Çfarë ndodhi në të vërtetë në Rambuje

[Harudi]

Takimi me zonjën Albright.Në ditët para finales së Konferencës së Rambujesë,e cila nis më 18 shkurt,pas ofrimit të draftit të dytë të Marrëveshjes kalimtare nga ana e juristëve të Grupit të Kontaktit,ne si delegacion do të kemi shumë vizita dhe takime me ndërmjetësit ndërkombëtar,ambasadorët Hill,Petrisch dhe Mayorski,me ministart e jashtëm Robin Cook dhe Hubert Vedrine,të cilët ishin bashkëkryesues të Konferencës dhe,më në fund,apo më së pari për nga rëndësia,me zonjën Madeleine Albright,sekretarja amerikane e Shtetit.Zonja Albright do të na vizitojë të dielën,më 14 shkurt,kur tashmë ishte e kuptueshme që Konferenca për Kosovën do të zgjatej edhe një javë,sepse mbrenda afatit njëjavor Marrëveshja nuk ishte arritur.Albright do të qëndrojë shkurt me delegacionin e Kosovës,sa për të na dhënë porosit e saja të qarta.Pra,ajo kërkonte prej nesh të pranonim Marrëveshjen kalimtare,në të kundërtën SHBA.-tënuk do të mund të vazhdonin ta ndihmonin Kosovën dhe zgjedhjen e çështjes së saj.
Albright theksoi që askush nuk mundtë na ndalonte ne të ëndërronim pavarësinë,por që tash për tash duhej të ballafaqoheshim me Marrëveshje kalimtare.Ajo pastaj tha se në mesin tonë mund të gjendet edhe një Gerry Adams (lider i njohur politik i Sin Feinnit,krahu politik i IRA-s),i cili mund të bënte atë hapin vendimtar prej luftës kah paqja.Zonja Albright qartas aludonte në Hashim Thaçin,i cili edhe foli i pari në emër të delegacionit të Kosovës.Hashimi (Thaçi) në fjalën e tij,hiq kurtoazinë e zakonshme në këto raste,e cila ishte e sinçertë kur i adresoheshim zonjës Albright,paralajmëroi gatishmërinë tonë që deri në fund të punojmë për të bërë marrëveshje të mirë kalimtare për Kosovën,e cila në fund duhej të mundësonte deklarimin e qytetarëve të Kosovës për statusin final.Foli edhe dr.Ibrahim Rugova,i cili në atë përzierjen e tiju të zakonshme të fjalive,ku gjysma mbesin të papërfunduara e gjysma tjetër jo fort të kuptueshme,megjithatë arriti të porosisë zonjën Albright se ne nuk ishim për ”pavarësi mekanike” të Kosovës por,sidoqoftë,është mirë të kemi njëherë pavarësinë e pastaj të hyjmë në proceset integruese me të tjerët.
Nuk vonoi shumë dhe në delegacionin tonë,atë të dielë,do të vijë haberi për takimin që Kryesia jonë duhej të kishte me kryesinë e delegacionit serb,me ndërmjetësimin dhe pranionë e zonjës Albright.Ky ishte i pari dhe i mbrami takim i përfaqësuesve të dy delegacioneve.Përkundër përpjekjeve të shumta të palës serbe,e cila përmes ambasadorit rus Boris Mayorski afishonte gatishmërinë e saj për t'u takuar me ne,në delegacionin e Kosovës me të drejtë mbizotëronte pikëpamja se nga këto takime nuk mund të dilte gjë prej gjëje dhe se më së miri ishte të vazhdohej me qasjen e deritashme,e cila preferonte punë të veçantë të secilës palë me juristët e Grupit të Kontaktit.Takimet eventuale midis nesh vetëm se mund të keqpërdoreshin nga pala serbe,për t'i shfrytëzuar ato so gatishmëri të Beogradit për të dialoguar me ne dhe si mungesë të vullnetit tonë për marrëveshje.Gjithësesi,në këtë ballafaqim të kryesive të dy delegacioneve zonja Albright kishte qenë tejet transparenet në ofrimin e ”shkopit” dhe të ”karrotës”,për ne dhe për serbët;ne në rast tëw dështimit,do të humbnim përkrahjen amerikane (dhe do të fitonim bombat serbe,këtë nuk e kishte thënë,por kjo nënkuptohej),ndërsa pala serbe,në rast të refuzimit të nënshkrimit do të humbasë shansin për kthim në bashkësinë ndërkombëtare dhe do të fitonte bombat e Paktit NATO.
Ditët që pësuan,deri në fundin e çuditshëm,përplot kthesa të Konferencës për Kosovën,treguan se porosit e zonjës Albright nuk gjetën veshë tek delegacionet negociuese në Rambuje!





KAPITULLI KATËR
LUFTË NERVASH

”Më besoni...,Albright është mikesha juaj më e madhe në Washimgton.Ajo nuk mund po kupton ç'është duke ndodhur kështu me ju,pse nuk po u besoni garancive të Washingtonit...!”
Morton Abramowitz delegacionit të Kosovës,21 shkurt 1999,Rambouillet.
VAJTJA E DYTË E AMBASADORIT Christopher Hill nga Rambujea në Beograd,të mërkurën më 17 shkurt,nuk do të sjellë ndryshime në pozicionet e Slobodan Milosheviqit ndaj projektit të Konferencës për Kosovën.Herën e parë Hill,në takimin kokë më kokë që pati me kryetarin e RFJ-së,e porositi Milosheviqin se SHBA-të e as shtetet e tjera të Perëndimit nuk e kanë ndërmenf të negociojnë me të,në Beograd,Marrëveshjen e Rambujesë,dhe se kësaj here nuk do të kishte kthim prapa në procesin e zgjedhjes së çështjes së Kosovës.
Milosheviqi refuzon të takojë Hillin.Këtë herë ambasadori Hill kot kishte pritur të shihej me kryetarin e Rfj-së.Ai nuk kishte dasgur fare të takonte Hillin,duke dëshiruar kështu të sforconte pozicionin e refuzimit të plotë të ofertës së rambujesë,posaçërisht kur bëhej fjalë për vendosjen e 28 mijë trupave të Paktit NATO në Kosovë,që parashihej në Aneksin ushtarak.Kur Hill,gjatë takimit të mbajtur në beograd,në pjesën e parë të Konferencës së rambujesë,i kishte thënë Miloshqviqit se në mesin e KFOR-it do të ketë edhe trupa ruse,gjë e cila duhej t'ia lehtësonte këtij vendimin.Milosheviqi ia kishte kthyer:”...Punë e madhe...Ne nuk i duam trupat ruse në Kosovë dhe në RFJ.Mezi i kemi dëbuar në vitin 1948,pas prishjes sonë me Moskën (Milosheviqi këtu aludonte në ndërprerjen e marrëdhënieve midis Jugosllavisë së Josip Broz Titos dhe Informbyrosë,e cila kontrollohej nga Bashkimi Sovjetik),kështu që tash nuk duam t'i kthejmë prapa...”.
Refuzimi i Milosheviqit për ta takuar Hillin,megjtihatë,kishte disa pasoja pozitive për ne dhe për pozicionin amerikan në këtë konferencë.Kështu,keqsjellja e tij e përmirësonte qasjen e ”dorës së fortë” të preferuar nga amerikanët dhe britanikët e të mospërkrahur shumë nga francezët dhe italianët,në fillim të kësaj konference.
Në pjesën e parë të Konferencës së Rambujes,diplomatët e rëndësishëm amerikanë dhe britanik,gjatë takimeve me ta,zhvilluar kryesisht në korridoret apo në oborrin e Kështjellës,më dëftonin që Parisi zyrtar,veçmas,hezitonte të këmbëngulte në karakterin pro NATO të Misionit ushtarak në Kosovë.Dukej që Franca,megjithatë,vlerësonte se mund të bëhej një miksazh,një përzierje midis NATO-s dhe OKB-së,për të krijuar një mision ushtarak,mnase më të pranueshëm për Rusinë,pikësëpari,e ndoshta edhe për RFJ-në.Dështimi i misionit më të ri të Hillit në Beograd dhe refuzimi gati dhjetë ditësh i delegacionit serb për të bashkëpunuar me grupin e juristëve ndëkombëtar të Konferencës së Rambujes,ndikoi që Franca dalëngadalë t'u afrohej pozicioneve amerikane dhe angleze.Pastaj,pritja e kotë e Hillit në Beogradë ndodhi vetëm 24 orë, a më pak,para se presidenti Bill Clinton të takohej në Washington me kryetarin e Francës Jasques Chirac.Ky skandal diplomatik me siguri që kishte mbërri në Washington,ku është përdorur si argument shtesë i presidentit Clinton në bisedë me Chiracun për rolin e Paktit NATO në Kosovë.Në konferencën e përbashkët për shtyp të Clintonit dhe Chiracut kuptohej njëjtësimi i qëndrimeve për Kosovën i dy liderëve perëndimorë.Kjo ishte me rëndësi të madhe,jo vetëm pse Franca ishte mikëpritëse e Konferencës për Kosovën,por edhe për shkak të domosdoshmërisë së zgjerimit të rrethit të shteteve perëndimore të cilat mbështesin Amerikën në shtrëngimin e regjimit serb.Më në fund dihej,që roli i Parisit ishte vendimtar në vitin 1995,kur ishte fjala për krizën në Bosnjë-Hercegovinë.Vetëm pas përkrahjes së plotë të Parist zyrtar,washimgtoni arriti të kthente mbarë procesin e ndaljes së luftës në Bosnjë.
”Bomba” që plasi në delegacionin tonë.Përkundër lajmeve të mira nga Washimgtoni,të cilat dëshmonin gatishmërinë e Washingtonit dhe të Parisit për të hedhur bomba mbi RFJ po qe se regjimi serb refuzonte Marrëveshjen,të enjten,më 18 shkurt,një ”bombë” do të pëlcasë në delegacionin tonë.

[Harudi]

Kjo ”bombë” kishte pamjen e draftit të ri të Marrëveshjes Kalimtare,i dyti në Konferencën e Rambujesë,i cili ndjeshëm dallonte nga ai i 6 shkurtit.Nuk duhej shumë mend për të kuptuar që tani propozuesit e këtij drafti kishin prishur ekuilibrin e krijuar në draftin e parë dhe kishin përdorur si qasje animin kah qëndrimet dhe propozimet e delegacionit serb.Me gjasë delegacioni serb,i cili kohë pas kohe përforcohej me praninë e Milan Milutinoviqit,kryetar i serbisë,kishte ”lëshuar në qarkullim”variantin,sipas të cilit ”do të mund të merrte në konsiderim Aneksin ushtarak”,nëse pjesa politike e Marrëveshjes për Kosovën pësonte ndryshime,të cilat preferoheshin prej tij.Shpjegim tjetër racional nuk mund të kishte për ndërrimin e draftit të parë të Marrëveshjes Kalimtare.
Asnjëri prej nesh atë të enjte,më 18 shkurt,nuk mund të mbante nervat dhe emocionet nën kontroll,teksa i binte mbas tekstit të ri të marrëveshjes.serbia kështu,në këtë propozim,ishte shumë më e pranishme në Marrëveshjen Kalimtare me kompetencat në Kosovë,të cilat nuk i kishte në variantin e mëparmë.Pastaj ishte futur këtu preambula e një kushtetute kalimtare për Kosovën,në të cilën dilte që vetëqeverimi i Kosovës derivohej nga RFJ-ja,pa pas cekur askund se në të vërtetë ky ishte një status kalimtar i dalë nga Marrëveshja e arritur në Konferencën ndërkombëtare për Kosovën të mbajtur në Rambuje.Po ashtu gjë që vërtet ishte shokante për të gjithë ne,ishte përfillur ideja që Kuvendi i Kosovës të jetë Kuvend dydhomësh,me një mekanizëm të vendimmarrjes,i cili mund të bllokohej pothuaj gjithmonë,nëse njëra nga ”komunitetet nacionale”,në mesin e të cilave gjendeshin edhe ”egjiptasit”,vlerësonte se i ishin shkelur ”interesat vitale” dhe të drejtat e garantuar me kushtetutë.Pastaj,sërish nuk sqarohej se në ç'mënyrë do të krijohej mekanizmi ndërkombëtar i gjetjes së statusit final për Kosovën.
Ishim pra,të ghithë anëtarët e delegacionit,tejet të lodhur,të frustruar,nervozë,ndjeheshim edhe të mashtruar e të manipuluar,sepse e tërë puna e jonë,posaçërisht e Grupit Poltik,e dhjetë ditëve të kaluara,kishte shkuar huq.Tani ktheheshim në propozimet të cilat ishin goxha të ngjashme me pozicionet serbe dhe kështu,lufta politike dhe diplomatike duhej të kallej përsëri prej nesh,për të rimarrë pozicionet të cilat njëherë ishin fituar,por duke provuar edhe të përmirësojmë dokumentin në dy pikat kyçe për ne:
referendumi dhe transformimi i UÇK-së.
Drafti i papranueshëm.Pas konsultimeve me sesionin plenar të delegacionit tonë,i cili nis e sos ishte plot mllef dhe nerva,u mor vendim që Grupi Politik të takohej me juristët e Grupit të Kontaktit,të cilëve u printe Jim O'Brien.Qëndrimi duhej të ishte i prerë.Ky draft është i papranueshëm për delegacionin e Kosovës.Ishim marrë vesh të mos diskutonim fare,por vetëm t'ua jepnim një material të shkruar,në të cilin shpreheshin qëndrimet dhe vërejtjet tona.Kur bëhej fjalë për formulimin final të Konferencës për Kosovën,i cili duhej të qartësonte përfundimin e statusit kalimtar dhe krijimin e mekanizmave për gjetjen e zgjedhjes afatgjate për Kosovën.Ne kishim gaditur që më parë këto dy propozime të cilat tani sërish ua propozonim juristëve të Grupit të Kontaktit.
Kjo marrëveshje do të përmbyllet me skadimin e periudhës kalimtare trivjeçare.Në përmbylje të kësaj periudhe do të mbahet një konferemcë tjetër ndërkombëtare,e cila do të përcaktojë statusin final të Kosovës,duke marrë parasysh vullnetin e popullit të Kosovës dhe duke qenë në pajtim të plotë me dispozitat e Aktit Final të Helsinkut.
Bashkësia ndërkombëtare,duke marrë parasysh vullnetin e popullit të Kosovës,do t'i shqyrtojë propozimet e palëve për të ndërrmarë hapa përcjellës për zgjidhjen e statusit final të Kosovës,në pajtim me Aktin Final të Helsinkut.
Natyrisht propozimi i parë ishte më preciz,më transparent,më i favorshëm për ne dhe më i drejtë.Përmendja e Aktit Final të Konferencës së KSBE-së në helsinki,mbajtur në vitin 1975,nuk ishte fare diskutabile për ne.Aty flitej për moslejimin dhe mospranimin e ndërrimit të kufijve me dhunë,në mënyrë unilaterale.Në rastin e Kosovës,tani flitej për një proces ndërkombëtarisht të garantuar,i cili ndërtohej mbi vullnetin e popullit të Kosovës.Ky vullnet duhej të sprovohej me referendum.Kjo nënkuptohej.
Edhe pse,siç thasjë,ishim dakorduar të mos diskutonim në takimin tonë me juristët e Grupit të Kontsktit,por vetëm t'ua ofronim refuzimin me shkrim të propozimit të fundit të Grupit të Kontaktit,neve na ishte mbledh një pezm i madh dhe nuk u duruampa e shprehur paknaqësinë tonë të madhe me propozimin e ri të marrëveshjes Kalimtare.Përveç Jakupit (Krasniqi),folëm të tretë:
Profesor Fehmiu,Mehmeti (Hajrizi) dhe unë.Elaboruam kështu të metat kronike të këtij propozimi (ishin kronike,sepse ishin paraqitur,në një formë apo tjetër,që nga shtatori i vitit 1998),veçmas ato që kishin të bënin me kuvendin dydhomësh dhe me të drejtat absolutisht të barabarta në ”komuniteteve nacionale”.Thamë se Miloshqviqi në këtë mënyrë dëshironte të instalonte kundërthëniet e përherëshme politike në pushtetin kosovar dhe se ky pushtet,nëse miratohet ideja e kuvendit dydhomësh,asnjë të vetmen ditë nuk do të mindë të funksionojë si duhet.
Barcoleta që u bë realitet.Nëse qëllimi i Grupit të Kontaktit ishte ndalja e luftës në Kosovë,atëherë,me të pranuar të konceptit për një kuvend dydhomësh dhe dhënien e së drejtës së vetos për të gjitha ”komunitetet nacionale”,në esencë përgatitej,tani me gabimin e bërë në një Konferencë Paqësore për Kosovën,një luftë e re,e cila do të ishte konsekuencë finale e kundëthënieve dhe tensioneve të përherëshme në Kuvendin e Kosovës.Ne assesi nuk mund të kuptonim mekanizmin e zgjidhjes së mospajtimeve në Kuvendin e Kosovës,në rast të ankesës së përfaqësuesëve të ”komuniteteve nacionale” për shkak të shkeljes se¨të drejtave të tyre,procedurë të cilën këta mund ta iniconin në lidhje me secilin vendim të Kuvendit të Kosovës.Propozimi i Grupit të Kontaktit ishte që një komision treanëtarësh,i cili presupozonte një shqiptar,një serb (kryesuesin e Kuvendit i cili,sipas Kushtetutës së propozuar gjithsesi do të ishte serb,sepse kryetari i Kosovës do të ishte shqiptar) dhe një të ndonjë ”komuniteti nacional” tjetër,duhej të merte vendim për ankesën e përfaqësuesëve të ”komunitetit nacional” që ndjehej i rrezikuar me vendimin e Kuvendit të Kosovës.Ne i druanim me arsye këtij procesi dhe kishim në dorë argumentin e fortë:
Gjykata Kushtetuese e Kosovës ishte instanca sipërore e cila duhej të përcaktonte se a po shkeleshin të drejtat e ”komuniteteve nacionale” të garantuara me Kushtetutën e Kosovës.Gjykata Kushtetuese para kishte të drejtë të kthente mbrapsht vendimet eventuale të Kuvendit të Kosovës të cilat cenonin të drejtat jo vetëm të ”komuniteteve nacionale”,por,edhe të vetë qytetarëve të Kosovës,të cilët duhej të kishin të drejtë t'i drejtoheshin Gjykatës Kushtetuese.
Kishte momente kur,gjatë bisedës sonë me juristët e Gruoit të Kontaktit,përkundër tensioneve të mëdha,plaste edhe gazi.Këtë herë një e qeshur ishte e lidhur me fenomenin e ”egjiptasve” të cilët,ja, sipas draftit të 18 shkurtit,vinin e bëheshin faktor që mund të të bllokonte Kuvendin e Kosovës.Unë kërkova,krejt seriozisht,që juristët e Grupit të Kontaktit të vendosin kontakt me Qeverinë e Egjiptit,që dikush prej Kajros të vinte në Rambuje për të marrë pjesë në Konferencën për Kosovën sepse këtu,më në fund vendosej fati i ”komunitetit nacional”të ”egjiptasve” në Kosovë.Pas gazit që shpërtheu në sallën e vogël të Kështjellës së Rambujes,në të cilën dy ditë më pas,e shtunë 20 shkurt,do të mbahej takkiimi i Kryesisë së delegacionit tonë me shefat e diplomacive të shteteve të Grupit të Kontaktit,unë theksova që ishte vërtet paradoksale se si një barcoletë e Slobodan milosheviqit,sepse ”egjiptasit” e tij s'ishin gjë tjetër veçse një barcoletë e përçudnuar politike,erdhi dhe u bë faktor relavant në një dokument ndërkombëtar me rëndësi sipërore.Për këtë shkak tashmë duhej kërkuar shpjegim zyrtar nga Kajroja se a kishte në të vërtetë egjiptas në Kosovë.Sërish atmosfera midis nesh më tepër i përngjante asaj të kafenesë,sepse që të gjithë flisnim në të nj¨jtën kohë.Por,kur heshtja dhe serioziteti u kthyen në mesin tonë,juristët e Grupit të Kontaktit kuptuan që negociatat në Rambuje tani ishin në zgripc të dështimit të plotë.
”A po e braktisni konferencën?”
vazhdon...

[Harudi]

”A po e braktisni konferencën?”Ne e kishim përnjëmend dhe pa marrë parasysh pasojat,nuk e pranonim dot propozimin e ri,ashtu siç na ishte servuar.Më kujtohet që në një rast përfaqësuesi rus në këtë ekip juristësh,Sergey Bazdnikin,na pyeti;
”A do të thotë kjo që ju do ta braktisni konferencën,sepse jeni të pakënaqur me këtë propozim...”?Ishte kjo një pyetje grackë.Pa marrë parasysh shkakun dhe arsyen,po të braktisnim ne konferencën,faji për dështimin e saj do të kishte adresën e delegacionit të Kosovës.Prandaj në reagimin tonë nuk lamë vend për mëdyshje:
Jo ia kthyem diplomatit rus.Ne do të mbetemi në Kështjellën e Rambujes dhe do të luftojmë deri në fund për një marrëveshje të ndershme për Kosovën.
Qëndrimi ynë këmbëngulës do të na shpaguhet.Në të dy ditët e ardhshme,e premte dhe e shtunë,pra më 19 dhe 20 shkurt,ne, megjithatë,do t'ia arrijmë të eliminojmë dhomën e dytë,të ”nacionaliteteve”,nga Kuvendi i Kosovës,do të heqim pothuaj në tërësi kompetencat e Serbisë në kosovë,apo do t'i reduktojmë në lëmenj të cilët s'kishin relavancë të madhe (si në arsim,të planprogrameve mësimore,dhe në shërbimet e tjera,siç thuhej në dokument-”të pranuara vullnetarisht”,e të cilat ”nuk kan të bëjnë me policinë dhe çështjet e tjera të sigurisë”),për ta relativizuar sovranitetin e RFJ-së në Kosovë.
Takimi Thaçi-Demaçi.Kështu për të shtunën e 20 shkurtit dita kur sipas organizatorit duhej të përfundonte Konferenca e Rambujes,na kishte mbetur të ndryshonim formulimin final të Koferencës për Kosovën,si dhe t'i jepnim kuptimin tjetër çmilitarizimit të UÇK-së,i cili donte të thoshte që UÇK-ja nuk shuhej,por trnsformohej.
Të premten,më 19 shkurt Hashim Thaçi,kryetar i delegacionit të Kosovës,do të udhëtojë për në Lubjanë (Slloveni),ku u takua me Adem Demaçin,i cili përkundër mospërputhjes sër tij të plotë me qëndrimet e Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së për sa i përket ardhjes në Rambuje,vazhdonte të mbante pozitën e përfaqësuesit politik të UÇK-së në Prishtinë.Udhëtimi i Thaçit për në Lubjanë ishte organizuar nga diplomacia amerikane,pos tjerash,sepse Hashimi (Thaçi) e shprehte,para ambasadorit Hill dhe diplomatëve të tjerë amerikan si të domosd¨shme konsultimin me Demaçin për hartimin e përgjigjes përfundimtare ndaj ofertës së Grupit të Kontaktit.Ne mbanim përmes faksit lidhje me zyrën e Demaçit në Prishtinë,duke ia dërguar të gjitha materialet e Grupit të Kontaktit.Demaçi,me të njejtën rrugë,na i kthente vërejtjet dhe propozimet e tij.Kështu së paku tërthorazi demaçi merrte pjesë në shqyrtimin e dokumenteve të Rambujes.
Me të kthyer,në mbrëmje vonë,Hashimi na përcolli të falat e Demaçit dhe,së paku në at shikimin e parë siç thuhet,nuk dukej që ky takim mund të kishte pasoja të mëdha për mbarëvajtjen e Konferencës për sa i përket delegacionit tonë.Megjithatyë,në ditët që do të vijnë do të ballafaqohemi me pasojat e takimit Thaçi-Demaçi në Lubjanë sepse,siç do të mirret vesh më vonë,Demaçi kishte përsëritur,në këtë takim edhe më ashpër se më parë,qëndrimet e tij,të cilat e baraspeshonin aktin e pranimit të Marrëveshjes së Rambujes me tradhti kombëtare!
Pra, të premten në mbrëmje ne si delegacion nuk kishim asgjë të qartë.Apo,thënë më ndryshe,ishim shum larg marrjes së vendimit përfundimtar për marrëveshjen,e cilatani dukej pothuaj e shpëtuar për ne,sepse arritëm ta kthejmë gjendjen në atë të para 18 shkurtit por,siç e thashë edhe më parë,ne akoma nuk kishim bërë depërtimet e domosdoshme pozitive ndaj dy çështjet kryesore:
referendumi dhe transformimi i UÇK-së.
Cook:”I kemi duart e lidhura”.As takimi ynë,në mbrëmje me sekretarin e Jashtëm të Britanisë së Madhe,Robin Cook,nuk solli asgjë të re.Cook,me siguri,një ditë para përfundimit të Konferencës për Kosovën dëshironte të dinte se ku ishim ne kosovarët,afër nënshkrimit apo refuzimit të ofertës së Grupit të Kontaktit.Kështu,biseda me të kaloi duke përsëritur argumentet e mirënjohura që nga 7 shkurti,dita e parë e Konferencës.Cook përsdyti sërish se i kishte duart e lidhura dhe se nuk mund të bënte gjë,as ai e as liderët e tjerë perëndimorë,nëse ne nuk do të nënshkruanim marrëveshjen,se NATO-ja nuk do të aktivizohet pa firmën tonë...Ne,në anën tjetër shfaqnim edhe një herë qëndrimet tona se referendumi duhej të hynte në formulimin final të Konferencës dhe se në dokument duhej të precizohej qartë që ky status i Kosovës ka karakter kalimtar.
Dita e fundit e Konferencës.E shtuna e 20 shkurtit do të jetë e tëra rrëmujë e madhe.Disa herë do të na duket se jemi shumë afër të pranojmë Marrëveshjen,dhe po aq herë do të gjendemi një shekull larg saj.
Derisa zonja Albright takohej me anëtarët e Kryesisë së delegacionit të Kosovës,për të kuptuar se ç'po ndodhte me ne (kjo përpjekje dukej e kotë,sepse vërtet as vetë ne nuk e dinim se ku qëndronim dhe ç'do të bënim deri në mesditë,kur duhej mbyllyr Konferenca e Rambujes),Grupi Pilitik provonte që deri në çastin e fundit të ndërronte përmbajtjen e dokumenteve,për ta bërë atë sa më të pranueshme për ne.Tashmë juristët e Grupit të Kontaktit kishinkuptuar fare mirë se cilat ishin çështjet më të rëndësishme për ne,prandaj në mëngjezin e së shtunës kishin përgatitur një propozim të ri për sa i përket formulimit final.Ai tani dukej kështu:
”Tre vjet pas hyrjes në fuqi të kësaj marrëveshje do të mbahet një mbledhje ndërkombëtare për të ndërrmarë një vlerësim përmbajtësor të implemetimit të kësaj Marrëveshjeje,që të përmirësohet ajo dhe që të shqyrtohen propozimet e cilisdo palë rreth masave përcjellëse,përfshirë këtu mekanizmat e zgjidhjes finale,mes tjerash pikëpamjet e popullit,opinionet e autoriteteve të rëndësishme,si dhe përpjektjet e çdo njërës palë rreth implementimit të Marrëveshjes”.Që me leximin e parë,kuptohje që ky formulim ishte paksa më i avancuar se ai i mëparmi,i cili skishte pasur kurrfarë ndryshimi që nga drafti i parë i Marrëveshjes kalimtare,i hartuar në shtator të vitit 1988.Po ashtu kuptohej që varianti më i ri i pasusit final të Marrëveshjes Kalimtare ishte një formulim goxha konfuz,nga i cili secila palë mund të nxirrte shpjegimin dhe interpretimin që ishte në interes të saj.Njëkohësisht,në këtë variant flitej për ”përmirësimin e marrëveshjes” (e cila ishte paraparë të skadonte pas tre vjetësh),me të cilën gjë thuajse paralajmërohej shtyrja e ”mandatit” për tre vjet të tjerë të Marrëveshjes Kalimtare,gjë që ishte në interes të Serbisë dhe RFJ-së por,po ashtu,në këtë formulim paralajmërohej edhe mundësia që në këtë ”mbledhje ndërkombëtare” të krijohej një mekanizëm për zgjidhjen finale,i cili mekanizëm duhej të mirrte parasysh ”pikëpamjet e popullit”.
”Pikëpamjet e popullit” ndërrohet me ”Vullnetin e popullit”.Me Jim O'Brienin,kryejurist amerikan dhe i Grupit të Kontaktit,u takuam në këmbë,në dhomën amerikane,e cila gjendej jo më shumë se disa metra larg sallës së mbledhjeve të delegacionit të Kosovës.Të gjithë ne ishim të tensionuar dhe tani koha vërtet shkonte aq shpejt,sa takimet i mbanim pa rend dhe rregull.ashtu ku të mbërrinim.Pastaj në këto takime ishin të pranishëm dhjeta veta,personel ndihmës,përkthyes,dhe e tëra i ngjante një pazari të madh.
Ne ishim të vendosur të nxirrnim sa më shumë që ishte e mundur në çastet e fundit të Konferencës,por edhe amerikanët ishin të vendosur ta shpëtonin Konferencën e Rambujes.Prandaj ata nuk e fshehnin gatishmërin për të arritur një kompromis me ne.Pastaj,pa i pasur hesapet të sqaruara me ne,ata nuk mund të bënin presion mbi palën serbe.Në këto rrethana filluan negociatat përfundimtare mes nesh.Kështu pa ndonjë restencë të madhe,ndërruam formulimin final në pjesën që kishte të bënte me ”pikëpamjet e popullit”.O'Brien pranoi propozimin që ”pikëpamjet e popullit” ta zëvendësonim me ”vullnetin e popullit”.Ishte ky një ndërrim cilësor,i cili për një hap të madh na afronte kah referendumi.Pastaj ne insistonim që të vihej theksi te ndërtimi i mekanizmit për zgjidhjen finale,e jo tek përmirësimi i Marrëveshjes Kalimtare.Në vazhdim,dëshironim që ”takimi ndërkombëtar” të zëvendësohej me ”Konferencë ndërkombëtare”,e tillë çfarë zaten ishte kjo në Rambuje.”Nëse për statusin kalimtar duhej të të mbahej Konferenca ndërkombëtare,pse për statusin final nuk mund të mbahej një konferencë ndërkombëtare...”,ia përsëritnim argumentin tonë O'Brienit.Diskutimi ynë mori fund vetëm me përmirësimin ”pikëpamje të popullit” me ”vullnet të popullit”.O'Brien e cilësoi si të pa gjasë insistimin tonë që këtu të precizohej se kemi të bëjmë me ”vullnetin e popullit të Kosovës”.Pastaj O'Brien na rikethsoi se aneksi ushtarak i Marrëveshjes është i panegociueshëm,kur ne ribëmë pyetjet tona që adresonin problemin e çmilitarizimit të UÇK-së.
Pas kthimit në sallën tonë,ne e informuam delegacionin për ndërrimet në formulimin final.
Albright me delegacionin e Kosovës.Teksa diskutonim se çka të bënim tani si delegacion,në sallën tonë erdhi zonja Albright e shoqëruar nga ambasadoti Hill.Diskutimi kësaj here ecte udhës së referendumit.Zonja Albright niste dhe soste fjalët e saj duke apeluar që ne ta pranonim marrëveshjen,në të kundërtën ajo dhe SHBA-të nuk do të mund të na ndihmonin më.Ambasadori Hill theksonte se në Dokument nuk ka asnjë formulim i cili pengon që ne të mbajmë referendumin pas skadimit të periudhës kalimtare.Jim o'Brien shprehu gatishmërinë e tij të na bënte një letër,në të cilën ky,si jurist kryesor i Grupit,do të theksonte se formulimi final i Konferencës së Rambujes nënkupton të drejtën për mbajtjen e referendumit.Ne,megjithatë,insistonim që të eksplikohej më qartë formulimi final dhe që në përfundim të fazës kalimtare të mbahej një konferencë e re ndërkombëtare,në të cilën do të definohej mekanizmi për zgjidhjen përfundimtare të çështjes së Kosovës.
Biseda jonë sa vinte e zgjatej,por zgjatja e saj dhe stërhollimi i mesazheve nga të dy anët nuk ndikonte që të urëzoheshin dallimet mes nesh.Albright,Hill,o'Brien në njërën anë,dhe ne,delegacioni i Kosovës në anën tjetër,e dinim që nuk bënte të dështonim por,kështu si ecte puna,ishim shumë afër dështimit të plotë.Ma mori mendja,në një moment,që kokëfortësia e delegacionit tonë tani mund të materializohej me ndërrime të reja për sa i përket formulimit final të Marrëveshjes së Rambujes pranda, duke dalë nga salla,ia dhashë pahetueshëm një pusullë Hillit,në të cilën kërkoja që Grupi Politik ta diskutonte këtë çështje me Jim O'Brian dhe Jonathan Levitskyn.Nuk vonoi dhe Hill bëri propozimin që ne të takoheshim me juristët amerikanë,në sallonin e delegacionit amerikan,i cili gjendej një kat nën dhomat tona të fjetjes.Ky propozim i Hillit u mirëprit nga delegacioni i Kosovës.

Biseda plot nerva me juristët amerikanë.

[Harudi]

Biseda plot nerva me juristët amerikanë.Tani juristët amerikanë ishin në zgripc të nervave.Atyre dhe neve të Grupit Politik na kishte mbetur të gjenim rrugëdaljen në një atmosferë të paradështimit të Konferencës,atmosferë e cila tashmë kishte mbushur Kështjellën e Rambujesë.Kësaj here as ne dhe as amerikanët nuk kursenim njëri-tjetrin.Pati edhe ngritje zërash edhe hedhje dolumentesh para fytyrës së njëri-tjetrit,edhe ngritje në këmbë,edhe tentime për të dalë nga salloni.Megjithatë,ishte kjo një fjalosje a përlarje që i ngjante shumë asaj që ndodhte mbrenda një familjeje,kur paraqiten probleme të mëdha.Sa vazhdonte mbledhja jonë,aq më shumë kuptonim,edhe ne e edhe juristët amerikanë,se nëse këtu nuk do të bënim kompromis,atëherë skishim pse të ktheheshim në sallën e delegacionit tonë.
Formulimet të cilin e harmonizuam ishte paksa më i mirë se ai i mëparshmi.Tani ai tingëllinte kështu:
”Tre vjet pas hyrjes në fuqi do të mbahet një mbledhje ndërkombëtare,për të përcaktuar mekanizmin e zgjidhjes finale mbi bazat,e mes tjerash,vullnetit të popullit,të opinioneve të autoriteteve relavante,të përojekjeve të cilësdo palë të cilat kanë të bëjnë me implimitimin e Marrëveshjes dhe Aktin Final të Helsinkit,si dhe të ndërrmarë vlerësimin përmbajtësor të kësaj marrëveshje,të përmisojë atë dhe të shqyrtojë propozimet e cilës do palë për masa plotësuese”.Pra,këtë herë theksi i ”mbledhjes ndërkombëtare” vihej te përcaktimi i mekanizmit të zgjidhjes finale.Pastah,O'Brien përkrahu propozimin tim që letra garanci,formulim ky që nënkupton të drejtën e referendumit,të nënshkruhet jo nga O'Brien,por nga vetë ambasadori Hill,i cili ishte kryenegociatori amerikan në Konferencën e Rambujes.'
Varianti i butë i referendumit.Kur u kthyem në sallë,pasi raportuam dhe u lexua propozimi më i ri i formulimit final nga ana e Mehmetit (Hajrizit),nisi diskutimi në delegacion.Tashmë edhe në delegacion ishte futur nervoza e cila,e bashkërenditur me lodhjen e madhe,me ngutjen që të jepnim përgjigjen tonë përfundimtare deri në ora 4 pasdite dhe me hezitimet të cilat ishin krejtësisht normale,sepse ne vendosnim për fatin e një marrëveshje e cila duhej t'ia ndërronte kahun fatit të Kosovës,ndikonte që të gjithë ne të humbim atë gjakftohtësinë e cila mbizotëronte në dy javët e para të Konferencës.Me ne në sallë ishin edhe ekspertët ndërkombëtar Mark Weller dhe Morton Abramowitch dhe ata nga Kosova,Enver Hasani e Arsim Bajraktari.Pas insistimit të disave prej nesh,ata shfaqën mendimin e tyre për Marrëveshjen në tërësi dhe për formulimin final të saj,për të cilin tani më së shumti diskutonim.Natyrisht,asnjëri prej tyre nuk mund të mirrte përgjegjësin për vendimin tonë.Ata ishin këshilltarë,ne ishim anëtarë të delegacionit të Kosovës.Do të ishte e pandershme nga ana jonë ta shoqërizonim me ta përgjegjësin.Por,fjala dhe këshilla e tyre këtu mund të luante rol të madh,mund të na e lehtësonte barrën e madhe të përgjegjësisë.Që të katërtit ishin unikë në vlerësimin se formulimi final i Konferencës së Rambujes ishte më i mirë,madjeshumë më i mirë seç ka qenë ai në draftin e 6 shkurtit.Ky formulim nuk e definonte në mënyrë ekplicite referendumin por,siç thoshin të katërt ekspertët,ishte ky një variant ”i butë” i referendumit.”Do të ishte shumë më mirë sikur të kishim një definicion të qartë të referendumit.por edhe ky,kështu si është,lejon mbajtjen e referendumit në Kosovë pas tri vjetësh...”,ishin unanimë që të katërtit.
Pastaj,kur u hap diskutimi për letrën garanci të Christopher Hillit,poashtu predominonte bindja se kjo letër ka një rëndësi të veçantë dhe gjithsesi është kontribut për forcimin e pozicionit të delegacionit të Kosovës.Kështu çast pas çasti,diskutim pas diskutimi,dukej që poi afroheshim ”Po-së”sonë për marrëveshjen e ofruar dhe formulimit final.Tani në diskutimet kishte marrë hov logjika se,megjithatë,dokumentet e Rambujes nuk mund t'i sçarojnë të gjitha çështjet ashtu siç preferonim ne dhe se shumëçka do të varet prej nesh,prej pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ të Kosovës,i cili duhej të krijohej me zgjedhjet e para të lira dhe demokratike.
Qosja: ”Kam formulimin më të mirë për referendumin”.Në një moment,kur dukej që tashmë kishim ndërtuar konsensusin,u paraqit për diskutim Rexhep Qosja,duke thënë se kishte një formulim më të mirë dhe më të drejtë të klauzolës finale.Qosja lexoi propozimin e tij:
”Pjesëmarrësiot në Konferencën e Rambujes,pas tri vjetësh do të njohin legjitimitetin e deklarimit të mëhershëm të qytetarëve të Kosovës,me ç'rast ata do të vendosin nëse duan të mbështesin sovranitetin e RFJ-së,apo pavarsinë dhe sovranitetin e Kosovës”.Deri në atë çast as Qosja as Rugova,as Thaçi,që të tre anëtarë të Kryesisë së delegacionit të Kosovës,nuk kishin çelur fare gojën në lidhje me formulimin final.Rugova do t'i mbetej besnik këtij ”pozicioni” duke kallur një pas një cigaret,ndërsa Hashimi do të flas vetëm pas këtij propozimi të Qosjes,duke e tumirur atë dhe duke shtuar që ky,sipas bindjes së tij,është formulimi më i qëlluar.
Është interesant të thuhet që dr.Rugova,jo vetëm kësaj here,por gjithmonë gjatë Konferencës së Rambujes është treguar tejt pasiv dhe jo fort i interesuar për zhvillimet rreth tij,në delegacionin e Kosovës apo edhe në qaraqet e Konferencës.I vetmi rast kur ky i ka rënë me grusht tavolinës dhe kur tregoi vendosmëri ishte ai kur u kontestua mbetja e mëtejme në sallë e Adnan Merovcit,sekretar teknik i dr.Rugovës.”Ai duhet të mbesë këtu dhe pikë...”,ishte decidiv dr.Rugova.Kur pamë se sa e rëndësishme qenka për të qëndrimi i përhershëm në sallë i merovcit,i cili gjatë gjithë kohës mbante shënime se kush çka po bisedon,atëherë të anëtarët e delegacionit tumirëm këtë qëndrim të Rugovës,Bujar Bukoshit,Profesor Agani dhe Edita Tahiri që të tre përfaqësues të LDK-së në rambuje,qysh në pjesën e parë të Konferencës me të drejtë ishin të pakënaqur me sjelljen tejt pasive të Rugovës në Kryesin e delegacionit,veçmas kur bëhej fjalë për propozimin e çuditshëm të Kryesisë për armëpushim.Për këtë shkak,në një takim të pjesës së tyre të delegacionit,me pajtimin e vet të dr,Rugovës,kishin vendosur që Bukoshi ta zëvendësonte Rugovën në Kryesinë e delegacionit.Megjithatë kur pritej që vetë dr.Rugova,ashtu siç ishin marrë vesh,ta hapte këtë çështje në sesionin vijues të delegacionit,ai e heshti këtë punë.
Realisht,propozimi i ri i Rexhep Qosjes i formulimit final të Konferencës së Rambujes ishte shumë më i mirë dhe më i drejtë sesa formulimi i propozuar nga Jim O'Brien dhe juristët tjerë të Grupit të Kontsktit.Por,ne si Grup Politik deri më tash tri herë kishim bërë propozimet tona,të cilat kishin një qartësi dhe drejtësi të tillë dhe të tri herat ishim refuzuar nga Grupi i Kontaktit.

Formulimet e Grupit Politik.

[Harudi]

Formulimet e Grupit Politik.Ta zëmë,qysh në vërejtjet tona të para,më 9 shkurt,pra ditën e tretë të Konferencës për Kosovën,ne si Grup Politik kishim dhënë këtë propozim si formulim final të Konferencës:
”Tre vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes,qytetarët e Kosovës,në bashkëpunim me bashkësinë ndërkombëtare,përmes referendumit do të përcaktojë statusin definitiv të Kosovës”.
Me propozimin e Qosjes,ne sërish ktheheshim në diskutime se ç'është e drejtë për ne dhe për Kosovën dhe ç'është e mundshme.Fjalia e Qosjes dhe propozimet tona të mëparëshme që tani,pra në konferencën e Rambujes,definonin rezultatin final të fazës kalimtare,sepse dihej që vullneti i kosovarëve ishte në favor absolut të pavarësisë.Këtë e dinin,natyrisht,edhe juristët e Grupit të Kontaktit dhe kryediplomatët e shtetve anëtare të Grupit të kontaktit të cilët vërtiteshin ato ditë në Kështjellën e Rambujes.
E tërë filozofia poltike e juristëve dhe diplomatëve amerikanë ishte përqëndruar në qartësimin e statusit kalimtar të Kosovës,i cili duhej të dilte rezultat i natyrshëm i fazës kalimtare.Pra,duke definuar të sotmen,ne mund të bëheshim zot të përcaktimit të së nesërmës sonë.
Logjika tjetër,e cila s'kishta fare gjasa të kalonte,ishte që qysh tani të definonim mekanizmin e pavarësimit të Kosovës pas tre vjetësh.
Propozimi i akademik Qosjes,tok me ato tri propozimet e mëparëshme të Grupit Politik,ishte për çdo lëvdatë,por s'bënte fare punë në kotekstin e ditës së shtunë të 20 shkurtit,ditës së mbramë të Konferencës për Kosovën,kur pritej përgjigjja jonë përfundimtare.
Kthimi mbrapsht i delegacionit. U kall,pra,sërish diskutimi në delegacion.Më kujtohet që unë i pata thënë Qosjes se formulimi i tij kishte një pjesë të tepërt:
në referendumin kosovarët nuk kanë nevojë të shprehin qëndrimin e tyre se a janë për sovranitetin e RFJ-së apo për pavarësin dhe sovranitetin e Kosovës.”Një përcaktim mjafton”,i thashë.”Nëse jemi për pavarësin e Kosovës natyrisht që jemi kundër sovranitetit të RFJ-së...”
Kthimi mbrapsht yni i la pa frymë dhe pa nerva madje edhe ekspertët ndërkombëtar.Morton Abramowitz sërish theksoi se ai kurrë nuk e kishte besuar që mund të na ofrohej një këso marrëveshje kalimtare për Kosovën,ndërsa Marc Weller,një jurist i shkëlqyeshëm dhe avokat i mrekulluehëm i çështjes sonë,i cili impononte me gjakftohtësi,kësaj here u detyrua të bërtiste dhe t'i jipte liri nervozës dhe emocioneve të tij.E bëri copë e grimë letrën të cilën ai,tok me ne të Grupit Politik e kishte formuluar,e në të cilën ne parimisht pranonim pakon e Rambujes (refuzimi ynë i jepte fund Konferencës që atë ditë,sepse pala serbe nuk kishte treguar asnjë shenjë se ishte e gatshme ta pranonte marrëveshjen e propozuar).
”Zotërinj,na u drejtua Weller,ne tani i humbëm të gjitha ato të cilat i fituam sot,mbrenda disa orësh.Jemi vonuar shumë,tepër shumë...”.
Në orën katër,kur ne duhej të ofronim përgjigjen tonë,zonja Albright hyri edhe një herë në sallë.Në të vërtetë ajo kishte provuar të vinte edhe më parë,por ne disi ia kishim bërë me dije,drisa priste te dera,se nuk ishim akoma gati ta pranonim.
Lutjet e zonjës Albright.Albright edhe një herë ishte e drejtpërdrejt me ne.Prapë na u lut ta pranonim Marrëveshjen,e cila krijonte raporte miqësie afatgjate midis Kosovës dhe SHBA-së.Albright u ofrua që të na mbështesë,ne,delegacionin e Kosovës,në çdo mënyrë,qoftë edhe duke ardhur në Kosovë,apo duke pritur Kryesinë apo krejt dekegacionin në Washington.Albright pastaj na la vetëm,që për gjysmë ore të merrnim vendimin përfundimtar.Ne prapë filluam të diskutojmë,tani më shumë pa rend.Sërish përsëritnim argumentet e njëjta,thuajse kishim nevojë ta bindnim njëri-tjetrin se cili ishte formulimi final më i mirë dhe më i drejtë.
Prapë kërkova nga Welleri të na e interpretonte letrën garanci të ambasadorit Hill për sintagmën ”vullneti i popullit”.Dhe prapë Weller përgjigjet:
”Po,letra e Hillit është dokument me të cilin vërtetohet se populli i Kosovës ka të drejtë të mbajë referendumin pas tre vjetësh...”.
Kryesia në takim me Grupin e Kontaktit.Në orën 4.30 pasdite,Kryesia e delegacionit të Kosovës,si e pa kokë shkon për t'u takuar me ministart e jashtëm të Grupit të Kontaktit.As ata që shkuan e as ne që mbetëm nuk e kishim të qartë se për çka ishim marrë vesh dhe a ishim marrë vesh fare për diçka.Nuk ishim për atë që ta refuzonim Marrëveshjen,por as për atë që ta pranonim.Gjendeshim diku afër ”PO-së”,por nuk dihej se cili do të ishte reagimi i shefave të diplomacive të shteteve më të rëndësishme të Perëndimit dhe Rusisë.Në një çast,pak pasi tanët kishin hyrë në dhomën e vogël,ku zakonisht Grupi Politik ballafaqohej me juristët e Grupit të Kontaktit,u përhap,në mesin tonë,një lajm i rremë se Kryesia jonë ishte shpreh kundër marrëveshjes.Të gjithë u stepëm dhe vetëm tani më duket kuptonim se ç'domethënie në të vërtetë kishte mohimi i ofertës së Grupit të Kontaktit.
Brenda në dhomë,siç do të na tregojë më vonë dërgata jonë,ishte zhvilluar një dialog jo fort i këndshëm për Kryesinë e delegacionit tonë,pasi ministarve të jashtëm u ishte dhënë letra e delegacionit,në të cilën ne parimisht pranonim Marrëveshjen e propozuar,me disa vërejtje,të cilat pritej të merreshin në konsiderim nga juristët e Grupit të Kontaktit.Të tanët u pyetën se a pranohet pjesa politike dhe pjesa ushtarake e Marrëveshjes.Ajo e para,pjesa politike,tashmë ishte e pranueshme,sikur të shtohej fjala referendum në formulimin final.Ajo e dyta,pjesa ushtarake ishte e panegociueshme,por ne nuk mund të pajtoheshim me çmilitarizimin e plotë të UÇK-së.Më duket që në kë¨te ballafaqim të Kryesisë së delegacionit tonë me ministart e jashtëm të Grupit të Kontaktit,i cili kaloi me pyetjet e formuluara qartë nga ministrat dhe me përgjigjet tona,të Kryesisë sonë pra,të cilat s'mund e të mos ishin të paqarta,për t'i ikur kështu refuzimit të marrëveshjes,të cilën nuk e donim,por edhe pranimit të pakushtëzuar,të cilit i druanim,mbizotëroi dëshira e zonjës Albright,që kjo konferencë asesi të mos dështojë.Nëse duam të jemi të sinqert,ishte zonja Albright ajo që atë të shtunë na shpëtoi ne dhe Konferencën e Rambujes.Natyrisht,ajo kishte edhe motive personale për ta bërë kë¨te.Nuk dëshironte të ballafaqohej me dështimin e njjë konference ndërkombëtare,për thirrjen e së cilës ajo,tok me homologun e saj britanik Robin Cook,ishte më e merituara.Pastaj,nëse Daytoni ishte kulminacion i karrierës së Warren Christopherit,paraardhësit të zonjës Albright dhe i ambasadorit Richard Holbrooke,Rmbouilleti duhej të luante këtë rol për Madeleine Albright dhe ambasadorin Christopher Hill.Por,mbi të gjitha,këtu kishte dalë në shesh synimi i saj i sinqert dhe i ndershëm që të zgjidhte një qështje,e cila ishte bërë problem nr.1 i Evropës në fund të shek.XX.më i tmerrëshmi dhe njëherit më i suksesshmi shekull i Perëndimit dhe i Evropës.Të gjitha luftërat që kishin ndodhur në Evropën e këtij shekulli ishin fituar nga amerikanët dhe paqja ishte arritur falë SHBA-së.Lufta e Parë e Dytë,Lufta e Ftohtë,por edhe luftërat në ish-Jugosllavi,të gjitha këto kishin kërkuar një rol të veçantë dhe dominues të armatës dhe të diplomacisë amerikane.As lufta në Kosovë nuk mund të ndalej dhe as zgjidhja politike për këtë çështje nuk mund të gjendej pa Amerikën.
Shtyrja e Konferencës.”Po-ja” jonë parimore shtyu Konferencën e Rambujes për 72 orë të tjera.Tani deri të martën e 23 shkurtit,në ora 15.00,duhej të kryhej Konferenca Paqësore për Kosovën.Shtyrje më nuk mund të kishte.
Të shtunën,në buzëmbrëmje,ishim të rraskapitur,të mërzitur ,të zbrazur emocionalisht,të ngopur me njëri.tjetrin dhe të stërngopur me mbylljen tonë në Kështjellën e Rambujes.U ndamë me të shpejtë,për të pushuar pas pothuaj tri ditë pune të rëndë,pa dhjetë orë gjumë së bashku në ato tri ditë.Llafet na ishin sosur dhe darkuam në heshtje,si në darkë morti.
Të dielën,më 21 shkurt,ditën e nisëm mbrapsht,mbase për të vazhduar kështu me pasditen e djeshme.Në të vërtetë,para se t'ia nisnim tonës,na u drejtua Morton Abramowitz,njëri ndër këshilltarët tanë ndërkombëtar,ish-ndihmës sekretar i Shtetit dhe mik i madh i Kosovës dhe i zonjës Albright.Morti,siç e thërrisnim tani të gjithë,ishte i dëshpëruar me faktin që ne e kishim zhgënjyer zonjën Albright.”Më besoni...Ajo është mikja e juaj më e madhe në Washington.Ajo nuk po mund të kuptojë se ç'është duke ndodhur kështu me ju,pse nuk po u besoni garancive të Washingtonit...”,ishte decidiv Abramowitz.

Deklarata e braktisjes së Konferencës.

[Harudi]

Deklarata e braktisjes së Konferencës.Pas fjalës së tij,Hashimi (Thaçi) na tha që Jakupi (Krasniqi) dhe Bajrami (Kosumi) kanë përgatitur një deklaratë,e cila i drejtohej treshit të ambasadorëve ndërmjetës:
Hillit,Petrisch dhe Mayorski.Deklarata ishte bërë me shumë nerv dhe emocione e hiç gjakftohtësi.Përmendej aty gjendja shumë e rëndë në Kosovë,e cila përkeqësohej përditë e më shumë,sepse Beogradi dëshiron dështimin e kësaj konference,gj¨åe që ishte e vërtetë.Por,po ashtu,në këtë deklaratë s'kishte fort maturi kur autorët ui drejtoheshin Grupit të Kontaktit me qëndrimet politike të cilat në fakt kushtëzuan vazhdimin e pranisë sonë në Rambuje apo,thënë më mirë,gatitnin shkuarjen tonë demonstrative nga Kështjella e Rambujes.Pas leximit të deklaratës,u kallë një polemikë pothuaj e pakuptimtë.Edhe një herë silleshim si të pamend dhe pavend e paarsyeshëm ngritnim problemet të cilat i kishim tejkaluar që ditën e parë të ardhjes sonë këtu,e të cilat kishin të bënin me limitet dhe përparësit e kësaj konference.Më në fund,disi ia dolëm ta fusim këtë deklaratë në sirtarin e dokumenteve tona interne dhe të rifillojmë dialogun që kishte të bënte me takimin tonë me juristët e Grupit të Kontaktit.Sërish bisedonim për referendumin dhe formulimin final të Konferencës së Rambujes.U morëm vesh që ne,në takimin me O'Brienin dhe juristët e tjerë të Grupit të Kontaktit,të insistonim edhe një herë në variantin eksplicit të referendumit.Çështjet e tjera të politikës të marrëveshjes ishin pakë a shumë të sqaruara dhe ajo dilte si e pranueshme për ne.
Premtimet e reja të zonjës Albright.Megjiothatë,neve na mbetej të prisnim porositë nga takimi në një drekë pune të Kryesisë sonë me zonjën Albright,që do të zgjasë mbi dy orë.Duket që zonja Albright kësaj here dëshironte të mbante nën kontroll të plotë procesin negociator në Rambuje dhe të shihte se si po ecën procesi i vendimmarrjes në delegacionin e Kosovës.Siç do të na kallëzojnë Thaçi,Qosja dhe Surroi,në diskutimin me zonjën Albright sërish u ngrit çështja e referendumit dhe nga ana e saj prapë u theksua se Washingtoni është në gjendje të lëshojë një letër garancie se formulimi,i tillë çfarë u propozua dje nga O'Brien,siguron mbajtjen e referendumit.Zonja Albright poashtu kishte shprehur gatishmërinë për të ftuar një delegacion të UÇK-së në Washington,për të hapur një konsullatë amerikane në Prishtinë dhe për të caktuar një emisar special, ambasadorin Jammes Do bbins,për procesin e implimentimit të Marrëveshjes së Rambujes dhe të transformimit të UÇK-së.Ishin këto në fakt,”karrotat” e fundit të zonjës Albright për ne.Pra,zonja Albright ishte e gatshme të premtonte edhe hapjen e konzullatës amerikane në Prishtinë,ku ne kosovarët do të mund të merrnim vizat për udhëtim në SHBA.
Por,në ndërkohë,ne duhej të pranonim Marrëveshjen e Rambujes,me të cilën Amerika merrte ”vizën” tonë për të hyrë politikisht dhe ushtarakisht në Kosovë.
Në pasditen e vonë të asaj të diele,Grupi Politik u takua për të satën herë me juristët e Grupit të Kontaktit.Kësaj here biseda rrodhi e qetë dhe shumë nga vërejtjet tona të imëta u pranuan.Megjithatë,kur u rishtrua çështja e formulimit final,asgjë nuk arritëm të ndryshojmë.
Me O'Brienin dhe jurostët e tjerë do të takohemi edhe një herë në mbrëmje vonë,por as kësaj here s'arritëm farë përparimi.”JU dihet të jeni të kënaqur me formulimin çfarë është tani.Kemi arritur ti bindim edhe serbet ta pranojnë atë dhe më beso,se kam përvojë të bollshme në këto çështje,ata nuk e kanë ditur se çka po pranojnë.Në përgjithësi thënë,ju keni punuar shumë më mirë dhe më seriozisht se serbët...”,më tha Jim O'Brien.

[Harudi]

KAPITULLI PESË
ALBRIGHT:
KURRË NUK DO T'JU LËMË VETËM
”Sështë edhe aq shumë e rëndësishme çka shkruan aty...Më e rëndësishmja është si do të sillemi ne dhe ç'do të bëjmë në tre vjetët e ardhshëm.Nëse punojmë si duhet,mund të arrihet edhe pavarësia e Kosovës.”Jakup Krasniqi,22 shkurt 1999 Rambujes

NË PËRFUNDIM TË TAKIMIT TONË me grupin e ekspertëve ndërkombëtar,të cilëve u printe Jim O'Brien,në orët e hershme të së hënës,më 22 shkurt,diku në ora një pas mesnate,ne anëtarët e Grupit Politik të delegacionit të Kosovës,të rraskapitur nga puna pothuaj pa pushim për përmirësimin e tekstit final të marrëveshjes,vendosëm të shkonim në dhomat tona.Mes vete skishim më çka të diskutonim.Në përbërje të plotë,si delegacion,e kishim lënë të shiheshim në ora 8 të mëmgjesit.Megjithatë në ndarje,derisa ashtu në këmbë vazhdonim t'i bisedonim detajet e mbetura të dokumentit,Jim O'Brien dhe Jonathan Levitsky,dyshja e juristëve kryesor amerikan dhe ndërkombëtar,më paralajmëruan mundësinë e vazhdimit të diskutimeve tona para agimit:
”Mos u habit nëse të thërrasin me telefon së shpejti...Edhe në dayton,depërtimet kryesore u shënuan ditët e fundit,në orët e mëmgjezit...”.Megjithatë ekspertët tanë,në radhë të parë Marku (Welleri),braktisën kështjellën dhe shkuan në bujtinat e tyre.
”Ejani poshtë”.As një orë pasi më kishte zënë gjumi cingëroi telefoni.Porosia nga delegacioni amerikan ishte që duhej urgjentisht zbritur poshtë,për të vazhduar tutje punën rreth materialeve.Me të shpejtë u vesha,edhe pse më dukej që teshat kishin marrë peshë tjetërfare,e cila rëndonte supet dhe vështirësonte ecjen,dhe shkova për ta lajmëruar Mehmetin (Hajrizin),i cili kishte vendosur,me çdo kusht,të zgjonte tërë delegacionin,e jo vetëm anëtarët e Grupit Politik.Mehmeti vazhdonte të mbetej i mllefosur me ngjarjet e së shtunës,posaçërisht me reagimet e profesor Qosjes,të cilat në masë të madhe zhvlerësuan punën e Grupit Politik prandaj,përkundër sugjerimeve të mia të profesor Aganit dhe të Jakupit (Krasniqit),insistonte që të gjithë anëtarët e dekegacionit tani duhej të ishim të pranishëm.Kur zbritëm poshtë,në sallën tonë,kuptuam që ekipi i juristëve dhe ekspertëve të Grupit të Kontaktit nuk ishin komplet,gjegjësisht mungonte rusi.Më vonë do të marrim vesh që rusi Sergeyi (Bazdnikini) i ishte bashkuar Ianit (Kickertit),diplomat austriak,në një ndenjë përplot zhurmë dhe raki.Mungesa e tij dhe prania vetëm e amerikanëve,të prirë nga ambasadori Hill dhe nga Petrisch,ndërmjetës i Unionit Evropian,shprehte ashiqare dëshirën e ndërmjetësve perëndimorqë në agun e së hënës së mbrame të Konferencës për Kosovën,më 22 shkurt,t'u jepej dora e mbramë,siç thuhet,materialeve të Rambujes,për sa i përkiste palës sonë.Natyrisht ,çelësi i pranimit të Marrëveshjes së Rambujes nga ana jonë vazhdonte të mbetej çështja e Referendumit.Versioni që ishte përgatitur nga juristët amerikanë tani,nuk dallonte nga ai i së shtunës.Tek u bëmë bashkë,ashtu të lodhur,të përgjumur dhe të frustruar,ambasadori Hill hyri në sallë sa për të na informuar që sekretarje Albright gjendet në një hotel në Paris,por që është në gjendje të vijë kur të duam ne,vetëm e vetëm për t'u marrë vesh për Mrrëveshjen e ofruar.
”Vullneti i shprehur i popullit”.Derisa në delegacion vazhdonte,pa ndonjë rend dhe rregull,diskutimi,shkova të takohem,në kthinën e vogël,në hapësirën ku ishte vendosur delegacioni amerikan,me Hillin dhe O'Brienin.Derisa lexonim për të satën herë pasusin final ku,pos tjerash thuhej:
”bazuar në vullnetin e popullit”.I bindur që ashtu siç ishte ky pasus vështirë që do të pranohet nga delegacioni ynë,vendosa të propozoj një detaj të vogël,i cili i jepte ngjyrë shtesë leximit tonë,që ky formulim,në të vërtetë,nënkupton të drejtën për të mbajtur referendum në skadim të periudhës kalimtare trevjeçare.Kështu i thashë Hillit që formulimi duhet të ketë këtë formë:
”bazuar në vullnetin e popullit” (expressed will of the people),Hill dhe O'Brien shikuan njëri tjetrin dhe me buzë në gazë ma kthyen:
”Është propozim i mirë,por vështirë që do të kalojë tek serbet,sepse tani referendumi vërtet është pothuaj i vizatuar...”.Këtu ndërhyri edhe Petrisch,i cili shtoi që kështu siç është,me shtesën time,formulimi final,po të përkthehej në gjermanishte,ka qind për qind kuptimin e referendumit.Pas disa minuta diskutimi,ashtu në këmbë,Hill dhe O'Brien pranuan propozimin tim dhe më thanë që mund t'i ktheheshim delegacionit tonë me lajmin për forcimin,në dobinë tonë,të formulimit final.Kur u ktheva,i dhashë sqarimin shtesë delegacionit,por këtu vazhdonte të mbretëronte një rrëmujë e bërë prej zgjimit të hershëm,hesapeve të moçme midis politikanëve pjesëmarrës në delegacionin dhe moskuptimit të faktit që po të vonoheshim edhe kësaj here në pranimin e Marrëveshjes,do të mund të ndodhin gjëra shumë të rënda,të cilat do të na hidhnin pothuaj plotësisht jashtë rrjedhave historike.
Letra garanci e zonjës Albright.Në ndërkohë,Vetoni (Surroi)kishte arritur të bindte Hillin që letra shtesë,shpjeguese amerikane,në të cilën bëhej sqarimi në favor të së drejtës për mbajtje të referendumit pas afatit kalimtar,të nënshkruhej nga vetë zonja Albright.Dihej që një këso letre së pari u ofrua nga James O'Brien,pastaj nga ambasadori Hill,për të arritur tani tek niveli i vetë zonjës Albright.Vetë ky fakt,pra një gatishmëri e tillë për të shkuar deri në nivelin më të lartë të State Departamentit në garantimin që formulimi final s'është mashtrim për ne,dëftonte që Washimgtoni e kishte krejtësisht përnjëmend sa i përket insistimit për përfundimin e suksseshëm të kësaj konference.Kur i erdhi letra,Vetoni me një ton ku shfaqej bindja që ky duhej të ishte momenti kthesë,lexoi letrën,duke ngritur zërin kur theksoi se autore e letrës është Madeleine K.Albright.Kot.Tashmë tensionimi dhe nervozizmi tek anëtarët e delegacionit po arrinte kulmin dhe s'dihej më kush po fliste dhe ç'thoshte.Fehmiu (Agani),i cili gjatë gjithë kohës së Konferencës ishte fqinji im i parë në të majtë,ishte tejt i lodhur dhe poaq i gëzuar me letrën e zonjës Albright dhe nuk e kishte të qartë se pse tani nuk ishim të gatshëm të pranonim Marrëveshjen.Hashimi (Thaçi),arriti disi të vendoste rend dhe insistonte që tani,kur gjithçka ishte e qartë,duhej marrë vendimin për ose kundër propozimit final të Grupit të Kontaktit.
Nga mënyre se si shprehej,fare lehtë dilte që ky vetë ishte kundër Marrëveshjes dhe që në fakt dëshironte që ne,në agimin e kësaj të hëne,t'i perëndojmë përpjekjet e Amerikës dhe të Perëndimit në Konferencën e rambujes.Profesor Qosja theksoi se nuk mund të durohej i gjithë ky presion dhe se në qetësi dhe me maturi duhej marrë vendimi rreth propozimit të ofruar sepse,në të kundërtën,gjithsesi do të gabonim.Fjalën e mori pastaj Bajrami (Kosumi),i cili nuk fshehte se ishte në favor të refuzimit të Marrëveshjes.
Teksa i jepte fund konkludimit që tani dhe jo më vonë duhej thënë ”JO”,nga droja që krejt procesi vërtet mund të merrte një tatëpjetë të pakthyeshme në delegacionin tonë,i ndërhyra në fjalë duke thënë:
”Nuk jemi fare të sinqertë ndaj njëri-tjetrit...Ka këtu,midis nesh,të tillë të cilët kanë ardhur me një paragjykim kundër çfarëdo marrëveshje (këtu aludimet e mia drejtoheshin nga Thaçi dhe Kosumi)...Pastaj,ka këtu edhe pjesëmarrës të delegacionit,të cilët që nga dita e parë ishin të gatshëm të nënshkruanin çfarëso marrëveshje (këty hynin Rugova,Idriz Ajeti,mbase edhe Edita Tahiri)...Të tjerët (i tërë delegacioni i mbetur) kanë ardhur për të luftuar deri në ditën e fundit për një marrëveshje sa më të mirë dhe për të vendosur në çastet e mbrama se ç'duhet bërë...
Tutje,insistova që vendimin tonë përfundimtar duhej ta formulonimtok me ekspertët tanë,të cilët tani nuk gjendeshin në sallë,prandaj do të ishte mirë që që mbledhja të shtyhej për më vonë,kur ata (ekspertët)mund të na bashkangjiten.
Rrëmuja që u krijua pastaj,kur sërish nuk dihej kush çka po fliste,ishte në favor të synimit që të mos merrnim vendim tani,kur refuzimi i Marrëveshjes ishte më afër se sesa pranimi.


Rreziku i shpartallimit të delegacionit.

[Harudi]

Rreziku i shpartallimit të delegacionit.Në fakt,delegacioni tani u gjet para shpartallimit,gufuan armiqësit e vjetra,ishim dëshmitarë të fyerjeve midis Hashimit (Thaçit) dhe Bujarit (Bukoshit),ky i pari theksonte që sikur UÇK-ja t'i kishte pasur paratë e Bukoshit (Të Qeverisë së Bukoshit),lufta do të fitohej që moti dhe se ishte në gjendje të na bindte të gjithëve nëse kjo është e vërtetë.Përfundimi i tillë ekscesiv i mbledhjes na tronditi të gjithëve dhe tani nuk dihej fare ç'kishim ndërmend të bënim si delegacion dhe si do t'i përgjigjeshim zonjës Albright,e cila deri në mesditën e kësaj dite (e hënë),priste fjalën tonë të fundit.Gjendja e delegacionit tonë shprehej më së miri me faktin që disa mbetën në sallë,disa ecnin poshtë-lart koridoreve,të tjerët shkuan të flenin...Hashimi sërish u kthye në sallë,tejet nervoz,por arriti të na kërkojë falje neve që akoma ishim në sallë,por këtu bëri dallim,duke thënë se kurrë nuk do t'i kërkojë falje Bujarit (Bukoshit),i cili poashtu ishte me ne.Sërish u shkëmbyen fjalë të rënda midis këtyre dyve,Thaçi madje shtyu (në tavolinë) një taketuke në drejtim të Bukoshit,por ne prapër arritëm disi ti ndajmë.
Ora ishte diku 6.30 e mëngjesit kur u shpërndamë,për të fjetur së paku një orë,para takimit të orës tetë,i cili duhej të ishte vendimtar për fatin tonë dhe të kësaj konference.Nuk dija çfarë të mendoja më për ne.Në javët e shkuara ishte krijuar një përshtypje,tek secili prej nesh,se jemi shumë më të afërt seç që kemi menduar më parë,se nuk ka dallime fare esenciale dhe se do të arrijmë ta mbajmë këtë konsensus deri në fund.Tani,tek ngjitesha për në dhomën time,dyshoja se gjithçka mori fund,se delegacioni është shpartalluar dhe se do të ndodhin gjëra të rënda,mbase tragjike midis nesh.Një fije shprese,për të cilën kapet ai që mbytet,ma dhanë amerikanët,të cilët i takova rrugës.Ata më thanë se profesor Qosja ka dhënë indikacione se është në favor të marrëveshjes.E dija poashtu,që Mehmeti (hajrizi),Hydajeti (hyseni) dhe Jakupi (Krasniqi),me fjalët dhe veprimet e tyre ditëve të fundit,kanë ridëshmuar pjekurinë e tyre politike dhe se nuk do të heqin dorë aq lehtë nga përpjekja për të bindur Hashimin (Thaçin) dhe Bajramin (Kosumin) se duhet nënshkruar marrëveshjen.
Por siç do të mirret vesh më vonë,pothuaj që të gjithë ne kishim nënçmuar faktorin Demaçi,i cili vazhdonte të ndikonte tejet negativisht mbi Hashimin.
Fantazma e Demaçit ishte faktori kryesor,atë të hënë,që kontrollonte zhvillimet në delegacionin tonë.”Sikur të ishte këtu,ai do të pranonte në marrë-veshje që s'do të kishte as këtë nivel që ka sot.Por,pasi ai nuk është personalisht i pranishëm,është në gjendje të rrënojë gjithçka”,deklaroi atë ditë njëri prej miqëve të tij të dikurshëm.
Ora e pushimit kaloi në përpjekje për të fjetur dhe për t'u qetësuar.

Çastet kritike
vazhdon...

[Harudi]

Çastet kritike.

Në ora tetë u gjetëm sërish së bashku në sallë.E dinim që i kishim thënë Hillit se deri në ora nëntë do të kishim një përgjigje për ofertën e orëve të hershme të asaj dite.Mbledhja për habi të shumicës prej nesh,filloi mjaft mirë,pa tensione dhe me një vëmendje të shtuar për të dëgjuar njëri-tjetrin.Më duket që i pari në favor të marrëveshjes u prononcua profesor Idriz Ajeti i cili,sipas të gjitha gjasëve,ishte përgaditur për këtë punë nga pjesa e LDK-së e delegacionit tonë.Profesor Ajeti,megjithë kotë-sinë e pranisë së tij në Rambuje,për shkak të moshës por edhe kontributit të tijë dhënë gjuhësisë shqiptare,çmohej nga të gjithë,prandaj nuk mund të pritej farë reagimi i pamatur i dikujt prej nesh,edhe poqese profesori nuk do t'ia qëllonte fare.Pas tij,të gjithë që u deklaruan,ishin në favor të marrëveshjes,duke përfshirë këtu edhe ve¨te Hashimin (Thaçi) i cili,megjithatë,kushtëzoi PO-në e tijë me futjen e referendumit në tekst dhe me mbetjen e mëtejme të YÇK-së në skenën politike dhe ushtarake të Kosovës.Pas kësaj fjale reagoi Rama (Buja),i cili kërkoi nga Hashimi të jetë më i qartë dhe këtu ishte i vonë reagimi i Jakupit (Krasniqi),i cili iu drejtua me këto fjalë Ramës:
”Mos e kap për gjuhe,ai tha PO...”.Më kujtohet që Xhaviti (Haliti) në një moment na u drejtua mua dhe profesor Aganit se a mendonim që duhet pranuar marrëveshjen.Xhaviti na e bëri këtë pyetje,mbase për shkak se ne të dy,së bashku me Jakupin (Krasniqi) dhe Mehmetin (Hajrizi) ishim,si anëtarë të Grupoit Politik,më të familjarizuar me materialin e ofruar.Ne në përgjigjet tona,si edhe pothuaj i tërë delegacioni,ndanim mendimin se kjo nuk është një Marëveshje e përsosur dhe as e drejtë,por është një marrëveshje që mundëson evoluimin e natyrshëm të procesit të pavarësimit të Kosovës.
Pastaj,profesor Agani shtoi këtu se nëse pala serbe nuk e nënshkruan marrëveshjen,ne nuk kemi obligim t'i përmbahemi asaj,sepse marrëveshja bëhej e plotëfuqishme vetëm me pranimin prej të dyjave palëve.Qëndrimin tonë e përkrahu edhe Jakupi (Krasniqi) i cili shtoi:
”S'është edhe aq e rëndësishme çka shkruan aty...Më e rëndësishmja është si do të sillemi ne dhe ç'do të bëjmë në tre vjetët e ardhshëm.Nëse punojmë si duhet,mund të arrihet edhe pavarësia e Kosovës...”
Ideja për krijimin e qeverisë.Diskutimet pastaj vazhduan rreth krijimit të një strukture të përbashkët politike kosovare,sepsePO-ja për marrëveshjen,për shumicën prej nesh,duhej të shoqërohej edhe me një po për një qeveri të përbashkët.Në fakt,shumica prej nesh e kuptonim që krijimi i një strukture të tillë të përbashkët është jo vetëm interes kombëtar,por edhe ndërkombëtar,sepse procesi i implementimit të marrëveshjes se Rambujes patjetër nënkuptonte një qendër politike kosovare përgjegjëse,nga ana jonë,për njëmendësimin e marrëveshjes.
Derisa vazhdonin diskutimet,pata një thirrje telefonike nga Tirana,nga Ministria e Jashtme e Shqipërisë,e cila konfirmonte ardhjen e ministrit Paskal milo në rambuje,si dhe paralajmëronte një thirrje të kryeministrit Pandeli majko për Hashimin (Thaçin).Zyrtarët më të lartë të Shqipërisë,në atë mëngjes assesi nuk bindeshin që zonja Albright ka shprehur gatishmërinë për të lëshuar letrën garanci për të drejtën e mbajtjes së referendumit pas tre vjetësh të marrëveshjes kalimtare.Ishin të befasuar për të mirë.Përndryshe,ideja e disave prej nesh,e shoshitur bashkë me ambasadorin Hill dhe me delegacionin amerikan,ishte që të mobilizojmë,në favor të marrëveshjes,të gjitha personalitetet zyrtare të Shqipërisë dhe figurat e rëndësishme jopolitike të cilat mund të kishin ndikim në procesin tonë të vendimmarrjes.
Tek dilja jashtë,për të kuptuar se ç'është duke ndodhur te Hilli,ia bëra me dije Hashimit që Majko do ta kërkonte më vonë në telefon.Atë paradite do të marrim një letër njëmend të jashtëzakonshme të Ismail Kadaresë,shkrimtarit tonë të madh,në favor të marrëveshjes.Majko do ta dërgojë një letër jo fort të qartë,ku nuk kuptohej shumë se cili ishte pozicioni i tij karshi Marrëveshjes së ofruar.Por,në bisedë telefonike me Thaçin,ky kishte thënë fjalën e tij të fundit:
Marrëveshja duhet të nënshkruhet.Letra e mbramë do të na vijë nga presidenti Rexhep Mejdani,ku ai me një frymë të ngjashme me atë të shprehur nga Kadareja,do të na sugjerojë pranimin e Marëveshjes,sepse në këtë mënyrë,pos tjerash,ne e mbanim Amerikën afër vetes dhe mundësonim ardhjen e NATO-s në Kosovë.
Pohimi i dyfishtë.Në pajtim me propozimet që favorizonin një PO të dyfishtë,pra PO për Marrëveshjen e rambujes dhe PO për një strukturë të përbashkët politike kosovare,u zhvilluan konsultimet midis anëtarëve të UÇK-së të delegacionit tonë,se cili do të jetë mandatari për krijimin e qeverisë së re.
Në diskutimet paraprake u arrit pajtimi që manfatari duhej të ishte nga radhët e UÇK-së,për të treguar kështu edhe një herë respektin për luftën e bërë për Kosovën.Kur u kthyem në sallë,morrëm vesh që propozimi i pjesëtarëve të UÇK-së ishte Jakup Krasniqi,emri i parë publik i UÇK-së.
Ky propozim,atë të hëne paradite,hasi në përkrahje të plotë tek të gjithë ne,sepse Jakupi gjatë tërë rrjedhës së Konferencës kishte treguar një pjekuri të jashtëzakonshme politike dhe, po ashtu,kishte dhënë një kontribut të madh në punën e Grupit Politik.
Dhe,kur të gjithë ne menduam se ishim shumë afër pranimit të marrëveshjes dhe respektimit të fjalës së dhënë zonjës Albright se deri në mesditë do ta finalizojmë qëndrimin tonë,Hashimi (Thaçi) po-në e tij relative nisi ta zëvendësojë me një jo të qartë dhe këmbëngulëse.Për më tepër,Thaçi tërë atë ditë do të na akuzojë të gjithë ne të tjerëve të cilët pranuam Marrëveshjen se kishim zgjedhur një rrugë shumë të gabuar dhe se në të vërtet PO-ja ka domethënien e tradhtisë kombëtare.Këtë Hashimi e thoshte përkundër faktit që kuptoi se të gjithë anëtarët e tjerë të delegacionit,duke përfshirë këtu edhe katër pjesëtarët e UÇK-së,ishin në favor të Marrëveshjes.

Dr.Jekyll dhe mr.Hyde.

[Harudi]

Dr.Jekyll dhe mr.Hyde.Atëherë dhe në shumë raste të tjera më pas,do të përzdritet karakteri i dyfishtë i Hashim Thaçit,i cili mund të krahasohet me filmin e njohur Dr.Jekyll dhe mr.Hyde.Pra,kishte çaste kur Hashimi sillej si një politikan modern perëndimor,me një fjalor shumë të artikuluar,që respekton vlerat më sublime të mendësisë politike perëndimore dhe që kupton se bashkëpunimi i Kosovës me Perëndimin,në të vërtetë aleanca e Kosovës me SHBA-të dhe me shtetet tjera kryesore perëndimore është e domosdoshme në favor të zgjidhjes së drejtë të çështjes së Kosovës.Por,te hashimi kishte edhe momente kur ky sillej si një politikan regjid,i cili s'kupton fare kontekstin e një problemi a të një çështje dhe që refuzimin me çdo kusht të një solucioni kompromis,të gatitur nga Perëndimi,e kupton si të vetmin opsion të mundshëm,i cili opsion,në të vërtetë,sublimohej në atë të famshmen:
le të bëhet çdo gjë shkrumb e hi,por ne nuk do të dorëzohemi.Në çaste të tilla,Hashimi mbronte qëndrimin se ne fillikat vetëm mund t'i bëjmë të gjitha.Ishte ky një pozicion në skajin tjetër të atij të Rugovës,të mbrojtur vite me radhë,sipas të cilit ne vetë nuk mund të bëjmë gjë prej gjëje dhe se vetëm Perëndimi mund të na shpëtojë.E vërteta,këtë herë së paku,nuk sillej skajeve por qendrës:
Ne dhe Perëndimi,mbi të gjitha SHBA-të,mund të zgjidhim së bashku çështjen e Kosovës.
Të gjithë ne,tani në Rambuje,duhej të kuptonimqë faza e flijimit të popullit duhej të zëvendësohej me fazën e marrëveshjes me Perëndimin,e cila do të fuste ushtarakisht,e jo vetëm politikisht,Perëndimin në Kosovë.
Hashimi (Thaçi) atë të hënë ishte mbrenda vetes plotësisht i përçarë.Një gjysmë e tij,ajo e poltikanit bashkëkohor,kuptonte se tjetër rrugëdalje s'kishte,se duhej pranuar Marrëveshja,se është arritur më shumë se ç'është pritur në fillim,se nuk po i mbyllej dera referendumit dhe pavarësisë dhe se UÇK-ja nuk po shuhet,por po transformohet dhe se për këto dy çështje më të rëndësishme kishin përkrahjen dhe garancinë e SHBA-ve.Megjithatë,gjysma tjetër e tij,ajo e politikanit regjid,e ushqyer nga thirrjet e shpeshta telefonike të Demaçit,kryengritej atë ditë për të thënë një jo,kryesisht joracionale dhe të paargumentuar,duke preferuar vazhdimin e luftës me Serbinë,luftë kjo që gjith-një,në aspektin ushtarak,ka qenë e pabarabartë,tani duke larguar perëndimin nga pozicioni i përkrahësit të kosovarëve të viktimizuar.Ishte kjo një luftë e tmerrshme brenda hashimit,i cili edhe me sjelljet e tij reflektonte këtë frustrim,që s'mund të shuhej dot me ujin e shumtë të cilën e pinte atë ditë,pa masë,dhe me fjalët e akuzat e shumta,pa karar siç do të thoshte populli,të cilat na i drejtonte neve.
Atë ditë Hashimi do të ketë dhjeta takime të ndryshme,prej zonjës Albright,ambasadorit Hill,gjeneralit Wesley Clark,ambasadorit Wolfgang Petrisch,pastaj me shumë anëtarë të delegacionit tonë,por të gjitha ishin të kota:
Hashimi si politikan modern,i cili përkrahej nga të gjithë ne,nga majat shtetërore të Shqipërisë dhe nga e tërë bota perëndimore,kishte lëshuar pe,ishte dorëzuar të thuash,para atij hashimit tjetër,me të cilin ishte vetëm një njeri,Adem Demaçi.
Ngadhënjimi i Demaçit.Atë të hënë pra,Demaçi përmes Hashimit,ngadhnjeu mbi të gjithë ne dhe na e mori fytyrën para zonjës Albright dhe SHBA-ve në përgjithësi.Demaçi,i cili për 28 vjet rresht ishte bërë peng i Kosovës,me të gjitha flijimet e tij nëpër burgjet e Jugosllavisë,të cilat për nga pesha e sakrificës me siguri ia kalonin një të vetmes vdekje për lirinë e Kosovës,tani me vepriimet e tij,e kishte bërë jo vetëm delegacionin e Kosovës,por tërë Kosovën peng të vetvetes.E kosova s'kishte kohë as një të vetmen orë të ishte peng i Adem Demaçit.
Ashtu të tronditur e të rraskapitur,me një bindje të rëndë se një ofertë historike po na rrëshqet nëpër gishta,se ne Marrëveshjen po e refuzonim po e refuzonim për të ndihmuar kështu shpëtimin e pozicionit serb dhe dështimin e pozicionit tonë,në takimet spontane që i bënim në sallë,provonim edhe një herë të gjenim udhë për frustrimet e Hashimit dhe të rivendosim pajtueshmërinë e plotë në favor të Marrëveshjes.Më kujtohet që në pozicionin më të vështirë gjendeshin Jakupi (Krasniqi) dhe Rama (Buja),të cilët më thoshin se kanë parë aq shumë tmerre në Drenicë,në Dukagjin,në Malishevë e gjetiu në Kosovë,sa nuk do të mund të përballonin dot përsëritjen e atyre skenave të cilat përjetë do t'i kujtojnë.Ata më thoshin se e dinë fare mirë që populli i vuajtur pret t'ia sjellim marrëveshjen politike,se po të dilte në referendum,kjo marrëveshje do të përkrahej nga mbi 90 % të popullatës...Më në fund,ata nuk fshehnin që,me potencialin dhe organizimin e tashëm ushtarak,UÇK-ja nuk mund të ngadhënjente në luftë.
Megjithatë,ata nuk mund të ktheheshin kundër Hashimit,gjë që ishte edhe e kuptueshme,sepse vëllazëria e luftës është madje më e thellë se më e fortë e besnike sesa vëllazëria biologjike.Derisa bisedonim me Ramën (BUJA) ,më kujtohet që e thirri atë në telefon Dino Hasanaj,një shqiptaro-amerikan që kishte ndihmuar shumë UÇK-në dhe i cili për disa ditë rresht ishte me ne në Kështjellën e Rambujes,në cilësin e ekspertit ushtarak.Porosia e tij,siç më tha Rama,ishte e shkurtër dhe e qartë:
Nëse UÇK-ja mund ta fitojë luftën,atëherë nuk duhet nënshkruar Marrëveshja,por duhet vazhduar luftën deri në fitore.Në të kundërtën,Marrëveshja duhej pranuar.
Rama përcolli mesazhin e Dino Hasanajt për anëtarët e tjerë të delegacionit që vinin nga UÇK-ja.Dihej fare mirë se cila mund të ishte përgjigjja e tyre në këtë pyetje të Hasanajt.
Atë ditë,më e gjata për ne,por me gjasë më e gjat dhe më e rënda ditë edhe për Kosovën në këtë shekull,kishim shumë,shumë mbledhje,të cilave nuk u dihej as fillimi as fundi.Më kujtohet që në njërën prej tyre dr.Rugova vërtet me fjalë shumë të matura iu drejtua Thaçit,duke e lutur të pranonte Marrëveshjen.Pastaj,në një rast tjetër,Rugova e pyeti Thaçin se mos është parakusht për pranimin e Marrëveshjes,nga ana e tij,mbështetja e Rugovës për krijimin e qeverisë së re,gjegjësisht finalizimi i kësaj marrëveshjeje menjëherë.Dukej që Rugova ishte i gatshëm të pranonte aty për aty krijimin e qeverisë së re,me Jakup Krasniqin si kryeministër,vetëm e vetëm për ta bindur Thaçin që edhe ky t'u bashkohej anëtarëve të tjerë të delegacionit,të cilët disa herë gjatë kësaj dite ishin pajtuar me PO-në.Në njërën prej këtyre mbledhjeve Hashimi,i revoltuar,tha se po jipte dorëheqje nga posti i kryetarit të Delegacionit dhe se edhe sikur ta pranojmë Marrëveshjen (ne të tjerët),ajo s'do të vlejë gjë,sepse nuk do të ketë kush ta implementojë në terren në Kosovë.

vazhdon...