Falja

[oiseau en vol]

Edhe një herë, në vija të trasha, mendimi i këtyre dy filozofëve :
Jankelevitch, i shtyrë nga jeta e tij personale, rezistent i orëve të para në Francën e zonës së lirë, i prekur në mishin dhe shpirtin e tij nga barbaria naziste, ishte tejet i skandalizuar kur shikonte gjermanët pas luftës duke u marrë me hallet e tyre të përditshme meskine dhe duke mos thënë asnjë fjalë mbi realitetin e tmerrshëm të kampeve të vdekjes. Kjo e ka çuar atë në një pothuaj neveri të rropullishme ndaj tokës gjermane ku nuk ka shkelur kurrë. Falja, për të, as që mund të merret me mend sa kohë që xhelati nuk ka kërkuar falje, dhe madje edhe kështu është shumë e vështirë sepse viktima nuk është më aty për të dhënë faljen. Por edhe xhelati, nga vetë fakti që po kërkon falje, është një njeri tjetër nga ai që ka kryer krimin. Pra, edhe sikur të duam të dalim, ne nuk mundemi sepse përballë kemi një njeri tjetër, përveç kësaj që ne nuk kemi asnjë të drejtë për të falur në vendin e viktimës e cila nuk është më aty. Për Jankelevitch, falja është vetëm një "pseudo" falje me qëllime të tjera dhe jo falje e dhënë nga viktima ndaj xhelatit të vet.

Derrida mendon që ç'kuptim do të kishte fjala falje kur ne po japim diçka që n'a kërkohet. Kjo nuk mund të quhet falje e kulluar, por tregti. Pra, atij nuk i intereson nëse xhelati e ka kuptuar fajin apo po përpiqet për t'a korigjuar. E rëndësishme është që viktima të japë faljen në vetvete, pa u merakosur aspak nëse përballë ka dikë apo jo. Por Derrida beson gjithashtu dhe në faljen ndërmjet shteteve, ku ai merr rastin e Japonisë dhe Koresë së Jugut, dhe thotë që këto janë gjithmonë të mirëpritura sepse krijojnë një frymë miqësie ndërmjet popujve, por falja e pastër, falja në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, ajo nuk mendon për qëllime të tjera sesa vetë kuptimi i vet : diçka e painteresuar, falas (nga ku emri falje), pa shpërblim, pa kompensim, ku viktimës nuk i intereson aspak të marrë si shpërblim keqardhjen e xhelatit.

Në filozofi, përmendet por shumë rrallë egoja, superegoja, dhe këto janë më tepër terma të psikologjisë dhe psikanalizës. Në filozofi ka më tepër unë dhe vetja (le Moi dhe le Soi), të cilët janë në një dialog të vazhdueshëm dhe që janë të dënuar të jenë bashkë. Nuk mund të shqitemi kurrë nga kjo vetja e cila n'a ndjek pas gjatë gjithë ekzistencës sonë. Ne nuk jemi asnjëherë të vetëm, por gjithmonë me veten tonë. Kjo është dhe arsyeja që vetvrasja nuk e rregullon këtë problem sepse ndërsa ajo zhduk veten, ajo zhduk në të njëjtën kohë dhe unin i cili dëshironte të ishte i lirë nga kjo vetja.

[Sokoli]

Une po perpiqesha te nxirrja nje rregull me universal, i cili nuk perjashtohet te kete dhe doza utopizmi, pasi utopizmi ne nje fare menyre eshte disi pjese e ketij realiteti.
Kush kerkon falje e ka te mare edhe kush e jep e ka te dhene!
Rasti i Jankelevitchit ben perjashtim pasi ai kerkon qe t'i kerkohet, dhe sic dihet perjashtimi e perforcon rregullen. Gjithashtu shkembimi te cilin Derrida e rrefuzon nuk mund te jete domosdoshmerisht tregeti. Ai nuk ka paraqitur argumente me baza qe te mbeshtesin disi me logjikisht deklaraten e tij ne te cilen shkembimi eshte domosdoshmerisht tregeti (ashtu sic konceptohet rendom tregetia). Dua te them qe i ashtuquajturi "shkembim" mund te jete dicka teper teper e natyrshme dhe jo vetem kaq. Por duke pasur parasysh se cfare prodhon i ashtuquajturi "civilizim", edhe tregetia mund te mos jete vecse nje imitim i dobet i shkembimit per te cilin bej fjale.

Rasti i ketyre dy filozofeve ka dy te meta qe nuk lejojne te diskutohet me tutje filozofikisht. E para qe te dyve u mungon besimi, dhe e dyta ky rast eshte mjaft i politizuar. Politiken nganjehere edhe ia vlen ta komentosh, por ne kete rast ne nje fare menyre ti po kerkon nga ne qe te kryejme nje simulim te BERJES se saj. Dhe rrefuzoj te shkoj me tutje se politika dihet cfare eshte, ta ben perpa se ta besh ti.

[Sokoli]

Me intereson ndarja e Unit dhe Vetes si i ke emertuar ti. Po i pranoj per nje cast.
Dhe me lind pyetja per ty: Po sikur Vetja t'ia fale vetes apo Uni unit si i behet halli?

[oiseau en vol]

Me intereson ndarja e Unit dhe Vetes si i ke emertuar ti. Po i pranoj per nje cast.
Dhe me lind pyetja per ty: Po sikur Vetja t'ia fale vetes apo Uni unit si i behet halli?

Më fal, por nuk e kuptoj vegëzën e kësaj pyetje : Vetja nuk flet asnjëherë me veten, dhe as uni me unin (ky rast ka kuptim vetëm ndërmjet dy Unë të ndryshëm që do të thotë dy subjekte apo individë të ndryshëm), por kemi gjithmonë një dialog të Unit me Veten, ndarje e cila është cilësi e veçantë e vetëm njeriut. Kjo ndarje nuk ekziston tek kafsha apo tek ndonjë gjallesë tjetër. Ky dialog i Unit me Veten bën atë që ne jemi qenie të vetëdijshme, dmth që mundemi t'a shohim veten nga jashtë. Sigurisht që ne mundemi për t'i falur vetes diçka, por vetëm kur ne kemi të bejmë rreptësisht me veten tonë, dhe jo me një tjetër. Në marrëdhëniet me një tjetër, ne kthehemi tek rasti i faljes me apo pa kërkimin e kësaj falje.

[Sokoli]

Jo, drejt e ke kuptuar. Flasim per monologun e personit qe mund te fale veten (ky ishte preteksti) i cili nuk pranohet prej teje pasi ti e konsideron si dialog midis Unit dhe Vetes. Cfare e pengon unin te flase me unin e veten me veten?
Qe te arrish te besh nje deklarate te tille duhet ta mbeshtesesh mbi shume argumente, e jo vetem kaq por kjo implikon dhe plot te tjera.
Vetja dhe Uni mund te jene thjesht dy ndarje abstrakte (ta themi bute) per qellime studimi etj... Por ti u ke dhene jete, ato tashme dialogojne brenda personit. Edhe eshte normale qe nese ti u ke dhene jete e i ke ndare ne dy entitete kaq te materjalizueshme qe dialogokan me njera-tjetren, atehere ato (gjithmone sipas implikimeve te deklarates tende) fare mire mund te dialogojne dhe me vetveten e tyre e do te dale dikush dje a neser qe ti ndaje dhe ato ne miniune edhe makroune apo uni i majte e uni i djathte e keshtu edhe veten e ndaj e ndaj pa fund e pa vlere deri sa te krijohet nje gysma-shkence tjeter...
Ky arsyetimi im mund te jete i shtrember kuptohet por qe ka per qellim te tregoje se ndarja abstrakte e monologut te nje personi ne nje dialog midis unit dhe vetes nuk ka vlera reale per shkak te vete natyres njerezore.
Kur bisedon me dikend ti Highlander thuame nese dhe SI ka mundesi qe dy entitetet e imagjinuara te unit dhe vetes mund te marrin vendim te dyja njekohesisht mbi te njejten gje (ashtu si i percepton ti unin e veten) dhe qe te dy vendimet/qendrimet e tyre te shfaqen dukshem ne te njejtin akt te vetem te individit.

Ajo qe na dallon shume me dukshem nga qeniet e tjera nuk eshte aftesia per te "pare veten nga jashte" per shkak te uneve e veteve. Dihet qe njeriu dallon nga kafsha sepse ndryshe nga ajo, ai eshte i afte te konceptoje ide abstrate, ka vullnet te lire, ben art, si dhe kerkon t'u jape zgjidhje dhe problemeve te cilat nuk kane rendesi jetike per te.

Te rikthehemi pas:
Mbase monologu individual i nje personi mund te jete vertet dialogu midis sa entiteteve t'u teket gjysma-shkencave te shpikin, por mendoj se gabimi ne rastin tend eshte vlera reale qe ato kane per personin i cili sado mendje te kete(/dialogje mes un-eve,vet-eve,ID-eve e ku di une c'mund te shpiket tjeter) te gjitha keto rezultojne ne nje akt/gjest/vendim te vetem, ne rastin konkret falja. Se si e sa mund te jete ndeshur uni me veten kjo pak rendesi ka ne kendveshtrimin tone te tanishem pasi realisht rendesi ka vetem rezultati i cili per individin rezulton ne nje akt te vetem. Menyren se si arrihet ky rezultat, per mendimin tim, eshte e pamundur ta emertosh dialog ne raste te tilla si ky yni.
Besoj se te tjera gjera jane ato qe e bejne njeriun te ndergjegjshem, apo te shohe veten per se largu. Nje prej tyre, mbase dhe e vetmja, eshte ne temen e vleres se debatit.

[oiseau en vol]

Jo, Sokol, jemi larg njëri-tjetrit dhe madje jo në të njëjtin plan. Ne jemi si dy drejtëza të kithta që as priten as janë paralel.

Ç'është monologu ? Të gjithë do të thonë që ai ndodh kur flet me veten. Po kush po flet me veten ? Uni. Pra, kemi një dialog. Monologu i mirëfilltë nuk ekziston. Ndarja e Unit me Veten (le Moi dhe le Soi) është kushti që ato janë në një dialog të pandërprerë dhe të përjetshëm. Në ndonjë njeri që ky dialog nuk ekziston, do të shohim që ky njeri vegjeton por jo jeton (rasti i Nietzsches pas rrëzimit të tij në rrugë, 1889 -1900). Kur ne themi diçka, ne jemi ne dialog me atë çka themi, dhe një dialog presupozon thënien dhe dëgjimin. Dialogu i Unit me Veten është hapi i parë drejt dialogut të Unit me Tjetrin. Brejtja e ndërgjegjes pas një veprimi të dënueshëm është rezultat i këtij dialogu ku Uni lufton me Veten. Ju e keni dëgjuar shprehjen "Të paktën, unë jam në harmoni me veten." Ose dhe këtë "Po më vjen turp nga vetja".

Nejse, nqs as dhe këto nuk ju sjellin diçka ndërmend, atëherë më duhet të thellohem akoma më tepër, gjë që për orët e vona të natës është mjaft e mundimshme.

[Veshtrusja]

Highlander, teme e bukur kjo!

Nuk jam filozofe, por po jap edhe une mendimin tim.

Jankelevitch mendon se falja duhet të ndodhë gjithmonë midis dy vetësh : ai që kërkon falje dhe ai që jep falje. Sepse, për të, pa një bashkëbisedues përballë, nuk mund të ketë falje.

Kjo nuk eshte e then. Mund te ekzistojn dy njerez. Njeri (A) qe ka gabuar dhe, tjetri (B), qe eshte lenduar. Pra A ka nevoj per falje nga B (nuk perjashtohet se A gjithashtu mund te kete nevoj per falje nga vete A). B, eshte lenduar vertete, por duke e njohur A, B nuk ka nevoj qe A ti kerkoj falje. B e "shikon" qe A eshte penduar, edhe pse nuk e ka A-ne direkt para syve, edhe pse A nuk i ka thene fjalet "me fal". Duke e "njohur" A, B nuk ka nevoj qe bashkebiseduesi qe ka gabuar ti kerkoj falje balleperballe. Pra, ne k'te sense, une mendoj se mund te kete falje pa nje bashkebisedues perballe.

Falja do të ishte atëherë një koncept abstrakt.

Falja do te ishte nje koncept abstrakt. Po, ashtu eshte. Por se do te ishte nje koncept abstrakt nuk ia heq vleren asaj. A nuk eshte dashuria nje koncept abstrakt? ...

Dhe ai madje mendon se falja është praktikisht e pamundur sepse në çastin kur xhelati i kërkon falje viktimës, xhelati nuk është ai që ka kryer aktin kundër viktimës, por dikush tjetër, që mendon ndryshe. Pra xhelati ka ndryshuar, nuk është i njëjti njeri. Por, mendon ai, për që të ketë një "gjoja" falje, duhet që xhelati t'ia kërkojë atë viktimës. E nqs viktima nuk ndodhet aty (psh është vrarë) atëherë asnjë nuk ka të drejtë për të dhënë falje në vend të saj. Falja mbetet e pakryer.

As kjo nuk eshte e then. Vetem se falja nuk eshte dhen goje me goje, apo sy me sy, nuk do te thot se nuk eshte dhen.

Derrida, përkundrazi, mendon se falja, për që ajo të jetë e pastër, duhet dhënë edhe atëherë kur përballë nuk kemi bashkëbisedues, psh kur xhelati nuk ka kërkuar falje ndaj viktimës. Sepse, për Derrida, nqs ne presim kërkimin e faljes nga xhelati atëherë ne kryejmë një shkëmbim, dikush n'a kërkon diçka duke n'a ofruar keqardhjet e tij dhe ne, të bindur që ai është i sinqertë, i përgjigjemi atij pozitivisht.

Jam me pjeserisht dakort me Derriden. Falja nuk eshte e then te jipet perballe nje bashkebiseduesi, por kjo nuk do te thote qe smund te jipet perballe tij. Po, ekziston mundesia qe kur kryet nje shkembim atehere humbet vleren falja, por kjo nuk do te thot qe shkembimi eshte bere vetem per hire te shkembit, vetem si nje formalitet, vetem sa per te paraqitur veten te lare. Pra, shkembimi mund te jete i sinqerte ne kuptimin qe duke e ndiere ne vetveten gabimin (A) ka deshire qe edhe tjetri (B) te jete plotesisht ne djeni. Kjo nuk do te thot se B nuk e ka faljur A, apo qe A nuk e ka ditur qe B e ka falur. Eshte vetem per te siguruar se gjithcka eshte ne rregull midis tyre.

A: "Me fal".

B: "Ke qen dhe je i falur"

dhe JO

A: "Me fal".

B: "Tani qe me kerkove falje, po te fal."

[oiseau en vol]

Falemnderit, e dashur Veshtruse, për ndërhyrjen tuaj. Eshtë kënaqësi t'ju shohësh duke shprehur diçka në lidhje me këtë temë.

Ju keni marrë shembullin e A që ka gabuar dhe të B që është lënduar. B shikon që A është penduar për fajin e tij dhe B e fal atë edhe pse A nuk ka kërkuar falje. Por ka dhe një problem tjetër : Ç'ndodh nëse xhelati nuk është madje as penduar dhe as që e ka idenë që ai ka gabuar ? (Raste të tilla kemi plot, shokët e Hitlerit në Nuremberg, Pinochet në Kili, Milosheviç në Kosovë, etj, etj). Ç'duhet bërë me këta ? A mund të ketë falje këtu ?

Kur ne falim dikë që ka kërkuar falje, kë po falim ne ? Personin që ka kryer fajin apo dikë që është shndërruar në tjetër nga vetë fakti i kërkimit të faljes ? Kur ne falim dikë që e ka kuptuar fajin dhe që ka kërkuar falje, ne nuk po falim atë njeriun e keq që ka kryer fajin por tani kemi të bëjmë me një njeri "tjetër" më të mirë, sepse ai ka kërkuar falje. Pra falja e sheh veten paksa të tallur. Ajo dëshiron të falë dikë të "keq" dhe ajo ka përballë dikë të "mirë" ngaqë "i keqi" i dikurshëm nuk është më i keq por një i mirë (ngaqë e ka kuptuar fajin).

Unë personalisht jam dakort me Derridën, sepse falja, për të qenë falje e kulluar, nuk bëhet merak për qëndrimin e atij që ka kryer fajin. Shkëmbimi, e dashur Veshtruse, mund të jetë i sinqertë, e pranoj këtë, por prapëseprapë mbetet një shkëmbim. "Unë kërkoj, ti jep". Vetëm për t'a ilustruar me një shembull jashtë temës : kur dikush bën një të mirë ndaj dikujt, për që kjo e mirë të jetë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës një e mirë, duhet që mirëbërësi të mos bëhet merak nëse përfituesi i së mirës nuk i thotë falemnderit. Nëse ne presim këtë falemnderit, atëherë ne kryejmë një shkëmbim : Unë ndihmoj dikë, dhe si shpërblim marr mirënjohjen.

Së fundi, krejtësisht personale, do të doja që herë pas here t'ju dërgoja ndonjë MP për të diskutuar mbi ndonjë çështje filozofike më të thellë. Sidoqoftë, çmoj shumë aftësitë tuaja dialoguese.

[Era1]

Tema eshte shume e bukur.

Do citoj ketu nje paragraf:
"Te kerkosh falje nuk eshte e njejte me shfajsimin, sepse shfajsimi eshte te perligjesh motivet per te cilet dikush zhvilloi nje aksion dhe qe personi i prekur nga ky aksion te te kuptoj. Te kerkosh falje eshte te marresh mbi vete totalisht gabimin , me gjithçka ka ai, dhe te ndjesh te gjithe te keqen qe prodhoi, te thuash qe edhe pse nuk mund ta riparosh , te prodhoi dhimbje aksioni , qe e ndjen ,qe je bere pishman , dhe qe nqse do kthehej koha nuk do ta ribeje...("Falja", C.S.Lewis)
Persa i perket rastit te xhelatit mendoj se ai sa here qe te kthehej koha mbrapa do ta kishte ekzekutuar viktim keshtu qe ai nuk po kerkon falje por po shfajsohet.
Te falesh dhe te kerkosh falje eshte qe te lesh te veproje shpirti ne vendin ku ekziston krenaria dhe pendimi jone.

Mendoj se falja pa bashkebisedues nuk quhet falje por shfajsim qe per mendimin tim Lewis e shpejgon shume bukur se ku ndryshojne.

[Sokoli]

Mendoj se nese dikush nuk perpiqet ta shohe dicka nga nje pikepamje universale atij nuk i intereson kryesisht e verteta.

Highlander, Uni dhe Vetja eshte nje ndarje fiktive qe nuk ka kush ta pranoje si shkak real per te emertuar monologun ne dialog, e rrjedhimisht mbi baza te tilla te mohosh dhe mungesen e afteise per te falur veten, mbase dhe te vetmen falje reale. Aq me pak akoma qe ndryshimi ne lloj midis njeriut dhe specieve te tjera te sherbeje si shkak i ekzistences se Unit e Vetes. S'po di si ta them ndryshe por Uni dhe Vetja jane dy ndarje fiktive per qellime studimi dhe shprehjeje me te gjere por kurrsesi te behen shkak per te pjelle gjera qe i pjellin koken atyre. Ka arsyetim rrethor ne arsyetimin qe ke paraqitur deri tani.

Ne Filozofi nuk ka Uni e Vetja, as Ego, Superego, Id, e c'tjeter te na pjelle imagjinata. Ato ekzstojne vetem ne tentativen per te filozofuar. Ne filozofi ka vetem te vertete! Shume adhurues te filozofise ngaterrojne ne nje fare menyre tentativen per te filozofuar me Filozofine e vertete apo ndryshe shkakun me pasojat. Ajo qe dua te them eshte se literatura Filozofike, tentativa e institucionalizuar per dije (me metrot e insituteve te sotem), nuk eshte ne fakt filozofia vete. Kjo eshte si te njehsosh shtepine me rrugen qe ndjek per te shkuar ne shtepi, dhe duke e marre kete figure per fakt te thuash se shtepia jote eshte 2 km e gjate.

Po ashtu, shprehjet LETRARE te tipit "po me vjen turp nga vetja" apo "jam ne harmoni me veten" nuk vlejne dot si shkak per te perligjur ekzistencen reale te Unit dhe Vetes ne menyren e perceptuar nga ti prej aq sa ke paraqitur me siper. Metafora te tilla ekzistojne me shumice ne nje mori rastesh si psh. kur tjetri lodhet shume dhe thote "u keputa" apo "vdiqa", dhe te dale dikush te thote qe njeriu keputet ne dy pjese kur lodhet apo edhe vdes (e pastaj kur shplodhet, ngjitet perseri apo edhe ngjallet).

Ndarjet fiktive ne kete rast pra po shnderrohen ne fakte qe pjellin te tjera (mbase te se njejtes natyre) gjera fiktive, dhe ky fenomen nuk besoj se te con drejt se vertetes.

gjithashtu po e perseris pasi eshte anashkaluar me dashje:
Shkembimi nuk eshte nje tregeti e keqe por eshte tregetia nje shkembim i keq.