Ikonat ne fene Orthodhokse

[EuroStar1]

Nga At. John Whiteford

1. Cfare eshte ikona?

Ikona eshte nje imazh (zakonisht dydimensional) i Krishtit, shenjtorve, engjejve, ndodhive te rendesishme biblike, paravolive, ose ngjarjeve ne historine e Kishes.

Shen Grigor Dialogu (pape i Romes afersisht 590-604), foli per ikonat si te ishin Shkrime per analfabetet:

"Pasi ajo qe shkrimi paraqet per lexuesit, kjo pikture u prezanton te pamesuarve (analfabeteve) te cilet marrin, pasi ne te eshte e dukshme edhe per injorantet ajo qe po tregohet, prej saj leximin e analfabeteve" (Leter drejtuar Episkopit Serenus te Marsejes, Vol XII, fq 53).


Per ata qe do te sugjeronin se kjo s'ka te beje fare me me epoken tone te iluminizmit, le te marrin para sysh per me teper perqindjen e madhe te analfabeteve qe ende kemi, edhe se madje edhe shoqerite me te mesuara, kane gjithnje nje segment analfabetesh...femijet e tyre te vegjel.

Jam dakord qe ikonat demostrojne ate qe nuk mund ta lexoje nje analfabet, por broblemi qendron se ne vendet me analfabetizem te theksuar ku edhe feja eshte mbizotruese, njerzit nuk e marin mundimin te mesojne per te lexuar pasi ju ja servirni me foto apo me skulptura.


Tani une kam nje pyetje: A mund tju hapet nje shkolle si fillim ketyre analfabeteve dhe jo nje kishe ? Nuk besoj qe do ti ngele hatri perendise nese njerzit shkollohen dhe i lexojne vete versetet. Me kete rast edhe kursimi eshte me i madh. Ne vend qe te blihen miljarda piktura dhe skulptura apo te paguhen piktore dhe skulptore e materiale, le te hapen disa mijra shkolla, keshtu ju ben nder edhe njerezve qe duan te lexojne per fene por edhe atyre qe nuk jua mbush barkun feja por shkollimi qe te punsohen ne cdo sfer te jetes pervec te qenit qobane dhe bujqer

[G.S.Vangjeli]

ikona me e bukur

Saktë...

Hera e parë që shikoj këtë foton. Nuk e dija që Gjergj Kastrioti kishte ikonë në greqisht. Habitem... , kjo tregon që nderohej nga gjithë krishterimi për luftën kundër zgjedhës turke.
Ndoshta disa hollësi rreth ikonës do të na ndihmonin edhe më shumë për të kuptuar kush ikonograf e pikturoi, ku e pikturoi e kur. Dihet që gjithë familja Mbretërore ishte ortodokse, gjithë krushqitë e miqesitë ishin krzesisht ortodokse e katolike, që vëllai i Gjergjit është i varrosur në Malin e Shenjtë Athos.

Ikona lart majtas shkruan : o aetos(ο αετός) dmth shqiponja, kurse djathtas shkruan : Gjergj Kastrioti

Shqiponja Gjergj Kastrioti

[ilia spiro]

Saktë...

Hera e parë që shikoj këtë foton. Nuk e dija që Gjergj Kastrioti kishte ikonë në greqisht. Habitem... , kjo tregon që nderohej nga gjithë krishterimi për luftën kundër zgjedhës turke.
Ndoshta disa hollësi rreth ikonës do të na ndihmonin edhe më shumë për të kuptuar kush ikonograf e pikturoi, ku e pikturoi e kur. Dihet që gjithë familja Mbretërore ishte ortodokse, gjithë krushqitë e miqesitë ishin krzesisht ortodokse e katolike, që vëllai i Gjergjit është i varrosur në Malin e Shenjtë Athos.

Ikona lart majtas shkruan : o aetos(ο αετός) dmth shqiponja, kurse djathtas shkruan : Gjergj Kastrioti

Shqiponja Gjergj Kastrioti

Kam degjuar per keto, por nuk e dija te kishte edhe ikone ne Greqi,...kjo tregon rendesine e madhe qe ka per Orthodhoksine, heroi yne kombetar,..bile duhej te ishte shpallur shenjtor, sipas mendimit tim,... ngjason me Shen Kostandinin, sepse mbrojti Krishterimin gjate gjithe jetes se tij....
disa njerez qe kane dale kunder ti, austriake, por edhe ndonje shqiptar dhe jane perpjekur te ulin figuren e ti, dihet...njeri perfundoi ne vetevrasje,..te shohim austriakun tani... a nuk jane keto ndeshkime nga Zoti per qendrimin kunder Gjergj Kastriotit. Une mendoj se po.

[mesia4ever]

Heronjte jane tjetergje, besimi ne Zot eshte tjeter gje.

[I KTHYERI]

ikona me e bukur

Vertet shume e bukur AMIN

[arbereshi_niko]

IKONAT NE KISHEN ORTHODHOKSE

Arti per nje te krishter orthodhoks, konsiderohet si nje dhurate hyjnore, si nje profeci e verte.
Tipike kjo eshte ne kishen e Lindjes ku ikona konsiderohet si “Dritare mbi Misterin”.
Ikonat kane si qellim te shtyjne besimtaret drejt shenjterimit, nepermjet lutjeve dhe vezhgimit.
Keshtu ikonat mund te konsiderohen me shume se nje imazh me karakter fetar, jane nje mjet per te
njohur Zotin, Shen Marine dhe shenjtoret.
Keto piktura, nepermjet gjyhes se ngjyrave, formave dhe shprehive te fytyrave, mesojne te verteten e krishtere.
Per kete arsye, kur flasim mbi punen e nje ikonografi (autorit te ikones) nuk themi qe e “pikturon” por e “shkruan” ikonen.
Ikonat jane autentike objekte te shenjta, sikurse objektet mbi Altar ose Ungjilli. Per kete kur ikonografi perfundon ikonen, ja prezanton priftit per ta bekuar.
Ne Kishen Lindore keshtu kjo ikone ze vend ne ikonostas.
Gjithashtu ikona perdoret ne shtepia per lutje familjare. Te vendosura ne kendin drejtuar Lindjes, ku ne
dhome te jene vendosur qirinj te ndezur ose candile me vaj dhe temjan.
Keto te gjitha se bashku krijojne nje kishez familjare, ( qe ne traditen ruse quhet ndryshe “qoshja e bukur ose e çmuar”).
Ikonografi, sot sikur se edhe ne kohet e shkuara, pergatitet me lutje dhe agjerim perpara se te filloje pikturimin
e nje ikone dhe duhet te respektoje rregulla shume te forta, te cilat jane trasheguar nga eterit e kishes.
Mbi ikonat , ne fund, nuk do te shihni firmen e autorit ose daten e ekzekutimit te saj, pasi qe imazhet nuk duhet kurresesi te ngjallin as me te voglin emocjon njerezor te aspektit artistik …
Por qe duhet te ndihmojne per perceptimin e nje realiteti mbinjerezor dhe mbinatyral.
Ngjyrat kane redesine e tyre, ato mbartin komunikim dhe simbolizim…, psh.;
- E bardha, simbolizon pastertine
- E verdha, driten hyjnore
- E kuqja, njerezimin dhe sakrificen
- Jeshilja, natyren
- Ngjyra blu, hyjnoren, qielloren
- E zeza, mungese te jetes
Ikonat me famose jane dedikuar Shpetimtarit Krisht, Theotokos Mari, shenjteve dhe martireve te shumte te kishes …
Pershendetje

[deshmuesi]

11. Përsëri, gjërat e dukshme janë modele fizike të cilat sigurojnë një kuptim të turbullt të gjërave të papkapshme. Shkrimi i Shenjtë e përshkruan Perëndinë dhe engjëjt sikur të kenë formë të përcaktuar dhe po i njëjti i bekuar Dionis na mëson ne përse. Çdokush mund të thoshte se pamundësia jonë për të drejtuar mendimet tona drejt kontemplimit të gjërave më të larta e bën të domosdoshme që gjërat e përditëshme mediate të përdoren për ti dhënë forma të këndëshme atyre që janë të paformë dhe të bëjë të dukshme atë që është e papërshkrueshme, kështu që ne të jemi në gjendje që të ndërtojmë analogji të kuptueshme. Prandaj, nëse Fjala e Perëndisë, duke na mundësuar ne çdo nevojë, gjithmon na paraqet çfarë është e pakapshme për ta veshur me formë, a nuk e arrin ai këtë duke bërë një imazh nga ajo që është e zakonshme në natyrë dhe kështu sjell për dobinë tonë atë për të cilën ne dëshirojmë por jemi të pamundur për ta parë? Një perceptim i caktuar ndodh në tru, prodhuar nga shqisat e trupit, të cilat i kalojnë aftësive dalluese dhe ju shtojnë pasurive të diturisë diçka që nuk ishte aty më parë. Gojëtari Grigor thotë që mendja që është e kushtuar për të injoruar gjërat e dukshme do ta gjejë veten të dobësuar dhe të stresuar. Pasi që nga krijimi i botës gjërat e padukshme të Perëndisë janë bërë qartësisht të dukshme përmes imazheve. Ne shikojmë imazhe në krijim të cilat, edhe pse janë vetëm drita të dobta, përsëri na kujtonë për Perëndinë. Për shembull, kur flasim për Trininë e shenjtë dhe të përjetëshme, ne përdorim imazhin e diellit, dritës dhe rrezeve që djegin; ose të një burimi që rrjedh; ose të një lumi ; ose mendja, gjuha dhe shpirti brenda nesh; ose një trëndafil, një lule dhe një aromë e mirë.

Pranoj gjithshka filozofike qe autori thote, dhe kjo me bind se, mendja dhe llogjika njerozre smund te perceptojne dhe njohin Perendine permes IMAZIHIT. Vij tek fjalet e Jezusit i cili tha: LUM kush nuk me PA dhe me BESOI. Keto jane fjale fondamentale, prej ku Jezusi na zbulon se, asnje influnce dhe aftesi njerzore, nuk mund te te sjelle ne njohje te Perendise. Le te shohim konkretisht apostujt dhe farisnjte, dy grupe, te cialt i kemi prezente edhe sot. Te dy grupimet e pane fizikisht Jezusin. Qe do te thote se, e kemi te plotesuar menyren e Imazhti, per te cilin shkruesi ketu, perpiqet te tregoje se eshta aspekt vendimtar ne njohjen e Perendise. Atehere pyes: Perse farisenjte nuk e pranuan Jezusin, si Mesia dhe Biri i Perendise? Vij tek apsotujt. Mendoni se Juda nuk e pa Jezusin fizikisht, dhe nuk ishte me apostujt e tjere? Perse tek Juda nuk "punoi imazhi" por e coi Zotin drejt kryqit??
Nuk dua te polemizoj me askend, por duhet te flas drejt mesimin e ungjillit te Krishtit. Perpjeka njerozre per te njohur te padukshmen, natyrisht qe eshte pjese e natyres se rene te njeriut. Prandaj ai ka bere forma, piktura dhe objekte te ndryshme fetare, per ti dhene mundesi vetes, qe te shprehe dhe njehesoje njohjen me te padukshmen fuqi, te cilen ai per shkak te panjohjes dhe frikes, e adhuron dhe e shpreson qe kjo "fuqi" e shprehur ne imazhe dhe objekte, ta ruaje apo ta ndihmoje ate, ne veshtiresite e jetes. I gjith ky konfuzion tek njeriu erdhi per shkak te renies se tij ne mekat e vdekje, dmth i ndare perjetesisht nga Perendia. Pikerisht Perendia, pasi ju shfaq popullit te tij, jo ne forme apo imazh, por ne fuqi dhe me Ze nga Qielli, e mesoi dhe urdheroi popullin e tij, qe te mos praktikoje ASGJE, qe llogjika e njeriut, perpiqet te interpretoje dhe perceptoje rreth te Plotfuqishmit. Perendia eshte Fryme, tha Jezusi, dhe Adhurohet ne Fryme. Ti, i tha Jezusi Nikodemit, nuk e SHEH EREN nga vjen dhe ku shkon, por kur shikon majat e pemeve qe perkulen majtas apo djathas, thua fryne ERA. Pra nga VEPRIMI. Kur Jezusi ju tha apostujve, kush me ka pare mua ka pare ATIN, mendoni se e kishte fjalen per imazhin e tij fizik? Imazhi i tij ishte "Njeriu". Ai i ftoi apsotujt qe te SHIKONIN tek Ai VEPRAT e Tij, me te cilat Ai permbushi shkrimin, ligjin dhe profetet. Gjoni thote se Fryma jep DESHMINE ne zemren tone, se Jezusi eshte Biri i Perendise. Une nuk them se nje fotografi, ne te cilen shprehet artistikisht figura e Jezusit apo pikturat e tjera te apsotujve, eshte dicka e keqe. Por une nuk pranoj kursesi qe IMAZHI Fizik, na con ne Besimin tone ne Krisht, sepse kete nuk e meson fjala profetike e Perendise. Une ju zgjodha juve, ju tha Jezusi apsotujve.. Ai qe na zgjodhi, na dha edhe "sy" edhe "veshe", per ta njohur e dijguar te perjetshmin, Zotin e Lavdise,Jezu Krisht. Prandaj Jezusi ju tha apsotujve, juve JU ESHTE DHENE, ndersa ATYRE JO. Cfar na eshte dhene? 2Pjetri:1:3.


" Duke qenë se fuqia e tij hyjnore na DHUROI TE GJITHA ATO QE DUHEN që i takojnë jetës dhe perëndishmërisë, me anë të njohjes së atij ( Jezusit) që na thirri me lavdinë e me mires. me anë të të cilave na u dhuruan premtimet e çmueshme dhe shumë të mëdha, që nëpërmjet tyre të bëheni pjestarë të natyrës hyjnore te Perendsie..."

[deshmuesi]

.

12. Përsëri, një imazh paratregon diçka që është për të ndodhur, diçka të fshehur në një mister dhe hije. Për shembull, arka e beslidhjes është një imazh i Virgjëreshës së shenjtë dhe Hyjlindëses, siç janë dhe shkopi i Aaronit dhe qypi me manën. Gjarpëri i bronxtë është tipizim i kryqit dhe Atë që shëroj kafshimin e lig të gjarpërit duke u varur në atë. Hiri i pagëzimit është sinjifikuar me renë dhe ujrat e detit.

13. Përsëri, gjëra që tashmë kanë ndodhur kujtohen me anë të imazheve, ose për arsye të frymëzimit mrekullues, ose nderimit, ose turpit, ose të inkurojojë ata që shikojnë në to për të praktikuar të mirën dhe për t’ju shmangur të ligës. Këto imazhe janë dy llojesh: ose janë fjalë të shkruara në libra, ashtu si Perëndia kishte ligjin të gdhendur në rrasa dhe dëshironte që jetët e njerëzve të shenjtë të kujtoheshin, ose tjetër, ato janë imazhe materiale, ashtu si qypi me manën, ose shkopi i Aaronit, të cilat duhet të ruheshin në arkë si një kujtim. Kështu, kur ne kujtojmë ngjarje dhe vepra të mira nga e kaluara, ne përdorim imazhe. Ose hiqi fare këto imazhe dhe përbuz autoritetin e atij që urdhëroi që të bëhen, ose për ndryshe pranoi ato në mënyrën dhe me nderimin që ato meritojnë. Duke folur në mënyrën e duhur, le ta marrim në konsideratë çështjen e adhurimit.

Menyrat dhe praktikat njerzore, Perendia ne psalmet e Davidit i quan, rruget e njeriut. Dhe diku po tek psalmet Perendia thote: Rruget e njeriut nuk jane si rruget e Perendise. Autori ketu, vecse paraqet rruget dhe menyrat njerzore, duke i ngatruar me rruget dhe menyren e Perendise. Menyra dhe rruga e vetme e Perendise eshte Jezus Krishti.

[arbereshi_niko]

Ikona si pikenisje eshte nje koncept bizantin, por jo vetem pasi edhe kisha romano-katolike i nderon njolloj, po keshtu edhe ajo kopte,armene,etj …
Sipas tradites i pari ikonograf eshte Shen Llukaj ungjillor, kjo tradite i ka fillimet e dokumentuara ne periudhen ikonoklaste (730-843).
Ku nga shek. VIII filluan kerkime shume serioze per vleresimin e drejte te kesaj tradite sa antike aq edhe apostolike.
Shume dokumente te shpien ne ekzistencen e pesonave qe fillimisht u preokupuan qe te fiksonin ne memorien kolektive, trajta te figurave qe
silleshin rrotull Krishtit pergjate jetes se tij.
Keshtu duke kontrubuar ne konservimin e aspektit tokesor te tyre.
U arrit deri aty sa te permendej nje peshqir, mbi te cilin Krishti te kete fiksuar efigjen e tij, si nje dhurate per mbretin Abgar V te Edeses (Mesopotami).
Ndryshe e njohur me “imazhin e Edeses”.
Ritratet e bera nga Shen Lluka jane ruajtur per shekuj ne Rome dhe Jeruzalem, duke krijuar edhe mundesine e nje riprodhimi (replikash).
Teologet zgjodhen Shen Llukaj pasi ishte nder ugjilloret ai qe pershkruante ne menyre te detajuar ne lidhje me personat e shenjte.
Nder te tjera kujtojme qe ishte pikerisht ai ku vet e thote qe u mundua te pershkruante besnikerisht dhe te permblidhte informacjone
mbi “deshmitare okulare te ngjarjeve” ( 1,1-4 ).
Ishte ne fakt i vetmi qe pershkroi imtesisht mbi jeten e Virgjereshes Mari dhe mbi femijerine e Jisu Krishtit,
nga ana tjeter zanati qe ai ushtroi si doktor, i lehtesonte shume pikturimin, pasi qe ky zanat konsiderohej si i domosdoshem ne ilustrimin e bimeve mjeksore.
Me e vjetra deshmi qe ka mberritur deri me sot, eshte ajo e traktatit mbi imazhet e shenjta i Andreas nga Kreta (shek. VIII) ku autori deklaron me siguri
origjinalitetin ne ritratet e bera nga Shen Lluka…
Krejt e kunderta e asaj qe thoshte Giuseppe Flavio ne Testimonium Flavium.
Rezulton shume interesante deshmia e Simeon Metafraste ( 950-1022 ) qe ne Menologun e tij ( agiografine ) duke u perqendruar
sipas kronologjise se kalendarit liturgjik, i atribuon Shen Llukaj –t ( studime te Elades ) qe ne veprat e tij perdori “dylle dhe ngjyra”
qe ndryshe njihet me emrin “piktura ne enkausto” me e perdorur ne antikitet e deri ne periudhen proto-bizantine,
perpara qe te hyjne ne perdorim ngjyrat e ujit ( tempera o akuarelat ).
Me kete demostrohet nje njohuri e padiskutueshme (te pakten per nje agiograf ) ,
ne transformimin e praktikes artistike ,
kjo le te mendojme qe ai njihte ndonje pikture qe i kishte shpetuar periudhes ikonoklaste…
midis kompeticjonit ( rivalietetit ) qe lindi ndermjet Romes dhe Jeruzalemit, se kush mund te kishte origjinalet e ikonave te Shen Llukaj-t .
Nikolao Maniacuzio (1145) thote qe ritratet e bera kane origjine greke .
Keshtu u provua ( u vendos ) qe Shen Llukaj kishte stilistike dhe karakteristika te nje ikonografi bizantin (ante literam), si nje piktor ikonash
te bera mbi derrase ( kryesisht drure te palmave ).
Studiuesi latin Burgundio nga Piza (1153) realizon nje perkthim te Traktatit mbi Besen Orthodhokse te Joan Damaskenit,nder te tjera
duke u bazuar mbi nje doreshkrim ne greqisht, te shkrojtur prej Andreas nga Kreta
ku flitej per origjinalet e ruajtura ne Rome dhe Jeruzalem.
Me kete u gjet nje atoritet zyrtar, ai i Tommaso d’Aquino ku Joani i permend elementet teorike qe afermojne rendesine dhe
domosdoshmerine per respektimin e tradites dhe te nderimit te imazheve
( figurave ) te shenjta.


Ka nje numer ikonash qe kosiderohen te Ugjillorit Llukaj:
1- Theotokos , ne kishen orthodhokse siriane ne Jeruzalem.
2- Shen Maria kostantinopolitane, ne baziliken e Padoves.
3- Theotokos e Vladimirit, ne galerine Tret’jakov ne Moske.
4- Madonna Nera, ne Baziliken “San Nicola” te Barit.
5- Virgjeresha e çestokoves, qe ruhet ne Poloni.

Ka edhe te tjera, por ajo qe vlen te permendet qe ikona i ka fillimet qe me oret e para te krishterimit ku behet mjet-tranzit qe afron njeriun me Krijuesin.
Ikona “Mrekulliberese”, qe ndryshe njihet me emrin Mandiljon o Akeropita, qe do te thote “ jo e bere nga dore njeriu “ eshte nje ikone e shek. X
eshte nje replike (kopjo) e asaj qe u fol me lart, ku vet figura e Krishtit u fiksua mbi ate shami…, ku dokumetet e fundit e gjejne ne Kostantinopoje
deri ne grabitjet qe pasuan nga kryqezata e katert…
Nje nga ikonat me te njohura sot eshte ajo e “Trinise se Shenjte” ( 1410 ) e ikonografit te madh rus Adrej Rublejev (sot shenjt
I kanonizuar ne vitin 1988) ku ka kohe qe eshte bere objek studimi.

Pershendetje