Nje dritare burgu - Petrit A. Velaj

[Veshtrusja]

Nje dritare burgu

Petrit A. Velaj

[Pyes_Lotin]

Se kuptova kete te fundit!?

Liber? Poezi ? Po munde na shkeput ndonje fragment, per te na shteruar kuriozitetin.

[Veshtrusja]

Ne vitet e luftes se dyte boterore

Si pakuptuar na rrembyen dallget e luftes antifashiste. Ne ishim bashkeshoke shkolle, si djem qyteti, une, Bajram Tushi, Hajredin Bylyshi, Hiqmet Buzi, Mumin Kallarati. Mes enderrave e deshirave e romanzimit te letersise. Me keta miq te mi me lidhin shume kujtime. Prinderit tane, nenat tona, njerez te ndershem e bujare. Nje nene patriote, mama Tina e Tol Arapit, patriotit te njohur na mblidhte rreth vetes si kllocka zogjte. Ishte mema e shokut tim te rinise, qe ne e quanim "lulja e rinise vlonjate", Vllas Arapit. Kete epitet, me duket se Vllasit ia vuri Mumin Kallarati. Une shoqerohesha me cdo mik e shok qe ishte i ndershem dhe i sinqerte. Kjo na bashkonte ne shoqerine tone me bashkemoshataret: Hazis Sharra, Qemal Xhyheri, Xhemil Beqo etj. Edhe pse mendimet ishin te ndryshme ne shkonim se bashku ne piknike, lodra dhe kinema.

Nje mbledhje ne shtepine e Lef Sallates. Papritur ne shoqerine tone shperthyen mendime te politizuara. Debati u ndez me te riun revolucionar Kastriot Muco. Ishte njeri i ndershem. Pas kater a pese diteve, Kastrioti me thote: "Petrit, kur do ta besh mbledhjen e rinise ne lagjen Cerekcie? Ne aktivin e qytetit je zgjedhur pergjegjes i grupit te rinise se lagjes."

Pas disa diteve organizuam mbledhjen e rinise ne lagjen Cerekcie. Ne kete takim u shfaqen pikepamje komuniste me mentalitete sllave. Kastrioti tha se frymezuesit e punes revolucionare ne Shqiperi ishin njefare Dushan e Miladin, te cilet do te vinin vete edhe ne Vlore per te na takuar e per te kembyer mendime me ne. Kur mora vesh qe ata ishin Jugosllave, u ngrita i rebeluar dhe thashe: "Po qe se ne do te udhehiqemi nga sllavet, une nuk jam dakord per kete lloj politike!" U ndame me Kastriotin ftohte. Megjithate, deri ne vjeshten e vitit 1942, une isha me gjithe shpirt nje aktivist i luftes antifashiste ne radhet e rinise vlonjate. Nje mengjes heret takova shokun tim, Bajram Tushen, i cili bente pjse ne nje grup tjeter. Biseduam mbi dy-tre ore ne kembe, duke shetitur rrugeve te qytetit. Me ne fund Bajrami me tha: "Petro edhe une keto mendime qe ke ti kam." Duke ecur, per nga shtepia e tij, perpara hanit te Selim Beqos, me kerkoi sahatin e dores. Kishte nje pune dhe duhej te ishte i perpikte. Ia kisha dhene edhe here te tjera, por kesaj radhe ngaqe isha i merzitur, e hoqa nga dor duke i thene: U perqafuam dhe u ndame me njeri tjetrin. Me tingellonin ne vesh fjalet e Bajramit: "Qielli do te hapet nga rete dhe ne do te shikojme me mire njeri tjetrin..."

Ate nate, Topanaja u zgjua nga krismat, plumbat dhe flaket. ishte nje nate tragjedie e rinise vlonjate. Te nesermen ne mengjes, mbi 2000 te rinj e te reja, shkuam tek vendi ku ishin vrare djemte e rinise vlonjate. Plumbat italiane ishin ende nepermuret e shtepise me kallama. U afrova prane, mes turrmes, po c'te shoh? Trupat e shtrire te "luaneve te Topanase". Gjaku i pa thare i Hiqmetit, Haredinit, Bajramit e Muminit. Mora para duarve 15 vjecarin Hiqmet Buzi. Keshtu bene edhe shoket e tjere. I cuam ne kodren e Budakut. Per here te fundit e kapa doren e Bajramit. Sahati punonte, ndersa zemra e Bajramit kishte ndalur. Dikush ia mori nje kenge si te mocmit. Vendin e kishin rrethuar qindra milice italiane, perreth edhe mercenaret e tyre. I varrosem me kenge qe te kater.

(vijon)

[Veshtrusja]

Se kuptova kete te fundit!?

Liber? Poezi ? Po munde na shkeput ndonje fragment, per te na shteruar kuriozitetin.

jo vetem nje fragment, por disa fragmente nga ky liber rrefyes... ju premtoj

[Pyes_Lotin]

jo vetem nje fragment, por disa fragmente nga ky liber rrefyes... ju premtoj

Shume shume faleminderit.

Deri tani mbeta pa fjal.

Flm dhe njeher.

[Veshtrusja]

U mblodhem e morrem nje vendim. U ngarkuan disa te rinj qe te gjeniin "spiunin" qe i kallezoi tek italianet. Me kengen e rinise sone ne goje. "Eja mblidhuni ketu", neper sokaket e rruget e Vlores u grumbulluan perpara konsullates italiane. Atje kerkuam te dilte, ne ballkon, gjeneral Xanini. Kur ai doli perpara rinise vlonjate i kerkuam lirimin e shokeve te burgosur. Xanini nga ballkoni te i konsullates, karshi hapsanes se burgut te Karabashit, i dha urdher karabinierise italiane qe mbasi te na rrihnin mire, te liroheshin gjashtedhjete e ca te burgosur.

U shperndame neper shtepite tona. Te nesermen me kerkuan ne takim Qimo Kocani dhe Polo Bezhani, njeri nga Bregu i Detit dhe tjetri nga Labova. Takimin e beme ne ane te detit, tek Plazhi i vjeter. Ne kete takim, qe zgjati 3-4 ore, une mbroja mendimin qe te behej lufta e pastaj rinia te ndahej sipas ne pikpamjeve ideologjike e politike, ndersa ata kembengulnin qe kjo behej pa filluar lufta.

Ndersa bisedonin, shoku im i klases Popua, ia mori nje kenge qe filloi te perhapej ne ate kohe. Mbaj mend kater vargjet e kenges:

Ne fushat e beut
tek po korrinin bar,
nje ze u degjua
urra, o proletare...

Dhe Polua e shoqeroi kengen me fjalet e tij: "Duhet te ndahemi, secili te gjej vendin e vete". Qimo Kocani, duke e pare qendrimin tim me thone: "Petro, behu me ne, se ndryshe do ta paguash shtrenjte!" Une qendrova per nje moment, pastaj u thashe: "Ne jemi shoke e vellezer. Mire eshte ta duam njeri-tjetrin dhe Shqiperine, ashtu sic e kemi dashur deri tani, ne fund te fundit, po u ndame, te pakten ta duam Shqiperine ashtu sic e kemi dashur gjer me sot..."

Viti 1943. Isha ne shtepine e Rexhep e Memisha Sules, ne Brataj. Aty gjeta edhe doktor Brahim Dervishin, bashkefshatarin tim. Qe nga akshami deri ne mengjes u grime me fjale, mbetem, mbetem pa ngrene darke. Ne mengjes, tek po ndaheshim i thashe: "Doktor, ndizi nje qiri per se gjalli Hysni Kapos, sepse ti je Xhepist. Bere autokritike nga Konispoli e gjer ne Mallakaster". Zemerimi im buronte nga qe edhe i ati, Hamdi Dervishi, ashtu si dhe Hydai Myftiu, e mbyllen me turp jeten e tyre si spiune te fashisteve ne vitin 1920.

Pas disa ditesh pata nje takim ne ilegalitet me Qani Shenen. Ai njihej nder ne me pseudonimin "Xharxhanezi". Bizeda u be ne fshatin e Gjormit, mbi nje shkemb, nga ana e lumit te Shushices. perfunduam me nje kompromis: Qaniu i jepte te drejte Ballit Kombetar ne Vlore. Dy frymezuesit kryesor ishin: profesor Selahedin Peshkepia, dhe profesor Tasin Jonuzi. Intelegjenca dhe personaliteti i prof. Tasinit ishin te vecanta. Ne mbledhjen qe u be ne shtepine e Kreshpanjakeve, ne prill 1943, ne lagjen Topana, moren pjese edhe Skender Muco, Tahir Hoxha, Yzehir Ismaili, Bego Gjozeneli, Tasin Jonuzi, Isuf Luzi, Mehmet Alemi, Zako Mezini. Nga ana e rinise nacionaliste isha une, Gezim Dalani, Murat Kokoshi, Hazis Sharra, Nazif Cala, Nasho Bezhani, Xhemil Beqo, Harito Bezhani, Abdurraham Kreshpa, Selahedin Velaj, Shban Xhyheri, Hjarullah Selfo, Qemal Xhyheri, qe kishin marre pjese edhe ne berthamen e pare te rinise nacionaliste, ne shtepine e Selim Beqos. Ky brez, dhe te tjere qe mund te me kene dale kujtesa, krijuan celulen e rinise se Ballit Kombetar per Vloren. Sekretar u zgjodha une, komandant Hazis Sharra, nen-komandante Qemal Xhyheri dhe Nazif Cala. Ndersa per anen ushtarake komisar: Shaban Xhyheri, Gezim Dalani dhe 14-vjecari, Nasho Bezhani. Mbas ketij takimi te gjithe ne dolem ne ilegalitet.

Me 7 korrik te vitit 1943, u be mbledhja e Pergjitheshme e Ballit Kombetar te Vlores. Takimi u be tek Rrepet e Ismail Qemalit ne Mesaplik te Lumit te Vlores. Aty erdhen vete Mit'hat Frasheri, Hysni Lepenica, Skender Muco e Hasan Dosti. Nga ana e Rinise perfaqesues ishim: Tasim Jonuzi, Selahedin Peshkepia dhe une. Cdo fshat perfaqesohej me ceten e vete. E kam para syve fushen e Mesaplikut, e cila ate dite mbate mbi 3000 vete. Ne kete kohe, matane lumit te Shushices, atje ku ishte nje burim i vjeter, kishin ardhur Bedri Spahiu, Arshi Xhindi, Shemsi Totozani, dhe Maman Saliu, te cilet kishin per qellim te prishnin mbledhjen e Ballit Kombetar. Nga ana jone dikush donte t'i qellonte me mitroloz. Une sapo e mora vesh ve ne dijeni per kete veprim komandantin e cetes se Ballit te Kanines, zotin Tasim Murati. Ai i raportoi Mit'hat Frasherit i cili dha urdher te mos kryhej asnje veprim me arme.

Fjalen kryesore ne emer te Komitetit Qendror te Ballit Kombetar e mbajti avukati Skender Muco. M'u nguliten ne mendje fjalet e tij: "Fitorja pa rrezik eshte triumf pa lavdi" Ai shtroi nevojen e organizimit te forcave nacionaliste e atdhetare ne menyre frontale ne lufte kunder fashisteve italiane. Kete ide, ne dikustimin e vete e zbertheu edhe me mire profesor Tahir Hoxha, burre serioz, idealist e patriot i koherave tona, gezonte nder ne respekt te madh. KUdo ku kishte qene si mesues, ne cdo shkolle, frymezonte rinine me patriotizmin shqiptar. Pas tij e mori fjalen Hysni Lepenica, i cili zbertheu temen: "Mbi formacionet ushtarake te forcave nacionaliste te rrethit te Vlores". Ai u ndal ne pikat goditese te armikut dhe organizimin me te mire mbrojtes te forcave tona. Hysni Lepenica ishte nje burre i beshem e i pashem. Kur fliste, te gjithe ne degjonim te perqendruar, sepse vec reputacionit ai kishte edhe nje prirje ushtarake te vecante. Trevat e Laberise e te Topalltise e kishin njohur nga afer. Ne figuren e tij bashkohej bukur autoriteti dhe popullariteti. Ta shikoje kur ulej e bisedonte me fshataret e Laberise e te zonave te tjera. Muhabetin e bente shtruar dhe ne fund e mbyllte me nje fjale te urte popullore, qe linte te kuptonte kushdo pozicionin dhe vendin e tij. Ne luften e Gjormit kunder fashisteve italiane Hysni Lepenica ishte quajtur "Heroi i Gjormit". Edhe ne keto caste qe po hedh keto shenime, sjell nder mend vargjet e poetit vlonjat Kudrejt Kokoshi, i cili i frymezuar nga popullariteti i Hysni Lepenices, nga trimeria qe tregoi duke shtrire ne toke kolonelin fashist Klementis ne betejen e Gjormit, thote plot kadence:

I vrullshem Heroi i Gjormit,
luftetar ne nje te pare,
ne qendrese shkemb graniti
dhe ne lufte vetetimtare...!

Diku gjetke ma ngacmon mendimin portretizimi qe Kudret vellai i ka bere apostullit tjetrin te nacionalizmes, avokatit gojeembel e orator Skender Mucos ne vargjet e tij:

Po Skender, Skendo vellai,
qe me mend e krah te ngrohte,
di i bukur, ty, o Nene,
dhembshurisht te dashuron...

Ende e kam te gjalle, nder sy e ne zemer, portretin e ketij vigani te maleve tona. Une isha teper i ri, kur mbas raportit te profesor Tasin Jonuzit me teme: "Mobilizimi i rinise vlonjate kunder armiqve te vendit" me ftuan te flisja dy fjale. Hodha njehere syte rreth maleve te shqiptarizmi vlonjat, ne ate kuvend madheshtor. Ne fjalen time, ne menyre te prere dhe te vendosur i bera thirrje rinise vlonjate, per bashkim e vellazerim ne luften kunder armiqeve te vendit. U betova para atij kuvendi se ashtu sic thoshte idealisti i madh Mid'hat Frasheri, "Partia jone eshte Shqiperia". Njerezit me shikonin ne drite te syrit kur thashe me zjarrin djaloshar se do t'i qendroj besnik Shqiperise e do te derdh edhe piken e fundit te gjakut per token arberore. Isha teper i ri perpara burrerise se Laberise, perpara njerezve me nje barre mend, qe mbante mbi shpatulla Fusha e Mesaplikut prane rrepeve te Ismail Beut. Pasi fola aty, me vinin nder mend si nje poligoni labe deri nder buze vargjet e Rilindesave tane te medhenj: "Kush ban deken per Atdhe, s'thone ka dek, por thone ka le"...

Ne ate cast, kur e mori fjalen Mit'hat Frasheri, djali i Abdylit, apostulli i shqiptarizem, me lote nder sy na u drejtua te gjitheve. M'u duk sikur na kishte hedhur krahet supseve tane e na fliste: "Vellezer! Shqiperia eshte e vogel. Shqiptare jemi pak. Armiqte jane te shumte. Ata na kane hale ne sy. Arma me e forte e shqiptarit ne keto momente eshte bashkimi i vellazerimi. Vetem keshtu mund te perballojme ligesite e dushmanit dhe te keqijat e Junanit. Vetem keshtu do ta bejme Shqiperine tone, me Kosove e Cameri. Atdheu na therret ta duam edhe me shume njeri tjetrin..."

(Vijon)

[Era1]

Mendoj se eshte mire te dime pak kush eshte Petrit Velaj.

PETRIT VELAJ lindi në Vlorë, më 1924. Petrit Velaj rrjedh nga një familje atdhetare me origjinë nga Kanina. Mbasi përfundoi Shkollën Tregtare në Vlorë, vazhdoi studimet në Itali, por nuk arriti t’i mbarojë për shkak të fillimit të luftës. Vendos të kthehet në Shqipëri dhe aktivizohet në Lëvizjen antifashiste, me krahun nacionalist të Ballit Kombëtar, gjë e cila do t’i kushtonte shtrenjtë. Mbas mbarimit të luftës Petriti kalon një kalvar të gjatë vuajtjesh, 37 vjet në burgjet e diktaturës dhe më pas vazhdon jetën në internim për 5 vjetë të tjera, pra, deri atëherë kur u hoq masa e përgjithëshme e internimeve, në vitin 1990. Gjatë viteve ’90 ka botuar librat: “Një dritare burgu” dhe “Nga prangat në demokraci”.

[Veshtrusja]

Mendoj se eshte mire te dime pak kush eshte Petrit Velaj.

PETRIT VELAJ lindi në Vlorë, më 1924. Petrit Velaj rrjedh nga një familje atdhetare me origjinë nga Kanina. Mbasi përfundoi Shkollën Tregtare në Vlorë, vazhdoi studimet në Itali, por nuk arriti t’i mbarojë për shkak të fillimit të luftës. Vendos të kthehet në Shqipëri dhe aktivizohet në Lëvizjen antifashiste, me krahun nacionalist të Ballit Kombëtar, gjë e cila do t’i kushtonte shtrenjtë. Mbas mbarimit të luftës Petriti kalon një kalvar të gjatë vuajtjesh, 37 vjet në burgjet e diktaturës dhe më pas vazhdon jetën në internim për 5 vjetë të tjera, pra, deri atëherë kur u hoq masa e përgjithëshme e internimeve, në vitin 1990. Gjatë viteve ’90 ka botuar librat: “Një dritare burgu” dhe “Nga prangat në demokraci”.

faleminderit Era

[Veshtrusja]

Mjekerbardhi Mit'hat Frasheri, figure e larte e patriotizmes shqiptare, Kyretar i Klubit atdhetar te Selanikut, drejtor i gazetes "Liria", kryetar i delegacionit qeveritar shqiptar me Fishten ne France. Ne kohen qe fliste, era e Cipinit i ledhatonte floket e tij te bardhe e para nes rritej figura e ketij burri te madh. Onomatopeizmi i rrepeve shekullore jepte simfonine e vete sikur ligjeronte nje kenge te re per Bilbilenjte dhe Ismail Qemalin. Idealizmi shqiptar shfaqej mes maleve te Laberise me epiken e vete. Aty perziheshin besimi per fitoren mbiarmiqte me enderrat e martireve te Shqiperise.

Foli edhe profesor Isuf Luzi, pjesemarres i luftes se Rruzhdijes, ne Mallakaster, mars 1943, komandant i luftes se Selenices se bashku me Hazis Camin. Ne mes plumbave te betejes se Selenices ai iu drejtua italisht karabiniereve italiane: "Dorezohuni ju, gllaberues te Atdheut dhe te lirise se popujve". Ne kete kohe, oficeri kuksian, Tasin Spahiu, qe ishte karabinier me italianet hodhi armet dhe u dorezua. Pas tij, 400 italiane u verviten ne lumin e rrembyer te Vjoses ku u zhvillua dhe perleshja e pergjakshme. Trimeria e luftetareve shqiptare dha fitoren e Selenices. Pas kesaj, luftetaret nen komanden e Isuf Luzit, u nisen per ne Lepenice... Ne kete kohe, qe fliste Isuf Luzi per betejen e Rruzhdijes dhe te Selenices, M.S. i shoqeruar nga 14 partizane nga Vranishti, me flamurin shqiptar me yll, dhe te veshur me rroba engleze, kaluan lumin e Shushices duke hedhur parrulla per ta sabotuar kete tubim fisnik. Sapo mbaroi mbledhja ai kerkoi te protestohej duke dale mespermes luftetareve nacionaliste, per ne anen tjeter te ares nga ana e fshatrave te Mesaplikut. Nderkohe Reiz Shero Agaj, i beri thirrje gjithe te pranishmeve: "Ju e mbyllet mire tubimin me thirrjen "Poshte fashizmi", po une do te deshiroja te therriaj edhe "Poshte komunizmi"."

Ate nate u shperndame neper shtepite e fshatareve te mesaplikut, Hores dhe te Bolenes. Une se bashku me profesor Tasin Jonuzin e Selahedin Peshkepine shkuam per te bujtur ne familjen e hajredin Metes. Ishte nje familje me tradita luftarake qe nga kryengritjet antiosmane, luften e Vlores me 1920 etj. Ate nate, mes bisedave te trimerise se luftetareve te ketyre aneve, qysh nga Cane Myftari e deri tek Zigur Lelua, ia kaluam mire. Ne mengjes, kur po sbardhte vetulla e malit te Cipinit, na derguan fjale te mblidheshim ne nje livadh. Aty pershendeti Mit'hat Frasheri. U gezuam shume kur na monapati u varen per ne mesin tone edhe profesor Uan Filipi, profesor Hamdi Rrapi, avokat Fatosh Kokoshi, Maliq Koshena, Galip Haxhiu, profesor Yzeir Ismaili, Mihal Peco, Harito Bezhani, dhe patrioti lab Xhemil Meco. Mit'hat Frasheri shoqerohej nga komandantet trima Hamdi Ceprrati, Muco Ceprrati, Hasan Hyso, Hysen Cobo, Tasim Murati, nenkomandanti Bajram Selmani bashke me komisarin e cetes se Kanines, Refit Toro dhe Dilaver Asllani. Ata erdhen me vonese pasi forcat italiane kishin bllokuar Qafen e Dushkut mbi Kote dhe keshtu ardhja e tyre u be ne menyre ilegale nga rruge e shtigje te tjera.

Mbas fjaleve te zotit Mit'hat Frasheri, Xhemil Meco na ftoi per nje mengjes pune ne shtepi. Shtepia e tij ishte prane baxhos, shtepi dykateshe me cardhake te punuar me gure, me dhoma te medha. Ne nje dhome mund te rrinin 60-70 burra. Duke ngrene mengjes u krijua edhe komisioni per shperndarjen e luftetareve neper fshatrat e krahinave te tjera.

Mua me Sadik Cobanin, Bego Gjozenelin, Novruz Smailin dhe Estref Mecon na kishin caktuar per te shkuar ne zonen: Bashaj, Matogjin e Beun. Qellimi i veprimtarise sone ishte shtimi i radheve te luftetareve te Ballit Kombetar dhe organizimi frontal i luftes kunder fashisteve italiane.

Gjate dy javeve qe qendruam ne Matogjin si baze kishim shtepine e Qemal Xhelos, ndersa ne Bashaj shtepine e plakut simpatik e hokatar Shaban Mahilit. Qemal Xhelua kishte nje shtepi perdhese, te stilit te Laberise, ne rreze te shkembit te Vermikut, rrethuar me mena te bardhe. Ujevarat qe rridhnin nga shkembi ia shtonin hijeshine asaj shtepije. M'u be zakon, gjate diteve te qendrimit atje, qe te shkoja e te haja buken buze ujrave.

Nje dite beme nje mbledhje tek shkolla e Bashajt. Mbledhjen e drejtonte Feti Bora, papritur ne mbledhje erdhen edhe u ulen si nga fundi disa komuniste te fshatit te krahines. Midis tyre dallova doktor Brahim Dervishin dhe nja dy normaliste nga Matogjini. Ne bisede e siper nisi nje debat i ashper. Aty degjova perseri se nje fare i quajtur Tito qe udheheq luften ne Jugosllavi, na paskesh thene se: "Shqiperia as qe mund te ekzistoje pa Jugosllavine", dhe per kete qellim ka derguar Meladinin dhe Dushanin ne vendin tone. Dashur pa dashur, u ngrita e fola. Ne fjalet e mia mbaj mend qe thashe se, luften ne Shqiperi duhet ta bejme ne shqiptaret. Me kundershtoi njeri prej studenteve normaliste te Matogjinit. Ne fjale e siper ai tha se, edhe po te deshtojme ne, komunistet, do te nderhyjne per t'u shtypur juve te Ballit, EAMI i Greqise dhe Titua i Jugosllavise...

(Vijon)

[Brari]

vazhdo veshtruese..
shume interesante keto kujtime..te z Velaj.
Tole Arapi do jete nga keta Arapet e Fatos Poetit nga Narta me origjin besoj.. e ska lidhje me kta arapet e erion braces..

Si thot ai Q.imo kocani.. do ta ha hac po fole keshtu..
Ja aty fillon terrori..