Nje dritare burgu - Petrit A. Velaj

[Veshtrusja]

Te nesermen u mblodhem tek Qafa e Xhamise se Matogjinit. Aty moren pjese edhe nga fisi i Shevqet Musarajt, te cilet nuk nguruan te shfaqin hapur pikepamjet e tyre. Na cilesuan: "bashkepunetore te italianeve". Ne iu pergjigjem rrepte, por jo me gjaknxehtesine dhe kercenimet e tyre.

Pas tre-kater diteve, me 2 gusht 1943, na komunikuan mbledhjen e Mukjes, ku kishin marre pjese Balli Kombetar dhe Partia Komuniste. Nga ana e Ballit Kombetar ishte Mit'hat Frasheri, Isuf Luzi, Thoma Ollorogai, nga komunistet: Ymer Dishnica, Mustafa Gjinishi. Nga Keshilli Nacionalclirimtar, Kryetari i Legalitetit Abaz Kupi. Mukja na ngrohu zemrat, per bashkimin e vellazerimin me njeri-tjetrin. Kudo ku ishim neper fshatra e qytete, partizane e balliste u perqafuam me njeri-tjetrin. Per 37 dite rresht kukr takoheshim therrisnim: "Rrofte Mukja". Por, pas ca kohe, shohim se si komunistet, kishin varur vetullat. Te habitur kerkuam disa takime me ta. Nje pergjigje na erdhi qe pse Balli Kombetar kerkon Shqiperine Etnike, koha tani nuk eshte per Kosove e Cameri. Disa te tjere na thonin se keto probleme do te zgjidhen, por pas luftes. Keshtu ka thene Meladini, thoshnin. Keshtu ka thene edhe gjeneralii EAMIT, Markua. Bile, kishte edhe nga ata qe na thoshnin se edhe flamuri me yll ishte flamuri i Skenderbeut. Filluan te perhapeshin fjale e debate se mes Ballit Kombetar jane shume bije te bejlereve dhe te agallareve. Shpesh, ne udhet e Luftes se Dyte Boterore, ia benim pyetjen vetes? Po c'u be me Mukjen? Pse ndodhi keshtu? Terthorazi e morem vesh, se Mukja i ishte raportuar Titos. Ai, sapo mori vesh se nje nga pikat kryesore te programit te saj ishte Kosova dhe Cameria ngriti vetullat dhe u mvrenjt. Prandaj edhe komunistet shqiptare u mvrenjten. Kjo beri qe Mustafa Gjinishi ta paguaj me koken e tij dhe Ymer Dishnica e pagoi me kalvarin e jetes se vete.

Mbas pak kohe, me thirri nderlidhesi i rinise, zoti Bego Gjonzeneli, i cili me tha te shkoja ne Vlore. Me urdheruan te marr te gjitha mjetet propagandistike, aparaturat dhe te shkoj ne Tragjas, edhe me Hodo Meton, Adem Hodon, Fatosh Kokoshin e Xhelil Ymerin. Qendruam ne shtepine e Mehmet Alemit. Aty, ne nje bodrum punuam per disa kohe. Mirepo meqenese dikush na kallezoi morem materialet dhe shkuam ne Ravene...

Erdhi shtatori i vitit 1943. Edhe sot e kesaj dite kur shkruaj keto kujtime, kam mendimin se historianet e ardhshem do te dine te gjykojne edhe me mire mbi faktet e dokumentet per te nxjerre te verteten. E them kete pse sa here kujtoj Luften e Drashovices per 50 vjet nuk u zu ne goje qe atje luftuan edhe forcat nacionaliste.

Ne betejen e Drashovices, shtator 1943 moren pjese si forcat partizane ashtu edhe luftetaret e Ballit Kombetar. Me kujtohet se ne komunikatat e huaja atehere thuhej: "Ne luften e Drashovices, luftuan si "te kuqte" dhe "te bardhet". Partizanet perfaqesoheshin nga Hysni Kapo. Vendluftimin e kishin mbi kodrat tej lumit te Shushices, ne rreze te katundit Kropisht. Forcat e Ballit Kombetar ishin mbi Qafat e Vodices, Mazhar, Lapardha. Ato komandoheshin nga Tasim Murati, Feim Celua, Hasan Hyso, Neki Selami etj. Sinjalin e pare e dha i riu Hekuran Xhindi, bashke me dy te tjere, te cilet prene telat me gjemba qe rrethonin kazermat dhe depot e municioneve. Gjurmet e tyre u diktuan nga nazistet dhe keshtu krisen bataret e para qe ushtuan ne tere luginen e lumit te Shushices.

Qe ne oret e para te luftimeve u hap lajmi se Hysni Kapoja ishte plagosur ne kembe dhe e terhoqen me mushke duke e cuar ne rreze te maleve ne fshatin Lapardha, sic kam degjuar ne shtepine e Like Kalemit. Ne kete beteje, si vellezer, partizane e balliste luftuan kunder bishes naziste. Mbaj mend nje kenge popullore qe eshte ngritur e kenduar qysh ne ato vite:

Ballista me parrizane,
ndezen lufte me gjermane,
Drashovice e ura mbane,
c'bere moj pac belane,
krisi batare e pare,
mben' shehit ata asllane,
tok e zune istikamne,
edhe gjakun tok e dhane!

Kjo ishte kenga e te famshmit Mato Hasani qe babai me thoshte se ai kishte ngritur edhe kengen e Luftes se Vlores me 1920, ate me titull "Nuk e bejme kabull na" dhe e ka kenduar ne sheshin e Flamurit, kur mbaroi lufta.


(Vijon)

[Veshtrusja]

Beteja e Drashovices, per njezet nete e dite, shenoi pamje te gjalla te nje lufte te rrepte. Duke ndenjur ne pozicione a gjate luftimeve ne brigjet e Shushices, na silleshin nder mend lufterat e baballareve tane, po ne keto kodra e brigje kunder nje armiku tjeter, imperializmit italian. Kjo na jepte edhe force, edhe zemer per te luftuar edhe me me guxim kunder gjermaneve. Beteja ishte e pergjakshme. Gjermanet, me armatime e municione te shumta rezistuan shume, por te zotet e vatanit, me ngulm ne llogore qendruan e s'u prapsen. Vecse, kur nazisteve u erdhen fuqi te tjera per ndihme nga Gjirokastra atehere forcat tona u terhoqen maleve. Gjermanet ishin te armatosur gjer ne dhembe. Ata kishin vene nen thonjte e tyre tere Evropen. Keshtu qe lufterat tona mund te ishin vetem te pjesshme dhe goditese.

Pas luftes se Drashovices, nuk kaluan disa dite dhe ne katundin Amonice u be nje takim midis Hysni Kapos dhe disa krereve te Ballit Kombetar. Ndermjet tyre ishte dhe plaku nacionalist i shquar, Sulo Shehu nga fshati Sevaster. Per ne, luftetaret e rinj, ai ishte nje luftetar i degjuar i 1920, biri i kapedanit Sali Shehu. Ne ate takim, pasi e degjoi Hysni Kapon, i thote: "Nuk po e kuptoj kujt i vjen mire per Mukjen? Per mua Mukja eshte nje beselidhje shqiptar." Hidhet Hysni Kapua e pergjigjet: "Ne nuk do t'i permbahemi me Mukjes." Sakaq biseda u acarua. Ne bisede e siper plaku Sulo shfreu: "Une ju them: vrafshi veten tuaj o bij, se neve s'na e thote zemra te merremi me tradhtaret, gjersa te kemi hasmin ne vater."

Duke folur per karakterin e ketij plaku, me sillet nder mend edhe takimi i Dushkarakut, i majit te vitit 1943. Ne ate takim moren pjese: nga Balli Kombetar: Hysni Lepenica, Isuf Luzi, Tahir Hoxha, Skender Muco, nga komunistet: Enver Hoxha, Mehmet Sheu, Liri Gega, Hysni Kapo. Takimi u be ne shtepine e Temo Shehut, qe ishte edhe kusheriri i pare i Mehmet Sheut. Kur e pyeta njehere xha Sulon per kete takim me tha: "Degjo mor bir, kur te zotet duan t'i vene kazmen shtepise, fshati rri e ben sehir". E kishte fjalen per kazmen qe po i vinte nacionalizmit dhe atdhetarise Enver Hoxha me komunistet.

Gjate asaj kohe punoja ne Ravene, ne ato male e pllaja te bukura me limere e kullota, ku takoja vazhdimisht njerezit bujar te ketij fshati. Prej andej, meqenese na diktuan, shkuam ne Dukat. Ne shtepine e Maliq Koshenes. Vendi ku rrinim quhej Filipat. Isha se Bashku me Gani Hamitin, Tahir Hoxhen, Bego Gjonzenalin, Yzeir Ismailin. S'kishin kaluar as 2-3 dite kur me thirri majori anglez i shoqeruar nga nje toger e nje reshter, per nje takim ne xhamine e Tragjasit. Atje shkuam te rinj nga te gjitha krahinat. Disa dite majori anglez na sterviste ne perdorimin e armeve, bombave me ore, qe shperthenin ne nje cast te caktuar. Pashe se merrte pjese edhe komandanti i njesitit guerril kunder spiuneve italiane, zoti Hazis Sako Hazizaj, nga Vezhdanishti; Behxhet Shahini, Enver Shaska, Hekuran Shaska, Deli Brati, Thanas Aliu, Beqir Jazua, Duro Sheme, Xhevit Havari, Hamdi Gjoni, Isuf Shehu etj. Si inspektor per taktiken ushtarake ishte oficeri Isuf Shehu nga Dukati, i cili e njihte mire edhe anglishten. Ishte burre i urte e i prere. Ai na jepte mesime per perdorimin e armeve aleate. Isufi, me durim te madh mundohej te na praktikonte tek xhamia nga mbrapa, nga ana e perroit duke bere qitje me objekte konkrete te terrenit. Une u instruktova ne mortaje me dy gryka, si dhe perdorimin e bombave britanike, te cilat ishin si pjepra e shkallmonin dynjane.

Nderkohe vjen nga Tirana per nje organizim te Ballit Kombetar, Mit'hat Frasheri e Hasan Dosti te shoqeruar nga Skender Muco. U organizua nje takim tek Rrepet e Dukatit, prane shkolles. Ketu mireseardhjen e beri Mehmet Alemi. Ai foli per rrugen e Ballit Kombetar ne Vlore, per luften kunder okupatorit italian dhe organizimin luftarak. Pas tij e mori fjalen, komandanti i cetes se Dukatit, Maliq Koshena. Kur fliste mbane ne dore nje automatik te kapur milicise fashiste dhe u betua, me te ne dore, perpara popullit te Dukatit. Duke i rene me pellembe te dores kondakut te automatikut tha: "Nuk do ta leshoj kete arme nga dora, derisa te shfarrosen armiqte e vatanit." Nje urra e fuqishme shpertheu dhe plakut Frasherlli i shkuan mbi mollezat e faqeve dy pika lote... Ai u ngrit e nuk e la te binte fjala per dhe. Midis te tjerash tha: "Une, kerkoj nga ju te pajtohen edhe gjaqet me njeri-tjetrin." Te gjithe njerezit u pergjigjen: "Ashtu u befte!" Mit'hati e beri kete sepse ne Dukat, atehere ekzistonte edhe nje hasmeri midis fisit te Kosheneve dhe Mustafa Myslyut. Te dyja fise te forta te ndershme e me tradita atdhetare.

Mbas mbledhjes, qershor 1943, ata shkuan ne shtepine e Gani Hamitit, ku kuvenduan per hallet e luftes e te krahines. Ganiu kishte oda te medha. Aty u bene edhe zgjedhjet e Komitetit Qarkor te Ballit Kombetar. Zoti Skender Muco u zgjodh perfaqesues i Ballit Kombetar ne Komitetin Qendror. Sekretar i Komitetit Qarkor te Ballit u zgjodh profesor Hysni Alimerko, i cili vetem, u shkeput nga fisi i tij me perberje komuniste. Ne kete takim moren pjese: Kudret Kokoshi, Zako Mezini, Bego Gjonzeneli, Mulla Azem Shehu, Sulo Shehu, Isuf Luzi, Hysen Cobo, Galip Haxhiu, Yzeir Ismaili, Sadik Shaska, Hasan Hyso, Hamdi Ceperrati, Shahin Nuredini, Rrapo Metua, Xhemil Meco, Temo Shehu, Tasin Jonuzi, Selahedin Peshkepia, Mihal Peco, Kujtim Beqiri, Abdyl Sharra, Hazis Sharra...

Me kapitullimin e italise fashiste dhe ardhjen e gjermaneve naziste, komandanti Hysni Lepenica i udhezuar nga Komiteti Qendror i Ballit Kombetar, shkoi ne Grehot, ku ishte Divizioni italian "Ferrara" per te marre ne dorezim armet. Italianet kishin rene dakort qe te nesermen, rreth ores 11, do te behej dorezimi i armatimeve e municioneve. Por me pare se koha e caktuar, fshehurazi inkonjito, atje kishin shkuar Bedri Spahiu e Shemsi Totozani, si dhe Beso Gega. Pabesisht ata bien dakort me italianet per te asgjesuar kreun ushtarak te Ballit Kombetar, zotin Hysni Lepenica, i cili ndodhej ne porte. Pas krismes qe u degjua ne drejtim te rojeve italiane u dha urdher te qellohej dhe keshtu filloi lufta e Grehotit. Vrasja e Hysni Lepenices ishte zi kombetare per te gjthe nacionalistet e krahinave. Ne perpjekje me ushtaret italiane, te cilet ishin futur neper transhe, mbeti e vrare gjithe ceta e Hysni Lepenices. Njeri u kap rob. Gjalle mbeten vetem tre. Sot rron Sadik Sinani, ne Lepenice, si nje deshmimtar i gjalle i luftes se pabese te Grehotit. Ai me ka thene se, ne ate beteje u vrane me shume se 150 italiane. Nga luftetaret e cetes se Hysni Lepenices, e cila perbehej me kreret e shume cetave te Ballit Kombetar dhe kishte emrin "Shqiponja", u vrane rreth 36 vete. Lufta u be ne kushtet e erresires, pasi ishte mbasdite. Hataja e Grehotit eshte e mbeshtjelle me nje mister dhe eshte kthyer ne legjende. Brenda nje kohe te shkurter u be riorganizimi i forcave luftarake te Ballit Kombetar. Komandant u caktua Kadri Cakrani.

(Vijon)

[RONKA-PG-NE-USA]

Keni fillu me hap muabet per luftrat lerini te shkretat se na kan grene shpirtit me pyesni mu qe i kam perjrtu.

[Veshtrusja]

Keni fillu me hap muabet per luftrat lerini te shkretat se na kan grene shpirtit me pyesni mu qe i kam perjrtu.

Kjo nuk eshte vetem per luftrat, por eshte per historine tone. Mendoj se mund te mesojme nga ata njerez qe kan i kan perjetuar ato caste te historise. Me vjen keq nese ju lendojn k'to shkrime, por.... edhe mund te mos i lexoni...

Megjithate, nese edhe moderatoret apo anetaret e tjere mendojn se nuk kam bere mire qe e kam hapur k'te teme, atehere edhe mund ta mbyllin.

[[xeni]]

Keni fillu me hap muabet per luftrat lerini te shkretat se na kan grene shpirtit me pyesni mu qe i kam perjrtu.

Ka shume per te mesuar nga lufta!

[Veshtrusja]

Tragjedia e Grehotit beri qe marredheniet midis Ballit Kombetar e Partise Komuniste te acarohen se tepermi. U shkua deri atje saqe pervec atentateve qe kryheshin nga partizanet kunder forcave balliste te ziheshin edhe prita e te shkembeheshin zjarre. Me 16 tetor 1943, ku kam qene edhe vete ne batalionin e Hazis Camit, ne fushim, ne Tragjas, shkuam neper shtepi per t'u lare nderruar si dhe per te festuar diten e Bajramit. U goditem befasisht. Goditjet erdhen mbasditen e 16 tetorit nga kalaja e Tragjasit dhe Gryka e Cirakut, nga ana e fshatit te Radhimes. Forcat partizane u sulen duke na qelluar pa meshire me dy mortaja, dy mitroloze te rende te vendosur ne kalane e Tragjasit, te manovruar nga oficere italiane. Nuk na lane kusur derisa u err. Ne ishim te shperndare. Disa tek vreshtat e Yzeir Mucos, te tjere tek vija e ujit te Izvorit, nje pjese tek shtepite e Mehmet Alemit dhe shtepite e Tahir Hoxhes, ne fushe te Tragjasit. Midis flakeve e krismave te mitralozeve degjuam nje ulerime grash. Studenti i normales se Elbasanit Lufter Hoxha, djali i te nderuarit Tahir Hoxha, me nje pishe ne dore, nxori grate nga shtepia duke i vene flaken shtepise se vet. Ndersa babai i tij, Tahir Hoxha, me vellane e vogel Bardhon, katermbedhjete vjecar, ishte ne radhet e Ballit Kombetar, Lufteri me vellezerit e tjere ne radhet partizane.

Sipas urdherit, ne te Ballit Kombetar shkuam ne Dukat ku beme nje mbledhje ne shtepine e Maliq Koshenes. U ndez fjala se si mundet qe nje shqiptar, aq me shume i biri i Tahir Hoxhes, te djege shtepine e vet. Ne bisede e siper erdhi edhe majori anglez, i cili e kishte bazen ne fshatin Mazhar te Lapardhase. Si me gjysme zeri na thote se kjo qe ngjau ne Tragjas ishte nje mosmarreveshje, nje keqkuptim... Ne kete takim u be riorganizimi i forcave te Ballit Kombetar per qarkun e Vlores. Prej kendej u ngarkuan te deleguar te Ballit Kombetar per riorganizimin ne fshatra e krahina te tjera. Mua, me nje shkrese te Qarkorit te Ballit Kombetar, me cuan lajm te kthehesha ne Vlore. Aty do te benim riorganizimin e rinise se Ballit Kombetar. U be nje mbledhje ne shtepine e Hazis Sharres. Ishte muaji tetor 1943. U ndane edhe detyrat per sejcilin. Ato dite papritur goditet, lulja e rinise nacionaliste vlonjate, Hazis Sharra. Ai u godit nga plumbat e gjashte atentatoreve, ne rrugen e Muradies, nga shtepia e Abdyl Kucit deri tek hotel Korca. Atentatoret te futur neper shtepi moren edhe kunderpergjigjen e plumbave te Hazizit, ia mbathen mes erresires. Mes plumbave bie trimerisht Hazis Sharra, ne rrugen qe mban emrin e xhaxhait te tij, Ceno Sharra, i cili u vra nga rebelet e Haxhi Qamilit ne Durres, vritet nga plumbat e rebeleve te kuq, i nipi, djaloshi qe e donte gjithe qyteti, Hazis Sharra.

Nuk kaluan as dy jave, kur une po kaloja nje mengjes rruges per te moter, Fatimja, e martuar me djalin e Osman Haxhiut, pabesisht qellohem nga dy drejtime, ne rrugen e Topanase, perpara hotelit te Osman Haxhirese. Me shpetoi manovrimi im, ne gershetimin e zjarreve ne nje distance te shkurter 10-20 metra. Hijet u zhduken neper rrugicat e Topanase. Prita edhe pak e pastaj shkova ne shtepi tek motra.

Ne fillim te dhjetorit 1943 shkova ne katundin Gjorm te Mesaplikut. Aty u bene disa takime. Nga ana jone ishin: Fatosh Kokoshi, Bego Gjonzeneli, Yzeir Ismaili dhe Zako Mezini. Nga ana e partizaneve ishin: Hysni Kapo, Mynyr Xhindi dhe Shefit Hekali. Majori angles, ne fillim vec e vec, organizoi takime me grupet. U ra dakort qe te mos ndesheshim njeri me tjetrin gjate operacioneve te ndryshme. Mirpo nuk kaluan as disa dite kur, me 20 dhjetor 19**(?), forcat e Ballit Kombetar ishin ne kodrat e Gjormit, ndersa forcat partizane ne kodrat e varrit te Taves, ne anen e bregut te lumit te Shushices. Nje mengjes, ne te zbardhur te dites, na goditen befasisht. U be perleshje. Aty u vra Mynyr Xhindi dhe Shefit Hekali.

Mbas Luftes se Gjormit, me erdhi urdher nga Qarkori i Ballit Kombetar te kthehesha perseri ne Vlore. Ketu vazhduam punen me organizimin e rinise se Ballit Kombetar. U ngriten grupet teatrale. Vec meje si aktor merrnin pjese edhe Harito Bezhani, Liza Skrame, Medine Kasemi, Skender Cupishti, Agim Karagjozi, Astrit Sako, Murat Kokoshi etj. Nder pjeset qe vume ne skene ishte "Triumfi i Lirise", "Lulja e Kujtimit", "Vdekja e Pirros". Pas shfaqjeve ne qytetin e Vlores shkuam edhe ne Tirane, Elbasan, Berat e Korce. Ne ate kohe u mora me agjitpropin e Ballit Kombetar. Shkuam edhe ne Tirane per shkembim eksperience me qarkun e Tiranes. Bashke me tim vella, Selahedinin shkova edhe ne Shkoder. Atje morem detyren per te punuar neper fshatra me rinine. U strehuam si baze ne shtepine e Rruzhdi Rroit, ne lagjen Perash. Ishte nje familje e madhe tregetare e fisnike. I ati quhej Muhamet Rroi, tregtar i ndershem. Nena e tij quhej, Farie, grua nga dera e Kazazeve. Te dy djemte e saj, ishin Dervish Rroi (Visha Rroi) dhe vellai tjeter Qazim Rroi. Rruzhdiun e quanin me perkedhelje "Balapi". Ishte njeri nder organizatoret me ne ze te rinise se Ballit Kombetar ne Shkoder, se bashku me Myfit Bushatin, Njac e Luigj Tomen, Kole Kurtin, Hilmi Kamaten. Mbi te gjithe njihej profesor Mustafa Dervishi qe isht ene krye te demostratave antifashiste te Shkodres.

(Vijon)

[Veshtrusja]

Shkuam ne Postrib, Rec, Boge, Rrjolle, Bot, Myseline, Bardhaj, Koplik, Bajze, por me shume me punen tone me rinine u perqendruam ne krahinen e Postribes. Me ne ishin te rinjte Hamit Kazazi, Njac Tomi, etj. Organizuam edhe shfaqje, por me shume pregatitem rinine me fryme patriotike. Shpesh here kishim takime edhe me zotin Faik Qukun, Jup Kazazin, Lec Kurtin, Hasan Kazazin, Xhelal Bushatin, Zenel Kazazin, profesor Zef Palin, dhe mbi te gjitha, me kane mbetur ne mendje, takimet e biseduara interesante me diplomatin Lec Kurti.

Neper fshatra te Shkodres, bashke me tim vella Selahedinin, kaluam 3-4 muaj. Papritur ne ditet e para te gushtit 1944, na erdhi lajmi se ideatoret e Ballit Kombetar: Skender Muca, Yzeir Ismaili, dhe Zako Mezini u arrestuan pabesisht nga forcat gjermane, tek Ura Izvorit ne Orikum. Brenda po asaj nate ata pushkatohen ne fshatin Bubullime te Lushnjes. Vrasja e Skender Mucos dhe e shokeve te tij ishte nje humbje e madhe per nacionalizmin shqiptar. E kam degjuar nga goja e Mit'hat Frasherit kur na tha: "Ishte avokati Muco, i cili do te na nxirrte nga gjendja katastrofike ku po jeton gjithe vendi..." Ai ishte nderlidhesi i Shtabit te Mesdheut me forcat e Ballit Kombetar shqiptar. Ai kishte organizuar zbarkimin e shpejt te trupave aleate ne Dukat dhe Bregdet. Sic duket, sic me ka thene edhe Mit'hat Frasheri, gjermanet nga agjentet e tyre e kane marre vesh punen e bere nga Skender Muco.

Ishim ne shtepine e Rrushit Rroit ne Shkoder kur morem vesh se ne fillim te Nentorit 1944, ne kete qytet erdhen krejt kreret e Ballit Kombetar, me ne krye Mit'hat Frasherin. U grumbulluan edhe me shume se treqind e ca te rinj. Mbas disa ditesh u kthye Sulejman Mecua nga Shtabi i Mesdheut e na tha: "Ushtarakisht, sot per sot e ka Nacionalclirimtarja. Kjo s'do vazhdoje shume. Per te ruajtur njerzit tane duhet te largohemi nga Shqiperia..." Keto fjale kaluan goje me goje te nacionalisteve ne te gjithe qytetin.

Te nesermen si u gdhi, me thote im vella, Selahedini: "Petrit vella, te kerkon zoti Mit'hat Frasheri, ne oden e siperme te shtepise. Menjehere ngjita shkallet e drunjta. Trokita ne dere. Sapo hyra, zoti Mit'hat me prit me buzen ne gaz. Me thote: - "Do te shkosh ne Tirane. Atje do te takosh Medihane, vajzen e Mehdi Frasherit. Do t'i kerkosh ne emrin tim 650 napolona flori. Na duhen per ne gjemixhiun qe te na coj ne Itali. Keshtu o biri im, armatosu e sigurohu mire rruges. Gjithashtu do te shkosh e te takosh profesor Nexhat Peshkepine e t'i japesh haber se i pres te vijne ketu se bashku me doktor Haxhi Musane nga Elbasani". U gezova pse keta ishin edhe miq te familjes sone.

Sic me keshilloi Selahedini, nuk u nisa me veture, por mora udhen me autobusin e linjes Shkoder-Tirane. Ne Milot takoj Abas Ermenin, pasi autobuzi na ndaloi nga shenja qe dha pararoja e tyre. Aty, dy dite me pare ishte bere nje perleshje me gjermanet. Forcat e Ballit Kombetar, te komanduara nga Abaz Ermeni kishin djegur 12 makina, ishin vrare njerez nga te dyja palet. Abazi ishte merzitur kaq shume nga vrasja e luftetareve te tij, saqe mua mezi me njohu. Profesor Abazi kishte ndenjur 2 jave gjate vitit 1944 ne shtepine tone, ne Ujet e Ftohte. Me tregoi per perleshjen. Une i thashe per porosite e Mit'hat Frasherit dhe u ndame.

Ne afersi te katundit Mamurras, u ndeshem me nje prite. Rruga ishte e zene me peme e trungje lisi. Ishte e pamundr qe te kaloje. Nderkohe nga kodrat perreth bresheri armesh na qelluan me mitroloz. Ishin partizane te vendosur ne kodrat e Albulenes, ne afersi te Mamurrasit. Ne autobuz ishte edhe Isak Metua nga Mesapliku se bashku me Ejup Zoton nga Ramica. Une, meqenese kisha dhe nje leter nga Mit'hat Frasheri nuk u dorezova. Te shtenave te armeve te tyre u pergjigja me revolverin tim. Aty, tek muret e shtepise se Prek Previzit, ne nje vije hapa nje grope dhe e futa letren brenda. Shkova tek muret e shtepise ku u ndesha perseri me forcat partizane. Njohja njerin prej tyre. Ishte Vangjel Kolea. Me lidhen dhe me cuan ne shtabin e Brigades 23 te partizane. Komandant i kesaj brigade ishin Hamim Keci dhe Xhavit Qesja. Me cuan ne nje katua, me qellonin e kerkonin te dinin misionin tim. Pas disa ditesh me denuan me pushkatim.

Mengjes heret, me 2 nentor 1944, me nxuarren perpara nje skuadre pushkatimi. Perpara meje ishin partizanet e Brigades 23-te. Me lexuan vendimin: "denim me vdekje". Por, ne momentin qe skuadra do merrte urdher per zjarr, shfaqet ne kthese te kodrines se vogel, hipur mbi nje mushke, profesor Mihal Prifti nga Dropulli. Per mua ai mbeti i derguari i zotit. Sa me pa, bertiti me te madhe: -"Mosni more djem!" - Komandanti dhe Komisari i brigades, per respekt, ndaluan dhenien e urdherit te zjarrit. Mihal Prifti ishte Komisar i Divizionit te Pare. Sa u afrua, urdheroi: "Zgjidheni, e njoh une kete djale. Nuk eshte nga ata qe duhet pushkatuar ky. Ka qene nxenesi im ne shkollen tregetare te Vlores. Une jam nga Dropulli. Por, me mire t'ia drozojme Hysni Kapos ta gjykoje ai". Me mori me vete ne katin e dyte te shtepise. I tha rojes se shtabit t'i fliste guzhinjerit te Brigades. Kur erdhi guzhinieri e pyeti: "A ka ngelur pak gjelle e buke?" Ai i pergjigjet po. "Bjer disa racione ketu e udheroi".

Kisha 48 ore pa ngrene. Kur me pa qe hengra i uritur, filluam biseden per hallet e luftes, per Ujin e Ftohte, Shkollen Tregetare per te cilen ruante shume kujtime dhe per babane tim qe e kishte mik te atyre viteve. Disa kohe ai i kishte kaluar ne shtepine tone ne Ujet e Ftohte, kur ishte mesues. Me babain bente shume muhabet per hallet e qytetit dhe ceshtjen kombetare. Pas dy ore, me pergatiti nje leter per Hysni Kapon. Letra ishte e gjate. E futi ne nje zarf ku shkroi: "Shokut Hysni Kapo, Komisar i Korpusit te Pare. Personalisht".

U nisem neper malet e Krujes. Qe nga Albulena, mua me shoqeronte nje skuader partizane me komandant Seit Cokun, vellai i dy deshmoreve. Gjate rruges neper shkrepa e male, me pyeste me dashamiresi. Kur flija m'i zgjidhte duart, me jepte edhe per te ngrene e per te pire. Ne mengjes me lidhte perseri per te vazhduar udhetimin. Mberitem ne faqen e malit te Dajtit, ne nje fshat mes geshtenjave shekullore, ne kodrat e Zallherrit.

(Vijon)

[Brari]

shum interesante.. vazhdo..

jo hamim po hamit..
te dy ata komandant e komisar keci me qesen.. hengren burgje dhe plumba nga dulla me vone..
e cvete..

[Veshtrusja]

Ate mbasdite qe u sosem atje, prane nje geshtenje te mocme pashe te ulur, Dali Ndreun, Liri Gegen e Hysni Kapon. Liri Gega sapo na pa pyeti shoqeruesit se kush isha une. Mbasi u informua urdheroi: "Pse nuk e pushkatoni. Akoma e mbani?" Duke degjuar ato fjale, Hysni Kapoja m'u afrua prane dhe duke me pare e lexuar letren e profesor Mihal Priftit, pa e zgjatur u thote partizaneve: "Shoqerojeni per ne burgun partizan". Ecem pergjat nje monopati dhe perballe na u shfaq nje shtepi dykateshe. Burgu ishte ne nje kat te kesaj ndertese fshati. Ajo kishte nje porte te madhe druri si dhe dritaret si frengji. Dera ishte dru lisi. Burgu ruhej prej partizaneve te armatosur. Me rrasen brenda. Aty ishin edhe dhjete-dymbedhjete te burgosur te tjere, te cilet ditet e para nuk komunikuan as me njeri-tjetrin e as me mua. Aty pashe edhe togerin e xhandarmerise, Tasin Spahiu, te cilin e njihja qysh nga beteja e Selenices. E pyeta: po ti pse ketu? Ai m'u pergjegj se Muharrem Bajraktari e kishte derguar si delegat per te biseduar me forcat partizane qe komandoheshin prej Hito Cakos, por ky e kishte arrestuar dhe kishte perfunduar aty. Tasimi vetem thoshte "me prene ne bese, he burra".

Ne kete lloj burgu qendrova mbi pesmbedhjete dite. Vinin e na vizitonin partizane te ndryshem. Nje dite na erdhi doktor kapiden Ibrahim Dervishi. Sa me pa filloi te flase me ze te larte: "Ah, ju djemte e Ahmet Velos, moret rrugen e Ballit... " Une nuk i durova dot te sharat e fyerjet e tij, dhe iu pergjigja aty per aty: "Ne luftojme per Shqiperi, per Kosove e Cameri, more Brahim, e jo per ta shitur vendin, sic beri babai yt e Idai Myftiu me 1920. As babai yne e as ne djemte e tij nuk e kemi per fis tradhetine e spiunllekun..." Ai filloi i nevrikosur sic e kish zakon te fliste percart, por une i thashe me gjakftohtesi: "Doktor, ti shikoji njerezit nga semundjet e trupit, se dhe per ate nuk di mire, pa per semundjet e kokes une di me mire se ty..." Ai iku i fyer. Te burgosurit e tjere ja krisen gazit.

S'kaluan as dy dite kur vjen nje partizan i holle e i gjate e me therret tek dera e burgut. U ngrita dhe dola ne nje livadh. Me kerkonte shoku im i femijerise, Daut Hasani. Me priti mire. Pasi biseduam se toku, me shoqeroi per tek Hysni Kapua. Ishte pasdite. Nen hijen e geshtenjes se madhe rinin ulur: Hysni Kapo, Dali Ndreu, Liri Gega, Bako Dervishi, Vebi Hoxha. Me pershendeten perzemersisht, me perjashtim te Liri Geges, e cila sa me pa u nxi si rete mbi malin e Dajtit. Hysni Kapua foli gjate per mua, per familjen time patriotizmin qe kishim treguar. Edhe te tjeret miratuan fjalet e Hysniut. Vetem Liri Gega kerkonte me cdo kusht qe une te ekzekutohesha. Nderkohe qe po me gjykonin, sjellin nje oficer gjerman jo me shume se 22-23 vjec. Pasi e gjykuan me akuzen: "Oficer i gestapos" e denuan me vdekje. Liri Gega urdheroi ta hapte gropen vete. Erdhi verdalle disa here dhe nga alergjia e saj, pa mbaruar gropen gjermani ne dy pellembe thellesi, urdheroi skuadren e pushkatimit, i lidhen syte me nje shami dhe u tha te qellonin. Gjermani e kuptoi qe do te vritej, prandaj u kthye drejt tyre duke u thene gjermanisht: "Me qelloni". Nen britmat e gjermanit "Hajt Hitler!", batareja e te shtenave u zbras mbi te. Por ende trupi i tij nuk kishte vdekur, ishte mes perpelitjeve te fundit. Duke perfituar nga shoqeria e ngushte me Daut Hasanin, i mora revolverin nga brezi dhe shkova i dhashe plumbin e fundit. Nuk e shikoja dot ne ate gjendje. Hysni Kapua kete gjest timin e priti shume mire. Edhe te tjeret. Vetem ajo, "pantera nera", qendronte e ngrysur. Mbas atyre skenave, ne mbremje, me mori Hysni Kapua dhe Bako Dervishi, miq te vjeter te familjes sone. Biseduam rreth dy ore. Sejcili ne pozicionet e mendimeve te veta. Ne fund te bisedes, Hysni Kapua me thote se kemi menduar qe ti Petrit, te behesh mesues i batalioneve te Korpusit te Pare. Batalionet ku u perqendrova une kishte komandant djaloshin nga Terbaci i Vlores, Fiqeret Mersini dhe komisar Daut Hasanin nga Mesapliku.

Mbas disa ditesh Korpusi i Pare kaloi ne Tufine, katund ne afersi te Tiranes. U miqesova edhe me shume me Fiqret Mersinin dhe Daut Hasanin.

Nje nate me ra radha te isha ne truprojen e Shtabit te Korpusit, ne Tufine. Anetaret e shtabit, Hysni Kapo, Tuk Jakova, Liri Gega, etj. ishin shtrire ne nje dhome te madhe e po flinin. E mora sherbimin e truprojes nga ora dhjete e mbremjes deri ne oren gjashte te mengjesit. Aty nga ora dy, pas mesnate bie zilja e telefonit. Ishte zeri i Mehmet Shehut. Kerkonte qe Divizioni i pare, te dergonte ne vijen e pare te frontit me germanet, ne clirimin e Tiranes, dyqind djem te zgjedhur. Sapo mora njoftimin, shkova ne dhome, zgjova Hysni Kapon dhe i trasmetova njoftimin. Ne kete kohe me degjoi zerin Liri Gega dhe me thote: "Ku eshte komandanti i truprojes, Fiqeret Mersini? Une i thashe se komandanti ishte i semure nga barku. Ka mbi dy ore qe i ka hipur temperatura dhe eshte strukur diku, per t'u qetesuar. Megjithate, ajo nuk zuri bese fjaleve te mia. E pashe tek foli dicka me vete, si nje marmerime akerruese dhe u kthye te flere nga ana tjeter. Dola jashte, zbrita shkallet e drunjta te nderteses dhe neper erresire duke pyetur partizanet e tjere, e gjeta komandantin ne nje mullar me kashte aty afer disa pemeve. I tregova ngjarjen si dhe telefonaten qe kishte bere Mehmet Shehu. Shkova peseri ne truproje. Me vete bluaja pyetjet qe me beri "zemerzeza"; Dhe ndodhi ajo qe prisja. Te nesermen, edhe pse isha pagjume nga sherbimi i truprojes, me thirri Liri Gega dhe me beri mbi njezet pyetje. U ballafaquam edhe me Fiqeretin. Ai u tregua i ndershem ndaj meje dhe vetes.

Te nesermen u be nje organizim i ri i forcave partizane. Vajta drejt tek Hysni Kapua dhe i thashe se doja edhe une te isha nder ata dyqind vete qe do e shkonin ne vijen e pare te frontit ne luften e Tiranes. Ai hezitoi per nje cast dhe nuk m'u pergjigj. Kur e pashe keshtu gjendjen u futa edhe une mes rreshtave te partizaneve. U nisem per ne front. Vija e pare e frontit fillonte tek Kinema Partizani, Rruga e Elbasanit, Kodrat e Saukut, deri tek stacioni i trenit. Ate nate neper transhe luftuam me vetmohim kunder gjermaneve. Fronti eci shume perpara. Ne krahun tim u sprapsen nga pozicionet te gjithe gjermanet. Kjo u be mbeshtetje edhe per vijen e sulmit.

Afer mengjesit me erdhi ne pozicionin nje oficer dhe me pyeti: "Si ju quajne?" I them emrin. Petrit Velaj. Me zgjati nje flete te vogel ne te cilen shkroi emrin tim. Lexova "nenoficeri". Pastaj degjova si neper ere fjale e tij: "Per trimerine qe treguat gjate luftimeve po ju gradojme". Te faleminderit, i thashe. Edhe dy nete e dite qendruam neper pozicione. Te pasnesermen zume pozicionet tek Sheshi Skenderbej, ne qender te Tiranes, aty ku ishte bunkeri i madh. Duke sulmuar ate dite shpetova nga shume breseri plumbash. Nje predhe murtaje erdhi e ra m'u ne vendin ku isha une. Me foli partizan dhe sa ngrita kryet u shmanga vetiu nga goditja. Pas tri ditesh u terhoqem per ne batalionin e shtabit te Korpusit. Kur u zgjuam nje mengjes pashe ne stenden e batalionit renditjen e luftetareve me te mire qe kishin marre pjese ne betejen per clirimin e Tiranes. Midis emrave te vullnetareve lexova edhe emrin tim, ku ishte shenuar me germa te theksuara: "Petrit Velaj, ka luftuar me trimeri e vetmohim ne luften e Tiranes. Per kete gradohet oficer". Duke bere perpara ne sheshin e shtabit, sa me sheh Hysni Kapua i thote Liri Geges: "Ja, Petriti, luftoi me trimeri. E shikon cdo te thote njeri i ndershem? E njoh mire une familjen e tij".

Me hyrjen e forcave luftarake ne Tirane, mua me thirren ne shtabin e Korpusit dhe me punesuan ne ndarjen e letrave, sipas brigadave e batalioneve. Beja pjese edhe ne seksionin ekonomik, ku pergjegjes ishte Aleks Verli. Pas disa muajve, duhet te kete qene prill i vitit 1945, me nderhyrjen e Hysni Kapos, me emeruan per shoqerimin e stoferave ushtarake ne fabriken "Jovanovic-Popovic", ne Gerdilice te Jugosllavise ne afersi te Leskovacit. Duke punuar me pergjegjesi e saktesi, aty pashe se kishte njerez qe me survejonin. Pergjegjes te asaj pune kisha nje Servet Karafili nga Kuci. Si komandant prapavije kisha nje fare Dhimiter Kotini, nga Fieri, njeri ambicioz e zemerzi. E kisha njohur qysh ne shkollen tregtare te Vlores.

Njehere, kur shkoja me pune ne Jugosllavi, me ftuan ne Beograd se bashku me shoket e mi, per te marre pjese ne nje takim. U mblodhem gjithe ushtaraket shqitpare ne nje salle te madhe te Komandes se Pergjitheshme te Ushtrise Jugosllave. Aty ishte i pranishem edhe shefi i misionit ushtarak, Vasil Konomi, i deleguari shqiptar per ne Paris, Hysni Kapo si dhe kryetarja e gruas shqiptare Nexhmije Hoxha. Meqenese isha ne afersi te krahut te Nexhmies, ne nje moment, mbaj mend qe me pyeti: "Kush jeni dhe nga jeni?" Une nuk u pergjigja menjehere... Ajo e kuptoi dhe iu kthye Hysniut: "Pse na e kini sjelle ketu kete ballist?" Hysniu, me ate natyren e tij te qete, kthehet dhe i thote: "Nexhmije, Petriti ka qene njeri nder antifashistet e forte te qytetit te Vlores dhe nxenes i shkelqyer i shkolles Tregetare". Midis zhurmes se njerezve, thitha fjalet qe tha ajo ne vazhdim te bisedes se njerez si une nuk duhej te ishin aty. Megjithate, kur u hap mbledhja nje gjeneral-leitnant foli e, ndermjet te tjerave, tha se Shqiperia se shpejti do te jete Republika e shtate e Jugosllavise. Folesi me ne fund kerkoi se kush deshironte te fliste. Mua nuk m'u durua dhe iu kundervura per ceshtjen e Kosoves. Ai nga kreu i tavolines me pyeti: "Ju, komunist jini?". Une menjehere i thashe: "Jo, nuk jam komunist, por jam shqiptar." Atehere degjova prej gojes se tij nje tok fjalesh fyese per nacionalizmin shqiptar.

Kur u ktheva ne Tirane, menjehere me thirren ne Komanden e Pergjitheshme. E kuptova menjehere, pasi me shoqeruan me partizane. Aty erdhi kolonel Ibrahim Dervishi dhe me arrestoi. Pastaj me moren ne pyetje. Mbasdite me izolojne tek shtpia e Shefki Shatkut, tek Selvia ne rrugen e Dibres. Prej andej me shoqeruan me nje makine per ne Vlore.

Fund i pjeses: 'Ne vitet e luftes se dyte boterore'

[Veshtrusja]

Petrit A. Velaj - Nje dritare burgu

"Jete Burgu"

Fillimi: http://www.arct.org/libri/65.html