstit t'onë: "Hopfi, Hahni e Makushefi kanë bâmë nji ngatrrim në gjenaologjí tue shtimë në familjen e Kastrijotvet nji Kostandin të Krujës, qi, sikurse u dëftye mâ nalt, ka qênë nji i Balshaj; pra jo nji vlla i Gjon Kastrijotit aqë mâ pak Pal Kastrijoti, me të cilin e identifikon Hahni. "Si po e shohim, lâmshin e Kostandinit auktorët e ndryshëm e kanë ngatrrue keq. Por kjo ngatrresë, në vênd qi me na ligshtue thesën t'onë, mbas së cilës i pari Kastrijot i njohun , dmth. ai i Kaninës ka qênë nji Kostandin, përkundrazi na e forcon. Neve na ve' mêndja se ai qi e ka shkaktue këtë ngatrresë ka qênë Hopfi, i cili gabimisht ka marrë Branilon e dokumentit të Kaninës për emën personal të Kastrijotit të përmêndun atje. Historjanët qi kanë pranue këtë spjegim të gabuem të Hopfit e qi njikohsisht kanë pasun para sysh nji Kostandin Kastrijoti, si duket pa kurrnji datë ase me nji datë afrore, kanë vramë menden me i gjetun këtij vêndin në gjenalogjín e familjes. E atbotë dikush ka thânë se ky duhet të ketë qenë nji vlla i Gjonit, tjetri ka hjekun Palin dhe ka vûmë Kostandinin e përmbi Palin s'i a kanë pamë gjasën me hypun mbasi e kishte zânë vêndin Branilo. Por mâ tutje ndoshta s'kanë pasun si me shkue, mbasi mund të va ketë pasë zânë rrugën epoka aproksimative në të cilën kishte jetue Kostandini. I dyti shkak ngatrrimi ka mujtun me qênë Kostandini tjetër, ai i Balshajve qi ka sundue Krujën për nja disa vjet, dhe mû në nji perjodë kur fuqij'e Gjon Kastijotit ishte mjaft e madhe, pushtet'i tij kishte me u shtrimë deri rretheve të Krujës. Kush atëherë mund t'ishte ai Kostandin qi sundonte në Krujë, për kê s'kishte mujtun me e zbulue skotën e vërtetë të tij ? Jo nji i Topiajaj, se ishte martue me Lenën e Karlit; pra .sigurisht Kostandin Kastrijoti, ndonji vlla i Gjonit. Hahnin, si duket, llogarij'e epokës e ka shtymë mâ nalt, ke brez'i Palit pavarsisht nga Kostandin Balsha i Krujës.

Mâ në funt, le të rrahim tash edhe pohimin e historjanit të mbretnís s'Osmanllijvet, Hammer-it, simbas të cilit në 1389 nji Gjergj Kastrijot paska marrë pjesë me 15.000 Arbneshë në luftën e Kosovës dhe në kshillin e luftës, të mbledhun në parambrâmjen e betejës, paska pasun nji zâ me rândsí, siç do t'ishte përnjimênd e drejt'e nji prinjsi beslidhun me nji fuqi t'atilë përmbrapa. Z. Fan Noli duket se e pranon këtë pohim (V.Historija e Skënderbeut, f.15). Edhe na vetë e kemi pasë pranue e pretendue në nji konferencë qi na pat ftue akademij'e Italís me bâmë mbi Shqipnín në 1940. Por kur don me shkrue njeriu historí dhe e ndien përgjegjsín e rândë qi merr ndaj së vërtetës ndien edhe nevojën me i peshue e shoshitun mâ me kujdes faktet. Qe dyshimet qi m'a trondisin mjaft besimin n'atë pohim, i cili, po t'ishte përnjimênd i vërtetë, ashtu siç e bie historjani gjerman do t'a quejshin nji nga faktet historike mâ madhshtoret për kombin t'onë: 1) Hammeri, siç e shënon edhe Noli, s'na difton burim e âsht i vetmi qi e ka shkrue këtë fakt, ndërsa historija sërbe fjalët qi i vêhen në gojë Gjergj Kastrijotit prej këtij auktori në kshillin e luftës (v. Noli në v.c) i a vên Gjergj Brankoviqit. 2) Shqiptarët bash në kohën e Skanderbegut e me anmik në shtëpí s'kanë mundun ase mezi kanë mundun me çue mbë kâmbë nji ushtrí 15.000 burrash: e si paskan mundun me i bâmë bashkë për me shkue deri në Fushë të Kosovës ? Edhe Noli s'bân fjalë fare për numrin e ushtarvet, dhe, besojmë, veç pse âsht nji argument qi mâ fort e dobson se e forcon thesën themelore. 3) Nji Gjergj Kastrijot, deri ke Skanderbegu, e mû si gjysh të këtij, s'ka veçse nji auktor qi e jep, ndërsa të gjithë tjerët e kanë Pal e Hahni Kostandin. 4) Për të gjyshin e Skanderbegut, qoftë Pal, Gjergj a Kostandin, Muzaqi na thotë se nuk zotnonte veçse dy katunde e të gjithë historjanët janë të bashkuem në nji mendim, qi familj'e Kastrijotvet u rrit e hyni në radhë të princave tjerë të Shqipnís vetëm me Gjonin: e si bâhet atbotë qi "Gjergji II Balsha, Theodori II Muzhaqi e kapidanë shqiptarë të tjerë" qi paskan shkue me luftue në Kosovë, siç shkruen Noli, vûnë në krye Gjergj Kastrijotin? T'a zâmë se Hammeri paska bâmë gabim tue shkrue Gjergj Kastrijoti ndoshta në vênd të Gjergj Balshës. 5) Por si t'i a bâjmë datës? Bëtej'e Kosovës zhvillohet në vjetën 1389, pra shi vetëm 15-16 vjet para lindjes së Skanderbegut, të të katërtit djalë të Gjonit, posë së bijash qi mund të ketë pasun para këtij a ndoshta edhe fëmijësh qi i kanë pasë dekun. Prandej në datën e asaj bëteje, princi Kastrijot në fuqí duhet të ketë qênë vetë i at'i Skanderbegut, Gjoni, e jo pandyemi gjysh i tij Gjergji. 6) Nuk dijmë se pse Z. Noli, mbë nj'anë pranon për të gjyshin e Skanderbegut emnin Gjergj (f.15) e për stërgjysh -këtê edhe na me tê -Kostandinin (ibid), e mb'anë tjetër në luftën e Kosovës na dërgon dy herë (f.10-15) nji "stërgjysh" të tij Gjergj Kastriot. Duhet vallë të kuptojmë nga kjo nji stërgjysh para Konstandinit, mbase t'anë e këtij apo ndonji stërgjysh stërgjyshi ? Mirpo atëherë e kronologjia ?


http://kulturserver-hamburg.de/home/...shqiptare.html

[King_Gentius]

Asnje nuk komenton dot dicka mbi kete teme? Sillni ju lutem ndonje artikull qe sjell me shume drite.

[perestae00]

Kjo teme eshte rraft aq shume ne nenforumin "toleranca fetare" saqe edhe te zezat i kane dale .

[King_Gentius]

Ne cilen topik te atij nenforumi esht biseduar kjo te lutem, cili eshte linku?

[perestae00]

Kliko ketu:http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=37527

[CEZARND]

Pukëvili: Skënderbeu më shumë udhëheqës luftark, se mbret
ZHAN KLOD FAVEIRIAL


30 Gusht Skënderbeu – i dhënë peng tek Murati – vdekja e babait dhe vëllezërve të tij – forca e tij – beteja e Nishit – Skënderbeu braktis kampin turk – ai vendoset në Krujë dhe thërret feudalët shqiptarë – ai mund gjeneralët e Muratit dhe e mund edhe atë vetë – kishat e shndërruara në xhami – Skënderbeu martohet me bijën e Topisë – Mehmeti vjen vetë në Shqipëri dhe mundet – armëpushimi i prishur – Otomanët pësojnë humbje të reja – vdekja e Skënderbeut – nderimet në kujtim të tij – emigracioni në Itali

Në vitin 1423 qeveritarët muslimanë kishin provokuar kryengritjen e Gjon Kastriotit, zotit të Krujës. Kjo solli luftën dhe, më në fund, për të ruajtur zotërimet e tij, Gjoni u detyrua të dërgonte si peng katër fëmijët e tij: Reposhin, Stanishin, Konstantinin dhe Gjergjin. Më në fund, Gjoni vdes më 1435. Murati, jo vetëm pushtoi zotërimet e tij, por ai po ashtu helmoi tre djemtë më të mëdhenj të tij. Të katërtin që ishte bërë turk, e ruajtën. Për të do të flasim tani. Familja e tij e kishte preardhjen nga fisi shqiptar i Kastratëve, prej nga rrjedh dhe emri i Kastriotit. Kruja, e cila ishte kthyer në sinjori prej kontëve napolitanë, gjendet në trevat shqiptare që marrin emrin nga lumi i Matit. Emri Skënderbej (zoti Aleksandër) iu dha Gjergjit nga Turqit, për shkak të guximit dhe të fuqisë trupore që kishte shfaqur në shumë raste. Thuhet, për shembull, se në një ndeshje të vetme, ai kishte mundur një tatar dhe dy persianë me trupa gjigandë. Më 10 shtator 1443, pas betejës së Nishit, Aleksandër Beu, në moshën 29 vjeç, u arratis nga ushtria turke të cilën e komandonte. Thuhet se Vllehu Huniad ia këshilloi këtë arrati. Kjo është e mundëshme, por më e mundur është që largimi i tij të ketë qënë i ujdisur me Arianitin-Madhështorin, dhe shumë zotërinj të tjerë shqiptarë, të mbajtur padrejtësisht në Kostandinopojë. Sido që të jetë, Skënderbeu, duke qenë i pajisur me një urdhër që e mori duke i vënë shpatën në fyt sekretarit të shtetit (reis efendi), arrin fatbardhësisht në Krujë, dhe vendoset aty bashkë me 300 burra të rekrutuar në Dibrat e epërme. Zot i trashëgimisë së tij atërore, ai therr garnizonin turk. Sa i përket garnizoneve të tjera, atyre të Petrelës, të Petralbës, të Stelushit, e të tjera, ai i hoqi Turqit prej tyre në më pak se tridhjetë ditë, dhe u bë zot i të gjitha fortesave të vendit. Atëhere, me thirrjen e tij, zotërinjtë dhe princët shqiptarë u mblodhën në Lezhë. Atje gjenden dy Topiajt, Arianiti, zotërit e Muzakisë, të Dukagjinit, të Drivastit, dhe Stefan Cernojeviqi i Malit të Zi i shoqëruar nga bijtë e tij.

Të gjithë në një zë zgjodhën Skënderbeun për komandant dhe, nën udhëheqjen e tij, filloi lufta me befasi, me pusi dhe me luftime të njëpasnjëshme, e cila zgjati 23 vjet. Kjo luftë filloi me një fitore të rëndësishme në Dibrat e epërme, dhe me një ekspeditë në Maqedoni. Sulltan Murati atëhere i bëri atij propozime shumë të volitëshme. Skënderbeu i kundërshtoi ato, dhe i theu njëri pas tjetrit tre gjeneralë të dërguar kundër tij: Aliun, Firuzin dhe Mustafain. Atëhere Murati vjen vetë. Dy herë ai rrethoi Krujën, në vitet 1449 dhe 1451, dhe që të dyja herët ai zmbrapset, dhe vdes nga apopleksia, në mes të një gostie në Adrianopojë (v. 1451). Më 1447, -thotë Pukëvili (Histoire, fq. 306) -shtatë vjet para marrjes së Kostandinopojës, Murati i II urdhëroi të ktheheshin në xhami të gjitha kishat e Shqipërisë, dhe të detyroheshin banorët të përqafonin islamizmin. Lunklavi e vendos këtë fakt në vitin 1445, dhe thotë se një pjesë e kishave ishin rrafshuar dhe disa të tjera ishin shndërruar në xhami. Sidoqoftë, masa të këtilla të pamatura i shërbyen veçse si shkak Skënderbeut. Murati e provoi shumë shpejt këtë. Të detyruar të mbronin atë çfarë ata kishin më të shtrenjtë, Shqiptarët shumëfishuan guximin, dhe Otomanët pësuan disfatë pas disfate. Meqënëse Murati vdes (v. 1451), dhe Mehmeti II nuk mundi të shkojë brenda një kohe të shkurtër në Shqipëri, Shqiptarët përfituan nga ky moment pushimi për të martuar prijësin e tyre të lavdishëm me bijën e Arianit Topisë, burrit më me peshë pas Skënderbeut (v. 1451). Për gjithë Shqipërinë kjo ishte një ditë feste kombëtare dhe fryma luftarake e vendit u shfaq nëpër gara, në luftime dhe në lojëra, ku shkathtësia vihej përballë guximit. Megjithatë, Mehmeti gjithnjë shpresonte se ishte më me fat se i ati i tij. Sapo iu dha udhë punëve të veta, ai rifilloi luftën. Por, të gjitha trupat e shumta që u dërguan kundër Shqiptarëve, u mundën njëra pas tjetrës dhe, më në fund, u vendos një armëpushim në Berat (v. 1461). Sidoqoftë, lufta nuk vonoi të rinisë. Meqë vetë Mehmeti kishte filluar luftën kundër Hungarisë, Bosnjës dhe despotëve të Peloponezit, Skënderbeu besoi se shumë shpejt do të gjendej i vetëm përballë Mehmetit, mundësit të të gjithë armiqve të vet. Luftimet rifilluan në Shqipëri, dhe Skënderbeu shpartalloi Sheremet Beun pranë Ohrit, Ballabanin në Dibrat, dhe Jakupin në Berat. I sulmuar më pas nga Mehmeti vetë, ai e detyroi të heqë me turp rrethimin e Krujës. Pasi Mehmeti u largua, ai shkatërroi në shtigjet e Tiranës një ushtri prej 80 mijë ushtarësh të komanduar nga Ballabani.

Më në fund, një palë ethe të larta e ndajnë nga kjo botë, në kohën kur ai po hartonte planet për operacione të reja bashkë me fisnikët shqiptarë, të mbledhur në Lezhë (v. 1467). Skënderbeu -thotë Pukëvili -ishte më shumë kryetar i një konfederate zotërish, se sa mbret. Shkëlqimi i tij qëndronte më shumë tek ai vetë dhe tek aftësitë e tij luftarake, sesa në shtrirjen e trojeve të tij, domethënë të pashallëkut të vogël të Krujës.

Hammeri e akuzon për mizori. Është paksa harraq, pasi ai vetë tregon për Sulltanin dhe poshtërsitë e tij. E vërteta është se Skënderbeu nuk rropi asnjë njeri të gjallë. Vetëm se atij i duhej të mbronte, jetën e tij nga sikarët e Mehmetit, dhe vendin e tij nga shqiptarët apostatë: Haruza, Moisiu, Ballabani, Jakupi, e të tjerë. Veç tjerash, Otomanët vetë i dhanë atij të drejtë. Vëmë re në të vërtetë "se ata zhvarrosën kockat e tij me një nderim besimtar, dhe se i preknin eshtrat me një ndjenjë admirimi. Dhe ndër ta qenë me fat ata që arritën të zotërojnë ndonjë copë prej tyre. Ata i fusnin ato në kutiza të arta apo të argjendëta dhe i varnin në qafë si hajmali" (Hammer, 3, fq. 243). Qysh kur ishte gjallë Skënderbeu, një koloni shqiptarësh kishte kaluar në Pulje (v. 1461). Pas vdekjes së tij, kjo ishte diçka krejt ndryshe. Duke mos pasur mbështetje dhe mbrojtës, Shqiptarët u hodhën në masë nëpër barkat dhe anijet që do ti transportonin për në Itali. "Vendet fqinje të detit Adriatik -shkruante në atë kohë Papa Pali II (v. 1464-1471) -janë të tmerruar nga tronditja e përgjithshme, të shastisur nga tmerri. Kudo shihet terrori, pikëllimi, skllavëria, vdekja. Është diçka tronditëse të dëgjosh rrëfenjën e mënxyrave, të shikosh barkat e mbushura me të ikur që zbarkojnë në tokat e Italisë. Familjet pa bukë, të dëbuara nga shtëpitë e tyre, që enden nëpër plazhet tona, duke ngritur zërin e duart e tyre drejt qiellit, duke u lutur". Emigrimi -shton Pukëvili -zgjati deri në vitin 1532 (vëll. 3, fq. 281). Nëse pati më vonë, ai nuk ishte në masë.

Rënia e Krujës, Shkodrës dhe Tivarit – Shqipëria e shkatërruar nga Otomanët – Përgjigja fisnike e Loredanos, guvernatorit të Shkodrës – Mehmeti premton ti falë jetën garnizonit të Krujës dhe pastaj i vret – rrethimi i Shkodrës – zia e bukës – Zhabljaku dhe Drivasti – rënia e Shkodrës dhe masat paraprake që mori Venediku – një vështrim retrospektiv mbi kryqëzatat, mbi Grekët dhe Otomanët – vdekja e Arkipeshkvit të Tivarit

Me vdekjen e Skënderbeut, Mehmeti dërgoi trupat sakaq të shkatërrojnë Shqipërinë. Megjithatë, asnjë qytet nuk ra nën pushtetin e tij, pasi Venedikasit ishin parapërgatitur me zgjuarsi. Skënderbeu para vdekjes i kishte bërë ata tutorë të birit të vogël të tij. Kjo rrethanë e fundit nuk dihej nga Sulltani, dhe ai u befasua mjaft tek shihte Venedikasit ti turreshin Greqisë në çastin kur ai vetë sulmonte Shqipërinë. Ai thirri trupat e tij dhe i dërgoi një pjesë në More e një pjesë në Negropont. Në këtë mënyrë, teatri i luftës u zhvendos tjetërkund për disa vite. Por, më 1474, ushtria turke shfaqet para Shkodrës. Kur i kërkuan të dorëzonte vendin, Loredano u përgjegj: "Unë jam venecian nga një familje që di të mbrojë qytetet, dhe jo ti dorëzojë ato. Unë ose do të mbroj Shkodrën, ose do të vdes". Në të vërtetë, qëndresa e tij ishte e tillë sa që e detyroi Sulejman Pashën, bejlerbeun e Rumelisë, të hiqte me turp rrethimin. Më pas u vendos një armëpushim dhe Venediku bëri të pamundurën që ta kthente në paqe të qëndrueshme. Por Sulltani çdo herë i kundërvinte nga një pengesë të re. Më në fund, Kruja u rrethua nga një ushtri turke. Vendi ishte i bllokuar qysh prej 13 vjetësh, kur garnizoni kërkoi të dorëzohej me kushtin që tu falej jeta. Mehmeti premtoi se nuk do tu bënte asnjë të keqe, as garnizonit e as banorëve të saj. Por, sapo qyteti ra nën pushtetin e tij, ai u preu kokën të gjithëve (v. 1478). Më pas vjen rradha e Shkodrës. Aty pritej ardhja e Turqve, dhe në fortesë kishin mbetur vetëm 1 600 ushtarë, 1 600 qytetarë, dhe 250 gra për tu kujdesur për ta. Njëmbëdhjetë topa të përbindshëm, për një muaj rrjesht, lëshuan 2534 gjyle dhe kishin shkaktuar në muret e kalasë të çara shumë të mëdha. Dhe atëkohë u bë sulmi i parë mbi Shkodrën, sulm ku Mehmeti humbi aty 12 mijë vetë. Një sulm i dytë u bë disa ditë më vonë ku pati humbje të shumta dhe pak sukses. Duke parë kaq shumë kufoma, Mehmeti thirri: "Përse duhet të dëgjoja emrin e Shkodrës?!" Pastaj, duke e kthyer rrethimin në izolim, ai la një pjesë të trupave të tij rreth qytetit, dhe marrshoi me pjesën tjetër të ushtrisë në Zhabljak dhe në Drivast. Zhabljaku u muarr me sulm, ndërsa Drivasti u morr në befasi, në çastin kur rinia ishte jashtë duke bërë një diversion në përkrahje të Shkodrës. Megjithatë, zija e bukës ndihej përherë e më shumë në këtë qytet të fundit. Pasi kishin ngrënë qentë, macet, minjtë dhe kafshët më të ndyra, ata filluan të brejnë lëkurët e vjetra të përgatitura me uthull. Më në fund, paqja u arrit midis Venedikut dhe Turqisë. Qyteti duhej ti mbetej sulltanit, por të rrethuarit ishin të lirë, ose të qëndronin nën Turqi, ose të vendoseshin diku tjetër. Ata zgjodhën këtë të fundit. Por meqë nuk mund ti besohej premtimeve të Mehmetit, Venediku i tërhoqi vetë pengjet. Me tu dhënë pengjet, shihen 450 burra dhe 150 gra të kalojnë përmes kampit turk duke mbartur me vete relike, vazo të shenjta, artikuj të larmishëm, dhe ajo çka u kish mbetur nga pasuria e tyre. Një at domenikan, me origjinë shqiptare dhe i quajtur Bartelmi, marshonte në krye të tyre. Ky kishtar i nderuar, një tjetër Kapistran, jo vetëm kishte ndarë rrezikun me ta, por për më tepër kishte mbajtur gjallë kurajon me ligjërata e tij nxitëse. Anijet i prisnin më poshtë. Ata hipën të gjithë dhe, disa ditë më vonë, Venecia i priti si ngadhënjimtarë. Ata lanë atdheun e tyre më 25 prill 1479. Rëniet e njëpasnjëshme të kombeve të ndryshme i ligështuan Greko-Bizantinët. Padyshim që, me afrimin e Turqve, zotërit e Nikesë, ata provokuan kryqëzatat. Por është vërejtur se Europës së angazhuar dikur me këto ekspedita të largëta dhe të kushtueshme, ata nuk i kanë dhënë as ndihmën më të vogël. Përkundrazi, nuk ka lloj ligësie dhe pabesie që nuk u përdor prej tyre që ato të dështonin.

Meqë Europa tërhiqet, Otomanët kapërcejnë Bosforin. Më së fundi, rezistenca u përqëndrua në Shqipëri. Por, uniteti fetar dhe uniteti shoqëror i mungonin këtij vendi. E drobitur prej një dinastie bastardësh grekë, të quajtur despotë, Shqipëria jugore humbi në fillim fenë e vërtetë, e më pas, ajo dërgoi bijtë e saj në ndihmë të despotëve të Peloponezit. Kështu që, me arritjen e Otomanëve, vendi u gjend pa mbrojtës - Shqiptarët e Peloponezit qenë grumbulluar në ishujt Hidra e Specia, dhe pa ndonjë parim të njësimit fetar. Tivari ishte rrethuar nga Turqit në vitin 1535, por arriti të merret vetëm më 1570. Me marrjen e këtij qyteti, ipeshkvi, Gjoni VIII, i ra në dorë Ali Pashës, komandantit të flotës otomane. Bejlerbeu i Rumelisë donte ta ripte të gjallë. Por Ali Pasha kërkoi vetëm që ai të çohej në tendën e tij me zbukurimet e tij dhe më veshjet e tij pontifikale. Më vonë, ai i ofroi atij lirinë kundrejt 20 mijë dukatesh ari. Duke mos mundur ta gjejë dot këtë shumë, arkipeshkvi u dërgua për në Kostandinopojë. Por, meqë anija në të cilën hypi u sulmua në det nga venedikasit, ai u vra nga turqit. Pas vdekjes së këtij prelati, selia e Tivarit mbeti pa njeri deri në vitin 1579.

Paqëtimi i Shqipërisë – Akarnania e shpopulluar – privilegjet e dhëna për Vllehët dhe Akrokeraunët – marrëveshja me Mirditën - Mali i Zi i panënshtruar

Kruja dhe Shkodra, kështjellat kryesore të Shqipërisë veriore, pra, ishin marrë tashmë. Do të vijë radha e Durrësit, Ulqinit, Tivarit, dhe vendeve të tjera, të cilat për momentin janë nën pushtetin e Venedikasve. Përsa i përket maleve të veriut, Mirditorët qëndruan në njërën pjesë të tyre, dhe Malazezët në pjesën tjetër. Sa për malet e jugut -Akrokerauni dhe Pindi, ato do t'iu njihen Turqve veçse me disa kushte. Po atë vit që Shkodra kishte rënë, Akarnania dhe ishujt fqinjë, Zanti, Qefalonia, Itaka, Leukada ose Shën Mauri, ranë po ashtu. Në vend që të mbronte zotërimet e tij, italiani Leonard Toko, kishte marrë arratinë. Shumë krahina donin të bënin qëndresë, por të tërhequr në Kostandinopojë, të martuar me forcë me etiopianë apo etiopiane, dhe pastaj të dërguar në Detin e Zi, ata u shuan aty shumë shpejt. Pushtimi i ishujve Jonianë dhe i Akrokeraunit ishte për Vllehët e Aspropotamit dhe të Pindit, pothuajse siç ishte marrja e Krujës dhe e Shkodrës për Mirditorët. Në malet e tyre ata nuk mund të sulmoheshin por, për të jetuar ata dhe kopetë e tyre kishin nevojë për fushat, dhe për detet përqark për tregëtinë e tyre. Nga ana e tyre, nënshtetasit otomanë kishin nevojë të jetonin në qetësi dhe siguri. Kjo gjendje e punëve solli një kompromis midis tyre dhe Portës së Lartë. Porta e Lartë u zotua të mos kërkonte taksa dhe të mos ndërhynte në çështjet e brendshme, dhe t'iu linte atyre sigurinë e malësive dhe të rrugëve. Nga ana e tyre, ata premtonin që të mos keqtrajtonin popullsitë fqinje, që të jetonin në paqe me ta, të bënin tregëti të ndershme me të tjerët, apo të shkonin të punonin, nuk ka rëndësi se ku, në perandorinë Otomane. Malet akrokeraune ose himariote e mbrojtën pavarësinë e tyre me jo më pak energji në momentin e luftës vendimtare me otomanët. Ata kishin si prijës kryesor Stresin, zotin e Vlorës. Duke gjetur mbështetje nga malet e tyre, Stresi dhe njerëzit e tij vazhduan të luftojnë kundër Turqve. Por megjithatë, erdhi një ditë që, të bllokuar nga flota e Sinan Pashës dhe nga një ushtri tokësore, ata bien në ujdi (v. 1518). Pikat kryesore të marrëveshjes ishin që Himariotët të vazhdonin të mbanin armët dhe të mos paguanin haraçin. Këto privilegje u ligjëruan nga Murati IV (v. 1622-1640). Pukëvili siguron se "Japigia apo Akrokerauni është treva më e humbur fshatarake, më e varfëra dhe më e paqytetëruara e Epirit. I përkulur mbi parmendë, fshatari mbjell fushat e tij duke quajtur qiellin mbrojtës të të mbjellave. I armatosur dhe i brengosur, duket sikur e hedh rastësisht farën që ia besonte tokës pa mbajtur shumë shpresë në rezultatin e korrjeve.... Vetë të pasurit kishin frikë ti tregonin, dhe i fshihnin në qilarët nëntokësorë (hambarët) prodhimet dhe drithërat e tyre, ashtu si milingona lakmitare grumbullon zahiretë në fund të folesë së saj" (vëll. 1, fq. 346-347).

Të themi të vërtetën, Mirdita nuk i është nënshtruar asnjëherë otomanëve. Ato që Traktati i Berlinit i cilësoi si privilegje nuk ishin veçse një marrëveshje. Ende edhe sot një turk nuk mund të vërë këmbë në Mirditë. Ai patjetër vritet nga një e shtënë pushke në kufijtë që nuk i lejohet të kapërcejë. E gjithë ajo çka arriti me ta Mehmeti II, pas rënies së Shkodrës, ishte që të mos keqtrajtonin fshatarët e fushës dhe që ata vetë të mos ngjiteshin në malet e tyre. Nuk ishin të tilla kushtet me Malin e Zi. Sipas kërkesës, Mirditorët do të jepnin trupa të drejtuara nga prijësi i tyre. Mali i Zi nuk ka dhënë kurrë trupa të tillë.

Shënime:

-Akrokerauni -trevat malore të Himarës me rrethinat.

-Zanto, Qefalonia, Itaka, Leukada (Shën-Mauri) -ishujt jonianë përballë Akarnanisë, që më vonë do bëjnë pjesë në republikën e shtatë ishujve.

-Japigia -po Akrokerauni, autori e përdor duke evokuar lashtësinë ilire të fisit të japigëve (bashkë me mesapët) që banonin në të vërtetë në Italinë lindore (Apulia), përballë bregut shqiptar.

-Leonard Toko -i biri i Karl Tokos.

[King_Gentius]

http://www.euskalnet.net/olisa/punime.htm

[King_Gentius]