Postuar më parë nga Peter Bartl
Te plote artikullin e lexoni ketu
Feja e Arbëreshëve
Shqiptarët e krishterë që mërguan ne Itali në shekullin e XV dhe ato që pasuan në dyshekujt e tjerë, ndiqnin ritet fetare bizantine në gjuhën greke. (Nga kjo karakteristikë e tyre rrjedh edhe një keqkuptim qe shpesh ka karakterizuar njohjen e komunitetit arbëresh dhe që duket më qartë në emërtimin e Horës së Arbëreshëvet (Sicili) e cila në Italisht njihet si Piana degli Albanesi por në periudha të ndryshme është quajtur edhe Piana dei Greci.) Një pjesë e mirë e shqiptarëve të krishterë bizantinë, kishin lidhje edhe me kishën katolike të Romës ndërsa të tjerët, me ardhjen në Itali, iu nënshkruan ritit latin duke vazhduar me kokëfortësi te ruanin identitetin fetar bizantin.
Nën periudhën papale të Klementit XI (1700-1721), papë me origjinë shqiptare, dhe KlementitXII (1730-1740) Vatikani fillon të tregojë interes ndaj traditës fetare bizantine duke lejuar themelimin e kolegjeve bizantine në San Benedetto Ullano (më vonë shpërngulur në San Demetrio Corone) dhe në Palermo. Prania e këtyre qendrave kulturale i siguroi komuniteteve shqiptare të Kozencës dhe Palermos një trashëgimi të çmuar kulturore ku u ushqyen me dhjetra intelektualë arbëreshë të cilët patën edhe role prej protagonistesh gjatë lëvizjes së risorxhimentos italiane. Dy kolegjet në fjale nxitën përhapjen e ideve të reja romantike. Aty u formuan edhe disa nga shkrimtarët kryesorë arbëreshe.
Kisha bizantine
Eparkia e Ungrës (Lungro) në Kalabri (themeluar me 13 shkurt 1919 me Kushtetuten Apostolike “Catholici Fides” te Papës Benedikt XV), ajo e Horës së Arbëreshëvet (Piana degli Albanesi) në Sicili dhe Abacia Ezarkike e Grotaferratës, përbëjnë Kishën Bizantine në Itali.
Eparkia, eparhia
Fjala “eparki” vjen nga greqishtja dhe do të thotë “provincë, rreth”. Në terminologjinë fetare përdorej shpesh në kanunet e këshillave të përgjithshëm të Perandorisë Romake të Lindjes për të treguar një provincë ose zonë të drejtuar nga një metropolit. Sot përdoret me të njëjtin kuptim të fjalës “dioqezë” por dallon nga kjo pikërisht për të treguar një zonë me rit fetar bizantin.
Lekë Matranga (1560-1619)
Jeta kulturore e arbëreshëve në tre shekujt e parë të qëndrimit të tyre në Itali u zhvillua kryesisht në ambientin fetar. Kjo vihet re sidomos në veprimtarinë letrare: “Kënga e përshpirtëshme” e poetit arbëresh Leke Matranga shkruar më 1592, konsiderohet nga shumica e studiuesve të letërsisë si vepra që shënon fillimin i historisë së letërsisë arbëreshe në Itali.
Këngë e përshpirtëshme
Gjithëve thëres, kush do ndëlesë,
të mirë të krështë, burra gra,
mbë fjalët e Tinëzot të shihi meshë,
se s’ishtë njerii nesh çë mkatë s’kaa;
e lum kush e kujton se ka te vdesë,
e mentë bashkë mbë Tënëzonë i kaa,
se Krishti ndë parrajsit i bën pjesë,
e bën për bljr të tij e për vëlla.
(1592)
Giovanni Armillotta, gazetar dhe studiues, është një ndër miqtë më të mirë të shqiptarëve në Itali dhe të çështjes shqiptare në botë. Është pjesëtar nderi i kolegjiumit të “Bota Shqiptare”.
Artikujt e mësipërm, të shoqëruar me një bibliografi të gjerë, janë botuar në italisht, në nje nga numrat e fundit të gazetes së Vatikanit “L’Osservatore Romano” [e mërkurë 20 qershor 2001]. Përkthimi në shqip nga “Bota Shqiptare”.
Botue nga: Bota Shqiptare
Marre nga: Giovanni Armillotta website:
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt