Pytje te shpeshta nga Historia e Arkitekturë...

[Postmodern]

Pytje te shpeshta nga Historia e Arkitekturë...
Lexim te kendeshem



Monumentet Megalite -jane monumente te permotshme neolite. Duke perdorur blloqe te medha monolite per shtylla dhe traje, shpreh tendencen per qendrueshmerine e perhershme te monumenteve. Me kete tenton te shprehe monumentalitetin ne arkitekture e qe me vone do te jete e lidhur ne qdo arkitekture kushtuar kultit. Ekzistojen 3 tipe te monumenteve megalite: Dolmenet, Mengiret dhe kromlehet.

Llojet e tempujve egjiptas jane: T. me pilone, T. speos-shkembore, T. hemispeos-gjysmeshkembore, dhe T. peripreral. Tempujt me pilone perbehen prej 4 pjeseve (oborrit, salles festive- hipostile, kthina percjellese dhe shtepise se hyjnise). Tempulli speos ka pilonet dhe sallat e tjera por nuk ka oborr. Tempulli hemispeos ka pilonet oborrin dhe sallen hipostile mbi toke kurse cela eshte nen toke. Tempujt peripteral eshte i ngritur ne postament te larte dhe shkallet monumentale jane te vendosura ne pjesen hyrese ne tempull.

Karakteristikat e pallateve ne mesopotami- pallati ne mesopotami perbehet prej 3 kthinave: saraji-kthina per pritje, haremi- kthina per banim te sundimtarit dhe familjes se tije, dhe hani- per sherbtore, oligarki, puntore, ushtri etj. Jane te planimetrive asimetrike me kthina kendrejta, pallati eshte ndertuar ne platforma artificiale prej qerpiqit, gjer te cila shpien rampat dhe shkallet qe perfundonin me kuroren dhembezore. Disa nga kthinat kane qene te mbuluara me qemere gjysemharkore ose me kupolla, kulm nuk ka pasur por disa nga ndertesat kane qene te mbuluara me teraca te rrafshta per shetitje, portalet jane koncipuar ne dy kulla, ne kuader te pallatit ka qene i vendosur edhe tempulli i quajtur Zigurat.

Pershkruaje shtyllen persike- Lartesia e asaj mund te arrij deri ne 20 metra, e perpunuar gjer ne 50 karnelura, eshte me vitale se ajo e egjiptit, ajo qe e ben specifike eshte kapiteli i shtylles ne trajte te shales me dy kokat e kaut, ndersa atij me te nderlikuar i shtohen edhe volutat vertikale, lartesia e kapitelit arrin gjer ne 5 metra.

Koloseumi-jane anfiteatro ku jane zhvilluar luftrat e robeve- gladiatoreve, dhe robeve me shtaze te egra. Kolloseumet perbehen prej 2 pjeseve: tribunat dhe arenat, kolloseumi me i njohur eshte kolloseumi i romes, ku per perfundimin e tije kane punuar vespaziano, titi dhe domeniciani. Ky lloj kolloseumi eshte ndertuar prej vitit 75-80 te eres tone, dhe permbush numrin e shikuesve deri ne 80 mije.

Moduli-eshte mase relative per proporcionim. Greket rrezen e poshtme te shtylles e kane quajtur modul, dhe me te e kane shprehur tere madhesine e objektit dhe te gjitha pjeset e tij. Moduli eshte i ndare ne pjeset me te vogla te cilat quhen parte, 1 modul = 30 parte

Palafitet-lajmrohen ne grumbuj te medhenje, jane te ndertuara prane brigjeve te lumenjeve, liqenjeve, detrave, jane te ndertuara ne platforma prej kercenjeve te drurit dhe dheut te shtypur, platforma shtrihet ne sistemin e hunjeve te futur ne uje, ose prane bregut, gjere te e cila shpien ura e cila mund edhe te menjanohet, si njesi perbehet nga dy ose tri kthina, e para me vater e dyta dhe e treta per fjete, dhe nenkulmi depo. Sistemi konstruktiv i tyre eshte nderlidhje e shtyllave te drurit dhe trajeve, ose muret e ndertuara prej trajtave horizontale te palosura njera mbi tjetren. Kulmi eshte dy ujore i mbuluar me kashte.

Tempulli etrusk dallohet nga tempulli grek me postament te larte, me shaklle monumentale vetem ne pjesen hyrese te tempullit dhe me portik te thelle me disa rende shtyllash. Strehe te theksuar kulm dy ujor timpanon me skulptura prej argjiles se pjekur. Nga kjo mund te konkludojme se etruret bene transformimin e tempullit greke, me gjithate nuk kuptojne harmonine ne mardheniet proporcionale te rendeve stilike, te cilat romaket do ti pervetsojne dhe sjellin ne harmoni te larte.

Piramidat e egjiptit- ishin nje lloj i varrezave, ato u perdoren ne koherat e ndryshme, prandaj edhe kane pesuar ndryshime prej kohes ne kohe. Piramidat e para ishin te shkallzuara siq ishin pir. e shefrit dhe zoseut, pas nje kohe ishin pir. e thyera nje tentim per pir. e persosura, kurse kemi edhe pir. e rrafshta ku me te njohurat jane e Keopsit, Hefrenit dhe Mikerinit.

Pallatet persike-ndertohen ne periudhen ahemenide dhe sasanide, pallatet jane te ndertuara me teraca artificiale qe arrine lartesine deri ne 20 metre. Hyrja realizohet me ane te shaklleve te dyfishta monumentale. Ne periudhen amenide ndertohen 2 lloje te pallateve mbreterore Apadanet dhe takanet. Apadanet kane vetem nje kthine per pritje kurse takanet perpos kthines per pritje kane edhe kthinat per banim. Ndersa ne periudhen sasanide ndertohen pallatet me konstrukcione te kupolles dhe qemerit per here te pare paraqitet ndertimi i kupolles mbi baze katrore.Pallait ne friuz abad ndahet ne dy pjese pjesa e perparme qe sherben perpritje e cila perbehet prej nje ivani te madh hyres dhe kater ivane me te vogla se 3 salla katrore te mbuluara me kupolle. Pjesa e prapme sherbente per banim me kthina te orientuara kah oborri i brendshem.
Akropoli-ishte fortifikate te cilet greket e kane trasheguar nga periudha e egjeut por me kalimin e kohes e ka humbur karakterin fortifikues dhe eshte shendruar ne nje hapsire te mbular me tempuj,altar thesar etj,zakonisht jane ndertuar ne vende te larta kodrinore , akropolete me te njophura jane ai i athines i olimpit, delfes epidaurit.

Sumeret-ishin nje fis te cilit nuk i dihej preardhja, ata ishin nje popull qe kishin ardhur ne krahinen e ne mijevjeqarin e trete krahinen e mesopotamsie pas vershimit shkaterrues. Ata ishin te paret qe sollen civilizimin e pare ne kete rajon gjuha e tyre nuk gjasonte me asnje gjuhe te botes dhe ata perdornin shkrimin kuiniform ne plaka te argjiles.


Kasollat mbi dhe-Kasollat mbi dhe jane ndertuar vetem prej dheut, ne trajte te hapsirave, ne forme te kubeve te parregullta, muret e se cilave jane shume te trasha ndersa hapsira e mbrendshme eshte e vogel.

Kompleksi i zoserit-ka siperfaqe prej 544 x 277 metra, perfshine piramiden tempullin dhe 2 mastabat e vajzave te zoserit. Piramida e shkallezuar e zoserit eshte arritur me ngritjen e 6 mastabave njera mbi tjetren, me dimenzione 120.6 x 107.3, duke larguar nga 2 metra ne te kater anet. Lartesia eshte 60 metra. Varri ne piramide eshte nen toke i gdhendur ne shkemb, ne qdo ane ka hyrje dhe koridore karakteristike, edhe piramidave te mevonshme duke krijuar keshtu nje labirinth e cila perfundon ne nje pus, ne fund te se ciles eshte kthina me sarkofag. Kompleksi eshte i rrethuarr me mure nga blloqe guresh gelqerore. Arkitekti i pare paralajmron formen e piramides, gjeti trajten e aplikimit te shtyllave, dhe menyren e fortifikimit te qytetit.

Magaroni-jane shtepi banimi nga te cilat perbehej keshtjella, ato jane te ndara ne koridore te ngushta, secila paraqet objekt ne veti, dhe se bashku formojne pallatin. Llojet me te vjetra te shtepive te tipit megaron jane te ndertuara ne troj. Megaroni perbehet prej portikut hyres i cili nuk ka shtylla dhe prej 1 apo 2 kthinave me vater ne mes.
Atriumi dhe perstili-oborri i mbrendshem me portik shtyllash quhet peristil. Perdorej ne shtepite greke, e me pastaj edhe ne ato romake. Atriumi eshte njeri nder elementet kryesore te shtepise se banimit romake, ishte oborr i hapur dhe i kufizuar me portik shtyllash, ose i teri i mbuluar ne trajte te vestibulit me ndriqim bazilikal.

Rendet stilike greke-Jane: dorik, jonik dhe i korinthit. R. dorit shpreh seriozitetin, maturine estetike, shtylla eshte e vrazhte dhe i pergjigjet figures atletike te mashkullit, eshte e zhvilluar ne greqine kontinentale dhe kolonite greke te italise jugore dhe sicilise. Ruan elementet konstruktive dhe planimetrike te megaronit, eshte i ndare ne stereobat, shtylle dhe tra ballore. Arkaike h=8-9 m, Trau Ball. = 1/2 e h, Post. 1/6 e h, klasike h=11m, T.b=1/6 e h, pos, 1/3 e h, Helenistike h=15 mod, T.b ¼ e h, pos, 1/6 e h. Rendi jonik eshte me i holle me dekorativ, me elegant, ndersa shtylla shpreh bukurine dhe thyeshmerine e figures se femres. Zhvillohet ne kolonite greke te azise se vogel, zhvillohet si jonik atik h=15-18m, dhe jonik aziatik h=17-19m, tek shtyllat e ketij rendi paraqiten edhe volutat me lartsi 1 m. Rendi i korinthit eshte variante me e begatshme e rendit jonik. Dallimi eshte ne kapitel i cili ka trajten e nje shporte rrethore e cila zgjerohet nga maja ne trajte te papirusit ky rend fillet thuhet se i ka ne sicili.

Llojet e tempujve egjiptas T. me pilone, T. speos-shkembore, T. hemispeos-gjysmeshkembore, dhe T. peripreral. Tempujt me pilone perbehen prej 4 pjeseve (oborrit, salles festive- hipostile, kthina percjellese dhe shtepise se hyjnise). Tempulli speos ka pilonet dhe sallat e tjera por nuk ka oborr. Tempulli hemispeos ka pilonet oborrin dhe sallen hipostile mbi toke kurse cela eshte nen toke. Tempujt peripteral eshte i ngritur ne postament te larte dhe shkallet monumentale jane te vendosura ne pjesen hyrese ne tempull.




Kasollat prej gurit- ne krahinat e pasura me gure jane ndertuar shtepite prej gurit te formave te parregullta te rradhitura pa llaq, mbulimi i hapsires eshte bere duke i leshuar shtresat e gureve, per mbrojtjen nga te rreshurat jane vendosura pllakat e palosura njera mbi tjetren. Kjo paraqet fillet e konstrukcioneve stereotomike, nje lloj qemeri te cilin arkitektura e mevonshme e pervetson dhe e persose. Planimetria eshte ovale e rrumbullaket dhe kendrejt.
Mastabat-jane forma me e vjeter e varrezave te ndertuara gjate kohes se sundimit te dinastive te para .ato perbeheshin nag dy pjese nen toke dhe mbi toke.a) pjesa mbi toke eshte ne forme te katerkendeshit kendrejte me berthame te plote dhe me mure te pjerrta , perbeheshin prej nje kthine te vogel ku kryheshin sherbime fetare, dhe nje apo me shume kthinave,serdabeve ku vendosej statuja e te vdekurit, orientimi i tyre ishte veri jug me brinjen me te gjate, ne veri ishte nje dere e rrejshme e cila i sherbente shpirtit, ndersa hyrja ne kapelle behej ne anen jugore. B)pjesa tjeter ndodhej nen toke dhe thelsia mund te shkoje deri ne 30 m, aty vendosej sarkofagu me trupin e mumifikuar, ndertoheshin nga qerpiqet dhe rrale ishin te mveshura me pllaka prej guri, madhsia e planimetrise se tyre sillej prej 25 deri 30 m, dhe lartesi 10.5 ose 3m.

Dallimi ne mes te hereoglifeve dhe kuiniformit-kuiniformi ne mesopotami lajmrohet ne te njejten kohe kur herioglifi lajmerohet ne egjipt, kah viti 3300 p.e.t, shkrimi kuiniform eshte sistem i shenjave abstrakte i cili let ka mundur te pervetsohet nga popujt tjere, ndersa shkrimi herioglif e ruan trajtat natyrore, keto shkrime shkruheshin ne pllaka te argjilit, shkrimi kuiniform gjate historise u pervetsua si nderkombetare, dhe aplikohej ne 3 lloje- mesopotamik, sumeret, akadet, semitet, babilonasit, hetitet asiret etj. Elam-elamet, persik persianet.

Erehtenoni-Arkitekti Mnesikle eshte i rendit jonik atik, por proporcionet i ka me vita, me te holla dhe eshte me i dekoruar mod, = 36.5, cela kenddrejte, tempulli i ka dy naosa sepse i eshte kushtuar dy perendive athena parteos dhe erehteusit, secili naos ka portikun e vet hyres, planimetria eshte asimetrike. Ne pjesen jugore eshte nje llogje me 6statuja te vajzave kariatidat te cilat e kane edhe rrolin e shtyllave mbajtese. Pjesa perendimore eshte e koncipuar si nje pronaos me 6 shtylla jonike. Te ky tempull vlen te permendet mjeshtria e arkitektit per pershtatjen e objektit ne konfiguracion te terenit duke i lidhur ne nje tersi harmonike pjeset e lartsive te ndryshme.
Materialet dhe konstrukcionet ne Rome-


Kromlehet-jane shtylla vertikale te nderlikuara te lidhura me traje ne forme te rratheve koncentrik, kane sherbyer si altare, (stonhanxhi), transporti duket te jet bere me rrokullisjen e blloqeve neper trungujt e drunjeve. Ne vendin ku i vendosin monolitet hapin gropa te thella ku vendosen mengiret.
Karateristikat e arkitektures mikenase-jane: muret ciklo[ike, portat e fortifikatave ne trajta te trapezit, shtepit e tipit megaron dhe varrezat me kupolla.
Tempujt hemispeus- ka pilonet oborrin dhe sallen hipostile mbi toke kurse cela eshte nen toke.

[Postmodern]

1.CKA JANË PALAFITET?-janë objekte prej druri të ndërtuara në platforma prej kërcenjëve të drurit dhe dheut të shtypur. Platforma ish e ngritur mbi hujt e future në ujë. Janë të ndërtuara pranë brigjeve të lumenjëve, liqeneve, detrave. Përbëhen prej dy ose tri kthinave, e para me vatër, ndërsa dy të tjerat për fjetje, përderisa hapsira nënë cati shërbente si depo. Sistemi konstruktiv ishte ndërlidhje e shtyllave të drurit me tra ose nga trajet horizontale të palosura njëra mbi tjetrën. Muri pastaj mbushej me thupra, të cilin nga mbrenda dhe jashtë e mveshin me llaqë dheu. Kulmi është dyujor i mbuluar me kashtë, hapje në dysheme, etj.

2.DALLIMI I TEMPULLIT GREK&ETRUSK?-Kishin parahyjrën-pronaosin, kthinën për ruajtjen e statujës së perëndis-naosi&cela, përderisa ata të më të mëdhenj posedonin kthinën për ruajtjen e thesarit-opistodomosin, anën e pasme që i përgjigjej pronaosit dhe quhej-postikumini. Te tem. Grek dallohet hyrja me postament të lartë, me shkallë monumentale vetëm në pjesën hyrëse të tempullit dhe me portiktriem të thellë me disa rende shtyllash.
Përderisa tempulli etrusk kishte tri naosa-cela, postamentë të lartë, portik të thellë, shkallë të gjëra në pjesën hyrëse, strehë të theksuar, kulm dyujor, timpanone dhe skulptura prej argjilës së pjekur. Nga kjo kuptojmë se etrurët bënë transforimimin e tempullit grek duke i dhën portik të thëllë, postament të lartë dhe duke mos kuptuar harmoninë në marrdhënjet proporcionale të rendeve stilike greke.

3.PIRAMIDAT E EGJIPTIT-CKA&CILAT?-ishin njëri prej llojeve të varezave, dhe janë mjaftë monumentale. Ato janë ndërtu në kohëra të ndryshme dhe për atë arsye ato ndryshojn m’varsisht prej kohës kur janë ndërtu. Piramidat janë ndër format më elementare arkitektonike. Bërthama e piramidës është nga muri i plotë prej gurit gëlqeror. Hapsirat e vogla kanë shërbyer si dhoma të varrit në mes të të cilave kanë qenë koridoret. Më të njohurat janë e Keopsit h=148,b=232; Kefreni h=135,b=215, etj.

4.PALLATET PERSIKE-ndërtohën në periudhën ahemenide dhe sasanide, pallatete janë të ndërtuara me terrace artificiale. Në periudhën ahemenide dalljomë apadanet dhe takanet. Më të njohurat janë:apadana e Darit në Perzepolis,apadana e Artaserksit në Suzë, takana e Kirit në Pasargad. Apadanët kanë vetëm një kthinë me shtylla që shërbente si sallë për pritje. Në periudhën sasanide janë; pallatet në Firuzabad, Savistan, Ktezifon. Këto pallate janë me konstrukcion të kupollës, qemerit dhe harkut.

5.CKA ËSHTË AKROPOLI?-në periudhën e egjeut grekët akropolet i shfrytëzonin si fortifikata por pas një kohë ato shërndrohën në hapsira të mbushura me tempuj, altarë, thesarë, etj. Ato zakonisht kanë qenë të ndërtuara nëpër vende të larta kodrinore, të ngritura në plato gjë që i ka bë me qenë të përshtatshme si fortifikata. Më të njohurat janë ai i Athinës, Olimpit, Delfës, Pergamit, Epidaurit, etj.

6.KUSH JANË SUMERËT DHE CKA SOLLËN ATA NË ARKITEKTURË?-janë fist ë cilët u vendosën në krahinën e pasur të Mesopotamisë (pas vërshimit i cili e shkatrroi jetën në këtë krahinë),nuk ju dihet prejardhja. Ata sollën civilizimine parë në këtë rajon, gjuha e tyre nuk gjason me asnjë gjuhë tjetër në botë dhe përdorin shkrimin kuiniformë. Në arkitekturë kontributin më të madhë e dhanë me zbulimin e harkut, qemerit dhe kupollës.
skica

7.PALLATI I SARGONIT DHE PALLATI MBRETËROR NË MESOPOTAMI?-pallati mbretëror në Mesopotami është i formuar në princip të oborreve të brendshme në trajtë katërkëndshi rreth të cilit janë kthinat me destinim të caktuar. Pallati përbëhet prej tri grupeve kryesore: saraji-kthina për pritje,haremi-kthina për banim te sundimtarit dhe framiljes se tijë dhe hani-për shërbëtorë, oligarki, puntorë, ushtri, etj. Pallati i Sargonit është i ndërtuar në terrasën e madhe e cila bulon rreth 10 ha. Lartësia është afër 14m dhe deri në platformë arrihet me rrampa. Planimetria është përafërsisht katrore 314x344m, ka 30 oborre të madhësive të ndryshme, afër 209 kthina të ndara në ndërtesa të lidhura me korridore të ngushta.







2.KARAKTERISTIKAT E PALLATIT MESOPOTAM?-në mes ka pasur oborrin e brendshëm rreth të cilit kanë qenë të kthyera të gjitha kthinat. Përbëhej prej 3 kthinave; saraji-kthina për pritje,haremi-kthina për banim te sundimtarit dhe framiljes se tijë dhe hani-për shërbëtorë, depo, puntorë, ushtri, etj. Në kuadër të pallatit ka qenë i vendosur edhe tempulli i quajtur Zigurat. Kanë planimetri asimetrike me kthina kënddrejta. Pallati është i ndërtuar më terrasa të larta, ku të shpien rrampat dhe shkallët që përfundojnë me kurorë dhëmbëzore. Në kuadër të pallatit ka qenë i vendosur edhe tempulli i quajtur Zigurat. P.sh. pallati ne Korazbad, Sargonit të II-të, etj. Pallati është vendosur në dy mënyra:
A)në periferi të qytetit-me mure të fortifikuara, njëkohsisht edhe për qytetin edhe për pallatin.
B)në mes të qytetit- me mure të fortifikuara, njëkohsisht edhe për qytetin edhe për pallatin.






4.KARAKTERISTIKAT E SHTYLLËS PERSIKE-shtyllat janë të gurit dhe të përpunuara. Në përpunimin e tyre vërehet ndikimi grek, ku sigurisht se i kanë punuar ata. Trungu i shtyllës arrin një lartësi deri 20m dhe numër e kanelueve deri 50, është më vitale se ajo e egjiptit mirëpo dallon në bazë të kapitelit. Kapiteli (pjesa e epërme) ka formën e shalës me dy kokat e kaut. Kur kapiteli është më i ndërlikuar atëher ai është i paisur edhe me voluta vertikale dhe arrin lartësin deri në 5 m.

5.CKA JANË KOLOSEUMET?-janë amfiteatro më reprezentativ të arkitekturës romake, në të cilat janë zhvilluar luftërat e ndryshme si p.sh. ato në mes të rrobervë-zhtazëve, rrobërve-gladiatorëve. Kanë qen të përbëra prej tribunave dhe arenës ku janë zhvillu luftërat. Më i njohuri ëshët koloseumi i romës i cili ka një kapacitet prej 80 mij shiquesve, vepër kjo e ndërtuar në fillim prej prej Vespaziano, e përfundon Titi dhe Domenicianit e shton katin e 4-të, e cila u ndërtua ne vitin 75-80. në fasadë janë aplikuar të gjitha rendet stilike: toskan, jonik dhe i korinthit dhe kanë funksion dekorativ.



7.PANTHEONI NE ROMË DHE PARTENONI NË GREQI?-rendi dorik kulminacionin e arrin me Parthenonin. Partenoni është peripter me 8x17 shtylla, me h=19,71 m dhe modul 95 cm. Konsiderohet si tempulli më i madhë grek. Sin ë eksterier ashtu edhe në enterier efektet plastike dhe ngjyrat intensive janë pjesë e pandarë e dekorimit. E aknë ndërtu arkitektët IKITINOSI dhe KALIKRATESI ndërsa skulptor ishte FIDIJA.
Parthenoni në Romë është tempulli më i madhë në Romë i ndërtuar në kohën e Adrianit me kupollë me diametër 43.5m. Ai i Romës dallon nga ai i Greqisë në bazë të postamentit të lartë dhe shkallë monumentale vetëm në pjesën hyrëse dhe me portiktriem të thellë.










GRUPI 3:

1.KASOLLA MBI DHE-janë ndërtuar vetëm prej dheut dhe atë me mure të trasha dhe me hapsirë të mbrendshme mjaftë të vogël. Kanë pas formë të kubeve të parregullta. P.sh.Dunavec, Malic.

skic2.KOMPLEKSI I ZOSERIT-(piarmida e shkallëzuar) faraoni i parë i dinastisë së tretë, u ndërtua nga guri gëlqeror i bardhë, me blloqe të gdhendura me trajta të rregullta. Ka sipërfaqe prej 544x277m, përfshinë piramidën, tempullin dhe 2 mastabat e vajzave të zoserit. Lartësia është 60 m. Varri në piramidë është nën tokë i gdhendur në shkëmb, në qdo anë ka hyrje dhe koridore karakteristike që kryqëzohën, duke krijuar kështu një labirinth e cila përfundon në një pus, në fund të së cilës është kthina me sarkofag. Arkitekti Imhotep.

3.MEGARONI DHE KU U PARAQIT NË ARKITEKTURËN MIKENASE?-janë shtëpi banimi nga të cilat përbëhej kështjella, ato janë të ndara në koridore të ngushta, secila parqet objekt në veti, dhe së bashku formojn pallatin. Megaroni përbëhet prej portikut hyrës i cili nuk ka shtylla dhe prej 1 apo 2 kthinave me vatër në mes ku vendosej froni. Llojet më të vjetra të shtëpive të llojit megaron janë të ndërtuara në Trojë. Atë e sjellin akejët në Mikenë.

4.ATRIUMI DHE PERISTILI-oborri i mbrendshëm me portik shtyllash quhet peristil. Përdorej në shtëpi greke, e më pastaj edhe në ato romake. Atriumi është njëri ndër elemntet kryesore të shtëpisë së banimit romak, ishte oborr i hapur dhe i kufizuar me portik shtyllash, ose i tëri i mbuluar në trajtë të vestibulit me ndriqim bazilikal.

5.RENDET STILIKE GREKE-janë:dorik, jonik dhe korinth. Rendi dorik shpreh seriozitetin, maturin estetike, shtylla është e vrazhdë dhe i përgjigjet figurës atletike të mashkullit,(e vetmja shtyllë pa bazë) është e zhvilluar në greqin kontinentale dhe kolonit greke të Italisë jugore dhe Sicilisë. Ruan elemnetet konstruktive dhe planimetrike të megaronit, është i ndarë në stereobat, shtyllë dhe tra ballorë. Dallojmë shtyllën :arkaike, klasike, helenistike. Rendi jonik është më i hollë më dekorativ, më elegant, ndërsa shtylla shpreh bukurinë dhe thyeshmërinë e figurës së femrës. Zhvillohet në kolonitë greke të Azisë së vogël, zhvillohet si jonik atik, dhe jonik aziatik. Korinthi –është vetëm variant me kapitel më të begatshëm të rendit jonik.

6.LLOJET E TEMPUJVE EGJIPTAS-KRAHASIMI MES TYRE-Tempulli me pilone përbëhet prej 4 pjesëve(oborrit, sallës festive-hipostile, kthina përcjellëse dhe shtëpis së hyjnisë). Tempulli speos ka pilonet dhe sallat e tjera por nuk ka oborr. Tempulli hemispeos ka pilonet, oborrin dhe sallën hipostile mbi tokë kurse cela është nën tokë. Tempulli peripreral është i ngritur në postament të lartë dhe shkallët monumentale janë të vendosura në pjesën hyrëse në tempull.
skica7.ZIGURATI NË UR-NAM DHE TEMPULLI I KONSIT NË KARNAK-




GRUPI I 4:

1.SI NDËRTOHËN KASOLLAT PREJ GURIT?-janë ndërtuar me muratimin me gurë të formave të parregullta të radhitura pa llaq. Mbulimi i hapsirës është bërë duke i lëshuar shtresat e gurëve, ndërsa për mbrojtje nga të rreshurat janë vendosur pllakat e palosura njëra mbi tjetrën. Planimetria është e rrumbullakët,ovale ose katrore, kënddrejtë.

2.CKA JANË MASTABAT?-është trajta më e vjetër ë varrit. Përbëhen prej dy pjesëve: nën tokë dhe mbi tokë. Ajo mbi tokë kishte formën e katërkëndshit kënddrejt me mure të jashtme të pjerrta. Kishte një kthinë për shërbime fetare dhe një apo më shumë kthina (serdabe) ku vendosej statuja e të vdekurit si dhe gjërat e tij të cmueshme. Ndërsa nën tokë, në thellsi prej 30m vendosej Sarkofagu me trupin e mumifikuar të të vdekurit. Ndërtoheshin prej qerpiqit rrallë të mbushura me pllaka guri.

3.DALLIMI NË MES HERIOGLIFEVE DHE KUINIFORMIT-shkrimi hieroglif i egjiptasve i ruan trajtat natyrale, është i shkruar në fletë të papirusit ndërkaq shënimi kuiniform është në tërësi sistem i shenjave abstrakte, kaligrafike që paraqitnin shkronja, rrokje, fjalët, etj dhe është i shkruar në pllakë të argjilës.

4.DALLIMI NË MES SHTYLLËS PERSIKE DHE ASAJ KRETASE?-dallimi qëndron në atë se shtylla persike e karakterizon kapiteli në trajtë të shalës me dy koka të kaut së cilës herherë i shtohen volutat vertikale dhe ndonjëherë arrin H=5m, distanca në mes tyre arrinë deri 6 m, shtyllat janë të larta deri 20m ndërsa trungu ka numër të madh kaneluresh, kurse shtyllën kretase e karakterizon trungu i shtyllës i cili ngushtohet në pjesën e poshtme ndërsa lartë përfundon me kapitel të përbër prej pllakës katrore të abakusit dhe dhe elementit të rrumbullakët.

skic5.PËRSHKRIMI I EREHTRONIT DHE CILI ARKITEKT E PROJEKTOJ?-është i rendit jonik-atik, por proporcionet i ka më të holla dhe është më i dekoruar dhe është prej mermerit të bardhë. Në hyrje është e koncipuar si një pronaos me 6 shtylla jonike. Cela është kënddrejte. Moduli i Erhetonit është 36,5 cm. Në pjesën perëndimore e ka portikun me 6 statuja të vajzave dhe i kan quajtur KORA ose KARIATIDA. Arkitekti është Mnesikbe.

6.MATERIALET DHE KONSTRUKCIONET ROMAKE NË ARKITEKTURË?-etrurët sollën harkun, qemeret dhe kupollën nga Azia e vogël me të cilat kontribon shumë, në fillim i ndërtuan pa llaq, kurse romakët me aplikimin e llaqit fituan mbulimin e hapsirës shumë të madhe. E kanë përdorur drunin për tavane, konst të kulmi, korniza të dyerve dhe dritareve. Bërthama e mureve bëhej me copa të vogla të gurëve (tullave) dhe llaqit te trashë duke formuar një llojë betoni-emplekton që pastaj mveshej me opus-izodoma,mixtum, cementkum si dhe përdorej mermeri i ngjyrave të ndryshme i cili jepte efekte të pasura plikromatike. Gjithashtu aplikonin tavane të rrafshta prej gurit të vendosura në sistem harqesh në distanca të vogla.

skic7.ODEONI NË ATHINË DHE TEATRI NË EPIDAMUS?-teatri epidamus është zbuluar në vitin 1970. Gjurmimi i dytë ka qenë më 1989 ende pa u zbuluar tërësisht. Teatri ishte i ndërtuar në terren të pjerrtë dhe ulëset mund të akomodojnë rreth 2000 spektatorë ku në secilën ulëse është mbishkrimi i kontribuesve përfshirë lidhjën direkte të monumentit me kultin e Dionisit dhe ishin të prera në shkëmb. Odeonet janë objekte të ngjajshme me teatrot por kanë dimensione më të vogla dhe janë objekte të mbuluara. Shërbenin për shfaqje muzikore. Përbëhen prej dy pjesëve: tribunave dhe skena. Numri i ulësev sillet prej 200-600 ndër më të njohurit është ai i Athinës, Epidaurus, Kretopolis, etj.





GRUPI I 5:

1.SALLA HIPOSTILE?-është e mbuluar me pllaka guri prandaj kjo hapsirë ndahet me shtylla të distancave të ndryshme. Zakonisht shtylla e mesme është me distancë dhe lartësi më të madhe. Në vazhdim të sallës është kthina kryesore e tempullit-cela ose seoksi, dhe është kthina e ndarë nga salla me koridor e cila mund të jetë rreth tërë hapsirës së celës.

skic2.ZIGURATI?-është tempull në formë të piramidës së shkallëzuar që ndërtohej në kuadër të pallatit mesopotamez, ku prej shkallës në shkallë arrihej me anë të rampave ose shkallëve monumentale të cilat mesopotamezët i përsosën shumë. Në majë ishte kishëza apo kapela e cila ishte e mveshur me tulla të zmaltuara. Brenda ishte shtrati i stolisur dhe tavolina e artë-altari.

3.BAZILIKAT?-janë objekte të cilat shërbejnë për tubime të mëdha si gjykata, tregje të mbuluara, etj. Supozohet se fjala bazilikë rrjedh nga fjala bazilues e cila sipas shënimeve romake kishte tri aniata. Bazilika e parë është ndërtuar në vitin 180 p.l.k. Më të njohurat janë: bazilika e Julie Cezarit, bazilika e Julisë dhe Emilës, etj.

4.VARET NË SHKËMB-EGJIPT?-hyrjen e kishin të fshehur për mbrojtje nga plackitësit. Përjashtim bëjnë varrezat në Ben-Hasan të cilat kishin hyrje monumentale. Te varret mbi shkëmb rradhitja e kthinave është bërë sipas aksit gjatësor. Përjashtim është bërë kur është hasur në ndonjë shkëmb të fortë, atëherë është devijuar. Këto varreza serdabe nuk kishin ndricim dhe ndricimin e merrnin nga hyrja. Edhe këto varreza ishin të pasura me dekorime.

5.TEMPUJT NË GREQI?-varësisht nga epoka (arkaike, klasike dhe helenistike) në Greqi jnaë ndërtuar tempujt e të tri rendeve.
Tempuj dorik: janë ndërtuar gjatë tërë epokave, ku më të njohurat janë; tempulli i Herës në Olimp, tempulli i Apoleonit në Korinth, tempulli i zeusit në Olimp, parthenoni, etj.
Tempujt jonik: më të njohurat janë: Erheteoni arkitekti Minesikle, Atena Nika arkitekti Kalikratis, Atena Polias arkitekti Pitios, etj.
Tempujt e korinthit: Tholosi në Delfë, Olimpeoni në Athinë, Filipeoni në Olimp, etj.

6.PALLATET SASANIDE NË PERSI?-janë ndërtuar me konstrukcion të kupollës, qemerit dhe harkut. Pallatet më të njohura janë: FIRUZABAD, SAVISTAN, KTEZIFON.

skic7.PALLATI NË MESOPOTAMI DHE PERSI?-pallatet në mesopotami janë të
ngirtura në platforma të larta dhe janë të rrethuara me fortifikata. Deri në terasë arrihet me anë të rrampave. Në kuadër të pallatit ndërtohet tempulli ZIGURAT. Kthinat ndahen në tri grupe: sarai, haremi dhe hani. Kurse në Persi dallojmë dy lloje të pallateve: nga periudha Ahemenide dhe sasanide. Nga periudha ahemenide pallatet janë ndërtuar në terasa të mëdha të fortifikuar ku hyrja bëhet me anë të shkallëve monumentale. Në periudhën sasanide pallatet ndërtohen me konstrukcione të kupollës, qemerit dhe harkut.




GRUPI I 6:
1.KROMLEHËT?-janë monumente megalite të cilat paraqesin kompozime të ndërlikuara të shtyllave të lidhura me traje të rradhitura në rrathë koncentrik. Kromlehët kanë shërbyer si altarë ku ndër më të njohurat është kromlehi i STONHENXHIT.

2.KARAKTERISTIKAT E ARKITEKTURËS MIKENASE?-karakteristikat kryesore janë; muret ciklope, portat e fortifikatave në trajtë të trapezit, shtëpit e tipit megaron dhe varrezat me kupolla.

skica3.SHESHI NË ROMË DHE GREQI?-sheshi ne Romë njihet me emrin FORUM. Forumet janë të rrethuara me portiqe shtyllash dhe në të janë të orientuara bazilikat, tempujt, objektet administartive, dyqanet, etj. Trajta themelore është këndrejtë por brinjët anësorë lakohën në trajt elipse duke formuar kamare gjysëmeliptike që quhen “exedra”. Kurse forumi në Greqi dallon simetria e cila është e theksuar. Edhe në forumin e Greqisë është zhvilluar jeta publike, politike dhe ekonomike (agora)

4.TEMPUJT HEMISPEOS-CILAT I NJEH?-tempujt hemispeos i kanë pilonet, oborrin dhe shtyllat nën qiellin e hapur, ndërsa cellën ose sekosin nën shkëmb. Tempulli i mbretëreshës HATCEPSUT përbëhet nga tri oborre të hapura që shtriheshin në terasa. Oborri i parë mbaronte me një portik që ndërpritej në qendër me një pandus-rampë, i cili shpie në oborrin e dytë. Oborri i tretë ishte më i vogël dhe i rrethuar me shtylla ku në murin perëndimor të tij ndodhej hyrja për në cellën e cila ishte e gdhendur brenda në shkëmb.

5.MËNYRA E BANIMIT NË ROMË?-shtëpia më karakteristike është shtëpia itale. Elementi themelor është oborri i brendshëm në trajtë të atriumit, kthinat anësore “alet” dhe hapsirat pa mure kah atriumi. Ky tip i shtëpisë lajmërohet në dy variante: me atrium të hapur dhe të mbyllur.
skic

6.PALLATI I DIOKLICIANIT NË SPLIT?-një e katërta pjesë e pallatit përbëhet nga villa kurse tri të katërtat nga kampi ushtarak. Planimetria e pallatit është këndrejt i parregullt. Pallati është i rrethuar me bedene të përforcuara me kulla të trajtës katrore dhe ortogonale. Rruga KARDO-veri-jug dhe DEKUMANUS lindje-perëndim e ndajnë sipërfaqën në katër pjesë. Në pjesën veriore janë organizuar kthinat për ushtarë ndërsa në pjesën jugore është Mauzoleu i Dioklicianit dhe tempulli i vogël i jupiterit. Kthinat për banim janë të organizuara në pjesën jugore me fasadë nga deti dhe me 50 shtylla potike.

[Archy]

Hallall, ku te ra ne mend me i qit pytjet ...
Mu me pat ra Piramida e Keopsit edhe diqka ne Persi (sem kujtohet shume palidhje u kan)...
Ne cilin vit je?