Cili eshte ndryshimi midis dialektit geg dhe tosk?
Ju pershendes te gjitheve!!!
Jam gjysme gjermane, gjysme shqiptare e jam e re ne kete forum......
Kam nje pyetje per gjitheve kush mundet te me nihmojne:
Cili eshte ndryshimi midis dialektit geg dhe tosk? (verior dhe jugor)
Si "mendova - mendojsha" ose "kam punuar - kam punue" e tjeter...
Falm!
Po mundohem te jap nje pergjigje te thjesht , me aq sa une kam njohuri , dhe pervoje nga jeta .
Gjuha shqipe eshte folur me shekuj ne : - Gegerisht Toskerisht dhe Arberisht .
Pervec ketyre dialekteve te gjuhes shqipe qe permenda me siper , sot perdorim nje variant te katert "gjuha letrare e njesuar ", eshte gjuha shqipe zyrtare . Gegerishtja eshte nje dialekt me i pasur se dialekti Tosk . Kjo bazohet qe ne kohen e rilindjes , ku duke krahasuar Fishten qe ishte Geg dhe Naimin qe ishte Tosk , kishin nje diferenc te madhe ne fjalet e permendura ne veprat e tyre . Ne veprat e Naimit permenden vetem 6000 fjale , e ndersa ne veprat e Gjergj Fishtes , permenden 20.000 fjale .
Ndryshimi midis dialektit Geg dhe atij Tosk , mendoj se jan shume , por ketu po jap vetem nje shembull :
Te dy dialektet kane te njejtat seri zanoresh gojore: a, e, ė, i, o.
Gegerishtja ka ruajtur paskanjoren, te cilen toskerishtja e
zevendson me nji perifraze qellimore: me ba/per te bere, me kendue/per
te kenduar. Ky esht nji ndryshim madhor, i cili reflektohet ne
t'ardheshmen gegerishte: kam me ba(kam + paskajore), kurse toskerishtja
ka do te bej (do + lidhore), si edhe ne te kaluaren e kushtores: kisha
me ba - toskenishtja ka do te beja.
Theksimi i fjaleve nuk eshte i njejte ne te dy dialektet .
Zanores gegerishte (e) hundore i pėrgjigjet ne toskerishte ose nji ė.
Dmth , dialekti Gegerisht ndaj atij Toskerisht ka ndryshime , por ato ndryshime duhet nje gjuhėtar i mire , qe ti citojoj ketu ndryshimet me shembuj dhe me baza .
Te dy dialektet e shqipes, ashtu si dialektet e cdo gjuhe, karakterizohen nga prania e elementeve gjuhesore te perbashketa dhe e disa elementeve te vecanta qe i dallojne midis tyre. Elementet e perbashketa ne sistemin fonetik, ne strukturen gramatikore dhe ne fjalor jane pa krahasim me te shumta dhe me te rendesishme sesa elementet qe i dallojne keto dy dialekte, dhe perbejne ate qe mund te quhet njesia e shqipes si gjuhe kombetare e te gjithe shqiptareve. Dallimet midis dialekteve, nendialekteve dhe te folmeve te gjuhes shqipe jane mjaft me te pakta dhe me te vogla per nga pesha sesa dallimet dialektore dhe nendialektore te shume gjuheve te tjera.
Dallimet midis dialekteve, nendialekteve dhe te folmeve te gjuhes shqipe jane me teper te karakterit fonetik. Natyrisht ka edhe dallime te karakterit gramatikor, por keto jane fare te pakta. Mjafton te permendim ketu se struktura morfologjike eshte pothuaj e njejte ne te gjitha te folmet e shqipes. Me perjashtim te formes se paskajores te tipit me punue, qe nuk e kane te folmet e dialektit jugor, nuk ka forme gramatikore qe te mos jete e njohur si ne pjesen veriore ashtu edhe ne pjesen jugore te truallit gjuhesor shqiptar.
Dialektet mund te evuloje me kalimin e kohes , dhe te kthehet ne nje gjuhe te perbashket zyrtare per te gjithe kombin tone .
Lexusja
Pėrmbi za, qė lėshon bylbyli,
Gjuha shqipe m'shungullon,
Gjuha shqipe bėn pjesė nė familjen e gjuhėve indoevropiane, ku futen gjuhėt indoiranike, greqishtja, gjuhėt romane, gjuhėt sllave, gjuhėt gjermane, etj. Ajo formon njė degė tė veēantė nė kėtė familje gjuhėsore dhe nuk ka ndonjė lidhje prejardhjeje me asnjerėn prej gjuhėve tė sotme indoevropiane. Karakteri indoevropian i shqipes, pėrkatėsia e saj nė familjen gjehėsore indoevropiane, u arrit tė pėrcaktohej e tė vėrtetohej qė nga mesi i shekullit XIX, nė sajė tė studimeve tė gjuhėsisė historike krahasuese.
Dialektet e Gjuhės Shqipe
Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore, dialektin e veriut ose gegėrishten dhe dialektin e jugut ose toskėrishten. Kufiri natyror qė i ndan nė vija tė pėrgjithėshme kėto dialekte, ėshtė lumi i Shkumbinit, qė kalon nėpėr Elbasan, nė Shqipėrinė e mesme. Nė anėn e djathtė tė Shkumbinit shtrihet dialekti verior (gegėrishtja), nė anėn e majtė tė tij, dialekti jugor (toskėrishtja).
Dallimet midis dialekteve tė shqipes nuk janė tė mėdha, folėsit e tyre kuptohen pa vėshtirėsi njeri me tjetrin. Megjithatė, ekzistojnė disa dallime nė sistemin fonetik dhe nė strukturėn gramatikore e nė leksik, nga tė cilėt mė kryesorėt jane: dialekti i veriut ka zanore gojore dhe hundore, kurse dialekti i i jugut, vetėm zanore gojore; togut ua tė toskėrishtes, gegėrishtja i pėrgjigjet me togun ue (grua ~ grue); togut nistor va tė toskėrishtes, gegėrishtja i pėrgjigjet me vo (vatėr ~ votėr); ā-sė hundore tė theksuar tė gegėrishtes, toskėrishtja i pėrgjigjet me ė tė theksuar (nānė ~ nėnė).
Dialekti i jugut ka dukurinė e retacizmit (kthimin e n-sė ndėrzanore nė r (ranė ~ rėrė), qė nė gegėrisht mungon; nė toskėrisht, grupet e bashkėtingėlloreve mb, nd, etj. Ruhen tė plota, kurse nė gegėrisht, janė asimiluar ne m, n, (mbush ~ mush, vend ~ ven). Nė sistemin morfologjik, dialekti i veriut ka formėn e paskajores sė tipit me punue, kurse toskėrishtja nė vend tė saj, pėrdor lidhoren tė punoj. Forma e pjesores nė toskėrisht, del me mbaresė, kurse nė gegėrisht, pa mbaresė (kapur ~ kapė), etj. Dialekti I jugut ka format e sė ardhmes: do tė punoj dhe kam pėr tė punuar , ndėrsa dialekti I veriut pėrveē formave tė mėsipėrme ka formėn kam me punue.
Firma ime eshte : SHQIPTARE
Jam dakord me parashkruesit, por kisha me shtue se si pasoje e diktatures toske komuniste mbas 1944, dialekti i gegnishtes u reduktue ne perdorimin zyrtar deri ne ndalimin e tij mbas kongresit per gjuhen e njesuar shqipe ne vitet '70.
komisioni i ngritun per ket qellim nen udhezimet e diktatorit gjinokastrit caktoi si gjuhe te njsueme, toskenishten duke injorue mbi 70-80% te popullit shqiptar si dhe duke injorue 90% te letersise shqiptare te paraluftes, si dhe veprat e rilindasve.
vetem fjale te shkeputuna qe i mungojne dialektit tosk u huazuan prej gegnishtes copa copa si b.f. thuhet "rere" por meqe nuk thuhet "rerishte" kane huajtuar nga genishtja "ranishte" por duke lane jashte "rane". Absurditet.
Po ashtu pranohen te plota fjalet toske si pasoje e rotacionit duke perjashtuar fjalet origjinale te ruajtuna ne gegnisht si p.sh.
Thuhet gegerisht ne vend te Gegenisht.
Thuhet Vlora ne vend te Vlona (emri i lashte Valona pra me "n").
Thuhet Gjirokaster ne vend te Gjinokaster (kalaja e Gjinit (Zenebishit) pra me "n").
Kjo gjuhe e njisueme qe pengon 80% te shqiptarve me u shprehe lirisht ne gjuhen e nanes, duke i detyrue me perkthye mendimet e veta ne gjuhen artificiale te krijuar nga diktatori ka rrezik me i nda shqiptaret mbasi kane fillue ne shumice shkrime ne gegnishten puro nga shkrimtare e publicista te brezit te ri si A.brahusha, Sh.kelmendi, A.ndreca, etj qe po vazhdojne gjurmet e Fishtes, Mjedes, Koliqit, Camajt. Pipes e qindra shkrimtareve te tjere.
Gjuha e njisueme duhet me u rishikue sa ma shpejt, per me i dhane hapsine te barabarte te 2 dialekteve.
Me falni qe po e devijoj pak temen por doja ta kisha pak me te qarte kete punen e emrit Gjirokaster. Kam pershtypjen se ky emer nuk do te thote kalaja e Gjinit, por kalaja e Argjirose. Nese eshte keshtu si e them une, atehere eshte i drejte emri Gjirokaster dhe jo Gjinokaster.Postuar mė parė nga Labeati
The experience of love, is not when you receive it, but when you give it! - Durin Hufford
Live....,
Argjiro-ja eshte nje legjende ashtu sic eshte edhe "Rozafa" e kalase se Shkodres. Nuk ka asnje fakt historik qe te vertetoje ekzistencen e kesa gruaje.
ndersa faktet jane qe feudali shqiptar Gjin (ose Gjin Bue Shpata ose Gjin Zenebishi nuk jam i sigurte) i dhane emrin e vet forteses duke u quajtuar Gjino-kaster ose kalaja e Gjineve.
megjithate ky eshte thjesht nje shembull ne dukurine e rotacionit te dialektit tosk qe "n" e kthen ne "r", e cila dukuri u zyrtarizua me gjuhen e njesuar duke perjashtuar fjalet origjinale. Shembuj te tjere jane:
Vlona - Valona (ne lashtesi Aulona)
Arbėn - Arbėr (ne mesjete alban - arban)
Shqipėni - Shqiperi
Agjenim - Agjerim
Botenore - Boterore
Atnor - Ateror etj
Labeati, faleminderit per pergjigjen!
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga marcus1 : 11-01-2005 mė 04:57
The experience of love, is not when you receive it, but when you give it! - Durin Hufford
po, faleminderit shume te gjitheve!
Kush ka njoftime reth dy dilaketve mire ben qe i sjell po nga andej e tutje e quaj teper trashanike te ngatrohen dukurite gjuhesore me politiken ose ambiciet tona. Gjuhetaret Shqiptare e bene shume mire punen e tyre vitet e kaluara, ajo qe ben nuk ishte te shfarrosnin gegerishten por ta menjanonin ate ne aspektin shkrimor. Gegerishtja ne aspektin shkrimor ishte nje dialekt teper problematik nesaj te mangesive te saj te medha ne fushen gramatikore dhe frazeologjike, nuk eshte aspak e cudit'cme qe ne shkrimet gege nuk gjen nje menyre te caktuar te shprehjes ne folje (dmth. per te njejten kohe, te njejten vete, te njejten menyre gjeje te njejten folje ne disa menyra te c'rregullta te cilat shume here vet autoret i ngatronin midis tyre). Gjithashtu Gegerishtja ka shume here me teper huazime se Toskerishtja. Per kete dhe shume shkaqe te tjera historike gjuhetaret, para se te vinte Enveri ne fuqi por edhe mbas, krijuan nje gjuhe letrare duke marre fjale nga cdo dialekt dhe cdo idiome e vatrave shqiptare por duke perdorur si baze gramatikore, frazeologjike dhe fonetike dialektin geg. Bravo i qofte, se me trute e disa Shqiptareve mund te ishim ndare ne dy kombe sot!
Trashanike quan ate qe nuk te intereson ty o Kryeplak.
Pse te mos i veme gjerave emrin qe kane?
Ne kohe te komunizmit nuk behej asgje e palidhur me politiken. Kenga, muzika, letersia, aq me teper gjuha ishin pjese e politikes.
Masakrimi (apo menjanimi sic e quan ti) i gegnishtes kishte arsye puro politike nga junta ne pushtet qe duke filluar nga Enveri 90% e birose (pra ata qe benin ligjin) ishin toske.
deri atehere (bile marr guximin te them deri sot e kesaj dite), letersia ne gegenisht eshte letersia me e zhvilluar dhe me e kultivuar qe kemi. Poetet e shkrimtaret me te medhenj te kombit jane:
Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Migjeni pa mohuar L.Poradecin dhe F.Nolin.
(kuptohet nuk llogariten ketu "daullet" dhe "borite" e partise me kenge per buken e re, per kongreset e per tarracat.
Nder ato moderne jane Koliqi e Camaj. Po ashtu edhe I.Kadare.
Publicistika, letersia. tekstet mesimore, deri kosrrespondenca zyrtare deri ne vitet '60 ishte ne dialektin geg (me se shumti). Cfare i mungon gjuhes shprehese te Koliqit apo Mjedes qe e paska bie fjala Naime me ato tatata e tototo e bejteve te veta?
Por meqe shumica e autoreve gege u shpallen "reaksionare" dhe vepra e tyre u mohua, per ti hapur rrugen "lej-feneve" ashtu kete fat pesoi edhe gjuha.
Por mos harro se gegnishtja eshte gjuhe e kompletuar me gramatike, leksik e metoda qysh ne shek e kaluar.
Edhe dicka, megjithese shkrimtaret gege ishin superiore ne vellim e kualitet ne vitin 1913 kur u nmblodh "komisia letrare" ku ishin 3 gege e 2 toske, prape vendosen te gjejne nje te mesme dhe zgjodhen si dialekt te pranueshem per te 2 palet dialektin e Shqiperise se mesme (Elbasanit).
Por kjo lloj tolerance e mirekuptimi nuk i interesonte Enverit me shoke dhe vojti puna te mohohet nje dialekt per hater te nje tjetri. Megjithate edhe gegnishtja po ringjallet sic kam pershkruar me lart nga shkrimtare te brezit te ri e intelektuale qe nuk ka pse perpiqen te formulojne medimet duke i perkthyer ne toskerisht duke qene se kane gjuhen e vet.
Regullat e Postimit
Krijoni Kontakt