Isa Blumi: “Fillet e izolimit shqiptar"

[AsgjëSikurDielli]

Isa Blumi: “Fillet e izolimit shqiptar: Regjimi i Enver Hoxhës në vitet 1944-1961” (1)

Mbulimi i llojlloshmërisë së shoqërisë shqiptare për të mbetur në pushtet

Edhe pse ishte çështje që tërhiqte vëmendjen në të kaluarën, “risitë” e shtetit eremit të Enver Hoxhës, që në një pikë vendosi të ndërtojë mbi një milion bunkerë për të mbajtur jashtë “invaduesit revizionistë”, ka çorientuar hulumtuesit e historisë së pasluftës së Shqipërisë. Duke identifikuar regjimin me diçka si risi, misterie, apo edhe “kthim prapa” në epokën e stalinizmit, kornizat e tilla referuese kanë shtrembëruar mënyrën se si historianët dhe shkencëtarët e shkencave shoqërore kanë vlerësuar Shqipërinë, qoftë në vend, qoftë në vendet fqinje. Jo vetëm që supozimet se regjimi i Hoxhës përfaqësonte tërë shqiptarët ishin mëse të gabueshme, por këto shrembëronin, gati gjatë tërë kohës së pasluftës, edhe kuptimin që kishim për ngjarjet që po ndodhnin brenda në Kosovë, në Maqedoni por edhe në vetë Shqipërinë. Për të përmirësuar disa nga keqkuptimet që ende mbesin të forta edhe tani në shekullin e njëzet e njëtë, këtë kapitull do t’ia kushtoj studimit të regjimit të Enver Hoxhës. Jo vetëm që do të ofroj pikëvështrim të ri në interpretimin e ngjarjeve që ndodhën në Shqipëri në periudhën mes viteve 1944 e 1985, por do të prek edhe disa nga çështjet rajonale që mbështesin shqetësimet e mia me atë se si janë keqkuptuar shqiptarët në të kaluarën. Do të bëj këtë duke treguar se si regjimi i Enver Hoxhës, larg nga të qenët “shtet eremit”, në të vërtetë prekej me botën e jashtme në një varg ndërrimesh politike të ndërlikuara që në mënyrë të drejtë për drejtë prekën marrëdhëniet e shtetit shqiptar me popullatën që kontrollonte. Me rëndësi është se ajo që formësonte këto ndërime në politikë në botën e jashtme ishte jostabiliteti përbrenda vendit. Gjatë shekullit të njëzetë, shqiptarët përjetuan lloj-lloj ndarjesh rajonale, familjare e kulturore që u bënë burim i legjitimimit të skemës ambicioze të Enver Hoxhës për kontroll në periudhën e pasluftës. Dy kapitujt e ardhshëm e portretizojnë këtë regjim që gjeti burimin operacional të legjitimitetit në rajonalizmin historik të Shqipërisë dhe, nëpërmjet manipulimeve me ndarjet e këtilla, në mënyrë brutale mbajti pushtetin për dyzet vite. Janë këto tensione sociale dhe çarje kulturore ato që në mënyrën më të mirë demonstrojnë sa të gabueshme ishin keqinterpretimet e Shqipërisë dhe shqiptarëve si një çështje e vetme, koherente dhe e njëtrajtshme. Në të vërtetë, bazë e metodologjisë sime në këtë libër është identifikimi dhe pastaj integrimi i këtyre faktorëve specifikë ndarës ndër shqiptarët dhe mënyra se si këta formësuan regjimin e Enver Hoxhës.

Identifikimi i burimit të fuqisë

Shpesh është supozuar, gabimisht, se është e mundur që të bëhen analiza institucionale apo ideologjike të regjimit në Shqipërinë e pasluftës, e kështu të identifikohet edhe një formë universale “e shtetit” në Shqipërinë e Enver Hoxhës. Për fat të keq të historianëve, institucionet shtetërore dhe rrënjët ideologjike janë të paqarta dhe janë indikatorë mashtrues të politikës së shtetit dhe motiveve prapa vendimeve politike. Analizat ekonomike të viteve të Enver Hoxhës, studimet gjeopolitike formaliste apo eksplorimet komparative të shtetit komunist mund të jenë dukur forma gjegjëse të punës gjatë Luftës së Ftohtë, por kjo krejtësisht ka huqur aspektin fundamental të regjimit të Enver Hoxhës dhe atë të kërkimit të hegjemonisë në Shqipëri. Në vend të kësaj, shteti i Enver Hoxhës duhet të analizohet në kontekst të zhvillimit socio-historik të Shqipërisë, që nuk supozon se Shqipëria përbëhej nga një trup i vetëm dhe uniform social e politik që do të manifestonte ndarjet përgjatë vijës idologjike e jo asaj sociokulturore. Kjo është veçanërisht e qartë kur i kushtojmë vëmendje të veçantë ngjarjeve që ndodhin në Shqipëri shikuar me syrin që është më i ndjeshëm ndaj dallimeve rajonale përbrenda vendit. Nën një shikim më të mprehtë, tërë institucionet e shtetit të Hoxhës ishin të mobilizuara në mënyrë specifike që të bëjnë të mundur zhvillim të atillë të ngjarjeve që do të maksimizonin nevojat e Enver Hoxhës për pushtet/fuqi, nevoja këto që kishin për vete baza të caktuara sociale e kulturore. Për shembull, planet ekonomike pesëvjeçare dhe thirrjet për efikasitet dhe zell më të madh në zbatimin e parimeve të marksizëmleninizmit, nuk kishin për qëllim që të ndjeket një hap “racional” (mendohet universal) i zhvillimit. Më parë, këto programe synonin që të garantojnë hegjemoninë e pakontestueshme të shtetit të Enver Hoxhës mbi llojllojshmërinë kulturore të Shqipërisë. Duke injoruar një nga qëllimet kryesore të regjimit, që të ushtrohet pushtet i padiskutueshëm mbi një shoqëri që historikisht ka qenë e “leckosur” nga shumë qarqe të fuqisë që garonin me njëra-tjertën, historianët dhe shkencëtarët e shkencave shoqërore shpesh kanë fshirë dhunën aktuale që ka kërkuar implementimi i këtyre politikave. Në Shqipëri, si dhe në shumicën e shoqërive të asaj kohe, lufta për pushtet në vend dhe rrymat e komunizmit internacional të viteve 1940 kuluam me ngritjen në pushtet që klikave që gravitonin rreth një lideri, në rastin tonë, Enver Hoxha, që mobilizoi edhe pohimet ideologjike universaliste edhe paragjykimet lokale që të vihen në thelb të shtetit të pasluftës. Ngritja e Enver Hoxhës dhe dominimi në Shqipëri, si një tosk nga qyteti jugor i Gjirokastrës, është një shembull i mirë i fuqisë së strukturave sociale të përcaktuara nga shteti, lidhjeve fluide mes shtetit dhe shoqërisë dhe influencës së ideologjive të jashtme legjitimuese në tjetërsimin e shoqërive margjinale. Pas një rishikimi të shpejtë të antagonizmave të përgjithshëm, që bëra në kapitullin hyrës, do të tregoj shfrytëzimin eklektik nga ana e Enver Hoxhës të integrimeve shoqërore si armë politike që, ndonëse të mbështjella me ide universale që për disa shkollarë ishin nacionalizëm shqiptar, në të vërtetë shërbenin për realizimin e qëllimeve të ngushta politike që identifikonte më shumë se gjysmën e shqipfolësve të Ballkanit si armiq të shtetit progresiv shqiptar. Shpresoj se duke ndriçuar masat e marra nga regjimi i Enver Hoxhës për të imponuar identitetin tosk gjatë dhe menjëherë pas luftës, natyra e kërkimit tonë në shtetin e pasluftës, në përgjithësi, do të vëjë fokusin në faktorët sociohistorikë të injoruar në literaturë. Kjo do t’i bëjë lexuesit që të shohin nevojën që të përqendrohen në grupet e shumta e të dallueshme që marrin pjesë në ngjarjet e sotshme në Ballkan, e të cilat kërkojnë njohje të ambicieve të tyre dhe perceptimit gjithnjë në ndërrim të të vetvetes.

(vijon)

[AsgjëSikurDielli]

Isa Blumi: “Fillet e izolimit shqiptar: regjimi i Enver Hoxhës në vitet 1944-1961” (2)

Gegët, toskët dhe Partia Komuniste

Precedenti organizativ i shtetit të Enver Hoxhës këtu studiohet me një filtër të ndieshëm në marrëdhëniet historike nërmjet gegëve dhe toskëve të diskutuara në hyrje të librit. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për të kuptuar komunitetet malësore që do të përjetonin fushatën më agresive të nënshtrimit kulturor e ekonomik nën regjimin e Enver Hoxhës. Të ndarë në dhjetë deri pesëmbëdhjetë grupe familjarare nëpër tërë malet e veriut të Shqipërisë, deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë vetëm besimi në Zot, qoftë kjo të shkonte kah Roma ose Stambolli, dhe familja, lidhnin gegët me botën. Është me rëndësi të vërehet se Kisha Katolike në veçanti luajti rol instrumental në ruajtjen e kësaj kulture të dallueshme dhe të identitetit organizativ edhe gjatë epokës otomane edhe në periudhën mes dy luftërave. Me figura të shumta kulturore si Atë Gjergj Fishta që promovonin dhe definonin identitetin kulturor geg, Kisha Katolike do të bëhej qartë armiku numër një i Enver Hoxhës. Se Shqipëria Veriore në aspektin kulturor dhe ekonomikisht jetonte në një mënyrë që e dallonte nga Jugu dhe mesi i Shqipërisë, e kjo u bë shkas për diferencim në fillim të shekullit njëzet, do të tregohet të jetë motivi kryesior dhe faktor legjitimues i persekutimimit nga ana e regjimit të Enver Hoxhës të popullatës gege në epokën e pasluftës. Do të qartësohet më poshtë se Kisha dhe liderët e saj qenë veçanërisht në thumb për shkak të rolit të tyre historik në definimin e kulturës dhe të gjuhës gege dhe shiheshin si sfidë kryesore e strategjisë së Hoxhës për imponimin e kulturës dhe gjuhës së Jugut në tërë vendin. Por, Kisha nuk do të jetë e vetmja pjesë kulturore që do të sulmohej nga Enver Hoxha gjatë kohës së pasluftës, por edhe liderë të dalluar të komunitetit, linguistë, historianë dhe intelektualë gegë do të konsiderohen cak i pranueshëm për eliminim. Duket se faktori qendror motivues në këtë fushatë ishte synimi për ndërrim rajonal të pushtetit. Ekspansioni kulturor verior në fillim të shekullit njëzet përkthehej në anksiozitet ndër shumë liderë kulturorë të Jugut që shikonin me armiqësi traditat e dallueshme letrare e me këtë edhe fuqinë politike të gegëve. Me lidhje të mira me diasporën shqiptare që ishte formuar në Perëndim dhe të ndikuar nga institucionet e jashtme religjioze - Kisha Ortodokse Shqiptare e ajo Greke dhe sekti bektashi - që theksonin identitetin më të gjerë, gati universal, bënin që toskët e Jugut të kenë aspirata fundamentalisht të tjera sociopolitike në krahasim me shqiptarët e Veriut dhe historikisht i shikonin me përbuzje dhe përqeshje traditat e forta të Veriut. Jo më pak se tosku i shqutar Sami Frashëri në veprën e tij “Besa Yahud Ahde Vefa”, e shkruar në vitin 1874, paraqet krejt qartë nivelin e përbuzjes sociale e intelektuale që artistokracia e sofistikuar dhe e edukuar toske e Perandorisë Otomane ndiente për shqiptarët e pahijshëm të maleve. Vepra paraqet tensionet e brendshme të “shqiptarëve” dhe dallimet drastike sociale e ekonomike ndërmjet popullatës së Veriut dhe asaj të Jugut. Për Frashërin dhe intelektualët toskë otomanë, praktika veriore e gjakmarrjes dhe “neveritë” e tjera i mohonin shtetit otoman të drejtën që të fuste “civilizimin” në veri, gjë që u bë figura kryesore arsimore e përdorur gjatë viteve të Enver Hoxhës dhe e theksuar në veprat letrare nga shkrimtari kryesor i Enver Hoxhës, Ismail Kadare, përfshirë edhe “Prillin e thyer” të famshëm. “Sjelljet shkatërrimtare të zakoneve fisnore” ishin një nga të këqijat e vëna në thumb në programet shkollore të shtetit “modern” të Enver Hoxhës, ndërsa etnografët shqiptarë sistematikisht denigruan kulturën gege për dyzet e pesë vjetët e ardhshëm, temë kjo së cilës i kthehem në gjysmën e dytë të këtij kapitulli. Natyrisht se ka pasur periudha të aleancave të përkohshme ndërmjet grupeve gege e toske, por këto përjashtime janë ekzagjeruar nga literatura nacionaliste, që mbyllnin sytë para dhunës që përjetuan ikonat kulturore gege dhe institucionet e tyre gjatë viteve 1940 e 1950. Në të vërtetë, gjatë tërë shekullit të njëzetë ka evidencë të tensioneve të brendshme që përkthehen në konflikt të hapur ndërmjet grupeve që dallohen për nga kultura e tyre gege ose toske. Mund të kuptojmë pjesën më të madhe të jostabilitetin në vitet e para të shtetit të pavarur në periudhën mes dy luftërave, për shembull, duke menduar për shumë qarqe të pushtetit që vepronin në vijat gegë e toskë e jo ato “shqiptare”. Për më shumë, ky faktor i “jounitetit” shpesh rezultonte me pohime irredentiste të vendeve fqinje në kohën e mbretit Zog, pasi grupet lokale lidheshin me serbët, malazeztë, italianët, grekët apo bullgarët kur për këtë kishin nevojë. “Lufta civile” që shkatërroi lëvizjen antifashiste në Shqipërinë e okupuar gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe politikat e mëpastajme të Partisë Komuniste Shqiptare duhet po ashtu të shikohen me sy të përqendruar në këto trajektore kulturore e historike që përsëri “prejnë” çdo njësi politike të quajtur “shqiptare”. Këto tensione manifestohen përbrenda PKSH-së gjatë periudhës mes luftave, periudhës së krijimit të saj, duke treguar se si edhe ideologjitë më universale, progresive e çliruese nuk mund t’i ndryshonin lojalitetet individuale.

(vijon)

[Brari]

Interesant...

Te shohim cfare do te thote Isa Blumi ne vazhdim..