Sylvia Plath

[Fiori]

Pak kohe me pare kam hapur nje teme mbi Sylvia Plath, qe sot fatkeqsisht nuk po e gjej dot (e vetmja mundesi eshte ta kem hapur nga forumi i vjeter vite me pare, pasi atehere ishte dhe koha kur e lexoja kete shkrimtare : ( .)



Shkurt mbi jetën

Sylvia Plath lindi ne 27 Tetor, Jamaica Plain, Massachusetts. Femija e pare e Ottos dhe Aurelia Schoeber Plath. I ati ishte profesor gjermanishteje dhe entomologjie (specialist bletesh) ne Universitetin e Bostonit; e ëma ishte mesuese gjimnazi dhe nxenese e te shoqit. I ati vdiq ne vitin 1940 pas nje operacioni te deshtuar ne kembe.

Sylvia ndoqi shkollat ne Wellesley, Massachusetts dhe me pas shkoi ne Kolegjin Smith, ne saje te meritave shkollore. Ne vitin 1953 u zgjodh ne bordin e kolegjit per revisten Mademoiselle, fale publikimit te poezive dhe tregimeve te saj. Gjate vitit te parafundit ne kolegj e ema vuri re tiparet e depresionit (semundje kjo qe rridhte ne familje nga ana e te jatit). Si rrjedhoje Sylvia ju neneshtrua mjekimeve te njohura si elektrokonvulsivë bi-polorë. Ne Gusht te vitit 1953, tentoi vetevrasje duke pire sasi te madhe ilacesh.

Pas sherimit (gjashte muaj ne terapi intensive), ju kthye shkolles. Dipllomen e mbrojti me nje ese mbi Dostoyevskin, duke u dipllomuar ne fund me te gjitha nderet. Fitoi me pas burse studimi per ne Kolegjin e Newnham, Cambridge per ku u nis ne vitin 1955.

Pervec studimeve jeta e saj ne Angli njihet si teper "seksuale". Ne shkrimet e asaj kohe vihet re kundershtimi dhe urrejtja e saj kundrejt sjelljeve me standart te dyfishte si dhe shpalosja e idese se heqjes se kufijve mbi te drejtat e saj ne lidhje me eksperiencat seksuale (nga kjo ane kerkonte barazi me burrat). Ne Cambrdige, takoi poetin Ted Hughes me te cilin u martua ne Londer ne 16 Qershor 1956.


Jeta e saj me Ted e formoi si njeri dhe si shkrimtare. Me shume rreth tyre mund te mesoni duke pare filmin Sylvia luajtur nga Gwyneth Paltrow
.

Sylvia vrau veten ne 11 Shkurt, 1963.



Fragment nga Babi - shkruar në 12 Tetor 62'
Nje nga krijimet e saj me te bukura per mendimin tim

Ti nuk bën, ti nuk bën
më, këpucë të zeza
në të cilat jetoja si këmbë
për 30 vjet, e varfër dhe e bardhë
mezi guxoja të merja frymë ose teshtija (Achoo)

Babi, më është dashur të të vras
vdiqe para se te kisha kohë--
Mermer-i rëndë, një çante plot Zot,
......

Dhe një kokë në Atlantikun e frikshëm
ku rrjedh jeshilja bizele mbi blu
në ujrat e Nausetit të mbrekullueshëm
lutesha të të rigjeja ashtu
Ach, du.

......

Thonë ka gjashtë a dymbëdhjetë
kështu nuk mund ta gjej se ku ti
vendos këmbën, rrënjën
nuk mund të flas kurre
gjuha e zënë në dhëmballë

....



Lajme mbi krijimet e Plath

Sot ne 2 Dhjetor, u lexua per here te pare ne Qendren e Dipllomimit CUNY ne NY, permbledhja e origjinalit te librit Ariel (libri titulluar sipas emrit te kalit te saj ne mos gaboj).

Origjinali i kesaj permbledhje per kete paraqitje u be i mundur nga vajza e Plath, piktorja dhe shkrimtarja Frieda Hughes, e cila filloi te lexonte keto krijime te se emes vetem pas moshes 35. Hughes ishte vete prezente gjate leximit te permbledhjes, madje ajo lexoi poemat e hapjes dhe se mbylljes. Foli me admirim per te emen dhe shpjegoi pse ajo nuk duhet te kujtohet vetem per semundjen e saj dhe vetevrasjen por per vleren qe ajo kish si njeri dhe ate cfare i dha botes nepermjet krijimeve te saj. (qe njerzit te japin vleresimin e tyre mbi Plath, duhet vetem te lexojne krijimtarine e saj).

Publikimi i pare i librit Ariel nuk permbante 10-12 poezi te Plath te cilat ishin ndryshuar nga Ted Hughes per shkak te permbajtjes se tyre, sidomos menyres se pershkrimit te personit te tij. Ne publikimin e ri vihen re dhe ndryshime te tjera, ne varg apo rime per poezi te njohura me pare.





p.s. Perkthime te krijimeve te saj jane te mirepritura, edhe pse me duket i veshtire dhe kohe konsumuese perkthimi i sakte i vargut te saj.

[[xeni]]

Para ca kohesh lexova The Bell Jar. Fatkeqesisht nuk pata mundesi ta lexoj ne anglisht, por ia vlejti. Kush ka mundesi le ta lexoje, se ia vlen.

Kush do te lexoje ndonje poezi me teper mund te kerkoje ne web krijime te Plath te perkthyera nga Agron Tufa.

[Fiori]

Fëmijë

Sytë e tu të pastër janë gjëja më e bukur,
dua ti mbush me ngjyra dhe rosakë
Kopshti zoologjik i të riut,

Emrat e të cilit mediton ---
borë në Prill, çibuk indian*
Vogëlush

Ndjek pa gjurmë,
Pellg ku imazhet
duhet të jenë të madhërishme dhe klasike

Jo si ky qull
i trazuar duarsh, kjo errësirë
tavan pa një yll.

*lule: çibuk indian

p.s. di ndonjeri ndonje liber me poezite e Plath, ne shqip?!

[Fiori]

Pasqyra
perkthehu nga italishtja: Albana Temali

Jam prej argjendi dhe e fortë. Nuk kam
paragjykime.
Atë që shoh e gëlltis në çast
ashtu siç është, pa mbuluar me vel
dashurie apo kundërshtie.
Nuk jam e pashpirt, jam vetëm e vërtetë-
sy i nje Zoti të vogël, katërkëndësh.
Kaloj shumë kohë duke menduar në faqen e murit përballë
Është ngjyrë trëndafili e me njolla. E vështroj prej kohësh
e besoj se është në zemrën time. Po e jo.
Fetyrat e errësira na ndajnë shpesh.
Tashti jam një liqen. Një grua perkulet mbi mua,
duke kërkuar ne shtrirjen time ate qe ajo eshte ne te vertete.
Pastaj kthehet te kandilat ose te hena, te ato genjeshtaret.
Shikoj shpinen e saj dhe e reflektoj me besnikeri
Ajo me shperblen me lot dhe me nje te shkundur te duarve.
Jam e rendesishme per te. Shkon e vjen.
Çdo dite eshte fetyra e saj qe ze vendin e erresires.
Tek une ka zhytur nje vajze dhe te une nje plake
shkon drejt saj perdite si nje peshk duke u dridhur.


23 tetor 1961


p.s.

[DeLiRiUm TrEmEnS]

BABUSH

Perktheu Ich

Ti nuk ben, nuk ben
Me teper, kepuce e zeze
Ne te cilen kam jetuar si nje kembe
Per tridhjet’ vjet, e vobekte dhe e zgurdulluar
Duke tentuar varferisht te marr fryme apo apshi.

Babush, une duhet te te kisha vrare.
Ti ngordhe para se te planifikoja kohen ---
I rrende-meremer, nje torbe plot me te Perendishme,
Statuje e kobshme me nje shpute gri
E madhe sa nje stampe Frisko-je

Dhe nje koke ne Atlantikun plot trille
Ujrave perbri Nausetit te mrekullueshem.
Ku derdhet blertesi e bizelte mbi blu.
Dikur lutesha te te rigjeja ty.
Alas!, ti.

....


Shprehet, ndodhen nje duzine apo dy.
Keshtu me mbetet kurre te mos di, ku ti
Mbjell kembet, te tuat rrenje,
Asnjehere nuk mund te flas me ty.
Gjuha mberthyer ne nofullen time.



--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ich – (gjer.) une, ego.

[Eagle]

BABUSH

Perktheu Ich

.

Bravo,Delirium, pune shume e mire, urime te sinqerta...eshte e gjitha per tu cituar, por keto strofa japin krejt qarte ne shqip gjithe dramen e poetes.
Kjo poezi nuk shkruhet me kurre!

Bravo!!

[Cupke_pe_Korce]

Cuditem qe kete rradhe Eagle nuk paska thene qe eshte "e sforcuar" Megjithate, ai ka te drejte kur thote se poezia e Silvias nuk shkruhet kurre:

Gjithmone e diten se ishe ti
Babush, babush, ti bastard, mbarova tani.

...se Silvia vdes ne keto vargje, prandaj.


Ne pergjithesi, perkthimi me pelqeu.

[Diabolis]

Aplikanti

Së pari, a je yni o njeri?
A mban
Një sy xhami, dhëmbë të vënë a patericë,
Një ushkur a një çengel,
Sisë plastike a prej gome një bigë,

Penjë të tregosh se diçka mungon? Jo, jo? Atëhere
Si të të japim diçka?
Pusho së qari.
Hape dorën.
Bosh? Bosh. Ja një dorë

U zëntë dhe me urimin
Të sjellë gota çaji dhe largojë dhimbjen e kokës
Dhe të bëjë çfardo që ti thuash ti.
Do ta marrësh?
Ka garanci

Të ti mbyllë sytë me gishtin e madh në fund
Dhe të tresë hidhërimin.
Ne bëjmë mall të ri nga hiçi.
Vë re se ju jeni krejt i zhveshur.
Ç’thua për një kostum----

I zi dhe kreko, jo prerje e keqe.
Do ta marrësh?
I papërshkueshëm nga uji, s’zhubroset, i papërshkueshëm
Nga zjarri dhe bombat prej taracave.
Besomë, do të të varrosin me të.

Tani koka jote, të më falësh, është bosh.
Por kam zgjidhje për këtë.
Eja këtu, ëmbëlush, dil nga je fshehur.
Hë, ç’mendon për atë?
E zhveshur si letra sa për fillim

Por në njëzet e pesë vjet do të bëhet e argjëndtë,
Në pesëdhjet, e artë.
Një kukull me jetë, kudo ta shikosh.
Qep, gatuan,
Flet, flet, flet.

Punon, s’ka asgjë të keqe.
Ke një të çarë, është melhem.
Ke sy, është imazh.
Djali im, është streha jote e fundit.
Do ta marrësh, ta marrësh, marrësh.