Mbretit te Shqiptareve: historia e Ahmet Zogut

[daniel00]

Kush ishte Ahmet Zogu?

Themeluesi i gjenealogjisë së njohur të këtij mbreti Zog quhej thjesht Zogu. Cub shumë i fuqishëm dhe kriminel fort i njohur, ky Zogu i parë qe bërë i tmerrshëm në Mat, fshati i tij i lindjes, si dhe në fshatrat përreth. Qeveria e sulltanëve të Kostandinopojës diti ta bëjë për vete këtë cub dhe i dha për më tepër titullin e beut si titull fisnikërie. Më pas, pasuesit e këtij Zogu morën edhe titullin më të lartë, atë të pashait. Zogut të parë pra iu njoh pushteti mbi Matin dhe rajonin përreth. Iu besua në mënyrë të posaçme përkujdesi për të shtypur katolicizmin në vendet që u vunë nën administrimin e tij. Duhet shënuar se përgjithësisht, qeveria e Turqisë u jepte tituj dhe funksione cubave e kriminelëve.

Është pikërisht ky Zogu, dhe më pas bijtë e nipërit e tij që, etapë pas etape, detyruan nëpërmjet forcës fshatra të tëra si Predhi, Macukulli, Kulla e Pashës, një pjesë e Lurës, etj. të braktisin fenë katolike e të shndërrohen në myslimanë. Njeri i dhënë pas tërë mizorive dhe plaçkitjeve, stërgjyshi i mbretit të sotëm të Shqipërisë terrorizonte krejt rrethinat. Deri vitet e fundit, në oborrin e banesës së Zogollinjve në Mat lulëzonte e shëndetshme – e ndoshta ekziston edhe sot – pema tradicionale në të cilën u varën tërë ata katolikë dhe tërë ata njerëz të gjykuar si kundërshtarë të kësaj familjeje... Përfundimisht, duke lënë Matin për të shkuar në Tiranë, ky stërgjysh famëkeq u vra në këtë qytet para gati njëqind e njëzet vjetësh tek mbante në kurriz një thes mbushur me objekte të vjedhura në treg. Dhe është qesharake të thuhet që pasuesi i këtij individi ka ngritur kohët e fundit në Tiranë një monument mbi varrin e atij ish stërgjyshi.

Sa për edukimin që mbreti i Shqipërisë mori në familjen e tij, ky edukim bëri që në shpirtin e tij të hedhë rrënjë duke iu futur në mënyrë të natyrshme edhe në gjak, urrejtjen ndaj katolikëve në Shqipëri, përndjekja dhe shkatërrimi i tyre. Historinë e stërgjyshërve të tij ai e shihte të vaditur me gjakun e katolikëve dhe të kundërshtarëve të familjes së tij, derdhur aq bollshëm.

Për të plotësuar këtë urrejtje anti të krishterë, mbretit Zog iu deshën jo më shumë se “tre” vite studimi të bëra në gjimnazin Nemunei Terekki në Konstandinopojë, ku me përjashtim të atij tërbimi satanik kundër katolikëve dhe të njëfarë ligësie bizantine, nuk pati ndonjë përparim të dukshëm në studime të tjera. Thjesht kohëzgjatja e këtyre studimeve prej tre vjetësh lejon të gjykohet se sa kulturë kishte ai!...
Kur Zogu sapo mbushi moshën 19 vjeçare – për aq sa mund gjykohet për këtë moshë nga sa thoshin vetë familjarët e tij, përderisa nuk kishte gjendje civile – qeveria e sulltanit kërkoi të merrte frytin e këtij edukimi të dhënë, si dhe të konkretizonte urrejtjen që Zogu kish mësuar aq mirë. Më 1912, qeveria turke i dha gradën e majorit dhe i besoi 4000 pushkë. Kostandinopoja kish frikë se mos revoltoheshin fiset katolike dhe veçanërisht Mirditorët, gjë që e kishin bërë shumë herë. Një rebelim i ri do mund të sillte si rezultat çlirimin e krejt Shqipërisë nga sundimi turk sepse qeveria turke nuk do mund ta shtypte dot.

Ahmet Zogu u ngarkua pra për të shpërndarë 4000 pushkët tek besnikët e tij të Matit dhe nëse katolikët ngriheshin në revoltë, ai duhej të bënte qëndresë derisa të vinte ushtria e sulltanit.

Ja pra cili ishte ai njeri! Ja pra ai Ahmet Zogu që do mbretëronte dhe mbretëron edhe sot në Shqipëri! Dhe ky, u dashka të na ngjallë mes Shqiptarëve dashurinë për bashkimin e kombit, dashurinë për atdheun! Dhe ky, siç u betua faqe dynjasë, u dashka të na mbrojë fenë e minoriteteve!... Për fat të keq, është politika e gabuar fund e krye e qeverisë së një kombi fqinj që i imponoi popullit shqiptar këtë gjë të bukur! Dhe kjo qeveri ia imponoi një populli i cili as që donte
t’ia dinte për një mbret, e aq më pak për një mbret Zog!... Thuhet se sot, njerëzit e kësaj qeverie të huaj e kanë vënë re gabimin trashanik që kanë bërë! Por, me të vërtetë, është shumë vonë!...

E kush nuk e di nga ana tjetër se mbreti Zog çeli udhën drejt pushtetit mbretëror më të lartë vetëm falë atentateve e vrasjeve që ka kryer duke paguar kriminelë, për të zhdukur tërë ata kundërshtarë të tij të çarmatosur! ...


***


Gjithkush mund të lexojë lajmet e pakta që gazetat japin herë pas here për Shqipërinë : dhe u zihet besë kollaj atyre çka thuhet në gazeta. Të dhënat që botojnë burojnë megjithatë, gati përherë, nga vetë qeveria e Shqipërisë. Por duhet bërë kujdes për të mos u besuar!...

Nga ana tjetër, kushdo pandeh se në Shqipëri - qëkurse ky vend po qeveriset prej Zogut -, gjithçka është e trëndafiltë, dhe se Shqipëria është tashmë e modernizuar. Nuk ka gjë më të rremë. Në fakt, Zogu bën jetën e një sulltani të vërtetë turk, kurse populli lëngon në mjerim. Duhet shkuar në vend, për ta parë me sy dhe me mendje të çlirët nga çdo paragjykim dhe nga çdo predispozitë. Nuk duhet gjykuar thjesht nga një banket i shtruar nga Zogu apo nga një prej ministrave të tij për ndonjë personazh që viziton Shqipërinë. Nuk mund të shihet mjerimi i një populli përmes pasqyrës së një Fordi apo të një Renaulti që ecën me shpejtësi për t’i çuar vizitorët një hotelin më të mirë të ndonjë qyteti shqiptar. Duhet zbritur nga automobili, dhe duhet depërtuar në banesat e fshatarëve e të malësorëve. Atje mund të shihet me sy dhimbja dhe mjerimi që mbretërojnë në këto familje të zhveshura nga krejt të ardhurat falë vjedhjeve e shpërdorimeve të mbretit të tyre dhe të satrapëve që ka përreth.
E kush nuk kujton me tmerr e urrejtje atë çka ndërmori qeveria e Zogut ndaj katolikëve të fisit të Dukagjinit e të Pukës!

Sipas një plani të studiuar mirë, Zogu nisi të shkelë me këmbë çdo të drejtë të këtyre fiseve. E bëri me qëllimin më të urryer për të shkaktuar një revoltë të armatosur. Dhe ia arriti planit të neveritshëm. Në nëntor 1926, shpërtheu në ato male revolta kundër qeverisë. Zogu thirri menjëherë disa prijës myslimanë të shitur e fanatikë nga Dibra, Shkodra, Mati e Luma. I detyroi të shkonin e të nxisnin besimtarët e krahinave të tyre për të rrëmbyer armët e për të mbrojtur gjoja fenë e tyre myslimane kundër katolikëve të fiseve në revoltë, për t’i parë këta të godisnin myslimanët, bashkëpatriotët e tyre, në emër të zhdukjes së islamizmit nga Shqipëria. Nuk mund të imagjinohet se deri në ç’pikë kulmore u nxit nga regjimi fanatizmi i tërbuar i masave myslimane të atyre trevave, në vetvete aq paqësore. Dy fiset katolike të përmendura u sulmuan e goditën nga lloj-lloj bandash të armatosura.

Pas një luftimi të denjë, fiset në revoltë u detyruan të dorëzohen. Kurrë, asnjë vend i rebeluar në rajone armike e barbare nuk ka qenë trajtuar nga ngadhënjyesit me një mizori të përngjashme. Tërë fshatrat që përbënin fisin e Dukagjinit dhe atë të Pukës u rrënuan plotësisht dhe u shkatërruan me themel. Kush nuk donte apo kush nuk mundi të largohet jashtë atyre zonave u vu nën hekura dhe iu nënshtrua torturave. Gra e fëmijë njohën poshtërime çnjerëzore dhe u lanë të vdesin urie e nga të ftohtit.
Tragjedia përfundoi me ekzekutime kapitale. U dënuan me vdekje, me varje, dymbëdhjetë burra nga të këtyre fiseve. U dënuan po ashtu me vdekje dy priftërinj të pafajshëm katolikë. I pari – që nuk do harrohet kurrë – ishte abati Gjon Gazulli. E varën në Shkodër më 5 mars 1927. Po japim këtu fotografinë e tij dhe atë të krimit të tmerrshëm.
Prifti tjetër i dënuar me vdekje ishte Stefan Vjerdha, ndëshkimi i të cilit u shndërrua në burgim të përjetshëm.



Françesk Karma
Prift shqiptar i mërguar.

[Rina_87]

Mbreti Zog ishte një duhanpirës i pandreqshëm

Një ditë nga jeta e mbretit Zog, si jetonte në pallatin e tij mbretëror

Publikuar me: Martë, 13 Tetor 2009 10:04

Rrëfimi biografik i mbretit Zog nga profesori Jason Tomes vazhdon në numrin e sotëm të gazetës “Tirana Observer” me detajet dhe të gjitha hollësitë nga një ditë e zakonshme në kompleksin mbetëror. Por profesori anglez ka shkuar më tej duke iu referuar edhe të gjithë kontekstit social që rrethonte pallatin e mbretit të parë të shqiptarëve, duke iu referuar në disa raste edhe përshtypjeve që u kishte lënë të huajve, të cilët kishin kaluar kohë në kryeqytet dhe kishin pasur rastin që të vinin re sjelljen e mbretit. Atmosfera gjithsesi nuk ishte shumë e sigurtë pasi Ahmet Zogu gjithsesi kishte frikë nga gjakmarrja dhe sipas autorit anglez ai dilte rrallë në publik ose në rastin më të mirë largohej me shpejtësi nga vëmendja e publikut. Jason Tomes ka dhënë mësim lëndën e historisë dhe politikës moderne në universitetet e Oksfordit, Varshavës dhe Bostonit. Interesi i tij mbi Shqipërinë daton 25 vjet më parë, kur ai dëgjoi për herë të parë në valë të shkurtra radio Tiranën. Ai është autori i librave “Balfour” dhe “Foreign Policy” si dhe mbi pesëdhjetë artikujve për “Oxford Dictionary of National Biography”.

Kompleksi mbretëror në Tiranë përbëhej nga pallati mbretëror dhe rreth gjashtë ndërtesa më të vogla, brenda kangjellave e parmakëve të zbukuruar tek-tuk me llamba qelqi. Në fakt, pallati mbretëror ishte e njëjta vilë që ishte zgjedhur nga presidenti Zogu në vitin 1928, dhe s’kishte asgjë mbretërore në të. Kishte planin për ndërtimin e një rezidence të re, të përshtatshme për një mbret, disa kilometra në jug të qytetit. Ndërkohë, Zogu qëndronte i ngulur aty. Askund s’mund të ishte aq e përshtatshme për gardën mbretërore: 500 këmbësore dhe tridhjetë kalorsiakë që mbanin jaka të kuqe në uniformat e tyre ngjyrë ulliri. Regjimenti më i paguar në ushtri, rojet ishin rekrutuar ekskluzivisht nga dega e Zogollit të Matit.


Ato qëndronin në shërbim në portat e pallatit, jashtë dyerve dhe nën dritare.
Mbreti i kalonte ditët, pikërisht në këtë kompleks. Ai nuk e kishte problem të pranonte se pse i ishte nënshtruar burgosjes vullnetare. “S’kam asgjë kundër vdekjes në betejë”, thoshte ai. “Por nuk kam në plan të lejoj të më qëllojnë në mes të rrugës si qen”. Ai pretendonte se i detyrohej Shqipërisë të merrte masa të forta parandalimi, sepse ai donte të bënte shumë për vendin e tij para se të vritej, siç priste vërtet se do ndodhte. Betejat e tij me bejlerët rivalë, kosovarët, radikalët që mbështesnin Nolin dhe rebelët dukagjinas e kishin shtënë në gjak me një sërë familjesh. Të fyerit i dërgonin herë pas herë një zarf me plumb brenda, që ishte premtim se plumbin tjetër do e merrte në zverk. Një vizitor britanik guxoi njëherë të sugjeronte se kreu i shtetit duhej të përjashtohej nga ligjet e gjakmarrjes. Guida e tij iu përgjigj: “Mbreti jonë shkëlqesi është një prej nesh, jo si mbreti juaj”.

Ndaj, Zogut iu kthye në zakon të qëndronte larg dritareve, të shihte me kujdes çatitë e ndërtesave përreth dhe të nxirrte revolverin e tij prej shenjës më të vogël të trazimit. Edhe brenda në pallat duhej të ishte gjithnjë në gatishmëri. Një deputet i parlamentit ishte qëlluar për vdekje në dhomën e adjutantit në vitin `32


Në fakt, ligjet e traditës e ndalonin vrasjen në shtëpi. Kur armiqtë takoheshin si i zoti i shtëpisë dhe i ftuari etiketa kërkonte mirësjellje. Mbreti pra mund të përballej edhe me armiqtë më të këqij. Gjatë intervistave veçanërisht të pazakonta ai mbante një revolver të mbushur nën një shami mbi tryezë, pranë dorës së djathtë, në rast se abuzohej me mikpritjen e tij. Detyrimet zyrtare nënkuptonin pastrimin e rrugëve dhe kërkimin ose evakuimin e shtëpive që ishin pranë rrugës. Njerëzit e Tiranës mund ta shihnin mbretin e tyre duke bërë përshëndetjen në paradat ushtarake në ditët e festa kombëtare. Ndërkohë që ishte e vërtetë se as në vendet e tjera masat nuk afroheshin fizikisht me mbretin, kjo distancë binte më shumë në sy në një qytet të vogël sesa në metropolet moderne. Kur Zogu mori pjesë në një pritje të inaugurimit të ndërtesës së re të Legatës së SHBA-së në vitin 1930, diplomatët e panë të çuditur teksa ai rrëshqiti nga makina, rendi në ndërtesë, dëgjoi fjalimin dhe u zhduk po aq shpejt sërish. Hapja e parlamentit ishte njësoj e nxituar në ato raste të veçanta kur ai mbante fjalimin e mbretit, personalisht. “Të huaj këtu shijojnë herë pas here çaste talljeje me të”, ankohej Rose Wilder Lane, shkrimtarja amerikane që jetonte në Tiranë dhe që u bë mikja dhe admiruesja e tij.

Herë pas here, kishte ndonjë shfaqje të papritur të mbretit, kur Zogu bënte shëtitje të shkurtra përkrah nënës së tij, përmes kopshtit trekëndësh ndërmjet rezidencave të tyre. Ky park në miniaturë ishte si kopsht bashkiak, me trëndafila dhe stola, ku shoqëria alla-franga vinte të dielash pasdite. Me Sadijen në krahun e tij, ai ishte i sigurt nga vrasësit që respektonin Kanunin. Raste kur dilte nga qyteti ishin të rralla, zakonisht për të shkuar në Mat me motrat e tij, për të ngrënë drekë në shtëpizën e tij në Qafështamë. Ekskursionet kryheshin në rrugë të ndryshme çdo herë, shpërndaheshin informacione false, bëheshin kontrolle për bomba dhe ndryshohej itinerari në momentin e fundit.

Shumë shqiptarë supozonin se mbreti, herët a vonë do kishte fatin e Esat Pashës apo Ceno Bej Kryeziut, ndaj kujdesi i tij nuk u dukej aspak i habitshëm. “Një njeri me armiq është si një lepur në strofullën e tij që duhet të vëzhgojë për një kohë të gjatë me kujdes për të kaluar rrugën”. Njerëzit e fuqishëm kishin jetuar gjithnjë brenda mureve dhe vetë-burgosja ishte shpeshherë forma e vetme e mbrojtjes për një njeri në gjak.
Eksperienca të këtij lloji kishin krijuar dhe fjalën e urtë, “Pushka s’pyet për trimëri, pushka vret”. Ishin kritikët e jashtëm, ata që akuzonin Zogun për burracakëri dhe paranojë. William Seeds ndjeu nevojën të hidhte poshtë këtë këndvështrim të zakonshëm:

Ai nuk është tirani i zbehtë që dridhet në pallatin e tij, siç e përshkruajnë disa; ai ka në favor të tij rininë, pamjen, fuqinë fizike dhe minierat më të admirueshme të mundshme; ndërkohë që është fakti që e ka shpallur veten në luftë, si për të marrë respektin e të mëdhenjve të fiseve të egra në marrëdhëniet personale me të, pavendosmëria dhe mungesa e principeve që e bëjnë përpjekjen e tij të vogël në trajtimin e politikave të larta.

Nëse Zogu ia kishte idenë e qindra njerëzve që mund ta vrisnin ai nuk mund të quhej paranojak. Rose Wilder Lane protestoi, “Nëse ai del në rrugë nuk do jetonte më shumë se dhjetë minuta dhe nëse ai merr fund, Shqipëria është e marrë fund”.

Frika e mbretit për jetën e tij mund edhe të ketë qenë e ekzagjeruar. Liderë të tjerë kombëtarë mund t’ia besonin mbrojtjen e tyre policisë; Zogu e shihte si të nevojshme që të kujdesej vetë për çdo detaj të mbrojtjes së tij.

Të dërguarit diplomatikë të Italisë dhe Jugosllavisë gjithashtu përpiq
eshin ta trembnin duke u kaluar shërbimeve sekrete informacione për komplote në radhët e emigrante shqiptarë. Zogu e dinte se ishte i rrethuar nga spiunë italianë, të cilët do mund t’i jepnin informacione shumë të rëndësishme Hasan Prishtinës, nëse Musolini vendoste të ndryshonte lidershipin e Tiranës.

Zogu nuk u ankua kurrë për kërcënimet që merrte. “Incidente të tilla ndodhin”, thoshte ai. “Këto janë rreziqe që i kanosen çdo kreu shteti”. Meqë dalja jashtë ishte aq e rrezikshme, ai preferonte të rrinte në pallat. Kompleksi kishte një fushë tenisi dhe palestër, edhe pse mbreti s’i përdorte shpesh ato. Shqiptarët e modës së vjetër nuk e kuptonin pse perëndimorët bënin palestër vazhdimisht. Sporti ishte tipar i shoqërisë evropiane për të mbajtur trupin në formë, gjithsesi Zogu nganjëherë e merrte raketën e tenisit. Ato që lavdëronin lojën e tij nuk njihnin ndonjë standard krahasimi.

Rutina e zakonshme e këtij gjeniu duhanpirës ishte gjithçka përveç se e shëndetshme. “Ai ishte një oxhak njerëzor”, kujtonte një reporter. “S’kam parë njeri të pijë aq shumë duhan dhe pa ndërprerje”.[SIZE="4"] Sipas këtij burimi, Zogu pretendonte se në 1920-ën e kishte zakon të pinte 250 cigare në ditë. Kjo i bie 15 cigare në orë. Mbase duhanpirës të tjerë po aq të vullnetshëm mund të gjykojnë më mirë nëse një nivel i tillë konsumi duhani është fizikisht i mundur, por të gjithë bien dakord se ai pinte shumë duhan, edhe sipas standardeve shqiptare. Gazetarët me sy të mprehtë për të kapur detajet nganjëherë vërente një preferencë për markat turke me aromë ekzotike, por të tjerë thonin se ai s’ishte aq përzgjedhës për sa kohë diçka përmbante nikotinë.

Zogu thoshte se ngrihej në gjashtë të mëngjesit e shtrihej në mesnatë. Ai normalisht ishte në studion e tij të mbingrohur në orën tetë të mëngjesit dhe plani i tij i punës zgjatej në 14 orë në ditë. Një poet zogist e perifrazoi në vargje, “lumi s’fle, deti s’fle, po ashtu nuk fle as mbreti”.

Ushqimi vinte nga pallati i nënës mbretëreshë në një kuti të mbyllur sepse ai kishte besim vetëm tek Sadija. Zakonisht ushqimi përbëhej nga specat, oriz me mish, komposto frutash, djathë i bardhë, bukë e zezë dhe byrek me djathë e arra. Ushqimi i tij i preferuar ishin patëllxhanët e mbushur.


Mbreti lexonte shumë ndaj s’kishte një kufi të qartë ndërmjet punës dhe zbavitjes. Pako të tëra me libra dhe revista vinin rregullisht nga Vjena. Ai ruante interesin e tij për historinë ushtarake, veçanërisht për periudhën napoleonike dhe një bust i vogël i Napoleonit qëndronte në tavolinën e tij të punës, përkrah një pllake qeramike të Skënderbeut. Shpeshherë pasi mbaronte ai luante e letra për para me disa prej adjutantëve dhe ministrave të tij. Këto rast shërbenin dhe për të shkëmbyer informacione informale politike. Zogu i mësonte thashethemet më të fundit nga të ftuarit e tij dhe po nëpërmjet tyre përhapte thashethemet për llogari të tij. Oborri shqiptar nuk kishte oborrtarë të asnjë lloji, ndaj dhe Zogut i pëlqente të kishte vizitorë të huaj, veçanërisht nëse këto ishin femra. Zogu e linte Tiranën zakonisht vetëm një herë në vit.

Në pik të verës, njerëzit preferonin t’i iknin klimës mbytëse të kryeqytetit. Familja mbretërore udhëtonte drejt Durrësit çdo qershor dhe kalonte pranë detit tre ose katër muaj. Zogu kishte shpresuar ta kthente Durrësin në portën e Shqipërisë. Ishte një prej porteve më të mira në Adriatik, sipas qeverisë shqiptare. Ishte pikërisht këtu në Durrës që në pritje të një ardhmeje më me influencë, Zogu kishte zgjedhur të ndërtonte pallatin e tij veror. Shumë bashki të etura për të pasur marrëdhënie të mira me Zogun i kishin ofruar atij tokë dhe shtëpi në kohën e shpalljes së monarkisë. Ai zakonisht i vinte këto prona në funksion të ministrisë që të përdoreshin si baraka ose spitale. Vila e tij e pushimeve në Shirokë për shembull, u bë shkollë për oficerët.

Askush nuk i vinte në dyshim meritat panoramike të pallatit të tij në Durrës. Pallati u ngrit mbi një kodër mbi port, me një pamje të jashtëzakonshme ku qyteti dhe deti shtrihej si në pëllëmbë të dorës. Isabel Aderson, e cila pa pallatin teksa ishte në ndërtim e sipër në vitin 1929 mësoi nga guida e saj zyrtare se shkallët e shumta ishin parashikuar që Zogu të mund të bënte stërvitje pa pasur nevojë të dilte jashtë.

Ishte karakteristikë e mbretit që të përqafonte stilin ndërkombëtar, por një udhëtar në kërkim të Shqipërisë së vërtetë u ankua se ndërtesa e parë që pa ishte “si një kazino në një prej brigjeve të Belgjikës”. Kushdo që hynte në Durrës me anije mund ta shihte pallatin. I vetmi tipar shqiptar i tij ishin kuzhinat e ndara nga pjesa kryesore e ndërtesës dhe një statujë e Skënderbeut në hyrje. Pjesa e brendshme kishte një dhomë pritjeje Louis Quatorze, një dhomë ndenjeje Empire dhe një dhomë gjumi Marie-Thereze. Korridori ishte i gjithi prej mermeri të zi.

Tavani i dhomës së muzikës ishte i derdhur në ar me motivet e një shqiponjë dykrerëshe dhe pjesa më e famshme ishte tualeti, e përbërë nga një vaskë gjigande sipas stilit romak dhe me ujin që rridhte nga buzët e një nimfe bronzi. Projekti dështonte vetëm në një drejtim. “Ai e ndërtoi pallatin për të ftuar të famshëm, por nuk pati kurrë të tillë”. Titullarët e huaj qëndruan larg tij, ndaj ai mbeti pa u përdorur. Në vizitën e tij vjetore nga Tirana, ai qëndronte disa ditë në pallat duke pritur bejlerë dhe zyrtarë vendas e më pas mërzitej duke u sorollatur në koridorret e mermerit e më pas zbriste në shtëpinë e tij disa metra më në jug. “Pallatet me mërzisin”, thoshte Zogu kur priste gazetarët e huaj në shtëpitë njëkatëshe buzë detit. Këtu, jeta e përditshme ishte më e qetë se në kryeqytet.

Buzë detit, mbreti e ndërronte kostumin e tij të zakonshëm gri me pantallonat bardha prej stofi dhe një xhaketë sportive blu. Pjesën më të madhe të kohës qëndronte në studio, një zyrë e vogël e pajisur me disa karrige të lehta, një tryezë kafeje dhe një tavolinë. Lluca ishte një problem më vete, ndaj vizitoreve femra u kërkohej të mos vishnin taka të larta. Meqë këtu vizitohej nga më pak njerëz se në kryeqytet, Zogu e përdorte shpesh telefonin. Shqipëria nuk ishte lidhur me rrjetin ndërkombëtar, por linjat ndërmjet pallateve, ministrive dhe postave të xhandarmërisë funksionin. Pasdite vonë, kur koha bëhej më e freskët luhej muzikë nga banda mbretërore dhe mbreti mund të nxirrte gramafonin e tij dhe disqet me muzikë klasike e të kërcente nën tingujt e hiteve të kohës.

Shpeshherë organizoheshin shfaqje filmash në shtëpinë e kinemasë. Motrat e tij dhe fëmijët pëlqenin të shihnin Charlie Chaplin dhe Shirley Temple. Të gjithë binin herët për të fjetur. Ndryshe nga ç’besohet, ballot luksoze, shpenzimet e tepruara dhe format e tjera të ekstravagancës nuk ishin tipar i mbretërisë së Zogut. Kushtetuta e vitit 11928 i kishte caktuar mbretit 500 mijë franga ari në vit, si dhe shpenzimet për stafin dhe udhëtimet. Nëna mbretëreshë dhe princeshat merrnin 120 mijë të tjera. Edhe pse ishte shumë më pak se shuma që i paguhej mbretërve të Rumanisë dhe Jugosllavisë, lista civile e Shqipërisë ngjante e tmerrshme në një vend, kur të ardhurat vjetore zor se i kalonin 1 milionë paund dhe ku thesari ishte gjithnjë në deficit.

Siç mund të vërenin diplomatët e huaj, shpenzimet e tij më ekstravagante ishin ato që kishin si synim të linin bejlerët në hije. Ai e kishte shumë me qejf që t’i vinte në siklet, kur bëhej fjalë për shkëmbim dhuratash. Prestigji ishte gjithashtu një motiv tjetër për të blerë disa limuzina (më së shumti Mercede-Benz). Ai nuk i ngiste vetë ato, por rrugët malore kërkonin motorë të fuqishëm. Për t’u bërë përshtypje krerëve të fiseve, mbreti ekspozonte koleksionet e tij të qilimave orientalë dhe armët antike.

Shpenzimet më të mëdha dëshmojnë se mbreti paguante trefish më shumë për çdo gjë që familja mbretërore blinte në treg. Mbase mbreti nuk e kuptonte se faturat e ushqimeve të tij fryheshin më shumë se ç’duhej; por në fakt ka më shumë mundësi që ai ta dinte shumë mirë, por dashamirësia e tregtarëve tiranas mund të meritonte një shpërblim të tillë.

aol. al

[daniel00]

Cka jan kto shpifje e mashtrime pa pik kuptimi or ti danjel. Kur paskan nodh kto masakra marramendse kundra katolikve? mos deshen sulltan enverin kto priftat

Megjithese eshte tema per Ahmet Zogun e meqe po pyet per kete prift te varur se ç'eshte , po shtoj ...

Nga Fotaq Andrea

Gazeta franceze La Croix (Kryqi) e datës 28 qershor 1933, nën titullin “Kush e qeveris Shqipërinë?” boton letrën e priftit shqiptar në mërgim Francesk Karma, ku demaskohet politika antikombëtare dhe antikatolike e Ahmet Zogut. Artikulli shoqërohet me një foto tronditëse, varjen e priftit martir Gjon Gazulli si dhe portretin e tij fisnik. Dom Gjon Gazulli, lindur në Dajç të Zadrimës më 26 maj 1893 u urdhërua prift më 5 gusht 1919.

Në çastin e varjes së tij, fjalët e fundit që tha ishin: “Jam dhe po vdes i pafajshëm. Ia fal jetën time Perëndisë për Shqipërinë. Rroftë Mbreti-Krisht. Rroftë Kisha Katolike. Rroftë Papa. Rrofshin Shqipëria dhe Shqiptarët e vërtetë”. Fotografia, e pabotuar asnjëherë, u realizua në Shkodër më 5 mars 1927, ditën e martirizimit të priftit të ri 34 vjeçar dom Gjon Gazullit, ndonëse në Shqipëri ishte ndaluar rreptësisht të fotografoheshin dënimet me vdekje.

Para disa javësh, me një shkrim mjaft të goditur, “Shqipëri e shenjtorëve”, Z. Besnik Mustafaj pasqyroi “një nga ngjarjet më të rëndësishme në historinë e qytetërimit shqiptar të të gjitha kohërave”, siç vinte ai në dukje me të drejtë: mbajtjen, në katedralen e Shkodrës, të seancës së fundit të Gjyqit Kishtar Kanonik për shpalljen “Martirë të Kishës Katolike” të 40 klerikëve e laikëve të ekzekutuar gjatë shek. XX në trojet shqiptare. I fundit që mbyllte listën e këtyre klerikëve martirë, që presin të shenjtërohen nga Papa Benedikti XVI (le të shpresojmë sa më shpejt!) është pikërisht Gjon Gazulli, viktimë e kohës së mbretërisë shqiptare.

Me një frëngjishte të rrjedhshme, me të dhëna historike interesante, si dhe me një penë të fuqishme denoncuese, prifti Francesk Karma vë mirë pikën mbi -i- lidhur me dasitë fetare në Shqipëri kur thekson në letrën e tij se masat shqiptare myslimane gjithmonë kanë dashur të jetojnë në paqe vëllazërore me katolikët, por janë krerët ata që ushqejnë urrejtjen fetare. Nga ana tjetër, kjo letër përbën një burim me interes historik dhe mjaft ide të trajtuara në të kanë një tingëllesë aktuale.
Sot, kur 40 martirët e Kishës Katolike shqiptare që presin të shenjtërohen, i bëjnë nder mbarë kombit shqiptar, nuk ka si të mos shtrohet në rendin e ditës, për të kërkuar zgjidhje të shpejtë, edhe çështja e shenjtërimit të martirëve të Kishës Ortodokse shqiptare, Nolit, Petro Nini Luarasit, Papa Kristo Negovanit me shokë, që të gjithë e mbi të gjitha iu përkushtuan me shpirt e patriotizëm të flaktë Çështjes së madhe kombëtare shqiptare, ringjalljes e përparimit të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar.

Po japim më poshtë të përkthyer të plotë letrën e priftit Francesk Karma, botuar në organin francez La Croix nën moton e ImZot Gibier që thotë: “Më shumë se sa fjala e shkruar apo e folur, është shembulli ai që udhëheq botën. Mund të vihet në dyshim çiltërsia e fjalës, por s’ka se si të mos besohet shembulli i dhënë. Fjala është e diskutueshme, shembulli flet vetë”.

Letër e një prifti shqiptar : Kush e qeveris Shqipërinë?
Shqipëria – vend i vogël, që u zvogëlua edhe më shumë si rrjedhojë e traktateve të ndryshme ndërkombëtare në favor të shteteve kufitare – është pak e njohur në Francë. Më shumë se gjithçka tjetër, ndjej keqardhje që katolikët francezë kanë njohuri të cekët për një bërthamë katolikësh të cilët përbëjnë shumicën në pjesën veriore të këtij vendi. Mbase nuk njihen sa duhet luftërat e ndërmarra nga ata kreshnikë përgjatë shekujve për pavarësinë e atdheut të tyre, për emancipimin nga zgjedha e huaj, për fenë, kulturën dhe artet. Nuk dua të kërkoj këtu shkaqet që kanë penguar në Francë një njohje më të gjerë të këtij vendi, ose që kanë vonuar një kontakt më të ngjeshur e më të vijueshëm midis popullit tonë të vogël shqiptar dhe këtij populli të madh e të shquar të Francës.


***


Nuk është e mundur të shkruhet historia e një populli brenda kornizave të një artikulli gazete. Rrjedhimisht do të kufizohem në një relacion të shkurtër, mbështetur mbi një numër faktesh domethënëse që ndihmojnë të hidhet dritë në subjektin që dua të trajtoj.

E pakta që mund të thuhet është se në Francë, nuk janë harruar aktet heroike të katolikëve kreshnikë të fisit të Mirditës gjatë luftës ruso-turke (1855). Pikërisht në atë kohë, ata malësorë trima, falë guximit të tyre shpëtuan, gjatë betejës së Sevastopolit, një regjiment të tërë Francezësh që ishin në rrezik zhdukjeje më se të sigurt përballë sulmeve të trupave ruse. Kreshnikëritë e Mirditasve gjatë kësaj beteje fitimtare ngjallën në atë kohë admirimin e mbarë Francës. Në mirënjohje të atij akti të lartë trimërie në një rrethanë aq kritike, perandori i Francezëve Napoloni III i bëri dhuratë një shpatë Shqiptarit katolik Bib Doda, duke e emëruar atë princ të Mirditasve. Dhe që nga ajo kohë, Franca bëri çmos të mbronte Mirditasit nga tërë goditjet që Turqia ka dashur t’u bëjë. Dhe kjo mbrojtje, që atëherë, u shtri tek të gjithë katolikët e Shqipërisë, që kujtojnë edhe sot e kësaj dite me simpati e mirënjohje atë mbrojtje të efektshme.

Turqit, mbështetur në institucionet e tyre fetare, u bënë mundimtarët dhe shtypësit e katolikëve, duke u ndihmuar – le ta themi me keqardhje – në atë ndërmarrje të turpshme e tragjike brenda vetë Shqipërisë, nga disa kategori të bashkëpatriotëve tanë kaluar në islam. Fara e keqe e sektarizmit kundër katolikëve, përhapur nga Turqit veçanërisht tek paria shqiptare myslimane, prodhoi përgjatë tri shekujve frytet e veta më të këqija, dhe për fat të keq vazhdoi t’i prodhojë edhe më të helmëta qëkurse një pjesë e Shqipërisë u shpall e pavarur që para njëzet vjetëve. Për rrjedhojë, katolikët shqiptarë ndjejnë të rëndojë mbi ta një atmosferë e rëndë vdekjeprurëse.
Në të vërtetë, duhet thënë se masat myslimane shqiptare, tek ndjejnë ndoshta keqardhje që kanë lindur jashtë katolicizmit, gjithmonë kanë dashur të jetojnë në paqe vëllazërore me katolikët. Duke përfituar në të gjitha rastet për të nxitur tek ta fanatizmin fetar mysliman, janë vazhdimisht krerët ata që kanë ushqyer urrejtjen katolike.

Ndër të rekrutuarit e këtij edukimi të kobshëm turk anti të krishterë duhet të përmendim mbretin e sotëm të Shqipërisë, Ahmet Zogun.

http://www.proletari.com/forumi/view...hp?f=37&t=1978

[DYDRINAS]

Fjala e Mbretit Zog, mbajtur në Pralamnt, pas betimit që bëri si mbret i shqiptarve:

"Zotni Kryetar dhe asamblista. Në mesazhin që ju drejtova para disa ditëve, ju përshëndetja duke ju uruar sukses Ju Etërve të Kombit.

Sot po ju drejtohem si shok, bashkëpunëtor të idealit të përbashkët. Nëse në fjalimin tim nuk do të gjeni fjalët e nalta të krenave të ndershëm të stolisur me Kunorë, të mos çuditeni. Se unë shoh në Kryesinë e Shtetit Shqiptar, në cilindo titull qoftë, shembëlltyrën besnike të popullit dhe shërbyesin e palodhur të Atdheut. Sot, në minutën kur ngarkohem me detyrën e rëndë dhe të naltë të shtetit, prej vullnetit e dëshirës së popullit të shfaqur me vendimin e ndërgjegjes Suej, do të veproj duke marrë parasysh përgjegjësinë morale, të cilën herët a vonë di ta çmojë populli shqiptar, për lartësimin e vendit.... (vazhdon fjala e Mbretit). Bota e ka marrë vesh se po të lihen të qetë edhe bijtë e Shqipërisë. mund të krijojnë një shtet. Mbas sotit detyrën e kemi më të rëndë, se duhet t' i tregojmë botës se edhe shqiptari, si çdo popull i qytetëruar, mund ta marrë kulturën, e cila është pasuria e të gjithëve dhe ideali i botës mbarë. Vetëm në këtë mënyrë, duke i siguruar vendit tonë një të ardhme të lirë, mund të paguajmë një detyrë historike. Në regjimin e ri Shqipëria ka për të qenë një faktor paqësor në Ballkan. Relacionet që ekzistojnë sot me shtetet fqinje e dashamirëse, shpresojmë se do t'i forcojmë edhe më tepër. Unë, bashkë me ju shokë të mi, jo vetëm që do të mbrojmë të drejtat kombëtare, por edhe kur të jetë nevoja, me ju bashkë do ta shtyjmë popullin trim shqiptar për t'ia arritur qëllimit të lartë, atë ideal që na ka falur natyra e na i ka shënuar historia, duke lartësuar vendin në sheshin e qytetëruar. Si të mbaroni detyrën e shenjtë, të ktheheni në vendet tueja e t'i thoni popullit Sovran se Prijsi i tij e sheh veten si çdo shqiptar. Me sa shpejtësi dhe entuziazëm e keni vënë në Fronin e Gjergj Kastriotit, aq me shpejtësi e kënaqësi keni për ta gjetur gjithmonë gati për t'i sakrifikuar të gjitha, nëse është nevoja, edhe jetën mbas dëshirës të tij dhe për të mirën e vendit. Zotninj, dalshi faqebardhë para historisë!"

[Alti Elezi]

“Si u kurorëzua mbret Ahmet Zogu dhe pse injoroi Qemal Ataturku”


Historiani i famshëm anglez, Jason Tomes,sjell detaje për ceremoninë e mbretit Zog
një pjesë nga biografia e Ahmet Zogut, shkruar nga profesori anglez i Oksfordit, Jason Tomes.

Detaje dhe të panjohura rreth ceremonisë së kurorëzimit të Ahmet Zogut, për herë të parë si mbret i shqiptarëve, por edhe reagimet e shumta që erdhën nga qeveritë evropiane ndaj këtij akti dhe se si erdhi në pushtet Zogu.

................Ceremonia e kurorëzimit ishte planifikuar për në orën pesë, por në katër e gjysmë dhoma e bardhë e parlamentit ishte mbushur plot. Nga dritaret e lartë rrezet e diellit binin mbi deputetët, punonjësit civilë, kryetarët e fiseve frakët dhe festet prej leshi të bardhë. Krerët e misioneve të huaja ishin gjithashtu të pranishëm, edhe pse përpiqeshin të mos binin në sy. Rasti ngrinte pyetje të vështira protokolli, ndaj duke reflektuar verdiktet pezull të qeverive të tyre, diplomatët kishin zgjedhur veshje mëngjesi, pa dekorime. Për të dëshmuar se pjesëmarrja e tyre ishte informale ato u rrasën në turmën e mbledhur në hollin modest, duke ua lënë hapësirën e rezervuar për to korrespondentëve të “Associated Press”. Vështrimet kapën mbërritjen e tetë makinave të mbushur me zyrtarë italianë të veshur me uniformat ngjyrë vjollcë dhe floriri. Verdikti i qeverisë së tyre s’ishte vënë ndonjëherë në dyshim. Ministri jugosllav, Dr Mikhajloviç nuk dukej gjëkundi ndërkohë – mesa duket po bënte akoma pushimet e verës – ndaj kjo s’linte shumë dyshime për qëndrimin e qeverisë së tij. Pak më tej një trumbetë oshtinte dhe një makinë e hapur me një eskortë kalorësiake filloi të afrohej përmes rrugëve të ngushta nën një sërë harqesh triumfale të zbukuruara me monogramin “AZ”. Nga një anë qëndronte Xhemal Aranitasi, Komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë dhe nga tjetra Luan Xhilardi, Inspektor-Gjeneral i Ushtrisë. Qindra flamuj të lirë ishin importuar nga Italia në mënyrë që çdo familje të mund të kishte mundësi të zbukurohej me shqiponjën e zezë në sfondin e përgjakur: standard i Skënderbeut. Degët me gjethe të gjelbra, të sjella nga malet dhe që kishin filluar të zbeheshin zbukuronin dyert e dritaret e kasolleve prej balte. Qilimat shumëngjyrësh turq, vareshin nga ballkonet e vilave më të begata. Posterat e pikturuar me dorë që shtriheshin në gjerësinë e rrugës shkruanin “Asambleja Kushtetuese dhe Monarkia”. Bëhej fjalë për detaje të një procesioni të zakonshëm, por ato që s’ishin mësuar me mënyrat e “Shpëtimtarit të Kombit” e shihnin skenën si një spektakël kurizo, duke qenë se përveç rreshtave të ushtarëve rrugët ishin thuajse bosh. Ishte e çuditshme që një njeri gjoja i ngjitur në fron me vullnetin e njerëzve nuk kishte qenë në gjendje të hynte në kontakt më të afërt me to, por Zogu duhej të kujdesej për sigurinë. Ai e linte të kuptohej këtë duke mbërritur ose shumë herët ose shumë vonë në angazhimet publike. Parada e shkurtër hyri në sheshin “Skënderbej” dhe u ndal në pjesën jugore. Tashmë ishte pesë pa njëzet. Një njeri i hollë në një uniformë ngjyrë ulliri zbriti nga makina, u përshëndet me presidentin e Asamblesë Kushtetuese dhe eci gjallërisht në shkallët e korridorit qendror. I zbehtë dhe nervoz ai u ngjit në podium duke zgjatur dorën e djathtë për të mbajtur kushtetutën. Dhoma u mbush me britma gëzimi, të cilat ai i përshëndeti me përkulje të lehta nga e djathta në të majtë. Më pas, teksa nderimi i armëve jashtë krijonte një zhurmë shurdhuese ai bëri betimin mbi Kuran dhe Bibël.

“Unë, Zogu i Parë, Mbreti i Shqiptarëve, me rastin e ngjitjes në fronin e mbretërisë së Shqipërisë dhe marrjes në duar të pushteti mbretëror betohem përpara zotit të plotfuqishëm që të ruaj unitetin kombëtar, pavarësinë dhe integritetin territorial. Unë do t’i bindem kushtetutës dhe do veproj konform dispozitave të saj dhe ligjeve në fuqi, duke mbajtur gjithnjë parasysh vullnetin e njerëzve. Zoti më ndihtë”
Në këtë moment të së shtunës së 1 shtatorit 1928, presidenti Ahmed Zogu u bë Madhëria i tij Mbreti Zogu I dhe Evropa fitoi mbretërinë e saj më të re dhe mbretin e vetëm mysliman. Ai kishte menduar seriozisht të vetëquhej Skandërbegu III, por pasardhësit e tij direkt në Itali kishin pretenduar të drejtë ekskluzive mbi emrin. Mbreti Ahmed ngjante shumë islamik, ndaj ai zgjodhi të adoptonte mbiemrin e tij. Në mënyrë të pashmangshme, Zogu I Mbret i Shqiptarëve, nganjëherë përkthehej si “Zogu i Parë, Mbreti i Bijve të Shqiponjës”. Sipas rregullave gramatikore shqiptare, kur emri Zog paraprihej nga një titull ose pasohej nga një numër rendor përfton formë të pashquar dhe humb shkronjën fundit.
Monarku i ri e firmosi betimin dhe mbajti një fjalim të shkurtër me tone të thella sinqeriteti. Ai shprehu qëllimin dhe nderin për t’i shërbyer Shqipërisë sa më mirë të jetë e mundur dhe nëse shfaqej e nevojshme të jepte jetën për të. “Bota e ka kuptuar se nëse Bijtë e Shqiponjës lihen në paqe ata mund të ndërtojnë një shtet”. Fjala e tij ishte e shkurtër por efektive. “Zotërinj, dalshim faqebardhë në sytë e historisë”. Nuk kishte mbërritur akoma ora pesë kur mes brohoritjeve “Rroftë Mbreti”, ai shpejtoi hapat në korridor me ndihmësit që përplaseshin me njëri tjetrin duke u përpjekur të ruanin ritmin. Në atë që tani ishte Pallati i Ri Mbretëror, e prisnin gjysmë duzine princesha dhe nëna e tij. Gjashtë ditë pushimi publik pasuan. Fishekzjarrët shkëlqyen terrin para pallatit. Delet u therën në prag të pallatit. Aeroplanët italianë hodhën shirita dhe konfeti. Gjashtë kolonelë u promovuan në rang gjeneralësh. Dy mijë të burgosur u falën dhe punonjësit e shtetit morën një rrogë mujore shpërblim. Qytetet e mëdha nxituan t’i ofrojnë mbretit prona që të mos dukeshin jo besnikë. Çdo dyqan dhe kafe vari në mur foton e tij, nëse nuk bënte kështu merrte një gjobë prej 50 frangash. Edhe myslimanët e devotshëm duhej të tejkalonin kundërshtimin e tyre ndaj riprodhimit të imazheve njerëzore dhe të blinin një portret standard. Çdo shenjë entuziazmi të vërtetë errësohej nga përpjekjet e sforcuara për të marrë aprovimin e publikut me forcë.

Disa kritika të pritshme morën jetë jashtë vendit. Nga Mynihu, Vilhelm Vidi pretendoi se ishte akoma Princ i Shqipërisë. Nga Vjena, peshkopi Fan Noli e denoncoi si “një krim i urryeshëm ndaj shqiptarëve”. Monarkia zogiste ishte një “një farsë e përgatitur në Romë dhe e vënë në jetë në Tiranë”. Noli, i cili së fundmi kishte përkthyer Makbethin dhe Ju Çezarin, foli për “KONARE”, grupi i emigrantëve që kishte vendosur të çlironte Shqipërinë nga imperializmi, feudalizmi dhe Ahmed Zogu. Bejlerët e dëbuar në lëvizjen rivale “Bashkimi Kombëtar” ishin po aq të indinjuar. Më interesanti ishte reagimi i Jugosllavisë. Për disa javë ambasadori jugosllav në Tiranë ishte i padisponueshëm për komente dhe ministri i Jashtëm jugosllav deklaroi se ishte shumë i zënë për t’u takuar me të dërguarin shqiptar në Beograd. Ato përdorën si pretekst faktin se Zogu kishte zgjedhur titullin “Mbret i Shqiptarëve” dhe jo “Mbret i Shqipërisë” çka interpretohej si deklaratë autoriteti edhe mbi shqiptarët etnikë në Kosovë. Ky kundërshtim ishte parashikuar dhe diplomatët francezë veçanërisht kishin lobuar për titullin që do shkaktonte reagim. “Froni më është ofruar nga shqiptarët prandaj unë s’kam si quhem ndryshe veçse mbret i shqiptarëve”, argumentonte ai dhe në fakt kishte një pikë plus në arsyetimin e tij. Beograd e njohu mbretërinë më 18 shtator. Një tjetër krisje në marrëdhëniet jugosllavo-shqiptare do kishte qenë një kartë në duart e Musolinit. Njohja italiane kishte qenë aq e shpejtë, si për të theksuar sponsorizimin e italian të regjimit. Vizitori i parë zyrtar në pallatin mbretëro ishte Ugo Sola, i cili dha mesazhin e papërmbajtur, i cili s’kishte shumë lidhje me Traktatin e Tiranës: Qeveria ime pa me kënaqësi të madhe ndryshimin e statusit të Shqipërisë, që i solli madhërisë suaj fronin, i cili ishte lënë bosh për pesë shekuj nga aleati besnik i Italisë, Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Jam i sigurt se madhëria juaj do gjejë frymëzim në traditat e këtij paraardhësi të madh, në forcimin e mëtejshëm të një aleance, vlera, forca dhe zgjatja e së cilës lidhen më shumë nga traditat historike dhe konsideratat gjeografike”.
Zogu u përgjigj se aleanca do “të zgjasë tej termave; në fakt do zgjasë gjithmonë”. Duçes ai i ofroi miqësinë dhe mirënjohjen e tij. Mbretit të shqiptarëve nuk i pëlqeu aspak që Britania dhe Franca pritën tre javë përpara se të njihnin mbretërinë. Sër Robert Hodgson, ambasadori i ri britanik raportoi se njerëzit e varfër nuk do përballeshin me lehtësira më të mëdha meqë diktatori i tyre kishte marrë mundimin të quante veten mbret, megjithëse “Sigurisht shqiptarët kuptojnë më mirë një mbret sesa një president”. Në terma formale Zogu e kishte vënë veten mbi krerët e fiseve dhe bejlerët dhe kishte zgjeruar reputacionin e tij jashtë vendit. Shumë krerë shtetesh reaguan ndaj krijimit të mbretërisë me më pak mirësjellje. Mustafa Kemali, presidenti i Turqisë goditi me grusht tryezën kur mësoi lajmin:
Çfarë! Ta pranoj? Jo, jo. Unë s’do e njoh kurrë1 Mbase do jem i vetmi në botë. Kjo s’ka rëndësi. Ju betohem,ju jap fjalën që s’kam për ta njohur. Duhet dhënë shembulli. Një njeri i zgjedhur nga njerëzit nuk duhet ta tradhtojë kurrë betimin e tij. Kurrë!”
Ataturku i ardhshëm, i cili mund të mos ketë qenë krejtësisht esëll urdhëroi që fjalët e tij të botoheshin fije e për pe. Më vonë, ai e përshëndeti një diplomat shqiptarë me pyetjen: “Asaf Bej, shoh shumë piktura qesharake nëpër gazeta. Çfarë po ndodh në Shqipëri? Po vini në skenë ndonjë operetë? Kemali kishte shumë të përbashkëta me Zogun. Ai ishte pjesërisht me origjinë shqiptare, ishte arsimuar në Manastir dhe Stamboll. Heroi i tij ishte Napoleoni. Ai vizitoi Vjenën në vitin 1917. Ai kishte udhëhequr rezistencën ndaj ndarjes së vendit të tij dhe kishte marrë pozicionin e një diktatori të përkushtuar ndaj modernizimit. Gjithsesi turku ishte nënçmues ndaj arritjeve të vogla të shqiptarit dhe veçanërisht ndaj aleancës së tij me Italinë. Marrëdhëniet diplomatike mes Shqipërisë dhe Turqisë u ngrinë për tre vjet. Mbreti Zog shfaqi indiferencë të tejskajshme; pas shekujsh dominimi osman, Shqipëria kishte arsye të distancohej nga Turqia. Në fakt, i ndjehej thellësisht i fyer.Sunduesi i Shqipërisë donte të ishte njësoj si fqinjët e tij ballkanikë. Jugosllavia, Rumania dhe Bullgaria kishin mbretër, por mbreti u ri përball me të njëjtën tallje siç përballen të pasuruarit e menjëhershëm. Thuhej se Ettore Bugatti refuzoi t’i shiste mbretit një limuzinë “Royale” nga frika se mos zhvlerësonte markën.Edhe pse ai ishte shumë i ndjeshëm ndaj mospërfilljeve edhe më të parëndësishme, mbreti Zog mund të ngushëllonte veten me reflektimin se këto ishin thjesht pasojat e një suksesi të jashtëzakonshëm.

Jason Tomes ka dhënë mësim lëndën e historisë dhe politikës moderne në universitetet e Oksfordit, Varshavës dhe Bostonit. Interesi i tij mbi Shqipërinë daton 25 vjet më parë. Ai është autori i librave “Balfour” dhe “Foreign Policy” si dhe mbi pesëdhjetë artikujve për “Oxford Dictionary of National Biography”.

[POKO]

[Albo]

Skënder Zogu, nipi i Ahmet Zogut, propozon bashkimin e trojeve.

“Kjo Konfederatë është një shpagim historik dhe moral që ndërkombëtarët kanë ndaj shqiptarëve”

“Po punojmë për krijimin e Konfederatës Shqiptare në Ballkan, e cila do të funksionojë sipas sistemit të Monarkisë Konstitucionaliste”. Kjo deklaratë që për shumë politikanë dhe diplomatë konsiderohet si “herezi” dhe as guxojnë ta përmendin, për Skënder Zogun është një shpagim historik dhe moral që ndërkombëtarët kanë ndaj shqiptarëve. Si nipi i Mbretit Ahmet Zogu (1928-1939) dhe një ndër të besuarit e tij, ai dëshiron që të përmbushë idealet e xhaxhait dhe të birit të tij, kushëririt Leka Zogu I, për bashkimin e trojeve etnike shqiptare. Një ideal që duket utopik për ditët e sotshme, por që Skënder Zogu për kundrapeshë jep një shembull konkret: “Edhe Kosova Republikë utopi dukej në fillim…”. Gjerësisht, ai sqaron mënyrën e instalimit të Konfederatës, modelin e sistemit të qeverisjes, qëllimet, por jo mjetet për t’i realizuar. Sepse derisa të vijë koha e mjeteve, sipas tij, duhet punuar me historinë e monarkisë. “Ajo me çfarë po merremi si fillim është rishkrimi i historisë. Ende sot shumica e qytetarëve e dinë të kaluarën e Shqipërisë, me dogma, me parulla, me falsifikime, ashtu siç u është mësuar rëndom në komunizëm. Larg realiteteve të kohës dhe të vërtetave”, thotë Skënder Zogu në pjesën e tretë të intervistës në gazetën “Panorama”. E treta dhe mbyllësja e ciklit të rrëfimit të tij, në tre breza, të cilën ia morëm pak orë para se të largohej nga Shqipëria në Francë, ku edhe jeton. Aktualisht ai ka mbetur dëshmitari i vetëm i familjes mbretërore që di sekretet e saj në një shekull; nga Ahmet Zogu, te i biri Leka Zogu I, e deri te nipi, Leka Zogu II. I pari ishte zyrtarisht Mbret në Shqipëri, i dyti “mbret, jo në detyrë”, ndërsa i treti ka mbetur ende Princ me status, edhe pse ka bërë betimin prej monarku. Se pse është ende Princ Leka II, edhe kjo çështje kërkon sqarim, që ashtu si edhe për shumë pikëpyetje të tjera rreth të ardhmes së monarkisë në Shqipëri, mund të merrni përgjigje më poshtë…
Para disa ditësh ndërroi jetë kushëriri juaj, pretendenti i fronit mbretëror shqiptar, Leka Zogu I. Si e shihni të ardhmen e Pallatit Mbretëror dhe përgjithësisht të monarkisë në Shqipëri, pas vdekjes së tij?
Besoj se e keni ndjekur Kryeministrin e Shqipërisë, z. Sali Berisha, që e theksoi vetë disa herë që referendumi për rivendosjen e monarkisë u manipulua dhe çështja nuk është mbyllur. Pallati Mbretëror tashmë është në pritje të një referendumi të dytë, në mënyrë që shqiptarët të shprehin vullnetin me votë për rivendosjen e monarkisë ligjërisht.
Për një monarki siç u instalua në vitin 1928, me atë Kushtetutë, apo ndonjë lloj tjetër sistemi monarkie?
Jemi gati një shekull pas dhe kohët kanë ndryshuar shumë. Sigurisht që Kushtetuta e vitit 1928 ka qenë shumë e mirë për atë periudhë, por tashmë ajo duhet rinovuar. Ajo çfarë propozojmë është një monarki konstitucionale.
Që do të thotë… Mund t’ia shpjegoni lexuesit me pak fjalë, si funksionon kjo lloj monarkie?

Skënder Zogu te varri i xhaxhait të tij, Ahmet Zogu

Mbreti mbretëron, ekziston ligjërisht, por nuk sundon apo qeveris. Monarki konstitucionale ka aktualisht Britania e Madhe, Belgjika, Danimarka, Holanda, vendet skandinave etj. Dhe po ta vëreni, shtetet që kanë adoptuar këtë lloj monarkie kanë edhe demokracinë më të madhe dhe gjithashtu janë më të fuqishme ekonomikisht. Prestigji i tyre jo vetëm që nuk ka rënë, por edhe është rritur nga dekada në dekadë. Mbretërit në këto vende luajnë një rol të rëndësishëm stabilizues. Për shembull, kini parasysh Belgjikën këtë vit. Qëndroi pa formuar qeverinë për 10 muaj dhe vetëm para pak ditësh ia arriti qëllimit. Ndërkaq, duke qenë se ishte mbreti, Belgjika nuk pati asnjë lloj problemi pse nuk kishte qeveri dhe nuk u vu në asnjë moment në pikëpyetje stabiliteti.
Megjithatë, siç e thatë edhe ju vetë, po kalon gati një shekull nga koha kur shqiptarët patën një mbret. A nuk është paksa utopike rikthimi i monarkisë aktualisht?
Aspak. Po marr një shembull të fundit. Ashtu dukej edhe krijimi i shtetit të Kosovës, por tashmë është fakt Republika e saj.
A keni një plan për të arritur rivendosjen e monarkisë?
Shpresa jonë, ëndrra jonë, plani ynë konkret, është bashkimi i trojeve etnike shqiptare. Ky ka qenë ideali i Mbretërisë Shqiptare që nga krijimi dhe ky do të jetë deri në fund, pra, deri në përmbushjen e këtij ideali.
Më konkretisht ju lutem, në ç’mënyrë do ta përmbushni këtë ideal?
Ajo me çfarë po merremi si fillim është rishkrimi i historisë. Nuk mund të kapërcehet nga një shekull në tjetrin pa pasur një histori të besueshme, një histori reale. Ende sot shumica e qytetarëve e dinë të kaluarën e Shqipërisë, me dogma, me parulla, me falsifikime, ashtu siç u është mësuar rëndom në komunizëm. Larg realiteteve të kohës dhe të vërtetave. Tashmë, 20 vjet pas instalimit të demokracisë, duhet urgjentisht të fillohet me korrigjimin e teksteve të shkollave. Pra, të pastrohen të gjitha njollat që i janë vënë monarkisë. Të flitet për gabime ku ka gabime, por ama të jepen merita aty ku ka merita. Dhe mendoj se merita më e madhe e Mbretit Zog ka qenë nacionalizmi; ideali i bashkimit të trojeve etnike. Ideal që ne do të përpiqemi ta çojmë deri në fund, duke nisur që nga bashkimi i Shqipërisë dhe Kosovës. Një bashkim që vetëm sa nuk është pranuar zyrtarisht nga ndërkombëtarët, pasi siç e dini, shqiptarët e Shqipërisë dhe të Kosovës kalojnë lirshëm nga njëri shtet në tjetrin, pa burokraci. Kufijtë thuajse janë inekzistentë. Me kalimin e kohës, do të jenë “de jure” inekzistentë. Po ashtu, në Maqedoni, Mal të Zi dhe në Greqi, kemi troje të tjera shqiptare. Duke ia nisur fillimisht me bashkimin e Shqipërisë dhe Kosovës, le të krijojmë një Federatë Shqiptare, duke adaptuar nga disa prej shteteve më të zhvilluara të Europës Monarkinë Konstitucionaliste. Më pas, pak nga pak, të afrojmë dhe trojet shqiptare nëpër shtetet e tjera fqinje, duke e shndërruar Federatën në Konfederatë. Do të ishte e mrekullueshme që të gjithë shqiptarët të bashkoheshin dhe që të ndodhë kjo mrekulli, pa përçarje politike, duhet patjetër ligjërimi i mbretit, sipas sistemit që ju tregova. Një mbretëri do t’i konsolidonte shqiptarët dhe do t’i bënte shumë të fuqishëm në Ballkan dhe më gjerë.
Kjo që po thoni ju, lidhur me Konfederatën Shqiptare është shumë e guximshme. Deklarime të tilla janë quajtur edhe “herezi” politike…
Kjo që po them unë është e vërteta dhe po vjen koha që dëmi që u është bërë shqiptarëve shekullin e kaluar, duke i copëtuar, të paguhet. Krijimi i Konfederatës Shqiptare, e udhëhequr nga mbreti, do të ishte shpagim historik dhe moral nga ana e ndërkombëtarëve. Nuk ka herezi kur bëhet fjalë për atdheun. Herezi është që të heshtësh për të.
Në rastin e Konfederatës shqiptare, kush do të ishte mbreti?
Mbreti ka qenë dhe është. Nga brezi në brez, trashëgohet titulli. Ne tashmë kemi Leka Zogun II.
Leka Zogu II bëri një betim në varrimin e babait, Leka Zogu I. A ishte ai betimi prej monarku?
Vdiq Mbreti! Rroftë Mbreti! Kjo nuk do shumë për t’u kuptuar…
Pra, ishte apo nuk ishte?
Po, ai ishte betimi prej Mbreti, por deri në rikthimin ligjor të monarkisë, për ne, për shqiptarët, Leka Zogu II do të ngelet Princi. Ai do të vijojë të ndjekë rrugën e gjyshit dhe të babait, duke mbështetur popullin shqiptar, fiks siç edhe u betua para varrit. Ndërkaq, ai po jep kontribut të dukshëm në fushën e diplomacisë shqiptare, ku punon si këshilltar i veçantë.
Kushtetuta e Monarkisë, e vitit 1928, thekson që betimi i Mbretit duhet të bëhet në Kuvend, në mënyre që të ligjërohet si monark. Ju e patët një mundësi të tillë, pasi homazhet për Leka Zogun I, u bënë pikërisht në Kuvend. Pse nuk e shfrytëzuat kohën dhe vendin?
Qeveria shqiptare, kryetarja e Parlamentit dhe shumë funksionarë të tjerë na ofruan gjithçka që Leka Zogut I t’i bënim një përcjellje prej mbreti. Nuk është në zakonet e familjes sonë që ta shkelim besën. Ne nuk jemi për krijimin e incidenteve, por për shmangien e tyre, edhe nëse ka. Ne kishim një hidhërim të madh atë ditë. Sapo humbëm mbretin tonë. Kuvendi na u lirua në mirëbesim dhe entuziazmi ynë për këtë ka qenë i paparë. Një entuziazëm jo për të thurur plane pas krahëve, por sepse Leka Zogu I po nderohej siç i takonte. Nga të gjithë institucionet e shtetit, nga të gjithë shqiptarët, nga të gjithë ndërkombëtarët. Kanë kaluar gati dy javë nga lamtumira e fundit për kushëririn tim dhe unë akoma falënderoj Kryeministrin Sali Berisha për deklaratat e tij lidhur me monarkinë shqiptare, për atributet që i dha Leka Zogut I dhe sigurisht për varrimin me protokoll.
Po atë ditë, në Kuvend u fol edhe për një konflikt mes kryetares së Parlamentit, Jozefina Topalli dhe kryetarit të Bashkisë, Lulzim Basha, rreth mbajtjes së fjalimit të fundit për Leka Zogut I. Cili prej tyre ishte caktuar nga protokolli i përbashkët qeveri-familje për këtë fjalim?
Rreth këtij konflikti unë diçka kam dëgjuar në media, por unë nuk kam informacion të ketë ndodhur. Sidomos për këtë që pretendoni ju, nuk ma merr mendja. Fjalimi ishte caktuar që një natë më parë që do të mbahej nga zoti Basha dhe kjo dihej. Duke qenë se unë nuk kam parë gjë vetë, nuk mundem dot të them që ka pasur konflikt mes tyre. Ne, si familje, kemi vlerësuar praninë e të dyve në homazhe, si deklaratat e Topallit, edhe të Bashës, kanë qenë shumë ngushëlluese për ne.
Pavarësisht përfshirjes së qeverisë shqiptare në funeralin e Leka Zogut I, pse nuk pati monarkë nga shtetet e tjera të botës?
E keni gabim, pati. Ishin përfaqësues të mbretërive nga shumë shtete të botës, që dërguan trashëgimtarë, të afërm të tyre, apo edhe ambasadorët që kishin ata në Shqipëri. Ishte Lartmadhëria e Tij, princi Paul i Rumanisë, së bashku me princeshën, baroni Rafael Henri Estramant, përfaqësuesi nga Unioni Monarkist Italian, Sergio Boschiero etj. Besoj që vutë re edhe prezencën e ambasadores britanike në Shqipëri, Fiona Mcllëham, ambasadorin amerikan, Alexander Arvizu, atë të OSBE-së, Eugen Ëollfarth, e Polonisë, Tatjana Tatarzynska etj.
Megjithatë, jo vizita mbretërish…
Duhet pasur parasysh diçka. E para, të gjitha Mbretëritë e Europës kanë dërguar telegrame ngushëllimi. E dyta, duke qenë se mbretërimi i Leka Zogut I nuk ishte i ligjëruar, duhej që ambasadat shqiptare të kishin kryer ftesat zyrtare. Është çështje protokolli dhe siç duket, ambasadat shqiptare nuk e kanë kryer dhe aq mirë punën diplomatike. Megjithatë, dërgimi i telegrameve ngushëlluese, madje edhe nga Palestina, Turqia, apo vende të tjera që janë republikë, është shenjë e njohjes dhe e vlerave të Leka Zogut I. Gjithashtu, telegramet kanë qenë të dubluara. Pra, përveç familjes mbretërore, i janë dërguar edhe qeverisë shqiptare. Këtë mund ta vërtetoni shumë lehtë.
Rivendosja e monarkisë në Shqipëri sigurisht që kërkon edhe burime financiare. Aktualisht, sa e pasur është familja mbretërore?
Familja Mbretërore dihet që ka pronat e saj. Kuvendi ka miratuar prej vitesh ligjin për “Dhënien e statusit të familjes mbretërore”, ç’ka do të thotë që duhet t’i kthehen familjes pronat, trashëgimtarët të pasurojnë koleksionin e armëve etj., si dhe diçka tjetër shumë e rëndësishme: që të kthehen në Shqipëri eshtrat e Mbretit Ahmet Zog! Vitin e fundit të gjitha këto po shihen me shumë prioritet. Qeveria shqiptare na ka premtuar që me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë, mbreti Ahmet Zog “do të kthehet në Shqipëri” dhe më pas, do të bëhet një mauzole për familjen. Ne dëshirojmë që ky mauzole të bëhet pranë “Varrit të nënës Mbretëreshë”, siç thirret ndryshe nëna e Ahmet Zogut, e cila prehet diku pranë Parkut Kombëtar të Liqenit. Aty të transferohen eshtrat e Mbretit Zog, Mbretëreshës Geraldinë, Suzanë dhe të Lekës I. Pra, të bashkohen më në fund eshtrat familjare të dinastisë së Zogut.
Nuk na treguat për pronat e familjes mbretërore…
Unë mund të flas vetëm për pronat e mia, që kam dhjetëra hektarë ende pa m’u kthyer në Tiranë, Sarandë, Durrës, Mat etj. Megjithatë, sa u takon tokave që kam në krahinën e Matit, me t’u kthyer, unë do t’ua fal të gjitha qytetarëve të asaj zone.

Libri, zbulohen sekretet e familjes mbretërore
Kishte vite që lexonte të tjerët se çfarë rrëfenin mbi xhaxhain e tij, mbretin Ahmet Zogu, dhe më vonë rreth të birit që i trashëgoi fronin, Leka Zogu I. Shpesh vërente pasaktësi të ngjarjeve nga rrëfyesit, e shpesh deklarime të paqena. Dëshmi që nuk mund të jepeshin nga askush tjetër më mirë, se sa Skënder Zogu vetë, i cili ka kaluar pjesën më të madhe të jetës së tij me familjen mbretërore. Kështu, gati prej një viti, ai vendosi që të hedhë kujtimet në letër. Për shkak të moshës, por edhe për shkak të angazhimeve politike e diplomatike, ende nuk i ka përfunduar. Megjithatë, vitin që vjen, libri është gati. Do të jetë në frëngjisht, për shkak se e ka më të perfeksionuar këtë gjuhë, duke qenë se ka jetuar shumicën e jetës në emigrim. “Kam shkruar deri tani rreth 375 faqe, mendoj që të shtoj edhe 100 të tjera. Janë në gjuhën frënge dhe më pas do t’i përkthej”, thotë Skënder Zogu, ndërsa shton se për herë të parë do të zbulohen shumë histori familjare, por edhe patriotike të dinastisë Zogu.

KURTHI: Si e burgosën Leka Zogun I në Afrikën e Jugut, frika nga helmimi

Leak Zogu 1

Një ndër pengjet e pretendentit të fronit mbretëror shqiptar, Leka Zogu I, të cilit iu dha lamtumira e fundit më 3 dhjetor, ka qenë mospjesëmarrja e tij në Konferencën e Rambujesë. Siç rrëfen kushëriri i tij, Lekës I i është ngritur një kurth diplomatik në Afrikën e Jugut, ku edhe po jetonte në vitin 1999. “Prej kohësh Leka Zogu I ishte në dijeni për Konferencën e Rambujesë. Ai u nis pak ditë para datës 18 mars, por e kthyen. I thanë që pasaporta nuk është e vlefshme dhe se i ishte hequr imuniteti diplomatik. Ai kundërshtoi hapur, por u burgos. E mbajtën brenda për 8 ditë. U gëzua shumë kur u firmos marrëveshja e Rambujesë, por u pikëllua që ai nuk ishte aty, në atë datë historike për shqiptarët”, tregon Skënder Zogu. Sipas tij, gjatë qëndrimit në burg, Leka Zogu I nuk ka pranuar që të fusë në gojë asgjë. “Në tetë ditë ai u dobësua shumë, u sëmur keq, pasi nuk hante dhe pinte. Kishte frikë se e helmonin”, thekson ai. Shkaku zyrtar i pengimit të Leka Zogut I në kufi u motivua me faktin pse ai mbante armë në shtëpi. “Ishin të njëjtat armë të deklaruara dhe të ligjëruara që në momentin e hyrjes së Lekës I në Afrikën e Jugut. Pra, ishte një grackë e përgatitur nga qarqet antishqiptare nëpër botë. Në pak ditë, ai fitoi gjyqin dhe u vërteta që e gjithë ngjarja ishte një farsë, një kurth për të penguar pjesëmarrjen e tij në Konferencën e Rambujesë”, këmbëngul Zogu. Ndërkaq, ai bën edhe një shtesë, lidhur me dy intervistat e kaluara. Lidhur me personalitetet që takuan Leka Zogun I në Egjipt, ai kërkon të shtojë diçka rreth figurës së Abaz Kupit, që sipas tij, ishte “Mbretnor i bindun, trim dhe ka marrë pjesë në veprimtarinë kombëtare për çlirimin e atdheut, jo vetëm nga fashistë-nazista, por edhe nga komunistat”. Sa i përket shkatërrimit të Ambasadës Shqiptare në Paris, ai rikonfirmon ngjarjen e hedhjes në erë, por sqaron se nuk ishte ai direkt personi qëllues me armën “Bazook”.

Panorama
ELISABETA ILNICA

[shigjeta]

Skënder Zogu: Zogu nuk bisedoi me Titon më 1952, dokumentet i falsifikoi Kim Filby

Skënder Xhelal Zogu është djali i vëllait të mbretit të shqiptarëve. Ndonëse e ka kaluar gjithë jetën e tij jashtë vendlindjes, është tejet i lidhur me Shqipërinë, çka e dëshmon në fillim gjuha. Flet një shqipe në gegnisht, shumë të këndshme, që herë-herë të kujton dokumente e urdhëresa të kohës së mbretërisë. Ai vjen në "Gazeta Shqiptare" në një intervistë për jetën e mbretit Zog në ekzil. Rrëfimi i tij nis nga vetja, për të vijuar me një rrëfim mbi ikjen e mbretit në prill 1939, jetën e tij mes Londrës, Francës e Egjiptit, njerëzit që takonte e bisedat që bënte Mbreti, mbledhjet familjare e këshillat që i ka dhënë në vegjëli. Por, veç anës së mbretit si familjar, z. Zogu iu përgjigjet edhe pyetjeve tona mbi mënyrën se si interesohej mbreti në ekzil për fatin e Shqipërisë? Kush ishin kontaktet e mbretit? Cila është e vërteta e bisedimeve Zogu-Tito më 1952? Pse shprehet se ish-shefi i Sigurimit, Hasan Luçi gënjen mbi njerëzit e mbretit dhe pse ua adreson miqve të Luçit dhunimin e varrit të Zogut? Përveçse nip i mbretit, Z.Skënder ka bashkëpunuar me Lekën I dhe ka qenë për gati 20 vite kryetari i Zyrës së Shtypit të Oborrit Mbretëror. Intervista e tij sjell detaje interesante edhe për Kim Philby (Kim Filby) dhe për mendimet e Zogut mbi Enver Hoxhën.
Z. Zogu, a mund të na thoni si fillim, cila është lidhja juaj familjare me Mbretin Zog?
Unë jam nipi i tij, djali i vëllait të madh, Princ Xhelal Zogut dhe zonjës Faika Minxholli nga Delvina. Kam lindur në Svizer(Davos) më datë 3.6.1933. Nëna ime ishte shumë sëmurë dhe pas vdekjes së saj, unë e motra ime Elvira, jemi rritur pranë familjes mbretërore me hallat tona, princeshat dhe afër Mbretit Zog, sipas dëshirës së tij sepse babai u martua përsëri me zonjën Hyrijet Allaj nga Elbasani, e cila më vonë na ka rritur me shumë kujdes dhe dashuri, 6 motrat e vëllezërit. Pasi ikëm nga atdheu më 7 Prill 1939 me babain tonë e një grup nacionalistësh në drejtim të Shkupit, ku ndenjëm pak kohë, shkuam në Stamboll ku u bashkuam me Familjen Mbretërore. Unë isha 6 vjeç dhe e mbaj mend Mbretin Zog I, Nënën Mbretëreshë, Geraldinën dhe princeshat, sepse kujdestarja jonë austriake Maria, çdo 2 ditë na çonte tek mbreti, i cili na priste për gjysmë ore dhe na falte si peshqeshe lodra. Ai i donte fort fëmijët. Nëna mbretëreshë, Sadije Toptani, që kishte rritur babain tonë, këshilloi që ne të dyve t'na merrnin në Pallat. E mbaj mend dasmën dhe ditën e zezë, 7 Prillin, ku avionët fashistë hidhnin trakte sipër Tiranës. Babai im vendosi të jetonte në Stamboll, ndërsa Mbreti Zog me pjesëtarët e tjerë të familjes u nisën për në Evropë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, kemi jetuar në Stamboll me ndihmën e Mbretit Zog. Unë mbarova shkollën e mesme dhe në vitin 1947, Mbreti, që ishte stabilizuar në Egjipt, na mori pranë tij në Aleksandri.
Si e mbani mend ju mbretin? Cilat janë kujtimet, takimet, bisedat, këshillat, 'urdhrat" që ju ka dhënë?
Gjithë ekzistencën tonë ia kemi borxh Mbretit dhe Mbretëreshës Geraldinë, që na edukuan në shkolla të huaja dhe mua më siguruan studimet e larta në Angli (1955-60) ku u diplomova Inxhinier kimist në degën Tekstil. Ne ikëm nga Shqipëria me shumë pak mundësi materiale por me një shpresë të madhe, që të kthehemi në atdheun tonë sa më shpejt! Kur takoheshim me Mbretin, ai na thoshte të studionim e të punonim mirë se një ditë kombi ynë do të ketë nevojë dhe detyra jonë si të rinj është të mbajmë shqiptarizmin. Na kërkonte të mësonim mirë gjuhën shqipe por edhe gjuhë të huaja dhe unë mësova turqisht, anglisht, frëngjisht, gjermanisht, arabisht, etj. në sajë të familjes. Këto kanë qenë udhëzimet e mbretit. Në vitin 1955 u largova nga Egjipti me Familjen Mbretërore dhe ikëm në Francë (Cannes).
Si ishte një ditë e zakonshme e mbretit në ekzil dhe a keni qenë ju me të gjatë ekzilit?
Një ditë e zakonshme e mbretit në Aleksandri (Egjipt) fillonte me pritjet në mëngjes të personaliteteve të vendit dhe ambasadorët e huaj të Anglisë, Francës, Turqisë, Shteteve të Bashkuara, Arabisë Saudite, etj. Pasdite mbreti kishte takime me personalitete shqiptare si Mehdi bej Frashëri, Ali bej Klisura, Prof.Omer Beshiri, Mustafa Kruja, inxhinier Ago Agaj, etj dhe me këshilltarë të veçantë si mbretëresha Geraldinë, ministri i Oborrit Sotir Martini, shambeelenin Kemal bej Mesare, kryetarin e Gardës mbretërore Kolonel Hysen Selmanin, etj. Ne e festonim çdo vit në pallat 28 Nëntorin me prezencën e kolonisë shqiptare dhe me kryetarin e Legatës Shqiptare mbretërore z.Abdyl Sukla. Në këto raste, ne fëmijët me Princ Lekën këndonim Himnin e Flamurit si dhe një këngë që na e kishte mësuar nëna, "Edhe flamuri Kuq e Zi do të valojë përsëri në Kosovë dhe Çamëri".
Në vitin 1952 situata ndryshoi në Egjipt: Revolucioni i oficerëve nën kryesinë e gjeneral Naguip, bënë grusht shteti dhe e detyruan mbretin Faruk me origjinë shqiptare të largohej. Mbreti Faruk e kishte respektuar mbretin Zog I dhe e kishte lënë hapur Legatën Shqiptare në Kajro. Përveç kësaj, Mbreti Zog gëzonte një kredibilitet të madh dhe diplomatët e huaj e politikanët egjiptianë vinin shpesh për t'u konsultuar. Kjo e trazonte regjimin e ri dhe nën pretekstin se Ahmet Zogu gjoja mundohej të merrte pushtetin në dorë e mbyllën Legatën tonë, njoftuan qeverinë e Tiranës dhe na bllokuan me probleme. Mbreti me një deklaratë që bëri në një agjencitë huaj tha: "Unë dhe familja ime i jemi mirënjohës popullit dhe qeverisë egjiptiane për nderin që na kanë bërë. Unë veproj vetëm e vetëm për interesat e kombit shqiptar dhe shpresa ime është çlirimi i popullit tonë nga regjimi marksist i Enver Hoxhës". Gjatë kohës që Familja Mbretërore qëndroi në Egjipt, Mbreti dhe Mbretëresha janë takuar në prezencën e Mbretit Faruk për herë të parë me Mbretin Simeon dhe Mbretëreshën Giovanna të Bullgarisë, si edhe me mbretin Pjetër të Jugosllavisë, mbretin Viktor Emanuel të Italisë. Më vonë ka pasur kontakte të ngushta me mbretin e Arabisë dhe me atë të Jordanisë. Mbas një kohe të vështirë, qeveria e re egjiptiane e Nasserit, e lajmëroi Mbretin se ai dhe familja tij janë gjithmonë të mirëpritur. Këtu ka ndërhyrë ish-Kryeministri i Sirisë, Z.Shukri Kuvatly, që ishte miku i Mbretit.
Si i merrte informacionet për Shqipërinë Zogu? Kishit një kontakt tuajin këtu? Kush ishte? Si komunikonit me kontaktet tuaja në Shqipëri?
Kontaktet që kishte ishin përmes Kolonel Hysen Selmanit. Unë nuk kisha dijeni. Fatkeqësisht, Mbreti u sëmur rëndë dhe u detyruam të niseshim për në Francë. Gjatë kohës që unë kaloja për pushime te familja mbretërore në Kanë kisha oportunitet të merrja pjesë në disa biseda, isha 22-23 vjeç. Mbreti me këshilltarët e tij pranonte shumë vizita nga refugjatët shqiptarë që iknin nga Shqipëria dhe merrte mendimet e tyre për situatën e brendshme e vuajtjet e popullit nën komunizëm. Konfidencialisht merrte lajme nga emisionet e Radios "Evropa e lirë" (dega e Qipros) ku punonte nipi i tij, komandant Hysen Doshishti Agolli. Kush ishin kontaktet e tij, unë nuk isha në dijeni. Këtë detyrë e kishte Kolonel Hysen Selmani.
Sa dhe si është përpjekur mbreti në ekzil ta ndihmojë Shqipërinë? A ka pasur tentativa që të rrëzojë regjimin totalitar të Enver Hoxhës? Si?
Përpjekjet e mbretit për të çliruar Shqipërinë nga regjimi komunist... Këtu duhet të përmendim si fillim, projektin e anglo-amerikan për të zbarkuar komandat nacionaliste shqiptare të formuara nga Partia e Legalitetit, Partia Balli Kombëtar e Komiteti 'Shqipëria e Lirë' që u krijua në Romë dhe vazhdoi në Amerikë me personalitete të ndryshme që morën pjesë në aksione ushtarake. Mbreti Zog pranoi një kusht: Po të çlirohet atdheu, të organizohet një referendum për zgjedhjen e regjimit, monarki apo republikë. Është për t'u shënuar se gjatë Luftës II Botërore, personalitete si Imzot Fan Noli dhe z.Faik Konica dekretuan se i vetmi person politik që mundet të luajë një rol me rëndësi në Shqipëri ishte Mbreti Zog. Kjo pozitë kishte rëndësi për opinionin anglo-amerikan. Gjatë qëndresës së tij në Angli, mbreti veproi në favor të formimit të një qeverie nacionaliste në mërgim për të çliruar atdheun nga fashistët dhe nazistët. Fatkeqësisht, presioni i qeverive në mërgim të Jugosllavisë dhe Greqisë, e penguan këtë veprim të Mretit Zog dhe ky qe shkaku që ai u largua nga Anglia dhe u nis për Egjipt. Historia "Tradhtia e madhe" e spiunit anglez Kim Philby, i pengoi gjithë ndërhyrjet ushtarake në vitet 1949-'50 dhe mbreti vazhdoi me anën e diplomacisë luftën kundër regjimit enverist. Nëna Mbretëreshë Geraldinë, ndërhyri pranë Familjes Mbretërore belge për të pranuar mijëra refugjatë shqiptarë për azil politik.
Në "Gazeta Shqiptare", studiuesi Auron Tare ka botuar disa dokumente të sapo deklasifikuara amerikane që flasin për bisedime mes Mbretit Zog, CIA-s dhe Titos, për të rrëzuar regjimin komunist në vitin 1952... Si nisën këto bisedime?
Pas Luftës së II Botërore, nëse analizojmë situatën politike të Jugosllavisë ka dy pika që na tërheqin vërejtjen: 1) Marrëdhëniet midis Titos dhe Enver Hoxhës (që njëkohësisht kishin bashkëpunuar) u shkëputën; 2) Tito u largua nga Blloku Sovjetik dhe kishte relata të mira me perëndimin. Në atë kohë, anglo-amerikanët që përgatitnin zbarkim në Shqipëri me forcat nacionaliste kishin ndërmend të merrnin përkrahjen e Titos. Mbreti Zog nuk ka pasur as një lidhje ose komunikim me Titon. Ai e dinte se Jugosllavia, edhe nën Titon, me ministrin e Brendshëm Alexander Rankovic, vepronte egërsisht kundra shqiptarëve në Kosovë dhe në Maqedoni. Rastësisht në vitin 1956 në Kanë të Francës, jam ndodhur në tavolinë për drekën që u shtrua me rastin e vizitës së z.Julian Amery (më vonë Lord Amery) që kishte ndihmuar forcat e Abaz Kupit kundra gjermanëve. Ka qenë misioni anglez që përkrahu forcat nacionaliste dhe veçanërisht forcat zogiste kundra regjimit komunist. Ai ngriti fjalën në favor të Titos dhe deshi t'i merrte një mendim mbretit për të. Mbreti i tha: "Shikoni, Jugosllavia nën regjimin mbretëror në kohën e Mbretit Aleksandër, mbaj mend se e konsideronte projektin paraqitur nga akademiku serb Cubrilovic që ishte përjashtimi i shqiptarëve nga Kosova dhe nga Maqedonia në vitin 1937; dhe tani me Rankoviçin Tito po vazhdon të njëjtën politikë, sulmon shqiptarët". Mbreti me këto fjalë kallëzonte se nuk kishte besim dhe asnjë dëshirë për të pasur komunikim me Titon!
Dosjet e CIA-s flasin për bashkëpunim... Në një prej këtyre dokumenteve, thuhet se ndërmjetës në bisedimet CIA-Zogu-Tito ishte një njeri i quajtur Safet Lufti Tozan dhe se bisedimet do të zhvilloheshin në Turqi... Kush ishte ky personazh dhe pse ishte një njeri kaq i besuar për mbretin?
Po vijmë te dosjet e CIA-s. Mos harroni se spiuni anglez Kim Philby përpara se të merrte përsipër "operacionin" e zbarkimit të forcave nacionaliste shqiptare ka bashkëpunuar në Amerikë me CIA-n dhe jetoi disa kohë atje. Sipas Lord Bethell-it, Philby i kishte falsifikuar dokumentet sekrete dhe argumentet false se Mbreti Zog ka marrë thirrje nga Tito. Kuptohet se si Philby jo vetëm tradhtoi shqiptarët që dhanë jetën për liri dhe demokraci, por i mashtroi anglo-amerikanët. Mbretëresha Geraldinë e zbuloi tradhtinë por fatkeqësisht ishte vonë. Shumë patriotë shqiptarë ranë në duart e komunistëve dhe u dënuan me vdekje. Për sa i takon personit Safet Lutfi në Turqi, nuk ka ekzistuar fare. Kontakt i mbretit Zog në Turqi në kohën e luftës ka qenë diplomati i rëndësishëm z.Asaf Xhaxhuli, që ka mbajtur hapur Legatën Mbretërore në Turqi deri në vitin 1950 kur erdhi në pushtet Adnan Menderesi. Zoti Asaf Xhaxhuli ka qenë miku i ngushtë i Kemal Ataturkut dhe ka kontribuar për forcimin e miqësisë shqiptaro-turke. Pas luftës, Mbreti Zog komunikonte në Turqi me anëtarë të familjes së tij, dega e Zia pashë Zogollit që dhe sot jetojnë në Stamboll (familja Ergun Zogu që ashtë nipi i Zia pashës dhe kushëriri ynë).
A e kontaktonin shtete të tjera mbretin për këshilla e mendime mbi Shqipërinë apo mbi Hoxhën?
Kur mbreti ishte në Kanë në vitin 1958, i dërgoi urime Presidentit të ri të Francës, Charles de Gaulle. Ai iu përgjigj dhe konfirmoi statusin diplomatik të Mbretit dhe të familjes tij në Francë. Lidhjet me mbretërit e Mesdheut vazhduan normalisht. Mbreti për shkak të shëndetit ishte i lodhur por gjithmonë u kujdes për situatën në Shqipëri dhe në Kosovë. Mërgatat Shqiptare të Amerikës, Belgjikës, Francës dhe Australisë dërgonin përfaqësuesit e tyre për të vizituar Mbretin. Ai përpara të huajve nuk shprehej për Enver Hoxhën, por jepte mendimin e tij se regjimi komunist e kishte izoluar atdheun tonë dhe vuajtjet e popullit e preknin në zemër.
Shumë veta janë shprehur se Shqipërinë e braktisi perëndimi në një farë kohe. Ju ç'mendim keni për këtë? Po Familja Mbretërore çfarë thoshte?
Është e drejtë të themi se perëndimi nuk e ndihmoi Shqipërinë, ai mbeti karshi pushtimit italian, gjerman dhe më vonë kundra komunizmit. Preokupimi kryesor i anglo-amerikanëve ishte shpëtimi i Greqisë nga komunizmi. Nga ana tjetër, perëndimi nuk pranonte shkatërrimin e Federatës Jugosllave dhe pengonte aksionet diplomatike të mbretit për bashkimin e trojeve shqiptare (Kosovë, Çamëri etj.) Dëshiroj të theksoj se në kohën e Ahmet Zogut (Republikë dhe Monarki) të drejtat e kosovarëve ishin përfaqësuar në parlamentin shqiptar me 3 deputetë.
A është penduar dhe si e ka shprehur pendesën për ikjen nga Shqipëria në prill të 1939-ës? Mbase ajo ikje ndikoi që ai të mbetej gjithë jetën larg Shqipërisë por edhe në sistemin politik që u implementua pas 1945-ës...
Mbreti me aprovimin e Parlamentit në Prill 1939 braktisi Shqipërinë për të vazhduar në mërgim luftën kundra okupatorit. E njëjta gjë ndodhi me mbretërit e Greqisë, Jugosllavisë, Rumanisë dhe Bullgarisë që ikën në ekzil. Nuk kishte kuptim t'i dorëzohej armikut. Heroi kombëtar Abaz Kupi dhe ushtaraku patriot Ulqinaku dhanë provën që Familja Mbretërore nuk e pranonte pushtimin e huaj. Familja Mbretërore vazhdoi qëndrimin kombëtar për interesat shqiptare gjatë kohës ekzilit në Londër, Egjip dhe Francë ku Mbreti Zog ndërroi jetë dhe mbreti Leka I mori përsipër detyrën sipas sloganit "Atdheu mbi të gjitha"!
Hasan Luçi (ish-shefi i Sigurimit), në një intervistë për "Gazeta Shqiptare", ka përmendur emra të veçantë që kanë bashkëpunuar me të, njerëz të Legalitetit si për shembull kryetari i Partisë së Legalitetit të Belgjikës Andon Konomi, ashtu siç flet për kuzhinierin apo bodiguardin e vetë Mbretit... Ju çfarë dinit për këta? Kishit frikë nga Sigurimi Shqiptar ose si e "kontrollonit" atë?
Epo le të vijmë te spiuni Hasan Luçi, që me shumë gënjeshtra është munduar të diskreditojë rrethin e Mbretit Zog. Ky person nuk e pati kurajën të thoshte se pasi hëngri një dru (dajak) nga i riu Hyllë Spahiu në atë kohë, u përjashtua nga autoritetet franceze si person 'non grata'! Ky person kërcënonte refugjatët shqiptarë për t'i bindur të ktheheshin në Shqipëri. Më vonë, miq të Hasan Luçit në Ambasadën Shqiptare në Paris, prishën varrin e Mbretit Zog në Thiais, por nuk arritën të shkatërronin kufomën. Varri i mbretit Zog ishte një simbol i lirisë dhe demokracisë ku çdo vit mblidheshin më 9 Prill, qindra legalistë dhe nacionalistë shqiptarë, për homa-zhe ndaj veprës dhe jetës së sovranit. Mbretëresha Geraldinë më ngarkoi të ankohesha me anën e avokatit kundra këtij akti barbar. Kur më pyeti Agjencia "France Presse" sqarova se "bota e di mirë se komunistët nuk respektojnë të drejtat e njerëzve të gjallë, tani keni një provë tjetër, se as të vdekurit nuk i respektojnë".
Tani po ju sqaroj të vërtetën për personat që ai i ka përmendur si bashkëpunëtorë të tij. Si fillim, kuzhinieri i oborrit mbretëror, zoti Zejnel Cami ka qenë një antikomunist dhe një i bindur ndaj mbretit. Ai gatuante për Familjen Mbre-tërore, e po të besoni versionin e spiunit Hasan Luçi, Zejneli kishte mundësi ta helmonte mbretin, por ai e nderonte Familjen Mbretërore dhe ka jetuar me kryelartësi pa pranuar poshtërsitë e Hasan Luçit.
Po vijmë te oficeri i gardës, kapiten Muharrem Gjoka. Edhe ky njeri i ndershëm, besnik, ia dedikoi jetën, si oficerët e tjerë të Oborrit Mbretëror, Zejnel Shehu, Halil Branica (që u ekzekutuan nga pushteti komunist) Bajram Neli, Ali Çupi, Qazim Preni, Adem Shehu, Hakik Elmazi, Jusuf Begeja, Sefedin Çallaku, për Atdhe, Komb dhe Mbret, nuk pranuan asnjë lojë bashkëpunimi me Sigurimin. Nga ana tjetër, për dijeni, Anton Konomi nuk ka qenë Kryetar i Legalitetit në Belgjikë, por anëtar i komisionit drejtues!
Sot, është e qartë se historianët shqiptarë, si për shembull, Z.Beqir Meta, Kastriot Dervishi, etj., e kanë vlerësuar me dokumente veprën kombëtare të Mbretit Zog, si krijuesi i shtetit modern shqiptar. Po ashtu, qeveria e sotme e kryeministrit Sali Berisha, me vendimin që mori për kthimin e eshtrave të Mbretit Zog I me rastin e 100- vjetorit të Pavarësisë, i kallëzon botës dhe brezit të ri, rolin e rëndësishëm që luajti Ahmet Zogu për zhvillimin e shtetit shqiptar gjatë periudhës 1920-1939. Është një nder i madh të ringjallet kujtimi i një burri shteti, që gjithë jetën e tij ia kushtoi Atdheut dhe Kombit.

Fatmira Nikolli - GSH

[Albo]

Udhetimi 22-vjecar i Mbretit Zog nga Turqia ne France

Nga Blendi Fevziu


Flet per emisionin "Opinion" ne TV Klan, Skender Zogu, nipi i Mbretit Zog

Skender Zogu, nipi i Mbretit Zog tregon te pathenat e Mbretit Zog gjate 22 viteve ne mergim. Gjate nje interviste per emisionin "Opinion" djali i vellait te madh te Mbretit Zog tregon lidhjet e tij me familjen mbreterore, levizjet nga Turqia ne Aleksandri, marredheniet diplomatike qe Mbreti Zog kishte gjate ketyre viteve etj. Largimi i Mbretit Zog dhe familjes mbreterore nga Shqiperi eshte nje ngjarje me peshe ne historine e shtetit shqiptar, e cila nisi qe ne 7 prill 1939 me pushtimin e Shqiperise nga Italia fashiste dhe me jeten e tij ne mergim e cila nuk eshte cituar fare ne vitet e komunizmit. Largimin nga Shqiperia dhe te pathenat e aktivitetit te tij politik ne mergim, si dhe bisedat e diteve te fundit te jetes se tij nipi i Mbretit Zog i rrefen gjate kesaj interviste.

Cila eshte lidhja juaj me Mbretin, pasi ju jeni djali i vellait te madh te tij?

Une jam djali i Princ Xhelalit, i cili ishte vellai me i madh i Mbretit Zog. Une kam jetuar me motren time ne nje pallat me princeshat pasi na vdiq nena dhe babai u martua. Per kete arsye na mbajti Mbreti Zog, une isha 7 vjec ndersa motra 6 vjece. Me 7 prill 1939 kur u pushtua Shqiperia, babai yne erdhi me na marre dhe ne jemi nis per ne Shkup. E mbaj mend ku ne 5 te mengjesit u nisem dhe ishim me nje guvernante gjermane dhe ne nuk e dinim se ishte pushtuar Shqiperia. Une luaja me ushtaret prej plumbi dhe i thosha guvernantes kur do te shkojme me pushime ne plazh pasi Mbreti cdo vit ikte me pushime ne Durres pasi ne shkonim bashke. Ajo me tha, shiko Skender nuk do te shkojme ne plazh pasi donte me me tregu se lufta ishte afer. Une nuk e kuptoja pasi ne ishim femije ne ate kohe. Gjate ketij udhetimi per ne Shkup ishin dhjete automobila, me ne ishin kolonel Selmani, ministri i Brendshem dhe shume personalitete te tjera. Ne ate kohe ne Shkup qendruam gati dy jave dhe me pas u nisem per Stamboll. Mbreti Zog, atehere ishte nis per Greqi, dhe nga Greqia u takuam ne Stamboll.

Perse nuk udhetuat me autokolonen e mbretit por ne dy drejtime te ndryshme?

Nuk mundem ta shpjegoj pasi nuk e di kush e mori vendimin per kete udhetim, por urdhri ishte te takoheshim ne Stamboll. Mbreti Zog eshte nis nga Korca ne 9 prill dhe po ate dite kaloi kufirin. Mbaje mend qe ne udhetonim me dy automobila dhe nuk na sqaruan deri ne momentin qe jemi ne Shkup se Shqiperia ishte ne lufte, me pas nena na tha se situata ishte keq ne Shqiperi dhe na duhej te iknim per Turqi dhe pasi te qetesoheshin gjerat do te ktheheshim. Pas takimit me Mbretin Zog se bashku me baben vendosen te rrinim ne Turqi pasi kishte shume shqiptare. Qellimi i Mbretit Zog ishte me hap aktivitetin, me bashkepunua me shqiptaret e Turqise, dhe me luftuar fashizmin.

Si e priten turqit Mbretin Zog?

Turqit e priten mbretin e priten shume mire. Presidenti turk Ismeti Yni e priti dhe i tha se rrini si ne shtepine tuaj, madje i dhuroi nje shtepi te madhe. Ai i tha mbretit qe pozita e qeverise turke ishte e paanshme, dhe i kerkoi qe te mos organizonin ndonje aktivitet kundra Italise ne Turqi. Pas takimit Mbreti Zog iku ne Evrope per te nis punen kundra fashizmit pasi shteti i Turqise nuk mund ta linte te mobilizonte shqiptaret e Turqise. Kjo ishte dhe arsyeja e largimit nga Turqia. Pas bashkebisedimit me baben tone vendosen qe Mbreti Zog te drejtohej drejt Frances, ndersa baba te rrinte ne Turqi pasi aty ishte diplomuar dhe kishte themeluar disa shkolla. Ne u larguam nga Shqiperia pas asnje qindarke dhe Mbreti Zog na ka mbajtur dhe perkrah pasi kur ai u votua ne Shqiperi ne reformen agrare i dolen pengesa nga bejleret.

Per sa vjet qendruat ne Stamboll?

Qendruam ne Stamboll per gati 8 vjet, deri ne 1947. Ne vitin 1944 na vdiq baba dhe ne '47 Mbreti Zog coi kolonelin Hysen Selmanin dhe nipin e tij me na marre nga Turqia per te jetuar ne Egjipt, Aleksandri.

Me cfare jetuat gjate 7 viteve ne Stamboll?

Cdo gjashte muaj Mbreti Zog na dergonte pare nga Londra, pasi ai ishte stabilizuar ne Jug Te Anglise. Me ato pak leke qe na dergonte Mbreti Zog ne shkonim ne shkolle pasi ishim gjashte femije. Per cdo gje qe i ndodhte Mbretit Zog, baba merrte letra dhe e informonin. Nderkohe ne moshen 8-9 vjece une nisa te lexoja gazetat dhe kuptoja qe Ballkani ishte i perfshire nga lufta dhe Shqiperia ishte e pushtuar nga Italia. Gjate kesaj kohe ne kishim shprese se do ktheheshim ne Shqiperi, por ai fatkeqesisht ai u semur dhe nderroi jete atje. Ne ate kohe morem nje shtepi me te vogel pasi mundesit ekonomike ishin me te vogla, deri ne vitin '47 kur ikem ne Egjipt.

Kur e kuptuat ju Z. Zogu qe nuk do te ktheheshim me ne Shqiperi?

E kuptuam kur komunistet e moren pushtetin ne dore, dhe kur shume shtete e njofton regjimin komunist. Ne kishim shprese te anglo-amerikanet pasi ata nuk e njohen regjimin komunist. Abaz Kupi ishte miku i ngushte i babait tone, dhe ne ate kohe u dergua ne Shqiperi me urdher te Mbretit Zog per te marre pjese ne rezistencen kundra komunisteve.

Pse Mbreti Zog zgjodhi Francen per tu stabilizuar?

Ai kishte shprese se Franca do te ndihmonte rezistencen, ai kishte ne ate kohe korospondence dhe me autoritete franceze. Sic e dini dhe ju Shqiperia ka qene frankofone, por fatkeqesisht Franca nuk ishte ne pozite me e ndihmuar, pasi ata u dorezuan dhe u pushtuan nga Gjermania. Kur mori vesh familja mbreterore se gjermanet po hynin ne France, atehere u detyruar te ikte ne jug te Frances aty ku mori dhe anijen e fundit qe u largua drejt Liverpulit, dhe nga aty iku ne Londer. Qellimi i tij ishte me formuar ne Londer qeverine ne mergim shqiptare. Ashtu sic e dini anglezet kishin pranuar qeverine ne mergim greke, jugosllave, polake. Edhe pse Mbreti kishte komunikuar me shume personalitet te politikes ata nuk e pranuan qeverine ne mergim shqiptare, pasi ata luanin dy loja, nga njera ane perkrahnin nacionalistet shqiptare dhe ne anen tjeter komunistet shqiptar.

Perse luanin anglezet loje te dyfishte me Shqiperine?

Kjo loje ishte gjeostrategjik e tyre per te shpetuar Greqine. Franca gjithmone ka pasur simpati per Serbine, dhe e perdornin ceshtjen shqiptare kundra Rusise me ju tregu se nuk kishin interes per popullin dhe qeverite shqiptare vetem per te mos copetuar Greqine.

Perse u largua nga Londra Mbreti Zog?

U largua nga Londra pasi nuk pati mbeshtetje politike pasi te gjitha perpjekjet qe beri ai nuk funksionuan. Ai kishte shprese dhe deshire me u kthye ne atdhe, pasi ju tha vellezerve me coni ne Shqiperi per te bere referendum dhe nese populli zgjedh nje forme tjeter qeverisje une do ta pranoj. Ne vitin '42 u be nje kurth dhe i thane per te ardhur ne Shqiperi me nje avion dhe ai avion u rrezua ne Mesdhe. A ishte koicidence apo kurth kete nuk e di dhe ai nuk pranoi ftesen per te ardhur ne Shqiperi pasi u cudit nga kerkesa. Pas ketij incidenti vendos te ikte ne Egjipt si nje dinasti shqiptare qe vinte nga Muahmet Ali Pasha.

Nderkohe kur iket ne Egjipt ne vitin '46-'47 Mbreti Zog i kishte humbur shpresat se do te kthehej ne Shqiperi?

Jo nuk i kishte humbur pasi ai nisi te punoj edhe ne Egjipt pasi kishte perkrahjen e qeverise egjiptiane dhe i ofroi gjithe opoziten. Pika kryesore ishte se Mbreti Zog afroi te gjithe kundershtaret e tij si per shembull; Mustafa Krujen, Ali Bej Kelcyren, te cilet te gjithe bashke ishin larguar nga regjimi komuniste. Se bashku ato donin te krijonin nje kryengritje.

Kishte informacione se cfare po ndodhte ne Shqiperi Mbreti Zog ne momentin qe jetonte ne Egjipt?

Une ne ate kohe isha student dhe nuk i dija te gjitha lidhjet qe kishte ai po besoj se ai merret informacione nga brenda per cdo situate qe ndodhte ne Shqiperi.

Cilat ishin raportet me Mbretin Faruk te Egjiptit?

Kishin shume raporte te ngushta dhe miqesore. Ne kohen kur erdhem ne Egjipt, nje nga motrat e Mbretit Zog, nje nga hallat tona ishte shume semur. Nje nate erdhi mbreti Frauk ne shtepine e Mbretit Zog, dhe shkoi te marre gjak pasi halla kishte nevoje per shendetin.

Ku ishte vendos Mbreti Zog ne Egjipt?

Ne Kajro ne fillim, ne nje hotel ne Mena House, dhe pastaj erdhi ne Aleksandri pasi klima ishte me e bute. Nga fundi i viteve '40 Mbreti Zog bleu shtypin, ku Mbreti Faruk e vizitonte rregullisht. Te dy mbreterit flisnin turqisht me njeri-tjetrin.

Mbreti Zog e keshilloi Farukun pasi kishte shume armiq. Dhe mbaje mend qe kohet e fundit pati nje ftohtesi mes tyre pasi Mbreti Zog e keshilloi ate per te hapur syte pasi kishte rremuja ne Egjipt. Keto keshilla nuk i pelqyen.

Cfare ndodhi pasi Mbreti Zog u Rrezua dhe ne fron erdhi koloneli Naser?

Ne nuk e dinim si do te ishte situata dhe nderhyri ish kryeministri Serise dhe u takua me Gjeneral Nagjipin. Koloneli ka qene patriot dhe ka qene kryetari i grupit te oficereve dhe kishte emer pasi Naserin nuk e njihte njeri. Duhet te theksoj se Mbreti Zog ka pas legaten dhe per kete arsye koloneli iku dhe e pyeti se cfare do behej me Mbretin Zog dhe ai tha qe do te vazhdonte. Por, fatkeqesisht Nagjipi nuk kishte fuqi dhe pas terheqjes se gjeneralit punet filluan te keqesoheshin per ne. Pse? Sepse qeveria egjiptiane na mbylli legaten dhe njoh qeverine komuniste shqiptare dhe me vone nxoren pengesa dhe thane qe nuk e pranojne me imunitetin e familjes Mbreterore. Ne kete moment i bllokuan te gjitha te ardhurat dhe donin te konfiskonin cdo gje te familjes Mbreterore. Ne ate kohe Mbreti Zog u semure dhe kishim shume pengesa per te jetuar ne Aleksandri. Ishim 40 veta qe jetonim ne familjen mbreterore dhe me semundjen e Mbretit patjeter duhej te largoheshim qe nga Aleksandria. Mbreti Zog kishte shume avokate qe e mbronin por ato gjate gjithe kesaj situate vetem e shtynin gjyqin. Nje dite nje avokat i ri erdhi dhe kerkoi te takonte Mbretin Zog dhe une e cova te Nena Geraldine dhe pas ketij takimi me nje afat te shkurter ky i fitoi te dy gjyqet. Para se te ndodhte kjo nje dite policia e rrethuan shtepine pasi menduan se Mbreti Zog kishte arken e shtetit shqiptar. Pasi me tha nena se cfare po ndodhte ika ne rezidence dhe pashe qe Mbreti Zog nuk i linte per kontroll pasi rezidenca quhej toke shqiptare. Pas takimit te kapitenit me Nene Mbretereshe u vendos thjeshte te plotesohej nje procesverbal, ndersa Mbreti Zog kishte marre brenda rezidences kryetarin e bashkise se Aleksandrise. Pas shume debatesh kapiteni hyri dhe pashe se brenda rezidences kishte nje kase ku brenda kishte flori ose monedha floriri otomane. Kur fitoi gjyqin Mbreti Naseri i coi fjale dhe i tha mund te rrini pasi jeni ne shtepine tuaj, por Nena Mbretereshe dhe princeshat thane qe do te ikim ne France.

Po perse ne France?

Pasi Nena Mbretereshe kishte motren ne France. Ne vitin 1955 u vendosem ne Kane. Fatkeqesisht me ato pak lek qe pati jetuam me qera. Ata si familje qendruan ne Kane deri ne vitin 1961, ndersa mua me nisi Nena Mbretereshe per ne Angli dhe u diplomova si inxhinier kimist. Cdo vit per pushime ikja ne Kane dhe takoja familjen mbreterore.

A e kishte humbur mbreti Zog shpresen per tu kthyer ne Shqiperi?

Jo nuk e kishte humbur edhe pse ne ate kohe Mbreti Zog ndryshoi pak pasi kishte idene se populli shqiptar duhej ta zgjidhte lirishte formen e regjimit dhe se regjimi komunist duhej te shfarosej nga Shqiperi. mbreti kishte lidhje me partite shqiptare ne mergim por jo me regjimin komunist.

A ruhej Mbreti nga regjimi sekret komunist?

Mbreti ishte larg pames. Ai e dinte se dhe ne migracion kishte spiune dhe njeri prej tyre ishte Isuf Mullai dhe rrinte e Belgjike dhe ai ka ardh me misionin per te vrare Mbretin Zog. Edhe pse ka deklaruar qe nuk do ta vriste ai nuk kishte guximin per ta bere edhe pse ishte i derguar nga komunistet. Mbreti Zog nuk shkonte neper kokteje apo restorante, me shume mbyllej ne shtepi jo se kishte frike por lexonte gazeta, bisedonte me ambasadore coi i vinin per vizite etj.

Ne cilin vit Mbreti Zog u dianostiku me Kancer?

Ne vitin 1955 kur u largua nga Egjipti. Edhe pse ishte i semur ai besonte se nje dite komunizmi do te zhdukej dhe do te kthehej ne Shqiperi. nderkohe ai kishte shprese edhe per Kosoven, pasi ne atje e kemi mesuar ceshtjen e Kosoves dhe te Camerise. Na tregonte mbi interesat e shqiptareve ne Kosove dhe Cameri. Mbreti Zog nuk kishte komunikim me mua pasi ai kishte keshilltaret e vet te cilet qendronin pran tij ne cdo shtet ku ai ka jetuar gjate ketyre viteve.

Pas shtrimit te Mbretit Zog ne Paris, cilat ishin bisedat e tij te fundit?

Une kur shkoja ta vizitoja ikja te shtunave ose te dielave dhe e pershendesja, ja puthja doren ose ballin pasi e kam pasur si babe. Gjate kohes se shtrimit Mbreti Zog ishte i rrethuar nga princeshat pasi ato i qendronin te gjitha afer dhe jetonin aty ne nje salle te madhe. Me 9 prill 1961 nje dite para takova Nene Mbretereshe dhe me tha qe Xhaxhi eshte dobet nga shendeti. Ne daten 9 prill nuk e takova Mbretin Zog pasi me erdhi nje mik nga Turqia, dhe gjate rruges ne tren pata nje shqetesim dhe sapo takova ate mikun i thashe te me priste se duhej te ikja ne spital. Sapo erdha ne spital ishte ora 15: 05 ku kapiten Ali Cupi me thirri mua dhe sapo u futa ne dhome ai nderroi jete. Me vone me thirri Leka dhe me tha qe ti Skender merr kete zarf pasi do te organizosh funeralin. Per te nderuar Mbretin Zog erdhen shqiptare nga Franca, Italia, Egjipti. Ne ate dite Gjeneral Godoli lejoi qe te gjithe shqiptaret te nderonin figuren e Mbretit dhe pa viza. I gjithe kortezhi u nderuar nga shteti i Frances.

Cfare ndodhi me princeshat pas vdekjes se Mbretit Zog?

Pas vdekjes se Mbretit Zog, princeshat moren nje apartament afer Radio Frances, ndersa Nena Mbretereshe u largua ne nje klinike pasi ishte shume e dobet. Pas Kanes ato vendosen te largoheshin ne Madrid te Spanjes me mbeshtetjen e Gjeneral Frankos. Ndersa keshilltaret e Mbretit disa u larguan dhe disa qendruan ne Paris.

KJ

[EuroStar1]

Po te mundja i dergoja edhe nje here ne Afrike keta pasardhesit e tije

Pale i kemi dhene edhe pronat prej miljona Euro. Ku i gjeten ato vila dhe ato troje keta ? Me cfar i ben keto pasuri ? Me cte drejte ja jep shteti ketyre pasurin kombetare ?

Une propozoj qe tu meren te gjitha pronat dhe te perzehen nga Shqiperia pasardhsit e atyre qe shiten kete vend. Mundesisht te burgosen deri ne kthimin e arit qe ju vodh shetit tone